συνέντευξη η [sinéndefksi]: 1.συνομιλία ανάμεσα σε ένα δημοσιογράφο και σε μια προσωπικότητα ή σε έναν απλό πολίτη, που αναφέρεται σε θέματα πολιτικά, κοινωνικά, επιστημονικά, προσωπικά κτλ., τα οποία έχουν συνήθ. επίκαιρο χαρακτήρα: Δίνω ~ σε κπ. Παίρνω ~ από κπ. ~ τύπου, που δίνει μια προσωπικότητα, π.χ. πολιτικός, καλλιτέχνης κτλ., σε δημοσιογράφους που εκπροσωπούν τον έντυπο ή ηλεκτρονικό τύπο. || μέθοδος κοινωνιολογικής έρευνας για τη συλλογή στατιστικών στοιχείων. 2. (παρωχ.) ραντεβού ασθενή με γιατρό.

Πύλη /Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Λεξικό Μ Τριανταφυλλίδη

Η συνέντευξη χρησιμοποιείται σε πολλούς τομείς της ζωής με ποικίλους στόχους. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για την αξιολόγηση ή την εκτίμηση ενός ατόμου, για την επιλογή ή την προώθηση ενός εργαζομένου, για την επίτευξη θεραπευτικής αλλαγής στην ψυχιατρική συνέντευξη, για τη συγκέντρωση στοιχείων σε μια έρευνα, για την παρουσίαση ενός δημοσίου προσώπου σε ένα έντυπο, σε μια ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή, κ.ά. Παρά τις προφανείς διαφορές, κοινός παρονομαστής σε όλες τις περιπτώσεις είναι ότι πρόκειται για μια συναλλαγή που γίνεται ανάμεσα σε κάποιον που αναζητά πληροφορίες και σε κάποιον που παρέχει πληροφορίες.  

Η ερευνητική συνέντευξη έχει οριστεί ως συζήτηση δύο ατόμων την οποία οργανώνει ο συνεντευκτής με σκοπό την απόκτηση πληροφοριών σχετικών με κάποια έρευνα. Έχει επισημανθεί ότι η άμεση αλληλεπίδραση στη συνέντευξη είναι η πηγή τόσο των πλεονεκτημάτων όσο και των μειονεκτημάτων της ως τεχνικής έρευνας. Επιτρέπει  π.χ. μεγαλύτερο βάθος στην έρευνα, αλλά είναι επιρρεπής στην υποκειμενικότητα και επηρεάζεται από τον συνεντευκτή.

Μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερα είδη ερευνητικής συνέντευξης: τη δομημένη συνέντευξη, την ημιδομημένη, τη μη κατευθυντική και την εστιασμένη. Στη δομημένη περιεχόμενο και διαδικασία είναι εκ των προτέρων οργανωμένα και δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια ελευθερίας στο συνεντευκτή για τροποποιήσεις. Αντίθετα στην ημιδομημένη υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία και ελευθερία. Στη μη κατευθυντική, που προέρχεται από τη θεραπευτική ή την ψυχιατρική συνέντευξη, ο συνεντευκτής εκδηλώνει ελάχιστη καθοδήγηση, ενώ στην εστιασμένη εστιάζεται σε κάποια θέματα.

Επικεντρωνόμαστε παρακάτω στην ημιδομημένη συνέντευξη που χρησιμοποιείται συχνά στην έρευνα.  Ακολουθούμε συνήθως την εξής διαδικασία. Αποφασίζουμε τον σκοπό της έρευνας, διατυπώνουμε τους επιμέρους στόχους και το βασικό ερευνητικό ερώτημα. Δημιουργούμε το σχέδιο της συνέντευξης καταγράφοντας τα βασικά σημεία που θέλουμε να καλύψουμε. Διατυπώνουμε μια σειρά από ανοιχτά ερωτήματα, που δεν μπορούν να απαντηθούν με ένα απλό “ναι” ή “όχι”. Αποφεύγουμε εντελώς ερωτήσεις που προσανατολίζουν τον ερωτώμενο σε συγκεκριμένη απάντηση.  Αναφέρονται παρακάτω κάποιοι από τους τύπους  ερωτήσεων που  έχουν προταθεί.

Οι περιγραφικές ερωτήσεις ζητούν από τον συμμετέχοντα να δώσει μια γενική περιγραφή για το “τι συνέβη” ή “πώς είναι η κατάσταση”, π.χ. ερωτήσεις για ιστορίες της ζωής, αφηγήσεις επεισοδίων, βιογραφικά στοιχεία, κ.ά.

Οι δομικές ερωτήσεις αφορούν το πώς οργανώνει ο συμμετέχων τη γνώση του και ζητούν από αυτόν να δηλώσει κατηγορίες μέσα από τις οποίες ορίζει τον κόσμο., π.χ. τι σημαίνει για σένα ομορφιά;

Οι ερωτήσεις αντίθεσης ζητούν από τον συμμετέχοντα να κάνει συγκρίσεις ανάμεσα σε γεγονότα και εμπειρίες, π.χ. θα προτιμούσες να αναφέρεις την εμπειρία σου από σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία σου και να διακινδυνεύσεις τη θέση σου ή  να παραμείνεις σιωπηλή και να γλυτώσεις από τις ενδεχόμενες συνέπειες;

Οι ερωτήσεις αξιολόγησης έχουν να κάνουν με τα συναισθήματα του συμμετέχοντα για κάποιο θέμα ή πρόσωπο, π.χ. πώς αισθάνθηκες όταν πήγες να κάνεις τέστ για το AIDS;

Κατά τη συνάντηση ο συνεντευκτής θα πρέπει να ενημερώσει τον ερωτώμενο για τη φύση ή το σκοπό της συνέντευξης και να προσπαθήσει να τον κάνει να νιώθει όσο πιο άνετα. Ένας συνεντευκτής πρέπει να θυμάται ότι είναι όργανο συλλογής στοιχείων και επομένως δεν πρέπει  να  αφήνει τις απόψεις ή και προκαταλήψεις του να επηρεάζουν τη συμπεριφορά του και τον ερωτώμενο.  Η ερευνητική στάση χαρακτηρίζεται από σεβασμό και “επιστημονική περιέργεια”. Ζητούμενο στην περίπτωση αυτή είναι η ενεργητική ακρόαση, χωρίς να σχολιάζουμε τις απαντήσεις του ερωτώμενου.

Η συνέντευξη συνήθως μαγνητοφωνείται η μαγνητοσκοπείται με την άδεια του ερωτώμενου. Ακολουθεί απομαγνητοφώνηση. Για την ανάλυση της μαγνητοφώνησης  χρησιμοποιούνται ειδικά σύμβολα, π.χ. (.)- παύση, χχχ-δεν ακούγεται, {παραγλωσσικά στοιχεία, π.χ. γέλιο, κλάμα, κ.ά}, υπογράμμιση λέξεων -έμφαση στο λόγο κ.ά.

Μετά τη συγκέντρωση των στοιχείων από τις συνεντεύξεις τα δεδομένα κωδικοποιούνται και βαθμολογούνται.

Σύνθεση κειμένου με βάση το βιβλίο των Louis Cohen & Lawrence Manion Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας,
Μεταίχμιο 1994.

Επιμέλεια: Σάγια Τσαουσίδου, Γιάννης Κουβαράς, Νικήτας Γαβαλάς

Η συνέντευξη αποτελεί τη βάση του ρεπορτάζ, είναι η άμεση επαγγελματική αξιοποίηση της πηγής ή των πηγών του δημοσιογράφου και έτσι εξυπηρετεί τον στόχο της ειδησεογραφίας και της ενημέρωσης του κοινωνικού συνόλου.

Ο στόχος δηλαδή του σύγχρονου δημοσιογράφου είναι η επιλογή της κατάλληλης πηγής, η άντληση πληροφοριών με την συνέντευξη, η καταγραφή τους και η ενημέρωση του κοινωνικού συνόλου.

Είναι λοιπόν φανερό πως η τεχνική της συνέντευξης είναι το βασικό επαγγελματικό εργαλείο που θα αξιοποιήσει για την επιτυχία της αποστολής του. Ο έλεγχος της συνέντευξης και η σωστή κατεύθυνση της πηγής απαιτούν μαεστρία και επαγγελματισμό.

Η αξιοποίηση των τεχνικών συνέντευξης οδηγεί στην είδηση και η κατάλληλη επιλογή των ερωτήσεων, το ύφος, το ήθος και η εγρήγορση, η πρωτοτυπία, οι γνώσεις του δημοσιογράφου είναι τα στοιχεία που μπορούν να κάνουν τη συνέντευξη ουσιώδη, ενδιαφέρουσα, πλήρη.

Η ανάλυση των τύπων των ερωτήσεων, η προετοιμασία της συνέντευξης, οι τρόποι πραγματοποίησής της και η αποτύπωσή της είναι τα στοιχεία με τα οποία θα πρέπει να εξοικειωθεί ο σύγχρονος δημοσιογράφος.       

Ερωτήσεις
Το κλειδί της επιτυχίας μιας συνέντευξης είναι οι ερωτήσεις. Είναι λοιπόν αναγκαία η κατηγοριοποίηση των τύπων των ερωτήσεων για να γίνουν απολύτως κατανοητές οι τεχνικές που θα αναπτυχθούν στη συνέχεια.

Τύποι Ερωτήσεων
Οι ερωτήσεις που γίνονται κατά τη διάρκεια της συνέντευξης έχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, που μας επιτρέπουν να τις κατατάξουμε σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες:

Απλές ερωτήσεις
Αποσκοπούν σε βασικές πληροφορίες, π.χ. Πότε έγινε το περιστατικό;

Σύνθετες ερωτήσεις
Αποσκοπούν σε σχόλιο, εκτίμηση ή κριτική και γενικότερα σε μεγαλύτερες ή διευκρινιστικές απαντήσεις. Π.χ. Πως θα σχολιάζατε το πρόγραμμα του αντιπάλου σας;

Ανοικτές ερωτήσεις
Είναι εκείνες οι ερωτήσεις που επιδέχονται οποιουδήποτε τύπου απάντηση από την πλευρά της πηγής μας και δίνουν στον συνεντευξιαζόμενο την ευκαιρία να αναπτύξει την άποψή του για κάποιο συγκεκριμένο θέμα (π.χ. “γιατί θέλετε να ………..;). Ο μεγαλύτερος κίνδυνος με τις ερωτήσεις αυτού του τύπου είναι να οδηγηθούμε σε περίπλοκες αναλύσεις, χωρίς ειρμό, αρχή και τέλος, με αποτέλεσμα να μην κατορθώσουμε να δώσουμε μια ξεκάθαρη εικόνα για τους στόχους, τις ικανότητες και τις επιδιώξεις του συνομιλητή μας.

Κλειστές ερωτήσεις
Πρόκειται για εκείνες τις ερωτήσεις που επιδέχονται συνήθως μονολεκτική, και σε κάθε περίπτωση, σύντομη απάντηση.

Εναλλακτικές ερωτήσεις
Είναι ερωτήσεις που προβάλλουν δύο εναλλακτικές και συνήθως διαζευκτικές απαντήσεις στον συνεντευξιαζόμενο, π.χ. Προτιμάτε να ….ή  να …… ;

Ερωτήσεις με πολλαπλές επιλογές
Οι ερωτήσεις αυτές περιγράφουν περισσότερες από δύο πιθανές απαντήσεις και όπως συμβαίνει και στις εναλλακτικές ερωτήσεις, συνήθως απαντώνται με ένα σύντομο σχόλιο.

Άμεσες ερωτήσεις
Έμμεσες ερωτήσεις
Διευκρινιστικές ερωτήσεις: Οι ερωτήσεις αυτού του τύπου έχουν ως στόχο να διευκρινίσουν ορισμένα σημεία των απαντήσεων που δεν ήταν σαφή και δημιούργησαν νέες ερωτήσεις σε εμάς και το κοινό μας.
Ερωτήσεις πίεσης: Πρόκειται για ειδικού τύπου ερωτήσεις που έχουν ως στόχο να αποκαλύψουν πώς αντιδρά ο συνομιλητής σε συνθήκες πίεσης και άγχους. Συνήθως οι περισσότεροι δημοσιογράφοι τις αποφεύγουν, εκτός εάν οι απαιτήσεις του θέματος επιβάλλουν τη διερεύνηση των αντιδράσεων του συνομιλητή, ιδιαιτέρως αν θεωρηθεί ότι θα μπορούσε να μας αποκαλύψει κάτι σημαντικό.

Μια ερώτηση είναι αποτελεσματική όταν:

1. στοχεύει ένα μόνο πρόβλημα
2. χρησιμοποιεί ένα άμεσο στιλ και αποφεύγει τις αρνητικές εκφράσεις
3. χρησιμοποιεί ουδέτερη έκφραση που δεν υπονοεί συγκεκριμένη απάντηση  
4. δεν είναι πολύ περιοριστική στη διατύπωση του προβλήματος και ανταποκρίνεται στο πλαίσιο αναφοράς του συνεντευξιαζόμενου
5. είναι σύντομη
6. οι έννοιες που περιλαμβάνει είναι σαφείς και κατανοητές  από όλους.

Είδη συνέντευξης

Η συνέντευξη του «μάρτυρα»
Είναι η συνέντευξη του εμπειρικού γνώστη του γεγονότος ή του θέματος. Ο αυτόπτης ή ο αυτήκοος  μάρτυς είναι η αυθεντική, η αδιάψευστη πηγή της είδησης. Ο εμπειρικός γνώστης μπορεί να δώσει απαντήσεις σε όλες τις βασικές ερωτήσεις ενός ρεπορτάζ (ποιος, πού, πότε, πώς) αλλά και να αποδώσει με τον κατάλληλο χειρισμό της συνέντευξης από τον δημοσιογράφο, σημαντικές πληροφορίες, σχόλια και λεπτομέρειες σε ένα προσωπικό ύφος φορτισμένο συνήθως συναισθηματικά από τα γεγονότα-βιώματα μεταδίδοντας αβίαστα την αυθεντικότητα της εμπειρίας του.

Σ΄ αυτό το είδος συνέντευξης χρειάζεται διάκριση και αίσθηση του μέτρου από τον δημοσιογράφο, ιδιαιτέρως όταν πρόκειται για συνέντευξη από τραγικούς πρωταγωνιστές γεγονότων, ή από πρόσωπα που βρίσκονται σε δύσκολη ψυχολογική κατάσταση ή είναι τραυματισμένοι ή ακόμη και ασθενείς.   

Είναι πολύ χρήσιμο για τον δημοσιογράφο να έχει κατανοήσει την κατάταξη των επιπέδων πληροφόρησης του κοινού, ώστε να κρατήσει τον έλεγχο της συνέντευξης σε όλη της τη διάρκεια:

Επίπεδα Πληροφόρησης
Α. Τα γεγονότα
βλέπω, ακούω, νιώθω, παρατηρώ
Β. Τα αισθήματα
αισθάνομαι, διαισθάνομαι
Γ. Η γνώμη
πιστεύω, γνωρίζω, σκέπτομαι, κρίνω

Η συνέντευξη του ειδικού
Είναι η συνέντευξη του εξειδικευμένου γνώστη ενός αντικειμένου. Συνήθως αυτή η πηγή αξιοποιείται για να εξηγηθεί ή να τεκμηριωθεί επιστημονικά ένα γεγονός ή μία κατάσταση. Ο συνεντευξιαζόμενος είναι επιστήμων ή ειδικός με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εμπειρία στο αντικείμενο. Η γνώμη του είναι έγκυρη και η προσπάθεια του δημοσιογράφου είναι να αποτυπωθεί με σαφήνεια αλλά και με απλότητα, ώστε να είναι εύληπτη από το κοινό.

Ο δημοσιογράφος οφείλει να είναι καλά προετοιμασμένος για να θέσει τα σωστά και καίρια ερωτήματα, ανάλογα με το θέμα.

Καλό είναι να διευκρινισθεί ότι ο δημοσιογράφος δεν μπορεί να είναι εξειδικευμένος γνώστης των πάντων. Μπορεί όμως να είναι διαβασμένος και να έχει αποκτήσει τουλάχιστον μια στοιχειώδη εξοικείωση με την ορολογία του εκάστοτε ειδικού, κάνοντας βήματα προσέγγισης του κώδικα επικοινωνίας του προσκεκλημένου του.

Θα ήταν χρήσιμο να εξασκείται ο δημοσιογράφος με μελέτες περιπτώσεων ειδικών όπως ο ιατρός, ο σεισμολόγος, ο ιατροδικαστής, ο νομικός, ο καλλιτέχνης, ο εκλογολόγος, ο επιστήμων των Η/Υ κλπ.

Η συνέντευξη πορτρέτο
Είναι η συνέντευξη που σκοπό έχει την σκιαγράφηση μιας προσωπικότητας που είτε για λόγους επικαιρότητας, είτε για λόγους που σχετίζονται με τη ζωή και το έργο της, ενδιαφέρει το κοινό.

Η ανάδειξη αγνώστων περιστατικών, η ιστορική διαδρομή, τα βιώματα της παιδικής ηλικίας, οι δυσκολίες που προέκυψαν στην πορεία και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν, μπορούν να συνθέσουν μια προσωπικότητα που να αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση ή προς αποφυγή για το κοινό.

Σε κάποιες περιπτώσεις ο σκοπός της συνέντευξης περιορίζεται στην ανάδειξη αγνώστων περιστατικών ή λεπτομερειών της ζωής του συνεντευξιαζόμενου οι οποίες αποκαλύπτουν πληροφορίες που παρέμεναν άγνωστες ως τη στιγμή της συνέντευξης. Η συνέντευξη–πορτρέτο αποκτά ενίοτε έναν εξομολογητικό χαρακτήρα με έντονη συναισθηματική φόρτιση.

Τα πρόσωπα-στόχοι συνεντεύξεων αυτού του τύπου είναι συνήθως ήδη προβεβλημένα και καταξιωμένα από το έργο τους. Αυτό το γεγονός καθιστά ενδιαφέρουσα τη γνώμη τους ακόμη και για θέματα που δεν έχουν άμεση σχέση με τις γνώσεις ή την ειδικότητά τους ή και με το επάγγελμα που εξασκούν. Γίνονται έτσι συχνά καθοδηγητές της κοινής γνώμης ως πρόσωπα μεγάλης επιρροής (opinion leaders).  

Thess Reporter
Νεανικό Ενημερωτικό Blog φτιαγμένο από παρέα σπουδαστών Δημοσιογραφίας με σκοπό την προβολή ειδήσεων, την έκφραση ιδεών, σκέψεων, απόψεων αλλά και την εξάσκηση στην κειμενογραφία και το ρεπορτάζ…

Ολόκληρο το κείμενο ΕΔΩ