Η κοινωνία, η παιδεία και η τέχνη της μουσικής…,Θ. Δρίτσας

Θανάσης Δρίτσας
Η κοινωνία, η παιδεία και η τέχνη της μουσικής
Η ουσία της ψυχαγωγίας και η ευκολία της διασκέδασης

Δεν είναι τυχαίο ότι στον αρχαίο κόσμο η μουσική κρατούσε σταθερά τη θέση της στον κορμό της παιδείας. Είναι διαχρονική, βαθυστόχαστη και επιστημονικά προφητική η θέση του Αριστοτέλη για την αξία και τον ρόλο της μουσικής στην εκπαίδευση, όπως με πληρότητα εκφράζεται στο βιβλίο του «Πολιτικά» στο κεφάλαιο Θ’.

Καθορίζει ως τέσσερα (4) τα κύρια μαθήματα στα οποία πρέπει να εκπαιδεύονται οι νέοι και αυτά είναι «γράμματα» (δηλ. ανάγνωση, γραφή, γραμματική), «γυμναστική», «ιχνογραφία» και «μουσική». Η θέση του Αριστοτέλη είναι ότι η μουσική τείνει κάπως προς την αρετή, επειδή διαπλάθει το ήθος (όπως η γυμναστική το σώμα), αλλά επίσης εκπαιδεύει τη φρόνηση και μαθαίνει τον άνθρωπο να απολαμβάνει σωστά και να περνάει ευχάριστα τις ώρες της ανάπαυσης. Και μάλιστα ο Αριστοτέλης έχει συλλάβει τους δύο τρόπους που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη μουσική, δηλαδή και ως «παιδεία» (δηλ. εκπαιδευτικό εργαλείο) και ως «παιδιά» (δηλ. παιχνίδι και ευχαρίστηση).

Έχει επιστημονικά αποδειχθεί σήμερα ότι τα παιδιά που ξεκινάνε μουσική στα 6-7 τους χρόνια αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα συγκέντρωσης, καλύτερη μνήμη, μεγαλύτερη μαθηματική ικανότητα, αποκτούν πειθαρχία στη μελέτη τους και αποκτούν μεγαλύτερη δυνατότητα ανεξαρτησίας κινήσεων. Επίσης τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες μαθαίνουν να συνεργάζονται καλύτερα με άλλα παιδιά και να έχουν καλύτερη δυνατότητα ακρόασης του διπλανού τους ανθρώπου, άρα και μεγαλύτερη ικανότητα επικοινωνίας. Επιπλέον στοιχεία από μια μακροχρόνια επιστημονική μελέτη στις ΗΠΑ έδειξαν ότι νέοι που μαθαίνουν μουσική γίνονται λιγότερα συχνά χρόνιοι χρήστες ναρκωτικών σε σχέση με νέους που δεν έχουν μουσική εκπαίδευση.

Οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν λοιπόν ότι με τη μουσική εκπαίδευση θα παράγουν περισσότερο αναπτυγμένους εγκεφάλους και θα στελεχώνουν την κοινωνία τους με άτομα που διαθέτουν πολλαπλές δεξιότητες – δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι τοποθετούσαν τη μουσική στον κορμό της παιδείας. Την αρχαία ελληνική άποψη για το σημαντικό ρόλο της μουσικής στην ανάπτυξη του εγκεφάλου επιβεβαιώνουν τα πορίσματα των μελετών της σύγχρονης νευροεπιστήμης. Η σημερινή ωδειακή παιδεία κατευθύνει περισσότερο τους σπουδαστές στο πώς να πετύχουν μια επαγγελματική θέση στην κοινωνία, μέσω της μουσικής, παρά στο να μάθει στο άτομο πώς μπορεί να αποκτήσει πολλαπλές δεξιότητες μέσω μουσικής. Πιστεύω ότι οι σύγχρονες ηγεσίες των υπουργείων Παιδείας ή Πολιτισμού δεν έχουν καν αντιληφθεί την αξία της μουσικής εκπαίδευσης ως κοινωνικού αγαθού. Η προσωπική μου παρατήρηση από διαλέξεις που έχω δώσει σε μουσικά σχολεία της χώρας είναι ότι οι μαθητές των μουσικών σχολείων είναι περισσότερο δραστήρια, αισιόδοξα και δημιουργικά παιδιά, σε σχέση με μαθητές άλλων σχολείων.

Δυστυχώς η πλειονότητα του κόσμου αντιμετωπίζει σήμερα την τέχνη της μουσικής απλά ως μέσον διασκέδασης. Η λέξη «διασκέδαση» προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ρήμα «διασκεδάννυμι» που σημαίνει διασκορπίζω/αποκλίνω. Διασκεδάζω σημαίνει ακούω μουσική, προκειμένου να ξεχάσω και να ξεφύγω κάπου αλλού. Το πραγματικό νόημα και ο στόχος της μουσικής είναι η λέξη ψυχαγωγία (δηλαδή αγωγή ψυχής), που σημαίνει βέβαια κάτι πολύ πλατύτερο, όσον αφορά τον παιδευτικό ρόλο της μουσικής ατομικά και κοινωνικά. Η μουσική αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως η φυσική άσκηση για το σώμα μας. Ο συνδυασμός μάλιστα της φυσικής άσκησης με τη μουσική αποτελεί την ιδανικότερη μέθοδο για τη διατήρηση της υγείας. Θυμάμαι ακόμη τα εξής σοφά λόγια του Μάνου Χατζιδάκι (απόσπασμα συνέντευξής του), που συνοψίζουν πολλά ουσιώδη ζητήματα για τον ρόλο και το νόημα της μουσικής: «Η μουσική δεν είναι μαστίχα για το στόμα εφήβων που επιδεικνύουν τα αθλητικά τους κορμιά σε σκοτεινά νυχτερινά στέκια, ούτε η μουσική είναι κάτι για τους επαγγελματίες της νύχτας που θέλουν κάτι για παρέα, για να αποφύγουν τον ύπνο που τους κυριεύει. Η μουσική είναι τελετή αποκάλυψης που απαιτεί αθωότητα και μνήμη. Η μουσική είναι ασκήσεις, με στόχο την αποκάλυψη».

Θανάσης Δρίτσας,
Η κοινωνία,η παιδεία και η τέχνη της μουσικής Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία,
25 /6/ 2013