Γραφή διαλόγων
Η προτεινόμενη διαδικασία αφορά τη γραφή διαλόγων σε ομάδες εργασίας, αλλά οι βασικές αρχές μπορούν να αξιοποιηθούν και σε ατομικές εργασίες. Η γραφή διαλόγων, όπως και κάθε είδος δημιουργικής γραφής, δεν ακολουθεί οπωσδήποτε κάποιους συγκεκριμένους κανόνες, εφόσον η διαδικασία της δημιουργίας είναι σύνθετη και ποικίλλει ανάλογα με την προσωπικότητα του συγγραφέα. Προτείνονται, ωστόσο, παρακάτω δύο δρόμοι, με συγκεκριμένα βήματα, που μπορούν να λάβουν υπόψη οι διδάσκοντες και οι μαθητές.
Πρώτος δρόμος
Θέμα
Επιλέγουμε ένα θέμα που μας ενδιαφέρει, π.χ. το θέμα της φιλίας, και σκεφτόμαστε διάφορες πτυχές του θέματος, θέτοντας ανοιχτά ερωτήματα πχ. τι σημαίνει για μένα φιλία; ποιοι παράγοντες εμποδίζουν την ανάπτυξη της φιλίας; ποια προβλήματα μπορούν να κλονίσουν μια φιλική σχέση, τι χρειάζεται για να διατηρηθεί η φιλία; κ.ά.
Ιστορία
Μετά βρίσκουμε ή επινοούμε μια στορία σχετική με το θέμα. Η ιστορία μας είναι καλό να περιέχει το πλαίσιο (μια κατάσταση, μια σχέση), τους ρόλους των προσώπων και ένα γεγονός που αλλάζει ή ανατρέπει την υπάρχουσα κατάσταση και δημιουργεί δραματική ένταση, π.χ. ένα δίλημμα, ένα πρόβλημα προς επίλυση. Για παράδειγμα παίρνουμε την εξής ιστορία: Δύο νέοι συνδέονται με μια πραγματική φιλία. Κάποια στιγμή εμφανίζεται ένα γεγονός, ένα πρόβλημα, και η φιλία τους περνάει μια δοκιμασία. Τι θα γίνει; Θα αντέξει;
Κτίσιμο ρόλων-κτίσιμο της κατάστασης/σχέσης
Κτίζουμε με διάφορες τεχνικές τους ρόλους των προσώπων, π.χ. με την τεχνική «ρόλος στο χαρτί», καταγράφοντας ορισμένα στοιχεία για τον κάθε ρόλο πάνω σε χαρτιά στα οποία είναι ζωγραφισμένες οι φιγούρες των προσώπων. Καθορίζουμε το όνομα, την ηλικία, το φύλο, τα ενδιαφέροντα, τις επιθυμίες και τα όνειρα των προσώπων. Μετά συζητούμε την εξωτερική εμφάνιση (π.χ. τρία σωματικά χαρακτηριστικά) και τα βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του προσώπου.
Κτίζουμε επίσης τη σχέση των προσώπων δίνοντας απαντήσεις σε ερωτήσεις, π.χ. ποια είναι τα κοινά ενδιαφέροντα των δύο φίλων; με ποιες ενέργειες και συμπεριφορές δείχνουν τη φιλία τους; ποιο γεγονός μπορεί να κλονίσει τη σχέση τους; μπορούν να αντέξουν στη δοκιμασία; με ποιους τρόπους θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα που παρουσιάστηκε; κ.ά.
Γραφή διαλογικών σκηνών
Οι απαντήσεις που θα δώσουμε στις παραπάνω ερωτήσεις αποτελούν το υλικό με βάση το οποίο θα δημιουργήσουμε μία ή περισσότερες διαλογικές σκηνές. Καλό είναι, πριν γράψουμε τους διαλόγους, να προσδιορίσουμε: σε ποιο χώρο εκτυλίσσεται η σκηνή, τι έχει προηγηθεί, ποια είναι τα κίνητρα των προσώπων, ποια είναι η τελική έκβαση και ποιο είναι συνολικά το νόημα της σκηνής. Σημαντικό είναι, επίσης, να σκεφτούμε ποια είναι η ιδιόλεκτος των προσώπων, πώς δηλαδή φανταζόμαστε ότι μιλάνε τα πρόσωπα που δημιουργήσαμε. Το ζητούμενο είναι οι διάλογοι που θα γράψουμε να δίνουν την αίσθηση του προφορικού λόγου.
Δεύτερος δρόμος
Στο δεύτερο δρόμο ακολουθούμε τα τρία αρχικά βήματα της προετοιμασίας (θέμα, ιστορία, κτίσιμο ρόλων), αλλά οι διάλογοι προκύπτουν μέσα από αυτοσχεδιασμούς και μετά προχωρούμε στην καταγραφή τους. Αυτός ο δρόμος είναι πιο απαιτητικός, αλλά έτσι μπορούμε ίσως να πετύχουμε ευκολότερα την προφορικότητα στους διαλόγους μας.
Θα μπορούσαμε π.χ. στη συγκεκριμένη περίπτωση να στήσουμε τις παρακάτω σκηνές που παρουσιάζουν (1) την αρχική κατάσταση, (2) την αλλαγή-ανατροπή της κατάστασης και (3) την τελική έκβαση.
Κάθε ομάδα δημιουργεί και παρουσιάζει ένα στιγμιότυπο από την καθημερινή ζωή των δύο νέων ενδεικτικό για τη φιλία τους. Για τη δημιουργία της σκηνής ή ομάδα συζητά και καθορίζει: Πού; Πότε; Τι συμβαίνει που δείχνει την πραγματική φιλία των νέων;
Για τη δημιουργία της σκηνής κάθε ομάδα συζητά στην αρχή για ποιους λόγους μπορεί να κλονιστεί μια φιλία και προσδιορίζει ανάλογα το γεγονός που προκάλεσε τη σύγκρουση των δύο φίλων. Μετά συζητά τα κίνητρα και τις συμπεριφορές των δύο φίλων, καθορίζει τον χώρο και τον χρόνο (τι έχει προηγηθεί) στον οποίο εκτυλίσσεται η σκηνή και προχωρεί σε αυτοσχεδιασμό.
Για τη δημιουργία της σκηνής κάθε ομάδα συζητά και αποφασίζει: α) αν θα διατηρηθεί η φιλική σχέση και β) τι χρειάζεται για να γίνει αυτό. Μετά προσδιορίζει τα σχετικά με το στήσιμο και την εξέλιξη της σκηνής, όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, και πραγματοποιείται ο αυτοσχεδιασμός.
Μετά την παρουσίαση των αυτοσχεδιασμών στην ολομέλεια, γίνεται συζήτηση με στόχο την ενδεχόμενη βελτίωση των σκηνών.
Κάθε ομάδα προχωράει στην καταγραφή των προφορικών διαλόγων που προέκυψαν από τους αυτοσχεδιασμούς, κάνοντας όποια επιπλέον επεξεργασία κριθεί σκόπιμη.