Μ’ έναν τρόπο ανάλογο, θα έλεγα ότι αν μπορούσε να δει κάνεις την εποχή μας στη βαθύτερη ουσία της, αν αγνοούσε τα χαρακτηριστικά που συγκροτούν την πρόσοψή της και κρατούσε μονάχα τις δραματικές της στιγμές και το διαλογικό της χαρακτήρα θα βρισκότανε  μπροστά σ’ ένα παράξενο έργο που η σφραγίδα της  σκηνοθεσίας του θα ‘χε καταπληκτική ομοιότητα με τη σφραγίδα της σκηνοθεσίας του Καρόλου Κουν. Μ’ αυτό δε θέλω να πω ότι ο Θεός του 20ου αιώνα είναι μαθητής του Κουν, αλλά ότι ο Κουν ασφαλώς είναι μαθητής του Θεού (θα έπρεπε να πω: του δαίμονα) των ημερών μας.

Η ζωή, ο κόσμος, οι σχέσεις των ανθρώπων, οι φανερές και οι κρυφές, οι κρυφές προπάντων, δεν υπάρχουν γι’ αυτόν παρά για να οργανωθούν έτσι ώστε να ξεφύγει το φαινόμενο της ζωής από την ψυχρή παράταξη άψυχων εικόνων και να μεταβληθεί σε όνειρο και σε θαύμα. Ό,τι είναι οι λέξεις για τον ποιητή, ή τα χρώματα για τον ζωγράφο, είναι γι’ αυτόν το καθημερινό σκόρπιο υλικό της εκφραστικής των ανθρώπων. Οι κινήσεις, οι σιωπές, οι φωτισμοί, ο τόνος της φωνής, και χίλια δυο άλλα, που για μας περνούν απαρατήρητα, είναι τα υλικά που του αρκούν για ν’ ανεβάσει την πραγματικότητα στο αυθεντικό της επίπεδο, που είναι το επίπεδο της ψυχής. Τι είναι αλήθεια; Τι δεν είναι; Τι θέλει αυτή η γυναίκα που μας κοιτάζει απ’ αντίκρυ με τα σκοτεινά και δακρυσμένα μάτια της; Αυτός ο χτύπος, έξω στο δρόμο, άραγε να σήμανε για μας; Για τη μοίρα μας; Αύριο, μεθαύριο, θα ‘μαστε ακόμη εδώ ή μακριά — πολύ μακριά; Θεέ μου, τι απίθανες ιστορίες κείτονται αποκοιμισμένες πίσω απ’ αυτά τα χλωμά, κέρινα πρόσωπα, των νυχτερινών λεωφορείων…  Ω ναι, μια άλλη ζωή παίζεται μέσα σε τούτη. Σα σκοτεινή τεθλασμένη διατρέχει τις ημέρες μας, και όταν ο ήλιος τις φωτίζει, παρατείνουν ένα σκοτάδι με πολλαπλές αποχρώσεις.

Οι άνθρωποι μίλησαν πολύ με τα πιστόλια, και αυτό οι άξιοι δραματικοί συγγραφείς του καιρού μας το υπονοήσανε, ακόμη και όταν έβαλαν στα χείλη των ηρώων τους λόγια λατρείας και τρυφερότητας. Ο Κάρολος Κουν έθεσε την ευαισθησία του στην υπηρεσία της δεύτερης αυτής ζωής των έργων, που κλείνεται δυνάμει μέσα στην πρώτη. Και αυτήν ζήτησε να ζωντανέψει στο στενό κύκλο της σκηνής του που — πρέπει να το ομολογήσουμε — λειτούργησε σαν πελώριος συγκεντρωτικός φακός στα χέρια του.

[…]

Ο χαμηλός τόνος και η συνειρμική του ονείρου, που πρώτη αυτή εδίδαξε, πέρασε σχεδόν ταυτόχρονα στη δραματική έκφραση με πρωταγωνιστή και φορέα της τον ιδρυτή του «Θεάτρου Τέχνης» και της ομώνυμης Σχολής του.

Τα στελέχη της, οι νέοι που θα έχουν αποφοιτήσει ως τότε, όποιο δρόμο κι αν έχουν πάρει, θα κρατούνε, φαντάζομαι, στην ανάμνησή τους, πέρα απ’ αυτά τα ιστορικά και χρήσιμα, κάτι άλλο πιο πολύτιμο ακόμη: την παροιμιώδη, τη φανατική προσήλωση του Δασκάλου τους στο αυστηρό νόημα της τέχνης. Θα τον βλέπουν, ακόμη και σ’ έναν άλλο κόσμο, εκεί που το πάθος, έξω από το χρόνο, εξακολουθεί να πραγματοποιείται επ’ άπειρον, καθισμένο μπροστά σ’ ένα τασάκι φορτωμένο αποτσίγαρα, να παρατά ξαφνικά το μεγάλο φλιτζάνι με τον διπλό καφέ του και να πετάγεται όρθιος, κάτω από τους σαράντα πέντε προβολείς της σκηνής του, για να διορθώσει σ’ έναν ασήμαντο ηθοποιό μιαν ασήμαντη χειρονομία, με την ιερή αγανάκτηση εκείνου που ξέρει ότι κι αυτό το ελάχιστο ακόμη είναι ικανό ν’ ανατρέψει την ιδανική τάξη και τη συγκλονιστική ομορφιά του οράματός του.

Ελύτης 1959
http://www.theatro-technis.gr/o-karolos-koun-kai-i-epoxi-toy

Ιωάννης  Μιχαήλ Παναγιωτόπουλος
Το νόημα του σπιτιού

Η πολυκατοικία, αναφέρθηκα σε τούτο το θέμα πολλές φορές, είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα πρόσωπα του αιώνα μας. Σε τελευταία ταξίδια μου διαπίστωσα πως ο θεσμός της πολυκατοικίας επεκτείνεται, και με ραγδαίο ρυθμό, και στα επαρχιακά κέντρα, ακόμη και στις λιγάνθρωπες κωμοπόλεις, όπου καμιά αναπόφευκτη ανάγκη δεν φαίνεται να τον υπαγορεύει. Έτσι σιγά σιγά το νόημα του σπιτιού μεταβάλλεται. Δεν είναι που η αρχιτεκτονική διαρρύθμιση υπακούει σε άλλους προσανατολισμούς και πραγματοποιεί άλλα δεδομένα σαν τέχνη υπηρετική του καθημερινού βίου. Είναι και που η καθιερωμένη αντίληψη του σπιτιού υποχωρεί σε άλλες αντιλήψεις διαμορφωμένες κατά τις συνθήκες που δεν υπήρχαν άλλοτε.[…]

Η αλήθεια είναι πως και γενικότερα δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί μια αισθητική της πολυκατοικίας. Οι δοκιμές διαδέχονται τις δοκιμές. Η ομοιομορφία, η ισοπέδωση είναι ένας από τους θεμελιώδεις κανόνες του πολιτισμού μας. Αλλ’ απομένει το ερώτημα: η πολυκατοικία είναι ή δεν είναι σπίτι; Φρονώ και τώρα, ύστερ’ από πολλές προσπάθειες που έκαμα, για να μπορέσω να συμφιλιωθώ μαζί της, πως σπίτι δεν είναι. Γιατί, όταν λέμε «σπίτι», δεν εννοούμε μόνο μια κατασκευή, αλλά κι ένα ψυχικό γεγονός. Η πολυκατοικία δεν είναι ψυχικό γεγονός. Είναι μια έκφραση ψυχρής αριθμητικής, ένα στατικό συγκρότημα¹. Για τούτο και οι πολιτείες, που θέλουν να διατηρήσουν την παράδοσή τους, το ύφος τους, το χρώμα τους, την εξορίζουν στα κράσπεδά τους, στα περίχωρά τους, σε [καινούριες] γειτονιές. Εμείς, αλλοπρόσαλλοι πάντα και καινοθήρες², και όπου υπάρχει κάποια παράδοση, δηλαδή κάποιος εσωτερικός χώρος, κάποια σύνδεση με τον ιστορικό εαυτό μας, φυτεύουμε κατάστηθά της κακόγουστα χτίσματα και καταστρέφουμε κάθε δυνατότητα εναρμόνισης των νέων μορφών με τα σταθερά αισθητικά δεδομένα³ […]

Το σπίτι είναι ένα αντιφέγγισμα του εσωτερικού ανθρώπου. Το σπίτι έχει ρίζες. Το σπίτι προσφέρει το αίσθημα της βεβαιότητας, της ασφάλειας. Είναι ένα άσυλο, ένα καταφύγιο της προσωπικής ζωής. Μέσα στο σπίτι κατοικούν οι πρόγονοι, διατηρείται η συνέχεια της γενιάς, οι κάμαρές του γεμίζουν θύμηση, το κάθε αντικείμενο έχει την ιστορία του. Η πολυκατοικία υπηρετεί την προχειρότητα, την υλική ανάγκη, ανήκει στον καλπασμό του καιρού. Δεν ανταποκρίνεται στα βασικά αιτήματα της προσωπικής ζωής. Η πολυκατοικία είναι σταυροδρόμι, είναι τρίστρατο, αγορά, δημόσιος χώρος. Προσφέρει μερικές, και σημαντικότατες βέβαια, βιοτικές ανέσεις και δυσκολεύει, από την άλλη πλευρά, την ανάσα. Ο ένοικος δεν την εξουσιάζει, της παραδίνεται. Γίνεται ένας δεσμώτης. Αισθάνεται πως είναι υποχρεωμένος να κυκλοφορεί σ’ έναν απέραντο κομματιασμένο χώρο, όπου δεν έχει το δικαίωμα να υπάρξει έξω από μερικά τετραγωνικά μέτρα. Αν θελήσει να κάμει μερικά βήματα, θα προσκρούσει σ’ ένα τοίχο. Αν αλλάξει κατεύθυνση, θα προσκρούσει σ’ άλλο τοίχο. Υπάρχει παντού το αδιέξοδο.

Η έκφραση “άλλοι καιροί, άλλα τραγούδια” έχει την αντίζυγή4 της: “άλλοι καιροί, άλλα σπίτια”. Και “άλλα σπίτια” σημαίνει “άλλοι άνθρωποι”. Το σημερινό σπίτι τ’ ονόμασαν “κέντρο διερχομένων”. Και τ’ ονόμασαν πολύ σωστά. Είναι ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, επιπλωμένο, διευθετημένο και κατά τον τρόπο του ξενοδοχείου. Δεν είναι καμωμένο, για να στεγάζει μια οικογενειακή ζωή, για να δημιουργεί ατμόσφαιρα οικειότητας. Αλλά για να γίνεται ένας “σταθμός πρώτων βοηθειών” σε ανθρώπους βιαστικούς, που χρειάζονται ένα τόπο να κοιμηθούν, να πλυθούν, να εναποθέσουν τον ιματισμό τους, και να πάρουν το πρωινό τους, καμιά φορά και το μεσημεριανό τους, ποτέ όλα τα γεύματα του εικοσιτετράωρου. Γιατί το βράδυ, που θα το ένιωθαν, που θα το ζούσαν το σπίτι, συνηθίζουν να βρίσκονται έξω. […] Λογαριάστε, πόσοι άνθρωποι απομένουν στα σπίτια τους το Σαββατοκύριακο. Λογαριάστε, πόσοι άνθρωποι περιφέρονται από ξενοδοχείο σε ξενοδοχείο ολόκληρη τη χρονιά ή και πόσοι έχουν μεταφέρει το σπίτι τους στο ξενοδοχείο. Θα εκπλαγείτε, αντικρίζοντας ένα τεράστιο διεθνή πληθυσμό, που ουσιαστικά δεν έχει σπίτι ή και που, αν έχει, ελάχιστα το χρησιμοποιεί. Και τούτο όχι μόνο, γιατί υπάρχει σοβαρή ανάγκη που τον υποχρεώνει σε τέτοια στάση, αλλά και γιατί έχει καταντήσει από μέσα του «ανέστιος»⁵ και «φερέοικος»⁶. «Ανέστιοι» σιγά σιγά θα καταντήσουμε όλοι μας. Θα μοιράζουμε τη ζωή μας εδώ κι εκεί. Αρχίσαμε κιόλας να τη μοιράζουμε: ανάμεσα στη μόνιμη κατοικία, στο σπίτι της εξοχής, στα κέντρα του παραθερισμού, στις εκδρομές του Σαββατοκύριακου, στα ταξίδια. Το παλιό, στέρεο νόημα του σπιτιού, που ευνοούσε τις σταθερές καταστάσεις, που έδινε το αίσθημα της μονιμότητας, της ασφάλειας, της συνέχειας, της συνέπειας, που δημιουργούσε και διατηρούσε την παράδοση, σε λίγο θα είναι μια ξεπερασμένη υπόθεση.[…]

Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Το νόημα του σπιτιού, «Η σιωπή και ο λόγος»

1. στατικό συγκρότημα· κυριότερο χαρακτηριστικό του είναι η ακινησία.
2. καινοθήρες· αυτοί που αναζητούν το καινούργιο, το πρωτοποριακό
3. σταθερά αισθητικά δεδομένα· αισθητικές αντιλήψεις γύρω από την ανέγερση των σπιτιών που έχουν δοκιμαστεί από το χρόνο και κληροδοτούνται σ’ εμάς.
4. αντίζυγη· αντίστοιχη
5. ανέστιος· αυτός που δεν έχει σπίτι
6. φερέοικος· αυτός που κουβαλάει μαζί του το σπίτι, ο περιπλανώμενος.

Πλάτωνας  Ριβέλης
Φωτογραφία
…

Η  Τέχνη έχει χώρο για άπειρες εκφράσεις. Άλλωστε ένα μέρος από τη μαγεία της είναι ακριβώς η αποκάλυψη της ποικιλομορφίας της. Προσπάθεια κάθε καλλιτέχνη είναι ή διαμόρφωση της προσωπικής του γλώσσας και ο καθορισμός της ιδιαιτερότητας και της ταυτότητάς του. Έστω και ασυνείδητα, αυτό ίσχυσε και ισχύει απ’ την εποχή του πρώτου μεγάλου καλλιτέχνη των προϊστορικών σπηλαίων μέχρι και σήμερα. Τούτο όμως δεν σημαίνει πως ο καλλιτέχνης καλλιεργώντας την ιδιαιτερότητα απομονώνεται από την κληρονομιά του. Ούτε ξεκόβει από τους απειράριθμους δεσμούς πολιτιστικών αναφορών.

Ο καλλιτέχνης δηλαδή  αποτελεί ένα κομμάτι, καινούριο κάθε φορά, στο μωσαϊκό της Ιστορίας της Τέχνης, που πλουτίζεται καθημερινά με νέα, ιδιαίτερα και μοναδικά κομμάτια, σε μια εξέλιξη χωρίς τέλος.

Το πολύ σημαντικό είναι η συνείδηση ότι η Τέχνη είναι μία σε όλες της τις μορφές και τις πολιτιστικές προελεύσεις. Ο κάθε καλλιτέχνης βρήκε εκείνο το μέσο που νόμισε πως του επέτρεπε να εκφράσει καλύτερα την ανάγκη του για υπέρβαση του εαυτού του και του επιστητού. Όλοι όμως μαζί βρίσκονται κάπου ενωμένοι στην τέλεση μιας Λειτουργίας. Όταν ρώτησαν τον γάλλο φωτογράφο  Willi Ronis ποιa είναι η μεγάλη πηγή έμπνευσής του, απάντησε: «Ο Bach». Ο  Eugene Smith εξήγησε ότι την αίσθηση του μέτρου και την ισορροπία που ψάχνει στο έργο του την άντλησε από τα κουαρτέτα του Beethoven. Ο Walker Evans είχε για οδηγούς τον Flaubert  και τον Baudelaire. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο καλλιτέχνης μεταγράφει το έργο κάποιου άλλου με το δικό του καλλιτεχνικό μέσο. Αλλά ότι η αφύπνιση, ή η διαμόρφωση, της ευαισθησίας του επιτυγχάνεται μέσα από διάφορα και ποικίλα έργα τέχνης.

Πόσο αλληλένδετα είναι όλα, αλήθεια. Η έκφραση της ανθρώπινης αγωνίας μπορεί να βγει από μια φωτογραφία του Bresson, μια σονάτα του Mozart, ένα ποίημα του Σεφέρη, ή μια ταινία του Pasolini.

Θεωρώ ανύπαρκτη μια καλλιτεχνική παιδεία που στηρίζεται μόνο στη γνώση της τεχνικής. Αλλά μια τέτοια παιδεία χωλαίνει και αν ακόμα προσθέσει στις γνώσεις της τεχνικής την ιστορική και αισθητική γνώση του συγκεκριμένου μόνον εκφραστικού μέσου. Ο καλλιτέχνης δηλαδή φωτογράφος πρέπει να γνωρίσει τη φωτογραφία και την ιστορία της, αλλά και να τροφοδοτηθεί από όλες τις άλλες πηγές καλλιτεχνικής ευαισθησίας.

Αυτές οι σκέψεις γίνονται επιτακτικά επίκαιρες σε μια εποχή σαν τη δική μας, όπου o ριζοσπαστισμός και η πρωτοτυπία έγιναν αυτοσκοπός. Οι φωτογράφοι συγχέουν την προσωπική γλώσσα και την ιδιαιτερότητα με την εντυπωσιακή πρόκληση. Σήμερα, η ετικέτα, το σήμα κατατεθέν, έγιναν ανάγκη. Ο χρόνος μετράει. Η επιτυχία επίσης. Επομένως η πρωτοτυπία θα γίνει σύμβολο. Πόσο εύκολο είναι να ‘σαι έτσι πρωτότυπος, και πόσο στείρα και τραγική η αποκοπή της καλλιτεχνικής κληρονομιάς.

Αντίθετα, τι υπέροχη και μοναδική η πρωτοτυπία του Mozart καθώς ξέφευγε σιγά σιγά από την πλούσια κληρονομιά του Hayden. Πόσο συγκλονιστική η  προσφορά του Beethoven, όταν έβρισκε νέο δρόμο, μέσα από την απομάκρυνση του από τον Mozart. Ή πόσο φυσιολογική η  εξέλιξη του Rembrandt  ακριβώς ύστερα από την επαναστατική παρουσία του Frans Hals. Τι συγκίνηση πράγματι νιώθει κανείς όταν βλέπει πεντακάθαρα ότι πίσω από το Robert Frank  βρίσκεται ο Walker Evans  και ο Cartier-Bresson, των οποίων όμως το έργο όχι μόνον θαυμάζει ο Frank αλλά και κρίνει και κατακρίνει και πλουτίζει και αλλάζει. Πρέπει να γίνει συνείδηση ότι η Τέχνη έχει μια δυναμική εξέλιξη, και κάπου μέσα σ’ αυτήν εντάσσεται ο κάθε καλλιτέχνης.
Συχνά όταν βλέπω φωτογραφίες υπάρχει μια που ξεπηδάει ανάμεσα στις άλλες, χωρίς καμιά αμφιβολία, σαν καλύτερη. Είναι τότε πολύ δύσκολο να εξηγήσω με λόγια σε τι οφείλεται αυτό. Για να αντιληφθεί κάποιος την ομορφιά και τη σημασία ενός έργου τέχνης, απαιτούνται ευαισθησία και γνώση. Αν ένα από τα δύο λείπει, τότε το πλησίασμα του έργου θα είναι ελλιπές. Ίσως πάλι είναι πιο προσιτή μια εξήγηση που τοποθετεί ιστορικά τη φωτογραφία και της αποδίδει τη σημασία της στην εξέλιξη της τέχνης της φωτογραφίας. Τη μαγεία όμως του ξεχωριστού έργου τέχνης δεν θα βρεθούν, ευτυχώς, λόγια να την περιγράψουν. Είναι σαν να πρόκειται για έναν μυστικό κώδικα τον οποίο ξαφνικά καταφέρνεις να διαβάσεις χωρίς ποτέ να τον αποκρυπτογραφείς, γιατί το κλειδί του βρίσκεται κάπου, και για πάντα, κρυμμένο. Προσπαθούμε τότε με περισσότερο ή λιγότερο αφηρημένους όρους να αποδώσουμε λεκτικά το αδιατύπωτο, το ανεξήγητο. Ο λόγος όμως έχει το μειονέκτημα του συγκεκριμένου, ακόμα κι όταν ασχολείται με έννοιες αφηρημένες. Η κατανόηση του αφηρημένου λόγου προϋποθέτει και πάλι κάποια αναφορά, έναν ορισμό, γιατί είναι κι αυτός ένα σύμβολο. Έτσι, σαν συμβολισμός, χρειάζεται και έναν κώδικα.

Ίσως αυτό γίνει αντιληπτό, αν σκεφτεί κανείς ότι ούτε το συναίσθημα ορίζεται με λόγια και ότι η επαφή δύο ανθρώπων είναι συχνά βαθύτερη και ουσιαστικότερη όταν δεν επενδυθεί με φόρμες του λόγου, άρα της λογικής. Άλλα και η τέχνη είναι επαφή και επικοινωνία· με το μη επιστητό, όπως και με τους γύρω ανθρώπους. Θα έλεγα ότι, σε τελευταία ανάλυση, η αδυναμία του λόγου να προχωρήσει πέρα από ένα ορισμένο σημείο, κάνει την τέχνη απαραίτητη. Θα ήταν επομένως αντιφατικό να μπορέσεις να «εξηγήσεις» αυτή την τελευταία με εκείνο το οποίο καλείται να συμπληρώσει. Μια φωτογραφία μπορεί να «εξηγηθεί» μ’ ένα ποίημα ίσως, ή μ’ ένα μουσικό κομμάτι, ή μ’ έναν πίνακα ζωγραφικής. Η φιλοσοφική της όμως ανάλυση ποτέ δεν θα αρκούσε.

Είναι μια σύμπτωση πολλών συνθηκών οι οποίες κάνουν μια φωτογραφία να αφήνει ελεύθερη αυτή τη μυστηριώδη ενέργεια πού την κάνει ξεχωριστή. Είναι το περιεχόμενο. Είναι όμως και η φόρμα. Η θρυλική πάλη σε κάθε έργο τέχνης. Αν το ένα από τα δύο υπερισχύει, τότε η φωτογραφία είναι ίσως ελκυστική, ίσως ενδιαφέρουσα, άλλα ποτέ σπουδαία. Αν και τα δύο ισορροπούν, τότε η φωτογραφία ξεχωρίζει. Αν όμως τα δύο αυτά παλεύουν, και το ένα μάλιστα τείνει να νικήσει χωρίς να το κατορθώνει, τότε η φωτογραφία ξεχειλίζει από ενέργεια, είναι μεγάλη, είναι μοναδική.

Υπάρχουν όμως και τόσα άλλα στοιχεία που είναι δύσκολο να περιγραφούν. Πώς να περιγράψεις την υπερβατικότητα; Πώς να ορίσεις τη σύνθεση; Δεν υπάρχουν κανόνες. Εκτός από εκείνους που έχουν εφεύρει οι δάσκαλοι για την ευκολία τους. Πώς να εξηγήσεις γιατί θέλεις να κοιτάζεις μια φωτογραφία, πάλι και πάλι, ενώ άλλες τις κοιτάς σαν να μην τις βλέπεις; Πώς να καθορίσεις τη δύναμη που έχει η φωτογραφία όταν δέχεται πολλές ερμηνείες, όταν αφήνει εισόδους πολυάριθμες σε αντίστοιχους θεατές, υποδαυλίζοντας συναισθήματα, αλλά όχι διατάζοντάς τα;

Τελικά, αυτό που είναι παράξενο είναι το ότι μπορείς ίσως να εξηγήσεις γιατί μία φωτογραφία είναι κακή, ή αδιάφορη, αλλά είναι σχεδόν αδύνατον να αναλύσεις γιατί είναι σπουδαία.

Ύστερα από όλα αυτά, υπάρχει άραγε περιθώριο για συμβουλές; Τι πράγματι να συμβουλεύσει κανείς κάποιον νέο φωτογράφο; Μπορεί να τον βοηθήσει να μάθει τεχνική, ώστε τουλάχιστον το πρώτο πρόβλημα να φύγει από τη μέση. Μένουν όμως τα δύο μεγάλα, και μερικές φορές ανασταλτικά, εμπόδια. Τι και πώς να φωτογραφίσει. Εδώ η απάντηση είναι αποκλειστικά και βασανιστικά μόνον του φωτογράφου. Το κίνητρό του, το ενδιαφέρον του, η αγωνία του, είναι δικά του. Ο αυθορμητισμός και οι παρορμήσεις του πρέπει να μείνουν ελεύθερα. Θα έχει όμως μεγάλη βοήθεια αν πέρα από την τεχνική οξύνει την ευαισθησία του και πλουτίσει τις γνώσεις του μέσα από τη σχέση του με όλες τις τέχνες. Η φωτογραφία είναι κάτι πού γίνεται σε ένα κλάσμα δευτερολέπτου. Χρειάζεται νεύρο, αντίδραση, ερεθισμός. Την ώρα εκείνη της δημιουργίας, σχεδόν δεν λειτουργεί η σκέψη. Η καρδιά, το μυαλό και το μάτι, όπως λέει και ο Cartier-Bresson, βρίσκονται σε μία γραμμή, για να πιάσουν εκείνη τη μοναδική στιγμή όπου όλα συναντώνται και όλα συμβαίνουν. Παρ’ όλα αυτά, όλη η σκέψη, όλη η καλλιέργεια του φωτογράφου, έχουν αποθηκευτεί εκείνη τη στιγμή σε έναν μη συνειδητό χώρο, που καθοδηγεί αλλά και καθορίζει τον καλλιτέχνη. Ίσως όμως θα έπρεπε να προσθέσει κανείς ότι κι αν όλα αυτά συμπέσουν, πάλι δεν αρκούν. Χρειάζεται και μια βιωματική εμπειρία του καλλιτέχνη σε συνδυασμό με μια ιδιαίτερη άποψή του για τη ζωή. Ο  Garrry Winogrand λέει, τόσο χαρακτηριστικά, ότι η σχέση του φωτογράφου με τη φωτογραφία καθορίζει τη σχέση του με τη ζωή, που καθορίζει με τη σειρά της τη σχέση του με τη φωτογραφία.

Χρειάζεται επομένως γνώση της τεχνικής, γνώση της ιστορίας της φωτογραφίας, γνώση των άλλων τεχνών, βιώματα, και σκέψη πολλή. Μόνο που, επαναλαμβάνω, η σκέψη πρέπει να προηγείται και να έπεται της στιγμής της φωτογραφίας. Όταν ο φωτογράφος φωτογραφίζει, δεν σκέφτεται, δεν δρα εγκεφαλικά, αλλά αντιδρά συναισθηματικά. Σκέφτεται, όταν αποφασίζει τι και πώς θα φωτογραφίζει…

Πλάτωνας Ριβέλης,
Φωτογραφία

Ναπολέων Μαραβέγιας
Η νέα ελληνική μετανάστευση

…

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η Ελλάδα έγινε πλέον χώρα υποδοχής μεταναστών, κυρίως από τα Βαλκάνια, ενώ στη συνέχεια, η χαλαρή μεταναστευτική πολιτική και η θέση της χώρας μας ως πύλης προς τη Δύση, οδήγησαν σε είσοδο μεταναστών κυρίως από ασιατικές χώρες, σε αριθμούς που δεν έχουν προηγούμενο σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα.

Σήμερα, η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. Η προϊούσα οικονομική δυσπραγία από το 2009 και μετά, οδηγεί όλο και περισσότερους νέους Ελληνες να αναζητούν και πάλι εργασία στο εξωτερικό. Μόνο που τώρα αυτοί οι νέοι δεν είναι ανειδίκευτοι, αλλά αντίθετα κυρίως επιστήμονες με γνώσεις και δεξιότητες, που όλο και περισσότερο δεν μπορούν να απασχοληθούν στην ελληνική οικονομία. Πρόκειται για μια νέα μετανάστευση, η οποία όχι μόνο δεν προσφέρει τίποτα στη χώρα μας, αλλά αντίθετα την αποστερεί από το πιο ταλαντούχο και εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Μια ματιά στα ποσοστά ανεργίας των νέων επιστημόνων, όχι μόνο των θεωρητικών, αλλά και των θετικών και τεχνολογικών επιστημών, δείχνει το μέγεθος του προβλήματος της αξιοποίησης του ανθρώπινου κεφαλαίου στη χώρα μας, για το «σχηματισμό» (εκπαίδευση) του οποίου έχουν δαπανηθεί τεράστια ποσά.

Δεν πρόκειται μόνο για προσωπικά «δράματα» των νέων, οι οποίοι δεν έχουν επαγγελματική προοπτική στην πατρίδα τους, ύστερα από πολύχρονες και πανάκριβες, συχνά και μεταπτυχιακές, σπουδές, αλλά για μέγα εθνικό δράμα με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, η οποία απασχολεί ανειδίκευτους εργάτες, αλλά αδυνατεί να απασχολήσει νέους εξειδικευμένους επιστήμονες, προς όφελος προφανώς των χωρών στις οποίες αναγκαστικά μεταναστεύουν…

Λόης Λαμπριανίδης
Όταν ο Κρόνος τρώει τα καλύτερα παιδιά του

Η αύξηση αυτών που συμπληρώνουν βιογραφικά στις δύο ευρωπαϊκές ηλεκτρονικές πύλες είναι δραματική.

Η κρίση που περνάει η χώρα μας έχει αναδείξει πολλές από τις υπάρχουσες αδυναμίες της, μια τέτοια είναι και η αδυναμία να αξιοποιήσει το επιστημονικό δυναμικό της για την ανάπτυξή της, το οποίο και μεταναστεύει στο εξωτερικό. Αυτή η φυγή το τελευταίο διάστημα με την κρίση έχει ενταθεί. Συγκεκριμένα, όπως έδειξα σε πρόσφατη μελέτη μου (Επενδύοντας στη φυγή: Η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Εκδόσεις Κριτική), στις αρχές του 2010 εργάζονταν στο εξωτερικό περίπου 125.000 Ελληνες επιστήμονες, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 10% του συνόλου των επιστημόνων που ζουν στην Ελλάδα. Λόγω της οικονομικής κρίσης, η φυγή αυτή εντείνεται όπως δείχνουν διάφορες ανεκδοτολογικού τύπου αναφορές στον τύπο αλλά και κάποια πιο «στέρεα» δεδομένα, όπως η δραματική αύξηση του αριθμού αυτών που συμπληρώνουν τα βιογραφικά τους στις δυο ευρωπαϊκές ηλεκτρονικές πύλες (European Job Mobility Portal EURES και Europass CVs) για να μεταναστεύσουν, που είναι κατεξοχήν πτυχιούχοι.

…

Αναδύεται, λοιπόν, ένα αμείλικτο ερώτημα: Γιατί χιλιάδες επιστήμονες, κυρίως νέοι με καλές και πολυετείς σπουδές, αναζητούν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό; Αναμφίβολα αυτό οφείλεται στο ότι στην Ελλάδα υπάρχει αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης επιστημονικού δυναμικού, όπως προκύπτει από τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, υποαπασχόλησης, ετεροαπασχόλησης, απασχόλησης σε δουλειές κατώτερες των προσόντων, χαμηλές αμοιβές επιστημόνων κ.λπ. Ομως, η αναντιστοιχία αυτή δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως αποτέλεσμα της «υπερεκπαίδευσης» των Ελλήνων, μια που με βάση τις διεθνείς συγκρίσεις η Ελλάδα κατατάσσεται 21η σε 30 χώρες της Ευρώπης ως προς τον αριθμό των επιστημόνων ανά κάτοικο.

Η αναντιστοιχία λοιπόν προσφοράς και ζήτησης θα πρέπει να ερμηνευθεί κυρίως ως απόρροια της περιορισμένης ζήτησης για επιστήμονες. Γιατί οι επιχειρήσεις της Ελλάδας δεν έχουν καταφέρει να μετακινηθούν στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας ώστε να παράγουν πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες έντασης γνώσης και τεχνολογίας. Για να υπάρχουν λοιπόν βάσιμες ελπίδες να περιοριστεί η φυγή επιστημόνων και να επαναπατριστούν κάποιοι από αυτούς που έχουν φύγει ήδη, θα πρέπει να αλλάξει το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας, στόχος που μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε μεσο-μακροπρόθεσμο επίπεδο.

Σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει το πολύτιμο ανθρώπινο αυτό κεφάλαιο θεωρώντας ότι, στο άμεσο μέλλον τουλάχιστον, θα παραμείνει στο εξωτερικό. Θα πρέπει λοιπόν η Ελλάδα να αναγνωρίσει ρητά και με επίσημο τρόπο την τεράστια σημασία αυτού του ανθρώπινου κεφαλαίου. Επίσης, πρέπει να διευκολύνει την απρόσκοπτη πραγματοποίηση κάθε δυνατής συνεργασίας αυτών των ανθρώπων με την Ελλάδα, τόσο από τη χώρα στην οποία βρίσκονται όσο και διευκολύνοντάς τους να εργαστούν κατά διαστήματα στην Ελλάδα. Ετσι, θα μεταφέρουν τις ιδέες, τις γνώσεις και την τεχνογνωσία τους, μέσα από ουσιαστικές συνεργασίες με πανεπιστήμια, με ιδιωτικές επιχειρήσεις ή και με την ίδρυση δικών τους επιχειρήσεων. Αυτό ίσως αποτελέσει και τη «γέφυρα», η οποία κάποια στιγμή, αργότερα, θα τους φέρει πίσω, με αναμφισβήτητα θετικά αποτελέσματα για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Δυστυχώς, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ότι μπορεί να υπάρξει κάποια θετική πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, μια που αυτοί που μας κυβερνούν δεν φαίνεται να έχουν κατανοήσει τη σημασία αυτού του πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού.

Για να περιοριστεί η φυγή επιστημόνων θα πρέπει να αλλάξει το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Για μια παιδεία ουσίας

Ας μην ξαναπούμε τα κοινότοπα και αυτονόητα: Ότι μια χώρα και οι πολίτες που την αποτελούν, σε όλες τις εκφάνσεις τους, άμεσα ή έμμεσα εξαρτώνται από την Παιδεία, την οποία είναι ικανοί να εξασφαλίσουν. Θα μπορούσαμε να το πούμε πιο τολμηρά και πιο προκλητικά : μια χώρα και οι πολίτες της έχουν, τελικά, την Παιδεία που τους αξίζει ! 

Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι θεωρητικοί της Παιδείας, από τον Πλάτωνα μέχρι τους σύγχρονους παιδαγωγούς, δεν περιορίστηκαν να τονίσουν απλώς της σπουδαιότητα τής Παιδείας, αλλά επέμειναν στην ανάγκη και στον αγώνα για μια Παιδεία ουσίας. Τι σημαίνει αυτό; Μπορούμε να μιλάμε για τρία επίπεδα Παιδείας: το επίπεδο των πληροφοριών, το επίπεδο των γνώσεων και το επίπεδο της καλλιέργειας. Το πρώτο είναι ένα απλό, στοιχειώδες επίπεδο. Το δεύτερο είναι ένα υψηλότερο επίπεδο, αυτό της νοητικής επεξεργασίας των πληροφοριών σε οργανωμένες γνώσεις. Τα δύο επίπεδα συναποτελούν την εκπαίδευση. Το τρίτο είναι ένα ακόμη υψηλότερο και απαιτητικότερο επίπεδο, που συνιστά ό,τι ονομάζουμε καλλιέργεια ή μόρφωση. Πρόκειται για την καλλιέργεια της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου, για τη μόρφωση, δηλαδή τη διαμόρφωση του σε  πρόσωπο, σε αυτόνομη, δημιουργική και υπεύθυνη οντότητα. Κάθε οργανωμένη Πολιτεία έχει υποχρέωση να εξασφαλίσει για όλους τους πολίτες της εκπαίδευση και καλλιέργεια. Γι’ αυτόν τον σκοπό θεσπίστηκαν οι τρεις βαθμίδες της Παιδείας: Προσχολική (Νηπιαγωγείο) και Πρωτοβάθμια (Δημοτικό σχολείο)- Δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο – Λύκειο)- Τριτοβάθμια (Πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι.). Το πέρασμα από την εκπαίδευση στην καλλιέργεια, από την παιδεία των πληροφοριών και των γνώσεων στην παιδεία της καλλιέργειας είναι το ζητούμενο στην Παιδεία μιας χώρας.Αυτό επιτυγχάνεται με δύσκολες, λεπτές και σύνθετες διαδικασίες αγωγής της ψυχής του ανθρώπου, ψυχαγωγίας. Ειδικότερα επιτυγχάνεται με τη μόρφωση υπεύθυνων προσώπων μέσα από αρχές και αξίες, σ’ ένα επίπεδο που ξεπερνάει τον ωφελιμισμό και τη χρησιμοθηρία, για να φθάσει στις κρίσιμες ευαισθησίες (μεταφυσικές, ηθικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές, αισθητικές), αυτές που οδηγούν τον άνθρωπο στη συνειδητοποίηση του εαυτού του και του κόσμου. Η εκπαίδευση ως ανάπτυξη της νοημοσύνης και των διανοητικών ικανοτήτων του ανθρώπου, η καλλιέργεια του νου δηλαδή, είναι η προϋπόθεση για την καλλιέργεια της ψυχής. Νους και ψυχή συνθέτουν το πνεύμα, αυτό που πρέπει να καλλιεργεί μια ολοκληρωμένη Παιδεία, μια Παιδεία ουσίας, αφού το πνεύμα διαφοροποιεί ποιοτικά τον άνθρωπο από τα λοιπά όντα, συνδέοντας τον με την άναρχη ουσία που τον εδημιούργησε «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν», με τον Θεό. 
Γλώσσα, λογοτεχνία, ιστορία, φιλοσοφία, ηθική, ιστορία των ιδεών, των θεσμών και του πολιτισμού, αισθητική καλλιέργεια (τέχνες), θέατρο και άλλα συναφή αντικείμενα είναι αυτά που θα συνέθεταν, αν διδάσκονταν σωστά και συστηματικά, μια Παιδεία ουσίας, μια πραγματική καλλιέργεια της προσωπικότητας του ανθρώπου με ικανότητες δημιουργικής σκέψης και με απελευθέρωση των δυνάμεων που διαθέτει ο άνθρωπος ως πνεύμα. Αυτό είναι, νομίζω, το ζητούμενο της Παιδείας μας, το ζητούμενο κάθε Παιδείας.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Για μια παιδεία ουσίας

Θεόδωρος Κρητικός
Eπτά αρχές για την παιδεία του μέλλοντος

Εντγκάρ Μορέν-Οι εφτά γνώσεις-κλειδιά για την παιδεία του μέλλοντος-Mετ. Θοδωρής Τσαπακίδης

Με αξιοθαύμαστη εμμονή και ανάλογη έμφαση τονίζεται, σε κάθε σχετική ευκαιρία, ότι η σύγχρονη παιδεία και κυρίως η σχολική της θέσπιση οφείλουν να ακολουθούν κατά πόδας τους ρυθμούς των σύγχρονων αλλαγών. Ενώ όμως συχνά πυκνά γίνεται λόγος για «αναγκαία προσαρμογή του σχολείου» σε μια κοινωνία που διαρκώς αλλάζει, σπανίως ακούμε να επισημαίνονται τα πνευματικά μας εφόδια, στα οποία οφείλουμε να εδράζουμε τις μεταρρυθμιστικές μας προτάσεις.

Ο Εντγκάρ Μορέν, που γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα τους γόνιμους τρόπους, με τους οποίους οι επιμέρους γνώσεις υπηρετούν την ολιστική σύλληψη της πραγματικότητας, καταθέτει δημοσίως, για άλλη μια φορά, τη σφαιρική και ολοκληρωμένη του άποψη. Ο Γάλλος συγγραφέας, επιχειρώντας να ανταποκριθεί στο αίτημα για συγκεκριμένες και ουσιαστικές προτάσεις που θα αποσαφηνίζουν το θολό τοπίο της (φερόμενης ως διαρκούς και γενικευμένης) «κρίσης», συνοψίζει σε εφτά γνώσεις-κλειδιά τις εκπαιδευτικές αρχές, στις οποίες οφείλει να εδράζεται η παιδεία του μέλλοντός μας. Οι εν λόγω αρχές, ως απόσταγμα της μακραίωνης πολιτισμικής και διανοητικής μας ιστορίας, συμπυκνώνουν τις γνωστικές μας κατακτήσεις, υποδεικνύοντας συγχρόνως και τις δέουσες προοπτικές των εκπαιδευτικών μας στρατηγικών.

Αρχή πρώτη: Η παιδεία πρέπει να δείξει κατ’ αρχήν «ότι δεν υπάρχει καμία γνώση που να μην απειλείται, σε κάποιο βαθμό, από το λάθος και την ψευδαίσθηση». Τα λάθη του νου, τα διανοητικά λάθη και οι ψευδο-ορθολογισμοί οφείλουν λοιπόν να βρίσκονται στο επίκεντρο των εκπαιδευτικών μας ανησυχιών από την πρώτη κιόλας στιγμή.

Αρχή δεύτερη: Η παιδεία μας οφείλει να μυήσει τον πολίτη της νέας χιλιετίας στους τρόπους και τις μεθόδους, με τις οποίες προσεγγίζονται οι κατηγορίες του πλαισίου, της σφαιρικότητας, του πολυδιάστατου και του πολύπλοκου. Η μέχρι τώρα παιδεία μας «δεν μας έμαθε να συσχετίζουμε τις γνώσεις, αλλά να τις διαχωρίζουμε, να τις περιχαρακώνουμε και να τις απομονώνουμε». Απαιτείται λοιπόν μια μεταρρύθμιση της σκέψης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η ίδια μας η ικανότητα να οργανώνουμε τη γνώση.

Αρχή τρίτη: Γνωρίζουμε ήδη ότι ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα της φύσης, που «ανέπτυξε με απίστευτο τρόπο τις δυνητικότητες της ζωής». Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο άνθρωπος ολοκληρώνεται ως πλήρες ανθρώπινο ον «μόνο μέσα από και μέσα στον πολιτισμό». Οφείλουμε, επομένως, να οργανώσουμε «μια βασική και παγκόσμια εκπαίδευση που θα ασχολείται με την ανθρώπινη συνθήκη», με την πληρέστερη δυνατή γνωστική προσέγγιση της ανθρώπινης φύσης.

Αρχή τέταρτη: Η παιδευτική προετοιμασία για την πλανητική μας εποχή φαίνεται πως επείγει. Οφείλουμε επομένως να μη θέτουμε σε αντιπαράθεση το παγκόσμιο και τις πατρίδες, αλλά να «συνδέουμε τις οικογενειακές, τοπικιστικές, εθνικές, ευρωπαϊκές μας πατρίδες, ομόκεντρα, και να τις ενσωματώνουμε μέσα στο συγκεκριμένο σύμπαν της γήινης πατρίδας». Πράγματι, αν η έννοια της πατρίδας παραπέμπει σε μια κοινή ταυτότητα, σε μια σχέση συναισθηματικής υπαγωγής, εν τέλει σε ένα κοινό πεπρωμένο, «τότε μπορούμε να εισαγάγουμε την έννοια της Γης-Πατρίδας».

Αρχή πέμπτη: «Είναι αναγκαίο όσοι έχουν αναλάβει το έργο της εκπαίδευσης να πάνε στην πρώτη γραμμή της αβεβαιότητας των καιρών μας». Αυτό σημαίνει ότι οφείλουμε να επινοήσουμε τη διδασκαλία, με την οποία η σκέψη θα εξοπλιστεί και θα σκληραγωγηθεί για να αντιμετωπίσει την, πανάρχαιη κατά τα άλλα, κατηγορία της αβεβαιότητας.

Αρχή έκτη: Η κατανόηση συνιστά πρωτεύουσα παιδευτική στοχοθεσία. Για την εκπαιδευτική της πρόσληψη, ωστόσο, η μετάδοση και η πρόσληψη των πληροφοριών μέσω της προβεβλημένης ψηφιακής τεχνολογίας δεν φαίνεται να επαρκούν. Απαιτείται ιδιαίτερη παιδευτική προετοιμασία που θα καλλιεργεί τον αυτο-κριτικό έλεγχο. Πρόκειται για διαδικασία, που αναμφιβόλως προϋποθέτει «μια μεταρρύθμιση των αντιλήψεων που επικρατούν».

Αρχή έβδομη: Κάθε πρόοδος που έχει να κάνει με τον άνθρωπο δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει «την ανάπτυξη, συγχρόνως, της αυτονομίας του ατόμου, της συμμετοχής του στην κοινότητα και της συνείδησης του ότι ανήκει στο ανθρώπινο είδος». Επομένως, η ηθική προς την οποία οφείλει να προσανατολίζει σταθερά η εκπαιδευτική μας δοκιμασία, πρέπει να προβάλλει την ανθρωπότητα ως κοινή συνείδηση και, κυρίως, ως πλανητικό πεπρωμένο.

Ο Εντγκάρ Μορέν κατέθεσε την πρότασή του για τη δέουσα παιδεία του μέλλοντός μας στο πλαίσιο των σχετικών αναζητήσεων και συνακόλουθων εκδοτικών πρωτοβουλιών της UNESCO. Υπάρχει, άραγε, καλύτερη πρόταση για τον σχεδιασμό μιας εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής, που θα επιδιώκει τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των γνωστικών μας κατακτήσεων;

Μαζί με το φόβο του κενού, πάει και ο φόβος της ακινησίας. – Κουνήσου ! Κάνε κάτι, τι κάθεσαι; Αλλά υπάρχει ωραιότερο από το να κάθεσαι – χαλαρός, ήρεμος, άνετος ευτυχής. Όμως όχι: τρέχουμε για να τρέχουμε, κινούμαστε για να δείξουμε πως είμαστε ζωντανοί. Σπαστικά, σπασμωδικά, συμπτωματικά.

Και καλά όταν δουλεύουμε και πράττουμε. Αλλά στις ώρες της σχόλης, τις δικές μας; Θα ‘λεγα μάλιστα πως τότε γινόμαστε ακόμη πιο κινητικοί και σπασμωδικοί – πάλι από το φόβο του κενού.

Το βράδυ πρέπει να κάνουμε κάτι, το Σαββατοκύριακο πρέπει να κάνουμε κάτι, στις διακοπές πρέπει (εκεί πια) να κάνουμε κάτι.

Είναι περίεργο, αλλά μόνο η αποδοχή της σιωπής μπορεί να νικήσει το φόβο της σιωπής. Το ίδιο ισχύει για όλα όσα μας φοβίζουν. Το μικρό παιδί που φοβάται τη νύχτα, σηκώνεται γενναίο και ψαύει το σκοτάδι. Είναι ο μόνος τρόπος.

Μιλήσαμε πριν γι’ αυτούς που αγαπούν τη μουσική. Ξέρω πως την ακούν σε μικρές δόσεις – γιατί η έκσταση δεν μπορεί να είναι συνεχής ούτε επαναλαμβανόμενη. Και πρέπει να είσαι ήρεμος, ακίνητος, έχοντας αποδεχθεί την προτεραιότητα της σιωπής, έτοιμος να ακούσεις την παύση σαν ισότιμη με τον ήχο. Τότε, ίσως μπορεί να επισκεφθείς τους χώρους, όπου μόνο ο ύστερος Σούμπερτ μπορεί να σε πάει.

Είναι εκεί που, επιτέλους, η μουσική καλύπτει τη σιωπή. Με το να την εκφράζει.

Νίκος Δήμου
Η μουσική της σιωπής
Το Βήμα, 1983-1985

Ο Κορεάτης καλλιτέχνης Jiyen Lee δημιούργησε μια εντυπωσιακή συλλογή εικόνων, όπου άνθρωποι ανεβοκατεβαίνουν σκάλες, όπως φαίνονται από πανοραμική θέα. Υπνωτιστικά κολάζ καταδεικνύουν μια ατέρμονη διαδρομή πεζών που πηγαίνουν πάνω κάτω στις σκάλες, σε ένα … ατελείωτο ταξίδι που δημιουργεί σύγχυση στον θεατή. Τα βήματα δεν γνωρίζουμε αν έχουν αύξουσα ή φθίνουσα σειρά, ενώ η διαδρομή των ανθρώπων μοιάζει να μην έχει ούτε αρχή ούτε τέλος.

«Οι άνθρωποι συνωστίζονται στις μεγαλουπόλεις κάνοντας καθημερινά μια συγκεκριμένη διαδρομή προς το σπίτι, το γραφείο, τη διασκέδαση… Μηχανικές κινήσεις, αναβάσεις, καταβάσεις κ.ο.κ. Τόσο μεγάλο πλήθος και τόσο αποξενωμένο. Τόσο κοντά και ταυτόχρονα τόσο μακριά. Άνθρωποι γνωστοί άγνωστοι που ακολουθούν την ίδια πορεία, την ίδια διαδρομή κι όμως το απρόσωπο στοιχείο της μεγαλούπολης τους έχει… κατασπαράξει. Το μόνο που μένει είναι ο ίλιγγος από τη διαδρομή, από την ταχύτητα, μέχρι να φτάσουν στον τελικό προορισμό τους. Αλήθεια πόσο ξένοι είμαστε μεταξύ μας;», λέει ο καλλιτέχνης.

Ευαγγελία Αναστασάκη
Πλήθος ανθρώπων… ανεβοκατεβαίνει σκάλες!
Perierga Gr, 20/03/2013

Εύα Στάμου
Μια «αποκλειστική λέσχη» για όλους

Αρθρογράφοι, κοινωνικοί ερευνητές και απλοί χρήστες έχουν αναρωτηθεί πού οφείλεται το φαινόμενο της παγκόσμιας επιτυχίας του φέισμπουκ. Το ενδιαφέρον του κοινού και των ειδικών πυροδοτείται ακόμα μία φορά αυτή την περίοδο από την προβολή στις κινηματογραφικές αίθουσες της ταινίας Social Network.

Στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ταινία του Ντέιβιντ Φίντσερ, επιχειρείται μια πειστική σκιαγράφηση της προσωπικότητας του ιδρυτή του φέισμπουκ, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, και η παρουσίαση του χρονικού της δημιουργίας της ιστοσελίδας ‘μπεστ- σέλερ’.

Ο θεατής παρακολουθεί με ενδιαφέρον πώς το φέισμπουκ ξεκίνησε στο Χάρβαρντ σαν μία αποκλειστική λέσχη γνωριμιών ανάμεσα σε φοιτητές του διάσημου πανεπιστημίου και των γύρω κολεγίων που επιθυμούσαν να έρθουν σε επαφή με νέους ερωτικούς συντρόφους, χωρίς το ρίσκο της προσωπικής έκθεσης και της πιθανής απόρριψης. Μία ιδέα που βασίστηκε στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι Αδελφότητες των Αμερικανικών πανεπιστημίων και την αρχή της αποκλειστικότητας, μετατράπηκε με το πέρασμα των μηνών, λόγω της χωρίς προηγούμενο επιτυχίας της, σε ένα πείραμα ανοιχτό σ’ ολόκληρο τον πλανήτη.

Αν και ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ χρησιμοποίησε το τελετουργικό της αποδοχής και της απόρριψης στην οποία στηρίζεται η κοινωνική ιεραρχία των ελίτ ιδρυμάτων της Μασσαχουσέτης, το ίδιο το μέσο που επέλεξε για να διαδώσει την ιδέα του, υπονόμευσε το χαρακτήρα της κλειστής ‘λέσχης’. Η επιθυμία μας να γνωρίζουμε, ακόμα και να παρακολουθούμε ηδονοβλεπτικά τις ζωές των άλλων (αλλά και να παρουσιάζουμε κομμάτια από τη δική μας ζωή που θεωρούμε άξια δημόσιας έκθεσης, να κατασκευάζουμε δηλαδή μία εικόνα, ή μία αφήγηση για τη ζωή μας), καθόρισε την εξάπλωση της ιστοσελίδας και συνέβαλε στην καταπληκτική επιτυχία της. Η εμμονή της Δυτικής κουλτούρας με την εικόνα ενός εαυτού που ορίζεται από συγκεκριμένα, κοινά σε όλους, γνωρίσματα – φύλο, ηλικία, χώρα προέλευσης, προσωπική κατάσταση, επάγγελμα, σπουδές και ασχολίες, πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις – βρήκε την τέλεια έκφρασή της στην ιστοσελίδα του φέισμπουκ. Ένα αβατάρ, συχνά ρετουσαρισμένο ή πλαστό, και ένα στοιχειώδες προφίλ που το συνοδεύει, γίνεται το διαβατήριο για μία σειρά επαφών με ανθρώπους που δύσκολα θα είχε κανείς την ευκαιρία να συναντήσει στην καθημερινότητα. Ένας ιδιότυπος τρόπος επικοινωνίας ξεκινά. Παρά το γεγονός ότι πολλά άρθρα έχουν γραφτεί για τον κοινωνικό ρόλο του facebook, υπάρχουν δύο σημαντικές διαστάσεις της επικοινωνίας αυτής οι οποίες παραβλέπονται από τις περισσότερες αναλύσεις.

Η πρώτη διάσταση είναι ότι στις επαφές μέσω φέισμπουκ απουσιάζει ο βασικός εξοπλισμός της ανθρώπινης επικοινωνίας, η γλώσσα του σώματος: ο τόνος της φωνής, η στάση του κορμιού, η έκφραση ή η κατεύθυνση του βλέμματος, η κίνηση των χεριών, το χαμόγελο ή η απουσία του. Επιπλέον, η φυσική τάση που οι περισσότεροι έχουμε, κάποιες στιγμές να διακόπτουμε τον συνομιλητή μας, επιδιώκοντας να καταλάβουμε ή να διευκρινίσουμε το νόημα όσων λέγονται, δεν πραγματώνεται στα τεχνικά πλαίσια που θέτει το πρόγραμμα του φέισμπουκ. Η απουσία ρέουσας σωματικής έκφρασης οδηγεί στην παγίωση μιας αποσπασματικής μορφής επικοινωνίας που, πίσω από την τεχνητή αμεσότητα, ακυρώνει τον αυθορμητισμό αλλά και την ικανότητα να ακούει κάποιος πραγματικά, τα όσα επιχειρεί να επικοινωνήσει ο συνομιλητής του. Αν και ιδιότητες, όπως η αίσθηση του χιούμορ και η ευφυΐα, εύκολα διαφαίνονται από τις αναρτήσεις στον τοίχο ή την ανταλλαγή σύντομων σχολίων, η δυνατότητα να αναπτύξει κανείς ένα θέμα, το ενδιαφέρον για τις ανάγκες του συνομιλητή, η αλληλοκατανόηση και κατ΄ επέκταση η ενσυναίσθηση, δεν είναι εφικτό να εκδηλωθούν – σίγουρα όχι με την ίδια ευκολία. Αποτελούν έτσι, στοιχεία, που αναπόφευκτα έρχονται σε δεύτερη μοίρα, όταν δεν απουσιάζουν πλήρως από την επικοινωνία στο φέισμπουκ.

Η δεύτερη διάσταση αφορά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ταυτότητα που συντίθεται από το αβατάρ, το προφίλ, τα φωτογραφικά άλμπουμς και τις αναρτήσεις στον τοίχο. Ο πρώτος αποδέκτης αυτής της ταυτότητας δεν είναι (όπως ίσως νομίζουμε) οι άλλοι, αλλά ο ίδιος ο χρήστης που την ενεργοποιεί. Αυτό που προβάλλει ο χρήστης είναι καταρχήν ένα είδωλο με το οποίο θέλει να ταυτίζεται. Θα ήταν λοιπόν λάθος να θεωρηθεί ότι η ταυτότητα που δημιουργούμε στο φέισμπουκ έχει οπωσδήποτε σκοπό να εξαπατήσει τους άλλους. Ο κύριος λόγος ύπαρξής της είναι να επιλέξει στοιχεία από την καθημερινότητά μας, που μας καθιστούν ενδιαφέροντες και αποδεκτούς πρώτα από όλα στον εαυτό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι χρήστες του φέισμπουκ επιλέγουμε να κοινοποιούμε γεγονότα που θεωρούμε αξιόλογα, διασκεδαστικά ή ευχάριστα, αποσιωπώντας την πιο βαρετή ή δυσάρεστη πλευρά της ζωής μας. Με τον τρόπο αυτό, η εικόνα που κατασκευάζουμε αναπόφευκτα επιδρά στη μνήμη μας και εν τέλει στην άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας.

Το φέισμπουκ δεν χρησιμοποιείται από όλους με τον ίδιο τρόπο. Ώριμες ηλικιακά ομάδες τείνουν να το χρησιμοποιούν για μια πιο δημιουργική μορφή επικοινωνίας, επιδιώκοντας την ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για κοινωνικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά θέματα της επικαιρότητας, που δεν περιορίζονται στον προσωπικό (συναισθηματικό ή ερωτικό) τομέα. Επαφίεται στην ικανότητα του κάθε χρήστη που ‘διευθύνει’ τη συζήτηση στον τοίχο του να διασφαλίσει ή να περισώσει το νόημα της επικοινωνίας, κατά πόσον δηλαδή θα πρόκειται όντως για συζήτηση οποιουδήποτε θέματος ή για μια σειρά από αυτιστικούς μονολόγους. Η δυσκολία κατανόησης, οι διαφωνίες και οι παρανοήσεις, η επιθετικότητα που ορισμένες φορές εκτονώνεται ακόμα και με χυδαία ή ρατσιστικά σχόλια είναι συνηθισμένα φαινόμενα. Μην ξεχνάμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις η συμμετοχή στο φέισμπουκ προσφέρει στους χρήστες την ευκαιρία να πουν ελεύθερα αυτό που σκέφτονται, κάτι που στην τετ α τετ επικοινωνία δεν είναι πάντα αποδεκτό ή εύκολο, λόγω ευνόητων κοινωνικών συμβάσεων.

Η απλή αλήθεια ότι ο κάθε χρήστης του φέισμπουκ δεν έχει πάντα κάτι ευφυές ή ενδιαφέρον να απαντήσει στο ερώτημα «Τι σκέφτεσαι;» δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι θα σταματήσουμε τις καθημερινές αναρτήσεις. Το φέισμπουκ συνεχίζει με επιτυχία να εξυπηρετεί τη βασική ανθρώπινη ανάγκη που ώθησε τον Ζάγκερμπεργκ στη δημιουργία του: την επιθυμία, δηλαδή, επικοινωνίας με ανθρώπους που δεν είναι εύκολα προσβάσιμοι με διαφορετικό τρόπο, στην καθημερινότητά μας. Άλλωστε αυτό είναι και το νόημα της παράδοξης επινόησης ενός αποκλειστικού κλαμπ ανοιχτού σε όλους.

Εύα Στάμου
Μια «αποκλειστική λέσχη» για όλους
book press, 5/11/2010

Κώστας Ζουγρής
Σιωπή …μέσα από τον ήχο της μουσικής

Αλήθεια, πόσες φορές δεν έχουμε κάνει τη σκέψη «Τι ήθελα και μίλησα;», υπονοώντας ότι θα ήταν καλύτερα αν είχαμε σωπάσει σε συγκεκριμένες στιγμές. Παράλληλα, βέβαια, αρκετές φορές μετανιώνουμε που δεν εκφράσαμε τα συναισθήματά μας και προτιμήσαμε τη σιωπή.
Η σιωπή μπορεί, υπό προϋποθέσεις, λοιπόν, να είναι χρυσός, όπως λέει και η παροιμία μας και τραγούδησαν το 1964 οι 4 Seasons με το Silence Is Golden, αλλά αυτό δεν είναι πάντα σίγουρο. Μόνο στη μουσική διάφοροι καλλιτέχνες κατάφεραν κατά καιρούς να ξεχωρίσουν με τραγούδια για τη σιωπή.
Στην πρώτη παρουσία του στη δισκογραφία, το συγκρότημα Ξύλινα Σπαθιά έγραψε ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια του, το Σιωπή:
Παλιά φωτογραφία στην άδεια παραλία σιωπή / Κοιτάζω απ’ το μπαλκόνι το δρόμο που θολώνει η βροχή / Λένε πως στη χώρα που ναυάγησες βασιλεύουν οι μάγισσες / Βουλιάζουνε στο βυθό και σε βγάζουνε στον αφρό.
Από το άλμπουμ των Λευτέρη Παπαδόπουλου-Μίμη Πλέσσα “Ο Δρόμος” προέρχεται η μεγαλύτερη επιτυχία για τη σιωπή. Έπεφτε βαθιά σιωπή τραγουδούσε ο Γιάννης Πουλόπουλος:

Έπεφτε βαθιά σιωπή στο παλιό μας δάσος
«τρέξε να σε πιάσω» μου χες πρωτοπεί
Και όταν έτριζε η βροχή στα πεσμένα φύλλα,
Πόση ανατριχίλα μέσα στην ψυχή.

Ο Γιώργος Παπαστεφάνου δεν έχει γράψει στίχους σε πολλά τραγούδια, όποτε, όμως, το επιχείρησε, άφησε τη σφραγίδα του στο ελληνικό τραγούδι. Το Μια φορά θυμάμαι μ’ αγαπούσες, σε μουσική του Γιάννη Σπανού και με ερμηνεύτρια την Αρλέτα, ήταν μία από αυτές τις ξεχωριστές στιγμές που μας συντροφεύουν για πάντα:

Νύχτα βροχερή άδειο το χέρι
Ψάχνει να σε βρει μα δεν το ξέρει πού θα σε βρει
Μια φορά θυμάμαι μ’αγαπούσες τώρα βροχή
Μια φορά θυμάμαι μου μιλούσες τώρα σιωπή.

Του Γιάννη Σπανού, αυτή τη φορά σε στίχους του Κώστα Κωτούλα, είναι το Με πνίγει τούτη η σιωπή, που τραγούδησε αρχικά η Μαρινέλλα και αρκετά χρόνια αργότερα η Δήμητρα Γαλάνη με τον Γιώργο Καραδήμο.

Ώρες σιωπής λέγεται το τραγούδι που έγραψε ο Διονύσης Τσακνής για το άλμπουμ του Φταίνε τα τραγούδια, το 1989:
Ώρες σιωπής και χάνομαι στο άσπρο των ματιών σου
Ώρες αιχμής και βρίσκομαι στις άκρες των χειλιών
Ας ήτανε να κράταγες στιγμούλα μου στο χρόνο
Ας ήτανε να φώτιζες αυτό μου το κενό.

Σώπα κι άκουσε ήταν ο τίτλος του πρώτου προσωπικού δίσκου της Ελένης Τσαλιγοπούλου, στον οποίο υπάρχει το ομώνυμο τραγούδι του Γιώργου Ζήκα, σε στίχους της Μαρίας Αρκουλή. Η ίδια τραγουδίστρια, σε μουσική του Γιώργου Ανδρέου και στίχους του Κώστα Λειβαδά, τραγουδά τα Λόγια της σιωπής:

Κράτα με στο σκοτάδι, πάνω σου πιο σφιχτά
Ν’ ακούγεται η καρδιά όταν ζητάει το χάδι…
Κράτα με και θυμήσου ψέματα μη μου πεις
Διαβάζω στο κορμί σου…
…και το Χίλιες σιωπές, σε μουσική και στίχους του Νίκου Ζούδιαρη.

Τώρα σιωπή, δύο διαφορετικά τραγούδια, που μοιράζονται τον ίδιο τίτλο, με τον Γιάννη Πάριο και τα Κίτρινα Ποδήλατα.

Γιατί έπαψες αγάπη να θυμίζεις λέγεται το τραγούδι των Πυξ Λαξ, που αναφέρει στους στίχους του τη σιωπή:

Υπάρχουν το νιώθω υγρά μονοπάτια
Υπάρχουν κομμάτια από φως στη σιωπή
Τραγούδια που ‘γιναν με δάκρυα στα μάτια
Τραγούδια που ‘γιναν απλά η αφορμή.

Ο Κώστας Κινδύνης έχει γράψει τους στίχους στη Σιωπή, που τραγούδησε ο Γιώργος Νταλάρας το 1969, σε μία από τις πρώτες ηχογραφήσεις του, ενώ η μουσική είναι του Αγγέλου Σέμπου. Διαφορετική είναι η Σιωπή που ερμηνεύει ο ίδιος τραγουδιστής στο άλμπουμ Κάτω απ’ την Ακρόπολη, σε μουσική Νίκου Αντύπα και στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου. Ο ίδιος το 2004 τραγουδούσε και το Σώπασαν οι Φωνές, του Αντώνη Βαρδή, σε στίχους Λίνας Δημοπούλου.

Για να χωράει ο πόνος τις νύχτες όταν μένω μόνος
Τις σιωπές μου να μετράω να σε θυμάμαι όταν πονάω να μου λες
Θα ‘μαι κοντά σου όταν με θες
από το Θα ‘μαι κοντά σου, του Αλκίνοου Ιωαννίδη.

Ο Κώστας Τριπολίτης έγραψε στίχους στη μουσική του Δήμου Μούτση για το Δε λες κουβέντα, με ερμηνεύτρια τη Σωτηρία Μπέλλου, και η Βάσω Αλαγιάννη, τη μουσική και τους στίχους στο Απόψε σιωπηλοί, του Νίκου Παπάζογλου. Ο Αλκης Αλκαίος είναι ο στιχουργός Της σιωπής, με τον Σωκράτη Μάλαμα, και ο Ηλίας Κατσούλης, σε μουσική του Παντελή Θαλασσινού, έγραψε τη Σιωπή για την Αναστασία Μουτσάτσου:

Φτάνει η σιωπή να μου απαντά
Οταν τριγύρω τα πάντα φωνάζουν
Σα τον ήλιο που τη βροχή συναντά,
και σιωπηλά τις ώρες μοιράζουν.

Σε στίχους του Γιώργου Κορδέλλα, ο Δημήτρης Παπαδημητρίου έγραψε το βασικό θέμα της τηλεοπτικής σειράς Φεύγα, που ερμηνεύει η Φωτεινή Δάρρα.
Φτάνει η σιωπή, με τη Sahdazinia, σε μουσική των Active Member.
Τελειώνοντας με τα ελληνικά τραγούδια, παρότι υπάρχουν αρκετά ακόμα, θα αναφέρω το Οδός Ονείρων, σε στίχους και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι, με πρώτο ερμηνευτή τον Γιώργο Μαρίνο:

Δώσ’ μου τα μαλλιά σου να τα κάνω προσευχή,
για να ξαναρχίσω το τραγούδι απ’ την αρχή
Κάθε σπίτι κρύβει λίγη αγάπη στη σιωπή.
Μα ένα αγόρι έχει την αγάπη για ντροπή.

The Sounds Of Silence, το τραγούδι των Simon and Garfunkel, που παραπέμπει άμεσα τη σκέψη μας στη σιωπή:

Γεια σου σκοτάδι, παλιέ μου φίλε,
Ήλθα να μιλήσω ξανά μαζί σου
Επειδή ένα όραμα που σέρνεται μαλακά
Άφησε τους σπόρους του καθώς κοιμόμουν
Και το όραμα φυτεύτηκε στον εγκέφαλό μου
Παραμένει ακόμα μέσα στον ήχο της σιωπής.

Οι Depeche Mode απολαμβάνουν τη σιωπή με το Enjoy The Silence, που είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τραγούδια τους, το ίδιο συμβαίνει και με το Silence της Sarah McLachlan. Το γυναικείο συγκρότημα των Go-Go’s χρησιμοποιούσε τα σφραγισμένα χείλη σαν όπλο άμυνας (Our Lips Are Sealed).

Στο Don’t Speak η Gwen Stefani, τραγουδίστρια των Νο Doubt, ζητάει από τον πρώην πια σύντροφό της να μη μιλήσει, αφού ό,τι και να της πει, θα είναι απλώς δικαιολογίες σε μια τελειωμένη υπόθεση.

Προσπάθεια απόδρασης, παίρνοντας πολιτική θέση, κάνουν και οι Radiohead με το Νο Surprises:

Νο alarms and no surprises
Silent, silent, από το άλμπουμ ΟΚ Computer, που κυκλοφόρησε το 1997.
Οι Deep Purple μας ζητούν να σωπάσουμε, γιατί νομίζουν ότι ακούνε την αγαπημένη τους να τους καλεί, στη διασκευή που έκαναν στο Hush, του Joe South.
Τέλος, ένα από τα όμορφα τραγούδια στον χώρο του χαρντ ροκ είναι το Silent Lucidity, των Queensryche.

Κώστας Ζουγρής
Σιωπή …μέσα από τον ήχο της μουσικής
Ελευθεροτυπία
24/9/2013

Πλάτωνας Ριβέλλης
Η σιωπή της φωτογραφίας

Η φωτογραφία μιλάει με τη σιωπή της. Αυτή η πρωταρχική αρετή και δύναμή της τείνει να λησμονηθεί.Η φωτογραφία, σαν βουβή που είναι, δεν μπορεί ούτε να φλυαρεί ούτε να φωνάζει. Για να μπορέσει να πει, ή καλύτερα να ψιθυρίσει, κάτι, πρέπει πρώτον να νιώσει έντονη την ανάγκη – αφού απαιτείται προσπάθεια, για να παραβιάσει τη σιωπή της – και δεύτερον να βρει τον λιτότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο, για να το πετύχει.

Επειδή μάλιστα αυτή η υπόγεια διατύπωση τού λόγου της δεν επιδέχεται επεξηγήσεις, επιβάλλεται η έκφρασή της να χαρακτηρίζεται από μεγάλη ακρίβεια, αλλά ταυτόχρονα και από μια πολυσημία που θα διευρύνει τις δυνατότητες επικοινωνίας της.

Ο λόγος της φωτογραφίας πρέπει να είναι σαν τον λόγο της Πυθίας και τον λόγο της Ποίησης. Για να το πετύχει αυτό η φωτογραφία, έχει στο οπλοστάσιό της πολύ λίγα εφόδια. Όλα μάλιστα μοιάζουν τεχνικά και τεχνητά, ενώ είναι ουσιαστικά και εκφραστικά. Το κάδρο, η γωνία λήψης, η αφαίρεση, οι χώροι χωρίς πληροφορίες, και πάνω από όλα η μοναξιά και η σιωπή που συνοδεύουν κάθε φωτογραφία.

Στις μέρες μας η σιωπή έχει πάψει να αποτελεί αρετή. Η αφαίρεση αντιμετωπίζεται σαν απειλή. Το κάδρο θεωρείται περιορισμός και αναχρονισμός. Η γωνία λήψης δεν πρέπει να φαίνεται καθοριστική, ακόμα και όταν είναι. Ο λόγος της Πυθίας είναι ύποπτος. Οι πολυσημίες ενοχλούν, ενώ τα συνθήματα καθησυχάζουν. Πριμοδοτούνται οι κραυγές, τα μεγάλα μεγέθη, οι υπογραμμίσεις, το προφανές. Η σιωπή ξεχάστηκε, γιατί ενοχλεί και προκαλεί αμηχανία. Η μοναξιά της κάθε φωτογραφίας, που τόσο συχνά προδίδει τις αδυναμίες του φωτογράφου, αντικαταστάθηκε από τις σειρές και τις ομοιογραφίες. Η ταυτολογία έγινε συνώνυμη του περιεχομένου και η τυπολογία από στοιχείο φόρμας μετατράπηκε σε αυτονόητο στοιχείο ύφους. Στη μετάλλαξη αυτή συνέβαλε όλη η αντίστοιχη μετατόπιση του κόσμου των εικόνων. Της ζωγραφικής, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, της διαφήμισης.

Η φωτογραφία ακολούθησε και αυτή, ξεχνώντας ότι για εκείνη η σιωπή, η ακρίβεια, η λιτότητα και η μοναχικότητα ήταν και είναι δομικά στοιχεία της ταυτότητάς της. Το βέβαιο είναι ότι, για να συνεχίσει να υπάρχει, αυτόνομη και συγκινητική, η φωτογραφία πρέπει να ανακαλύψει τη νέα της σιωπή, που θα γίνει αναγκαία και πάλι, όταν το προφανές και το θορυβώδες την κουράσουν.

Άρθρο του Πλάτωνα Ριβέλλη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Φωτογράφος»
(ένθετο της εφημερίδας «Καθημερινή») τον Οκτώβριο του 2000.
Όλες  φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Πλάτωνα Ριβέλλη
http://www.rivellis.gr/el/fotografies

Σπύρος Μαρκέτος

[…]

Οι ναζί οικειοποιούνται την κλασική αρχαιότητα

Για παράδειγμα, η «Ολυμπία» (1938) της Λένι Ρίφενσταλ, μία από τις γνωστότερες προπαγανδιστικές ταινίες του ναζισμού, δεν αφήνει αμφιβολίες όσον αφορά την προσπάθειά του να συνδεθεί με την κλασική Ελλάδα. Αντικείμενό της, βέβαια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Βερολίνου, του 1936, που συστηματικά διαφήμισαν την ιδέα ότι στο Γ’ Ράιχ αναβίωνε το αρχαίο κλέος. Ερείπια της Ακρόπολης και της Ολυμπίας, λήψεις του αττικού ουρανού ιδωμένου ανάμεσα από καλλίγραμμους κίονες, απαθείς κούροι και μαρμάρινα αγάλματα γυμνών νέων εναλλάσσονταν με αρχαιόμορφα γήπεδα της αναγεννημένης Γερμανίας, κλασικού κάλλους άριους αθλητές και αθλήτριες, την κλασικότροπη πύλη του Βραδεμβούργου διακοσμημένη με εθνικοσοσιαλιστικά εμβλήματα και, φυσικά, αμέτρητες εικόνες του φίρερ να ανταποδίδει χαμογελαστός τον ναζιστικό χαιρετισμό στις εθνικές ομάδες και στα φρενιασμένα πλήθη των φιλάθλων.

Αλλά η προσπάθεια του ναζισμού να αξιοποιήσει μια βολική εκδοχή της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς είχε πολύ περισσότερες όψεις. Σ’ αυτήν εντάσσονταν, για παράδειγμα, τα μνημειακά αγάλματα του Άρνο Μπρέκερ και του Γιόζεφ Τόρακ, που στηρίχτηκαν στις κλασικές αναλογίες – τροποποιώντας τες, όμως, έτσι ώστε να τονίζουν την επιθετικότητα των ανδροπρεπών ηρώων τους. Η μοντερνιστική αρχιτεκτονική του Άλμπερτ Σπέερ επίσης παρέπεμπε στα πρότυπα της Ακρόπολης και της Περγάμου.[…]

Σπύρος Μαρκέτος, Το κλασικό κάλλος και ο ναζιστικός κάλος, Ελευθεροτυπία 28/3/2010

Τέχνη ανήσυχη, τα κόμικς θεωρούνται ως η ένατη των καλών τεχνών, η πιο πρόσφατη και εντυπωσιακή, γέννημα-θρέμμα του 20ού αιώνα. Τα κόμικς, που εντάσσονται κυρίως στο χώρο της μαζικής κουλτούρας, ήρθαν να ανατρέψουν το κλασικό παραμύθι (αν και βασίστηκαν στο κλασικό σχήμα καλού-κακού), μέσα από τα πολύμορφα καρέ αλλά και τα ευφάνταστα «συννεφάκια» τους, την ίντριγκα ανάμεσα στο λόγο και την εικόνα, να εισαγάγουν τα παιδιά στο πνεύμα της νέας εποχής. Δεν περιορίστηκαν όμως στα παιδιά. Με τα χρόνια απέκτησαν φανατικούς ενήλικες αναγνώστες, που στις τάξεις τους δεν συγκαταλέγονται μόνο τα παιδιά που μεγάλωσαν… Αν και στην αρχή η τέχνη αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, κατηγορήθηκε και αρκετές φορές διώχθηκε – χρησιμοποιήθηκε συχνά ως μέσο κοινωνικής και πολιτικής προπαγάνδας – σιγά σιγά αποκαταστάθηκε, απέκτησε θεωρητική υποστήριξη και έδρα στη Σορβόννη.

Τα κόμικς πρωτοεμφανίστηκαν στην Αμερική και ήκμασαν κυρίως στη δεκαπενταετία 1935-’50. Στην αρχή είχαν περιορισμένη θεματολογία, σατίριζαν κυρίως την καθημερινότητα. Πολύ γρήγορα απέκτησαν ποικιλία, καταπιάστηκαν με θέματα μεγάλης γκάμας (περιθωριακές κοινωνικές ομάδες, σεξουαλικότητα, κοινωνικές διαφορές, βία, ναρκωτικά, οικολογία, μελλοντικές κοινωνίες) έφτασαν μέχρι την επιστημονική φαντασία. Στη δεκαετία του ’40 (1945-70 η ακμή) τη σκυτάλη παίρνει η Ευρώπη: οι δημιουργοί κόμικς της Γηραιάς Ηπείρου, περισσότερο πολιτικοποιημένοι, δημιουργούν πραγματικά έργα κοινωνικού στοχασμού, στα οποία η πολιτική υπάρχει για να αποκαλύψει την αδυναμία της να απαντήσει στα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα. Και βέβαια απεικονίζουν τη βία, αυτή που υπάρχει και αναπτύσσεται στη σύγχρονη κοινωνία. Όλα αυτά προϋποθέτουν την εξοικείωση του αναγνώστη με μια διαφορετική αισθητική ανάγνωσης, τόσο του κειμένου όσο και της εικόνας, αλλά και ανάπτυξης της μεταξύ τους σχέσης.

Όμως τα κόμικς δεν είναι απλώς οι εικόνες που βλέπουμε στα περιοδικά. Πίσω απ’ αυτές υπάρχουν οι άνθρωποι, σκιτσογράφοι και σεναριογράφοι, ιδιότητες που συχνά ταυτίζονται στο ίδιο πρόσωπο, που μέσα από τον αφαιρετικό λόγο και τις ελλειπτικές εικόνες προσπαθούν να εξωτερικεύσουν τα αισθήματά τους, να μετατρέψουν τις άμορφες ιδέες σε μηνύματα, να ασκήσουν την κριτική τους μέσα από ευρηματικές κωδικοποιήσεις, να επικοινωνήσουν με το κοινό τους. Έτσι, στα κόμικς το στοιχείο της δημιουργίας αλλά και της επικοινωνίας είναι συχνά εντονότερο απ’ ό,τι στις άλλες τέχνες, όπως στη ζωγραφική και τη λογοτεχνία, αφού συνδυάζει την εικόνα με το λόγο σε ταυτόχρονη πορεία.

Στην τέχνη των κόμικς είναι αφιερωμένες οι «Επτά Ημέρες». Μέσα από διαφορετικά κείμενα και συγγραφείς γίνεται προσπάθεια να φωτιστεί ο χωρο-χρόνος στον οποίο κινούνται, ενώ ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην Ελλάδα που δεν υστερεί σ’ αυτή τη νεανική και ζωντανή τέχνη. Δεν είναι μόνο τα περιοδικά που μακροημέρευσαν, αλλά και αρκετοί μεμονωμένοι δημιουργοί που ξεχώρισαν με τη γραμμή και το λόγο τους.

Σκηνές από το παραμύθι της «Κοκκινοσκουφίτσας» σε κόμικ από τον Πικάσο
Πέγκυ Κουνενάκη, Κόμικς: η γοητευτική σχέση λόγου και εικόνας,

Δεν είναι τυχαίο ότι στον αρχαίο κόσμο η μουσική κρατούσε σταθερά τη θέση της στον κορμό της παιδείας. Είναι διαχρονική, βαθυστόχαστη και επιστημονικά προφητική η θέση του Αριστοτέλη για την αξία και τον ρόλο της μουσικής στην εκπαίδευση, όπως με πληρότητα εκφράζεται στο βιβλίο του «Πολιτικά» στο κεφάλαιο Θ’.

Καθορίζει ως τέσσερα (4) τα κύρια μαθήματα στα οποία πρέπει να εκπαιδεύονται οι νέοι και αυτά είναι «γράμματα» (δηλ. ανάγνωση, γραφή, γραμματική), «γυμναστική», «ιχνογραφία» και «μουσική». Η θέση του Αριστοτέλη είναι ότι η μουσική τείνει κάπως προς την αρετή, επειδή διαπλάθει το ήθος (όπως η γυμναστική το σώμα), αλλά επίσης εκπαιδεύει τη φρόνηση και μαθαίνει τον άνθρωπο να απολαμβάνει σωστά και να περνάει ευχάριστα τις ώρες της ανάπαυσης. Και μάλιστα ο Αριστοτέλης έχει συλλάβει τους δύο τρόπους που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη μουσική, δηλαδή και ως «παιδεία» (δηλ. εκπαιδευτικό εργαλείο) και ως «παιδιά» (δηλ. παιχνίδι και ευχαρίστηση).

Έχει επιστημονικά αποδειχθεί σήμερα ότι τα παιδιά που ξεκινάνε μουσική στα 6-7 τους χρόνια αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα συγκέντρωσης, καλύτερη μνήμη, μεγαλύτερη μαθηματική ικανότητα, αποκτούν πειθαρχία στη μελέτη τους και αποκτούν μεγαλύτερη δυνατότητα ανεξαρτησίας κινήσεων. Επίσης τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες μαθαίνουν να συνεργάζονται καλύτερα με άλλα παιδιά και να έχουν καλύτερη δυνατότητα ακρόασης του διπλανού τους ανθρώπου, άρα και μεγαλύτερη ικανότητα επικοινωνίας. Επιπλέον στοιχεία από μια μακροχρόνια επιστημονική μελέτη στις ΗΠΑ έδειξαν ότι νέοι που μαθαίνουν μουσική γίνονται λιγότερα συχνά χρόνιοι χρήστες ναρκωτικών σε σχέση με νέους που δεν έχουν μουσική εκπαίδευση.

Οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν λοιπόν ότι με τη μουσική εκπαίδευση θα παράγουν περισσότερο αναπτυγμένους εγκεφάλους και θα στελεχώνουν την κοινωνία τους με άτομα που διαθέτουν πολλαπλές δεξιότητες – δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι τοποθετούσαν τη μουσική στον κορμό της παιδείας. Την αρχαία ελληνική άποψη για το σημαντικό ρόλο της μουσικής στην ανάπτυξη του εγκεφάλου επιβεβαιώνουν τα πορίσματα των μελετών της σύγχρονης νευροεπιστήμης. Η σημερινή ωδειακή παιδεία κατευθύνει περισσότερο τους σπουδαστές στο πώς να πετύχουν μια επαγγελματική θέση στην κοινωνία, μέσω της μουσικής, παρά στο να μάθει στο άτομο πώς μπορεί να αποκτήσει πολλαπλές δεξιότητες μέσω μουσικής. Πιστεύω ότι οι σύγχρονες ηγεσίες των υπουργείων Παιδείας ή Πολιτισμού δεν έχουν καν αντιληφθεί την αξία της μουσικής εκπαίδευσης ως κοινωνικού αγαθού. Η προσωπική μου παρατήρηση από διαλέξεις που έχω δώσει σε μουσικά σχολεία της χώρας είναι ότι οι μαθητές των μουσικών σχολείων είναι περισσότερο δραστήρια, αισιόδοξα και δημιουργικά παιδιά, σε σχέση με μαθητές άλλων σχολείων.

Δυστυχώς η πλειονότητα του κόσμου αντιμετωπίζει σήμερα την τέχνη της μουσικής απλά ως μέσον διασκέδασης. Η λέξη «διασκέδαση» προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ρήμα «διασκεδάννυμι» που σημαίνει διασκορπίζω/αποκλίνω. Διασκεδάζω σημαίνει ακούω μουσική, προκειμένου να ξεχάσω και να ξεφύγω κάπου αλλού. Το πραγματικό νόημα και ο στόχος της μουσικής είναι η λέξη ψυχαγωγία (δηλαδή αγωγή ψυχής), που σημαίνει βέβαια κάτι πολύ πλατύτερο, όσον αφορά τον παιδευτικό ρόλο της μουσικής ατομικά και κοινωνικά. Η μουσική αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως η φυσική άσκηση για το σώμα μας. Ο συνδυασμός μάλιστα της φυσικής άσκησης με τη μουσική αποτελεί την ιδανικότερη μέθοδο για τη διατήρηση της υγείας. Θυμάμαι ακόμη τα εξής σοφά λόγια του Μάνου Χατζιδάκι (απόσπασμα συνέντευξής του), που συνοψίζουν πολλά ουσιώδη ζητήματα για τον ρόλο και το νόημα της μουσικής: «Η μουσική δεν είναι μαστίχα για το στόμα εφήβων που επιδεικνύουν τα αθλητικά τους κορμιά σε σκοτεινά νυχτερινά στέκια, ούτε η μουσική είναι κάτι για τους επαγγελματίες της νύχτας που θέλουν κάτι για παρέα, για να αποφύγουν τον ύπνο που τους κυριεύει. Η μουσική είναι τελετή αποκάλυψης που απαιτεί αθωότητα και μνήμη. Η μουσική είναι ασκήσεις, με στόχο την αποκάλυψη».

Θανάσης Δρίτσας,
Η κοινωνία,η παιδεία και η τέχνη της μουσικής Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία,
25 /6/ 2013

Μουσική είναι η οργάνωση των ήχων με σκοπό τη σύνθεση ή το σύνολο ήχων από το οποίο απαρτίζεται ένα μουσικό κομμάτι ή η εκτέλεση ενός μουσικού έργου. Η μουσική είναι λοιπόν τέχνη και όχι μόνο: η μουσική είναι έκφραση, η μουσική είναι ρυθμός, η μουσική, εντέλει, είναι ανάγκη. Γεννήθηκε μαζί με τον άνθρωπο, ο οποίος κατάφερε γρήγορα να διακρίνει αρμονικούς φυσικούς ήχους που τον βοηθούσαν στη ζωή του. Σταδιακά άρχισε να τους ανασυνθέτει δημιουργικά.

Στην αρχαιότητα η μουσική ήταν στοιχείο μόρφωσης. Στα νεότερα χρόνια ορίζεται ως η τέχνη έκφρασης των αισθημάτων και των ιδεών, με τη βοήθεια αρμονικά συνδυασμένων ήχων, η μελωδία μιας μουσικής σύνθεσης που εκτελείται με φωνή, με όργανα ή και ορχήστρα, και στηρίζεται στη μελωδία, την αρμονία, τον ρυθμό, τον τονισμό κ.ά. Η μουσική επιδρά στον άνθρωπο με οργανωμένες ηχητικές δομές που αποτελούνται κυρίως από τους τόνους και βρίσκεται περισσότερο κοντά στον λόγο, τους κραδασμούς της φωνής που εξωτερικεύει τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου.

Ο Πλάτων πίστευε ότι η μουσική είναι η κίνηση του ήχου να φτάσει την ψυχή και να της δείξει την αρετή. Ότι η μουσική δίνει ψυχή στο σύμπαν, φτερά στη σκέψη, απογειώνει τη φαντασία, χαρίζει χαρά στη λύπη και ζωή στα πάντα. Στον Φαίδωνα “Φιλοσοφία εστί μεγίστη μουσική” (61.a), ενώ το τελευταίο μάθημα πριν την φιλοσοφία στην πλατωνική Πολιτεία (534.e) είναι η μουσική. Μάλιστα στους τρεις αναβαθμούς των επιμέρους ψυχών, ο μουσικός βρίσκεται αμέσως μετά τον φιλόσοφο. Ας μην ξεχνάμε επίσης, ότι η μουσική πηγάζει – κατάγεται από τις Μούσες και βρισκόταν υπό την προστασία τους. Οι αρχαίοι πίστευαν πως οι Μούσες κατοικούσαν στον Όλυμπο και τραγουδούσαν θείες μελωδίες και ύμνους, παίζοντας λύρα. Η Καλλιόπη, η πρώτη των Μουσών και πιο σεβαστή απ’ όλες, μητέρα του Ορφέα και του Λίνου, ήταν η Μούσα του ηρωικού έπους και η Ευτέρπη, η Μούσα της Μουσικής και της Λυρικής ποίησης.

Η μουσική δραστηριότητα του ανθρώπου περιλαμβάνει τη δημιουργία, την εκτέλεση και την πρόσληψη, στις οποίες αντιστοιχούν τα τρία στάδια του έργου: σύνθεση, εκτέλεση, ακρόαση. Η μουσική διακρίνεται, σύμφωνα με το περιεχόμενό της, σε λυρική, δραματική-τραγική, επική-ηρωική, σοβαρή, ελαφρά και χιουμοριστική, με βάση την εκτέλεση, σε φωνητική και ενόργανη, και τέλος, με βάση τη σύνθεση, σε θεατρική, χορευτική, ενόργανη ή σε μουσική με συνοδεία απαγγελίας. Διακρίνεται επίσης, σε μουσική θεάματος, σε μουσική για τραγούδι (νανούρισμα, ύμνος, σερενάτα, βαρκαρόλα), για χορό (γκοπάκ, βαλς, πολωνέζα), για εμβατήριο στρατιωτικό ή πένθιμο, σουίτα, ουβερτούρα, συμφωνικό ποίημα, κονσέρτο, ορατόριο, καντάτα, σονάτα, τρίο, κουαρτέτο, κουιντέτο, ρομάντζα, ή σε τελετουργική μουσική: ψαλμός, δρώμενα, χορικά, λειτουργίες, ρέκβιεμ.

Με κάποια μουσικά κομμάτια  μας συνδέουν σκέψεις και μνήμες ανεξίτηλες. Εικόνες φορτισμένες με συναισθήματα χαράς, λύπης, μοναξιάς, ευδαιμονίας, λιβιδικής έξαρσης ή ψυχικής καταρράκωσης. Αν ο έρωτας είναι ναρκωτικό, η μουσική είναι θέωση. Mας χαρίζει τον παράδεισο, το ζεν, τη γαλήνη, διεγείρει τα πλήθη με εμβατήρια, ενώνει τις μάζες σε μια εξέγερση. Συχνά οι νότες δεν διστάζουν να παρακάμψουν τον εγκέφαλο και να κυριεύσουν το σώμα, να το κατακτήσουν, να το υποδουλώσουν και να το διατάξουν να υπακούσει στα κελεύσματά τους.

Στιγμές ηδονής και χαμόγελα συνταιριάζουν θαυμάσια με ένα λα μινόρε, ένα ποτάμι δάκρυα με ένα σολ ματζόρε, ένα δυνατό γέλιο με ένα μι εβδόμης. Η χαρά-ματζόρε- και η λύπη -μινόρε- μπορούν να συνταιριάζουν, όπως μπορείς να κλαις και να γελάς ταυτόχρονα, όπως λούζεσαι στο φως του ήλιου μαζί με τις σταγόνες της βροχής, όπως μπορείς να αγαπάς και ταυτόχρονα να μισείς, έτσι μπορείς να παίξεις την ίδια στιγμή δυο νότες, μια μινόρε με μια ματζόρε. Μια έκρηξη χαράς με έναν διάλογο εγχόρδων και πνευστών, μια ουράνια συγκίνηση με τον επιβλητικό ήχο ενός εκκλησιαστικού οργάνου.

Η μουσική είναι αλληλένδετη με τη ζωή του ανθρώπου. Παράγει συναισθήματα, μας διηγείται ιστορίες χαράς και λύπης, μας ηρεμεί, μας διασκεδάζει με τραγούδια και χορούς, μας τρομάζει, μας δημιουργεί δέος, μας συνδέει με τα βαθύτερα στρώματα του άπιαστου Εγώ και της ύπαρξής μας, μας ενώνει με τη φύση με φυσιολατρικά τραγούδια, μας βοηθάει στην προσέγγιση του θείου με θρησκευτικούς ύμνους, μας μεγαλώνει με παιδικά τραγούδια και νανουρίσματα, μας χαρίζει έργα υψηλής διανοητικής σύλληψης και απόλαυσης και συνοδεύει με μοιρολόγια τον θάνατο.

Ο Μπετόβεν είπε ότι “η μουσική είναι ένας μεσίτης μεταξύ της ζωής του νου και της ζωής των αισθημάτων”. Ο Νίτσε έγραψε ότι “χωρίς τη μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος” ενώ, σύμφωνα με τον Πυθαγόρα, “η μουσική ξυπνά στην καρδιά τον πόθο των ωραίων πράξεων”.

Νίκος Φαρούπος,
Λόγων παίγνια

… Σκιαγραφώντας το προφίλ του προικισμένου ακροατή

Η εποχή μας χάρη στην ραγδαία πρόοδο της τεχνολογίας και των επιστημών προσφέρει στους λάτρεις της μουσικής τέχνης (επαγγελματίες και ερασιτέχνες φιλόμουσους) τη δυνατότητα να απολαμβάνουν με ποικίλους τρόπους μουσικά έργα διαφόρων εποχών, στυλ και κατευθύνσεων, διαμορφώνοντας έτσι τις προϋποθέσεις απόκτησης μιας ευρύτερης μουσικής καλλιέργειας και κατάρτισης. Ο σημερινός ακροατής έχει να επιλέξει ανάμεσα σε μια πληθώρα ακουστικών μέσων, τον τρόπο με τον οποίο θα βιώσει μια μουσική εμπειρία (cd, συναυλίες, ραδιόφωνο, διαδίκτυο). Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να ακούσουμε με την ίδια ευκολία ενα cd του J. Coltrane, μια ορχήστρα gamelan ή ένα ορατόριο του Bach με το πάτημα ενός κουμπιού, όταν με τα δεδομένα του 19ου αιώνα για παράδειγμα, οι άνθρωποι διένυαν χιλιόμετρα, ταξιδεύοντας νυχθημερόν, προκειμένου να παραβρεθούν σε κάποιο σημαντικό μουσικό γεγονός.

Παρόλα αυτά, – αν και αρκετά “καλομαθημένος” – ο σύγχρονος ακροατής εξακολουθεί να δείχνει προτίμηση στο ανεπανάληπτο της ζωντανής μουσικής ακρόασης. Οι αίθουσες συναυλιών γεμίζουν από ένα ετερόκλητο κοινό ποικίλης προέλευσης, που καλύπτει μια τεράστια γκάμα ανθρώπων, από τον απαίδευτο έως τον εξειδικευμένο και προικισμένο ακροατή. Θα είχε ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε, όλοι αυτοί οι άνθρωποι αλήθεια τι ακριβώς ακούν; Πού εστιάζεται η προσοχή τους, ακούγοντας ένα έργο;

Είναι γνωστό ότι όλοι ανεξαιρέτως ακούμε σε ένα πρωτογενές επίπεδο μουσικής αντίληψης. Πέρα όμως από αυτό το πρώτο απλοϊκό και σχεδόν πρωτόγονο επίπεδο πρόσληψης των ηχητικών συμβάντων, όπου αντικατοπτρίζονται οι ψυχολογικές αντανακλάσεις της ανθρώπινης φύσης (ένταση, χαλάρωση, χαρά, λύπη, αγωνία κτλ.), τι είναι αυτό που συμβαίνει στο μυαλό και στη γενικότερη ψυχολογία του ακροατή, ακούγοντας μουσική; Ακούμε άραγε όλοι με τον ίδιο τρόπο; Τι είναι αυτό που διαβαθμίζει τους ακροατές σε προικισμένους ή μη; Υπάρχει σωστή και λάθος ακρόαση;

Είναι αυτονόητο ότι ο βαθμός κατανόησης ενός έργου είναι ανάλογος της εξοικείωσης του δέκτη με την ακουστική εμπειρία. Tελικά όμως μήπως όλες αυτές οι επιταγές και οι “υποχρεώσεις” του ακροατή τού στερούν την αυθόρμητη και χωρίς όρους σχέση του με το μουσικό βίωμα;

Προκειμένου να απαντήσουμε σε μια σειρά από τέτοιου είδους ζητήματα που ανακύπτουν στην προσπάθειά μας να διασαφηνίσουμε την σχέση του ακροατή με την μουσική εμπειρία, γνωστικά πεδία όπως αυτό της Ψυχοακουστικής αλλά και της Φιλοσοφίας της Τέχνης θα μπορούσαν να προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες, όσον αφορά τη φύση του ακουστικού βιώματος αλλά και τη συναισθηματική του επενέργεια στον ανθρώπινο ψυχισμό.

Επιχειρώντας μια προσέγγιση της φύσης του ήχου, διαπιστώνουμε μια ποσοτική αλλά και μια ποιοτική διάσταση. Αυτή η διττή σημασία προκύπτει από το γεγονός ότι ένα ηχητικό συμβάν είναι ταυτόχρονα ένα φυσικό αλλά και ένα ψυχολογικό φαινόμενο. Έτσι ένα ηχητικό κύμα έχει χαρακτηριστικά, όπως η ένταση, η κυματομορφή, το ηχόχρωμα, ο χρόνος κ.τ.λ., τα οποία αποτελούν φυσικομαθηματικές συνιστώσες του, δηλαδή ποσοτικά μεγέθη. Όταν όμως το κύμα φτάσει στον ακροατή, τότε αποκτά ποιοτικό νόημα και δημιουργεί μια ακουστική εντύπωση με ψυχοφυσιολογικές ιδιότητες, όπως το ύψος, η χροιά, η ακουστότητα, η χροιά, κτλ. […]

Από τα παραπάνω, είναι προφανές ότι η προσπάθεια προσδιορισμού της φύσης της ακουστικής εμπειρίας εστιάζεται στη διασαφήνιση του τρόπου με τον οποίο οργανώνονται οι ακουστικές εντυπώσεις στο νου του ακροατή. Κατά την ακρόαση ενός έργου ο προσεκτικός ακροατής καλείται να ανακαλύψει, να συγκρατήσει στη μνήμη του και στη συνέχεια να συσχετίσει τις ηχητικές εικόνες που το συγκροτούν, τοποθετώντας το πάντα μέσα στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε. Πρόκειται στην ουσία για μια αναπαραγωγή της δημιουργικής διαδικασίας (αναδημιουργική ακρόαση). Ο προικισμένος ακροατής διαθέτει καλή μνήμη, μουσικές γνώσεις, συνδυαστική σκέψη και φαντασία, ώστε να μπορεί να ανιχνεύσει “τα λεπτά συγκινησιακά συμπλέγματα των ηχητικών συμβάντων” (Suzanne Langer), καθώς οι δομικές ενότητες και η συνολική μορφή του έργου αποκρυσταλλώνονται στη συνείδησή του.

Ο ακροατής, αφού συλλάβει τις ακουστικές εικόνες μέσα από μια σειρά συνδυασμών, αναγωγών και συσχετισμών, αποκωδικοποιεί το νόημα των ηχητικών συμβάντων, συλλαμβάνοντας ενότητες, εξελικτικές πορείες και αναλογίες. Με αυτόν τον τρόπο προσανατολίζεται μέσα στη μουσική ροή. Η διαδικασία είναι η ίδια, η οποία ακολουθείται και στη θέαση ενός πίνακα, μόνο που η χρονική σύμπτωση των οπτικών ερεθισμάτων εδώ απουσιάζει, δίνοντας τη θέση της στο φευγαλέο της χρονικής αλληλουχίας των ακουστικών γεγονότων. Για τον Paul Claudel ο ακροατής δεν πρέπει να είναι παρά “μια σειρά αναμονών”.

Η αναδημιουργική ακρόαση είναι ένα χάρισμα που καλλιεργείται και εκλεπτύνεται μέσω της συνεχούς βιωματικής επαφής με τη μουσική, αλλά και την απόκτηση της απαραίτητης τεχνογνωσίας. Διαφορετικά η μουσική παραμένει μια άλογη διασπορά ήχων. Ο ακροατής απολαμβάνει την ακουστική εμπειρία, συμμετέχοντας εγκεφαλικά και ψυχικά, ενώ το μέσο που ενώνει αυτές τις δυο λειτουργικές δράσεις δεν είναι άλλο από τη φαντασία. Το εύρος του φαντασιακού πεδίου καθορίζει τελικά τον βαθμό της καλλιτεχνικής απόλαυσης. Κατά τον Aaron Copland, ο ιδεώδης ακροατής θα πρέπει να συνδυάζει τις γνώσεις του επαγγελματία με τον αυθορμητισμό του ερασιτέχνη ακροατή.

Συνοψίζοντας, η μουσική ακρόαση είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία, η οποία αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες εκδηλώσεις της ανθρώπινης φύσης και προϋποθέτει τη συνειδητή συμμετοχή του ακροατή, λόγω της πολυπλοκότητας των μέσων έκφρασης που προκύπτουν από τη δόμηση των ηχητικών μορφών. Μόνο μέσω της αναδημιουργικής ακρόασης εκ μέρους του ακροατή, η δημιουργική σκέψη του συνθέτη – καλά κρυμμένη πίσω από το πλέγμα των ηχητικών συμβόλων – αναγνωρίζεται, δικαιώνεται και βρίσκει άξιο κριτή και αποδέκτη.

Γεωργία Καλοδίκη, Η τέχνη της μουσικής ακρόασης, Περιοδικό Πολύτονον, Μάιος-Ιούνιος 2007

Οι παραδοσιακές μουσικές επηρεάζουν τα σύγχρονα μουσικά ιδιώματα, ανακατεύονται με αυτά, γίνονται ethnic και παρουσιάζονται στη Δύση, δίνοντάς της την ευκαιρία να αφουγκραστεί τη φωνή της καρδιάς των λαών του κόσμου …

Το πάντρεμα των σύγχρονων μουσικών ιδιωμάτων με τις παραδοσιακές εθνικές μουσικές δεν είναι πρόσφατη υπόθεση. Οι πολιτιστικές ανταλλαγές ανάμεσα στους λαούς ξεκινούν από τους αρχαίους χρόνους, φθάνοντας στον αιώνα μας με την εκπληκτική διάδοση της πληροφορίας.

Mουσικά ιδιώματα που γεννήθηκαν στις Η.Π.Α. και κυριάρχησαν το μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα σε όλο τον κόσμο (η Jazz, τα Blues, το Rock ‘n’ roll) δεν θα είχαν ποτέ υπάρξει χωρίς τη μουσική επιρροή της Αφρικής. Παράλληλα, υπήρξαν κι από τη λατινική Αμερική στιλ που γνώρισαν περιορισμένη επιτυχία μέσα από χορευτικές μόδες, όπως το ταγκό, το τσα-τσα και η ρούμπα. Μουσική όμως που κατ ‘ εξαίρεση περιορίστηκε στις λατινογενείς αστικές μειονότητες κι έτσι ιδιώματα, όπως το calypso από τoΤρινιτάντ (πρεσβευτής o Harry Belafonte) και η bossa nova από τη Βραζιλία παρήκμασαν γρήγορα.

Ένα, μάλλον απρόσμενο, ευρύ άνοιγμα της Δύσης προς τις μουσικές του κόσμου σημειώθηκε το 1965, όταν κυκλοφόρησε το άλμπουμ των Beatles “Rubber Soul” που περιλάμβανε τη σύνθεση του κιθαρίστα George Harrison “Norwegian Wood”, το πρώτο Pop τραγούδι στο οποίο ακούγονταν οι εξωτικοί ήχοι του ινδικού sitar.

Τη δεκαετία του ’70, καθώς το Rock είχε πλέον χάσει την επαναστατική ενέργεια που το χαρακτήριζε στα μέσα της δεκαετίας του ’50 και την κοινωνικο-πολιτική οργή του τέλους των ’60s, ο Τζαμαϊκανός Bob Marley (1945-1981) με το γκρουπ του, τους Wailers, έγινε διάσημος σ’ όλο τον κόσμο, γεμίζοντας το κενό με τη Reggae πρότασή του: επαναφέρει το αίτημα της κοινωνικής ενότητας, προβάλλοντας πάθος, θρησκευτική πίστη (rastafari) και συγκλονιστική αποφασιστικότητα.

Πλέον αποκαλύφθηκε στους ακροατές ανά τον κόσμο ένα υπέροχο εύρος νέας μουσικής και οι “έθνικ” ήχοι έγιναν της μόδας, με αποκορύφωση την επιτυχία του άλμπουμ Graceland του Paul Simon, που ήταν έντονα επηρεασμένο από το νοτιοαφρικανικό ιδίωμα “mbaqanga”. Σχεδόν μια δεκαετία μετά την εμφάνιση και επικράτηση της Reggae, o Simon (γνωστός για την προτίμησή του στις έθνικ μουσικές από την υιοθέτηση περουβιανής και Reggae μουσικής ήδη από τις μέρες της συνεργασίας του με τον Art Garfunkel), ταξίδεψε στη Νότια Αφρική, όπου εντυπωσιάστηκε από την ερμηνεία του a capella φωνητικού συνόλου Ladysmith Black Mambazo και τη μουσική παράδοση που αυτό εκπροσωπούσε. Ηχογράφησε το 1986 το Graceland, με συμμετοχή των Ladysmith, δημιουργώντας ένα από τα πιο εμπορικά άλμπουμ της δεκαετίας του ’80, με πωλήσεις που ξεπέρασαν τα επτά εκατομμύρια αντίτυπα.

Οι προσπάθειες του Simon ενέπνευσαν κι άλλα μεγάλα ονόματα της Pop, όπως τον Peter Gabriel, τον RyCooder και τον David Byrne, να στηρίξουν τη διεθνή προβολή κάποιων εκλεκτικών καλλιτεχνών της world μουσικής. Οι Gabriel και Byrne στέγασαν τις ανησυχίες τους αυτές, ιδρύοντας τις, αφοσιωμένες στις έθνικ μουσικές, δισκογραφικές εταιρείες Real World και Luaka Bop, ενώ σε καθιέρωση εξειδικευμένων ετικετών προχώρησαν και οι πολυεθνικές.

Έτσι λοιπόν η έθνικ μουσική αποδείχθηκε μια όχι ευκαταφρόνητη βοήθεια για τις εμπορικές σκοπιμότητες της δισκογραφίας, η οποία αγκάλιασε με ιδιαίτερη λατρεία τις στιλιζαρισμένες προσπάθειες “συνάντησης” των δυτικών ιδιωμάτων με τη world music. Από την άλλη δεν έλειψαν και οι εύστοχες και καρποφόρες “συναντήσεις” μουσικών με προέλευση από διαφορετικές πολιτιστικές παραδόσεις που κατάφεραν να αποδώσουν μουσική σπάνιας αμεσότητας μέσα από συσχετισμούς αντίθετων πολιτιστικών παραδόσεων. Ορισμένες από τις πρώτες ευρωπαϊκές έθνικ επιτυχίες ηχογραφήθηκαν από τους τραγουδιστές και μουσικούς MoryKante και Salif Keita (αμφότεροι από το Μαλί) και τον Αλγερινό τραγουδιστή του rai, ChebKhaled, ο οποίος εξοικείωσε τη διεθνή μουσική κοινότητα με τους ήχους της αραβικής μουσικής.

Μέσα από την πορεία που προαναφέρθηκε, η σύγχρονη μουσική παρουσιάζεται εμπλουτισμένη με ήχους από κάθε γωνιά της Γης: Καραϊβική, Θιβέτ, Πράσινο Ακρωτήρι, Βραζιλία, Άνδεις, Ινδία, Μαλί, Νιγηρία. Ποτέ άλλοτε τα ταξίδια του ‘’προσωπικού” ηχοσυστήματος δεν έκρυβαν τόσες μουσικές απολαύσεις.

Γιώργος Αξάς, Μουσικές του κόσμου, MusicHeaven

Τον Μάιο του 1967, ένα εγχειρίδιο για την «εθνική και ηθική αγωγή του στρατεύματος» επεσήμαινε ότι μια στενή σχέση υπήρχε ανάμεσα στη ροκ μουσική και στη νεανική ανατρεπτικότητα: «Εις τους νέους (…) φωλιάζει η επανάστασις. Δι’ αυτό (ο νέος) γίνεται μανιώδης αθλητής ή τεντιμπόης, φανατικός οπαδός των Μπιτλς ή Μπίτνικ. Κατά τον ίδιον τρόπον γίνεται και κομμουνιστής». Πράγματι, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 η ροκ μουσική είχε υπάρξει μια βασική συνιστώσα της νεανικής κουλτούρας. Ένα όχημα αξιών, νοοτροπιών και αντιλήψεων που ξεκινώντας από τα «αθώα» χρόνια της προηγούμενης δεκαετίας, με τα (ακόμη πιο «αθώα») τραγούδια που μιλούσαν για ρομαντικούς έρωτες και εφηβικά σκιρτήματα, είχε καταλήξει στην ανθρωποθάλασσα του Γούντστοκ, στα φοιτητικά αμφιθέατρα και σε κάθε πεζοδρόμιο που ακουγόταν ένας από τους ύμνους της αμφισβήτησης, το Street Fighting Man των Ρόλινγκ Στόουνς. Στα τέλη του 1969, η άποψη ότι η ροκ μουσική είχε διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση και στην εδραίωση της αντίληψης ότι οι νέοι μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο, έφτανε στο αποκορύφωμά της. Με αφορμή τη συναυλία στο Γούντστοκ τον Αύγουστο του 1969, το περιοδικό «Time» επεσήμαινε σε σχετικό του άρθρο ότι η ροκ μουσική δεν ήταν πλέον μια κάποια μορφή της ποπ, αλλά η «συμφωνία της διαμαρτυρίας» (κατά βάση ηθικής), η δημόσια διακήρυξη νέων αρχών, ο «ύμνος» της επανάστασης.

Το ίδιο το ροκ εν ρολ εξάλλου, από την εμφάνισή του στα μέσα της δεκαετίας του 1950, είχε υπάρξει συνώνυμο της ανατρεπτικότητας. Στην «αυθεντική» του μορφή υπήρξε μια καθαρά «μαύρη» μουσική (ρυθμ εν μπλουζ), η οποία για πρώτη φορά στην αμερικανική ιστορία αποκτούσε τέτοια ερείσματα στη λευκή νεολαία της χώρας. Σε μια περίοδο που ο «ψυχρός πόλεμος» και ο Μακαρθισμός έφταναν στο αποκορύφωμά τους, η γνωριμία της λευκής νεολαίας με τη μουσική και την κουλτούρα της αφροαμερικανικής κοινότητας αποτελούσε μια (υποτίθεται) επικίνδυνη εξέλιξη, η οποία θα την εισήγαγε στον δρόμο της σεξουαλικής αποχαλίνωσης και της παραβατικότητας. Καθώς τη δεκαετία του 1950 ένα ένα τα προπύργια της λευκής υπεροχής καταρρέουν στις Ηνωμένες Πολιτείες (ο Τζάκι Ρόμπινσον, για παράδειγμα, το 1947 είναι ο πρώτος αφροαμερικανός παίκτης του μπέιζμπολ που γίνεται δεκτός σε ομάδα λευκών, ενώ το 1954 κρίνεται αντισυνταγματική από το Ανώτατο Δικαστήριο η φοίτηση λευκών και μαύρων μαθητών σε χωριστά σχολεία), η κατάρρευσή τους φαίνεται να συμπαρασύρει μια ολόκληρη ιδεολογία η οποία βασιζόταν στον έλεγχο της κοινωνικής συμπεριφοράς και στην επιζήτηση της «ασφάλειας».

Παρά τις διαφορετικές συνθήκες οι οποίες επικρατούν σε κάθε χώρα, η αίσθηση ότι τη μεταπολεμική περίοδο αναδύεται μια γενιά που ελέγχεται όλο και λιγότερο και η οποία εκφράζεται πολιτισμικά από το ροκ εν ρολ είναι διάχυτη και εξηγεί τον ηθικό πανικό που ξεσήκωσαν οι (για τα σημερινά δεδομένα, μάλλον χαριτωμένες) κινήσεις του Ελβις Πρίσλεϊ. Μια γενιά αυθάδης και ασεβής, η οποία δείχνει να είναι «οργισμένη» και να στέκεται επικριτική απέναντι στους γονείς της, στην παράδοση και σε κάθε λογής ιεραρχία – οικογενειακή ή κοινωνική. Επρόκειτο για μια εξέλιξη, η οποία θα ξεκινήσει στα μέσα της δεκαετίας του 1960, όταν οι Μπιτλς με την ανεπανάληπτη επιτυχία τους φάνηκε να πυροδοτούν μια διαδικασία, η οποία πέντε μόλις χρόνια αργότερα θα έχει φτάσει στο απόγειό της. Στη βάση της, μια ακαταμάχητη διαπίστωση: τέσσερις νεαροί μουσικοί, χωρίς την ασφυκτική καθοδήγηση των «μεγάλων» (βλέπε, δισκογραφικές εταιρείες) και γράφοντας οι ίδιοι τη μουσική και τους στίχους των τραγουδιών τους, μπόρεσαν να κατακτήσουν τον κόσμο. Για τη νεολαία (και την ελληνική) η οποία ενθουσιάζεται με τους ακούρευτους γιεγιέδες, το συμπέρασμα αυτονόητο: βασιζόμενη αποκλειστικά στις δικές της δυνάμεις, ή αλλιώς μη εμπιστευόμενη κανέναν που έχει περάσει τα τριάντα (don’t trust anyone over thirty), μπορεί να αμφισβητήσει και να αλλάξει τον κόσμο. Προοπτική βέβαια απολύτως αρνητική για τους υπερασπιστές της πολιτικής, κοινωνικής και ηθικής ευταξίας, οι οποίοι (ήδη από το 1964) προειδοποιούσαν για τις διαστάσεις του «προβλήματος»: «Ας ξυπνήσωμεν επί τέλους και ας πάρωμεν τους Μπιτλς εις τα σοβαρά. Είναι γελοία υπόθεσις. Αλλά θα είναι τραγικόν εάν δεν τους προσέξωμεν!»

Κώστας Κατσάπης, Ροκ “ν” ρολ και αμφισβήτηση, Το Βήμα,  30/3 2008  

     Παράδοση και φολκλόρ στον ελληνικό χορό

1. Συχνά ο όρος «παραδοσιακός» χρησιμοποιείται καταχρηστικά και θα πρέπει να ξεκαθαριστεί κάπως το θέμα, τουλάχιστον όσον αφορά το χορό. Παραδοσιακό είναι το κομμάτι της παιδείας (της κουλτούρας) που «παραδίνε­ται» άμεσα από τη μια γενιά στην άλλη. Παραδοσιακό είναι το αντικείμενο, αλλά συγχρόνως και ο τρόπος χρήσης και παραγωγής του. Δηλαδή, για παράδειγμα: παραδοσιακό είναι ένα σπίτι, γιατί φτιάχτηκε από τον πατέρα, για να μείνει μέσα ο ίδιος, μετά ο γυιός και αργότερα τα εγγόνια του. Σήμερα φτιάχνουμε πολυκατοικίες που δεν λέγονται παραδοσιακές, όχι γιατί δεν έχουν ακροκέραμα, αλλά γιατί τις φτιάχνουμε για τους εαυτούς μας και μόνο. Ξέρουμε πως τα παιδιά μας θα κατοικήσουν αργότερα σε κάποιο άλλο σπίτι, πολύ διαφορετικό από το δικό μας, σε άλλη γειτονιά, ίσως και σε άλλη χώρα.
2. Μαζί όμως με το σπίτι που η κάθε γενιά κληρονομούσε από τις προηγούμενες, κληρονομούσε και τον τρόπο να ζει μέσα στο σπίτι και γύρω από αυτό, καθώς και τον τρόπο να χτίζει ένα σπίτι. Το παραδοσιακό σπίτι ήταν φτιαγμένο από παραδοσιακούς μαστόρους, δηλαδή μαστόρους που έμαθαν την τέχνη τους με τον παραδοσιακό τρόπο και την ασκούσαν με τον παραδοσιακό τρόπο. Επομένως, αν χτίσουμε σήμερα ένα σπίτι πανομοιότυπο μ’ αυτά που έχτιζαν οι παππούδες μας, αυτό δεν θα είναι παραδοσιακό. Γιατί θα το χτίσουν άνθρωποι που έγιναν μηχανικοί και τεχνίτες μέσα από σχολεία, δηλαδή μέσα από διαδικασίες μη παραδοσιακές.
3. Όσο και αν η παραπάνω διατύπωση είναι απλουστευμένη, δίνει την ουσία της διαφοράς, οπότε μπορούμε να την εφαρμόσουμε και στο χορό. Ο πραγματικός παραδοσιακός χορός είναι εκείνος που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας παραδοσιακής κοινωνίας. Όταν όλη η παιδεία μεταδίδεται παραδοσιακά, θα μεταδοθεί έτσι και ο χορός, οπότε θα είναι οργανικά δεμένος με τα υπόλοιπα στοιχεία της παιδείας. Προσθέσαμε την λέξη «αναπόσπαστο» στον ορισμό, για να υπενθυμίζει πως μπορεί ένας χορός να εισχωρήσει στην παραδοσιακή κοινωνία σαν ξένο προσωρινό στοιχείο, σαν μόδα. Παράδειγμα: Προπολεμικά άρχισαν να χορεύουν σε πολλά χωριά ευρωπαϊκούς χορούς – «αγκαλιαστούς» τους έλεγαν κοροϊδευτικά – βαλς, ταγκό, φοξ τροτ. Δεν σημαίνει πως οι χοροί αυτοί έγιναν παραδοσιακοί, γιατί δεν πρόλαβαν να ενταχθούν και να μεταδοθούν από τη μία γενιά στην άλλη. Η διατήρησή τους στο χωριό ήταν συνδεδεμένη με τη διατήρησή τους στον έξω από το χωριό χώρο, που τους επέβαλε.
4. Στην παραδοσιακή κοινωνία, στο ελληνικό χωριό του περασμένου αιώνα, ο χορός είναι ακόμα ολικά λειτουργικός. Δεν θα μπούμε εδώ στο μεγάλο θέμα της λειτουργικότητας του χορού. Θα θίξουμε μόνο το γεγονός ότι στην παραδοσιακή κοινωνία ο χορός βρίσκεται κοντά στο κέντρο της κοινωνικής ζωής, ενώ αντίθετα στην αστική βιομηχανική κοινωνία ο χορός απωθείται στο περιθώριο. Πάντα είναι λειτουργικός, πάντα εκφράζει ο χορός την κοινωνία που τον χορεύει, αλλά οι λειτουργίες του στη δική μας την μοντέρνα κοινωνία είναι μερικές και συμπληρωματικές.
5. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες χόρευαν οι βασιλιάδες, οι στρατηγοί και οι αρχιερείς. Χόρευαν όχι μόνο στην γιορτή, στο γάμο και στην ταβέρνα, αλλά και πριν απ’ τη μάχη, μετά το κυνήγι, μέσα στην εκκλησία, σε όλη την εκπαίδευση και σε κάθε δημόσια τελετή. Ο χορός ήταν τόσο απαραίτητος, όσο και η ομιλία. Σήμερα μπορεί κανείς να μιλάει άριστα, αλλά να μην έχει χορέψει ποτέ του. Υπάρχει και σήμερα ο χορός, αλλά ασκείται επιμερισμένα, όπως το κάθε τι στην κοινωνία μας – και μπορούμε κάλλιστα να κάνουμε χωρίς αυτόν, ή να τον υποκαταστήσουμε με κάτι άλλο.
6. Το πρώτο πρόβλημα που παρουσιάζεται στον ερευνητή του παραδοσια­κού χορού είναι η ίδια η έννοια του χορού. Αυτό που εκφράζουμε τώρα λέγοντας «χορός» δεν είναι το ίδιο μ’ αυτό που εννοούσαν στην παραδοσια­κή κοινωνία. Η σημερινή αντίληψη είναι πιο «χορογραφική», ανάγεται στην εκτέλεση μιας αλληλουχίας κινήσεων και σε τελευταία ανάλυση σημαίνει «κάνω τα βήματα». «Μαθαίνω τα βήματα» είναι συνώνυμο του «μαθαίνω τον τάδε χορό». Το ίδιο ουσιαστικά συμβαίνει με έναν επαγγελματία χορευτή που μαθαίνει την χορογραφία, δηλαδή μια σειρά από πιο σύνθετες κινήσεις που θα εκτελέσει στην παράσταση και που πάνω της θα προσθέσει την προσωπική του έκφραση. Βλέπουμε λοιπόν τον χορό στενά ψυχο-κινησιακά.
7. Αντίθετα, η αρχέγονη έννοια του χορού είναι πολύ πιο περιεκτική. Κατ’ αρχάς, είναι πλησιέστερη προς την έννοια που έδιναν οι Αρχαίοι Έλληνες, που δεν ξεχώριζαν τον χορό από τη μουσική και το τραγούδι. Η κίνηση, ο ήχος και ο λόγος – έμμετρα και τα τρία – συγχωνευμένα και αδιάσπαστα μέσα στην όρχηση, όταν παρουσιάζονταν χωριστά, δεν ήταν παρά επί μέρους όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Αυτό φαίνεται και τώρα ακόμα στο ελληνικό χωριό: τα λόγια του τραγουδιού, η μελωδία και οι χορευτικές κινήσεις αποτελούν στο μυαλό των ανθρώπων ένα ενιαίο σύνολο.
8. Πέρα όμως από αυτή την τρισδιάστατη εσωτερική δομή, υπάρχει και μια πολυδιάστατη εξωτερική αντιστοιχία. Ο χορός δεν μπορεί να νοηθεί ξέχωρα από τις συγκεκριμένες συνθήκες που τον περιβάλλουν. Ο χορός δεν είναι μόνο τα βήματα και οι κινήσεις του χορευτή, είναι και το ίδιο του το σώμα και η φορεσιά του και οι άλλοι που χορεύουν μαζί του και αυτοί που κάθονται γύρω. Είναι η μουσική και οι μουσικοί, το τραγούδι κι ο τραγουδιστής. Μέσα στον χορό είναι τα φαγητά στα τραπέζια, το κρασί, αυτοί που μισοκοιμούνται καθιστοί, οι γέροι που παρακολουθούν, τα παιδιά που χώνονται παντού, τα ξαναμμένα πρόσωπα, η συγκίνηση, οι ματιές. Είναι ό,τι έγινε πριν φτάσουν να χορέψουν και ό,τι θα γίνει μετά. Είναι μια σκηνή που περιέχει όλη την ιστορία του χωριού.
9. Το να απομονώνει κανείς τα πατήματα των ποδιών και να τα παρουσιά­ζει σαν τον χορό, είναι υποβιβασμός και εκχυδαϊσμός. Κι όμως, αν θελήσει κανείς να διαβάσει για τον παραδοσιακό χορό, θα βρει μόνο «βιβλία με πατούσες». Τα βιβλία αυτά σου δείχνουν πώς, προχωρώντας το ένα πόδι μετά το άλλο, θα μάθεις να χορεύεις. Βέβαια, κανείς δεν καταφέρνει να μάθει χορό από τέτοια βιβλία και η χρησιμότητά τους στην καλύτερη περίπτωση είναι για να υπενθυμίζουν — συχνά λάθος — έναν χορό, αφού τον έχει κιόλας μάθει κανείς προηγουμένως.
10. Έτσι, η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η πρακτική του ελληνικού χορού είναι κομμένη στα δύο. Από τη μια αυτοί που χορεύουν τους χορούς τους, αυτούς που έμαθαν στο χωριό μέσα στους γάμους και στα πανηγύρια. Συχνά δεν ξέρουν άλλους χορούς και δεν ενδιαφέρονται να μάθουν. Όταν χορεύουν, τους διαπερνάει η ιστορία του χωριού τους, όπως την έζησαν κι όπως την άκουσαν. Όπου και να χορέψουν, το χωριό τους ζωγραφίζεται γύρω τους. Είναι οι τελευταίοι συνεχιστές της παράδοσης.
11. Στην άλλη όχθη του ελληνικού χορευτικού χάσματος είναι όλοι οι υπόλοιποι. Αυτοί που δεν έζησαν σε χωριό ή που έφυγαν μικροί, αυτοί που έμαθαν Καλαματιανό στο γυμνάσιο και Χασάπικο στο πάρτι κι αυτοί που με δυσφορία θα βγάλουν ένα ταγκό ή ένα ροκ, άμα τους τραβήξει η γυναίκα τους. Υπάρχουν και οι νεαροί των χορευτικών συγκροτημάτων που λαχανιά­ζουν στο Πεντοζάλι και στον Κότσαρι, έχοντας δει την Κρήτη μόνο στον χάρτη, κι έχοντας ακούσει για τους Πόντιους μόνο στα ποντιακά ανέκδοτα. Αυτή η κατηγορία χορεύει φολκλόρ.
12. Φολκλορικός είναι ο παραδοσιακός χορός που βρίσκεται ξεκομμένος από την παραδοσιακή κοινωνία του, οπότε στην επιφάνεια μπορεί να φαίνεται ίδιος, στο βάθος όμως είναι απόλυτα διαφορετικός. Σε μια ακραία περίπτωση γίνεται έντεχνος και εντάσσεται στο μπαλέτο. Τότε γίνεται «καρακτέρ». Σε άλλη περίπτωση εκτελείται σαν παράσταση από συγκροτήματα ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά, άλλοτε πάλι εμφανίζεται όχι σαν θέαμα αλλά σαν άσκηση, σαν γυμναστική.
13. Το κύριο διακριτικό του φολκλορικού χορού είναι ότι η μεταβίβασή του δεν γίνεται παραδοσιακά, αλλά μέσα από έναν μηχανισμό αναπαραγωγής. Οι κάθε είδους χοροδιδάσκαλοι, οι γυμναστές, αλλά και η τηλεόραση και οι εταιρείες δίσκων, ανήκουν σ’ αυτόν. Περνώντας μέσα από τον μηχανισμό αναπαραγωγής χορευτικής παιδείας, ο χορός παύει να είναι παραδοσιακός, κυρίως γιατί γίνεται αντικείμενο επιλογής. Ο δάσκαλος και η τηλεόραση διαλέγουν αν θα μας δείξουν Τσάμικο και πώς, ενώ ο πατέρας στο χωριό, πριν πενήντα χρόνια, μόνο Τσάμικο ήξερε να δείξει στον γυιό του.
14. Υπάρχει βέβαια το δυσκολότερο θέμα του πώς θα χαρακτηρίσουμε μια ενδιάμεση έκφραση, ανάμεσα στον καθαρά παραδοσιακό και στον καθαρά φολκλορικό χορό. Αυτός που σήμερα χορεύει Ζεϊμπέκικο στα μπουζούκια – αυτό το μοντέρνο Ζεϊμπέκικο που μοιάζει με ακροβατικό ντίσκο στο ρελαντί – δεν ανήκει στα κοινωνικά στρώματα που εκφράστηκαν με το Ζεϊμπέκικο κι ούτε καν τα γνώρισε. Από την άλλη πλευρά όμως ούτε τέχνη προσπαθεί να κάνει, ούτε θέαμα, ούτε γυμναστική χορεύοντας. Δεν έχει λοιπόν ούτε παραδοσιακή χορευτική παιδεία, ούτε όμως και φολκλορική. Το θέμα της κοινωνιολογικής μελέτης του αστικού παραδοσιακού χορού — του λαϊκού, όπως επεκράτησε να λέγεται — μένει κι αυτό ανοιχτό.
15. Βιάζομαι να διευκρινίσω πως δεν υπονοείται εδώ καμιά αξιολόγηση. Ο παραδοσιακός χορός δεν είναι καλύτερος ούτε ανώτερος του φολκλορικού, του λαϊκού, του μπαλέτου ή οποιουδήποτε άλλου. Απλώς, θα είχαμε να κερδίσουμε, αν ξέραμε τι χορεύουμε, και φυσικά αν χορεύαμε περισότερο αυτό που μας ταιριάζει. Ευτυχώς στην Ελλάδα είμαστε τυχεροί από την άποψη ότι διατηρούνται ακόμα ζωντανοί οι ντόπιοι χοροί, χωρίς μάλιστα την επέμβαση του κράτους, όπως στις άλλες βαλκανικές χώρες. Οι χοροί της υπόλοιπης Ευρώπης μόνο φολκλορικά διατηρούνται.
16. Είμαστε τόσο πλούσιοι χορευτικά σαν χώρα, που δεν μπορούμε με ελαφριά καρδιά ν’ αφήνουμε την χορευτική μας παράδοση να εξαφανίζεται ραγδαία. Κάθε μέρα που περνάει πεθαίνει κι ένας γέρος, ο τελευταίος ίσως που ξέρει κάποιον παλιό χορό που δεν βρέθηκε κανείς να κινηματογραφήσει. Την ίδια μέρα χιλιάδες μαγνητοκασέτες αποτυπώνουν αναμασημένα θεάματα από την τηλεόραση και χιλιάδες παιδιά μαθαίνουν να κουνάνε ανούσια τα πόδια τους, ενώ δίπλα τους σβήνει η ποίηση των κινήσεων του πραγματικού παραδοσιακού χορού.

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα επιστημονικού άρθρου αναρτημένο από τον διαχειριστή της ιστοσελίδας «Πανδέκτης» www.dance-pandect.gr.
Θέατρο Ελληνικών χορών «Δόρα Στράτου» www.grdance.org.

Για πολλά χρόνια η κουλτούρα και ορολογία της hip-hop συνδέθηκε με την αφρικανικο-αμερικανική κουλτούρα του δρόμου και την μουσικοποιημένη διάλεκτο της αφρικάνικης διασποράς. Ωστόσο σήμερα η hip-hop, ως ταυτόχρονα τοπική και παγκόσμια μορφή, ξεπερνάει τα όρια της αφρικανικο-αμερικανικής της κληρονομιάς.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι ορισμοί και η αυθεντικότητα της hip-hop διαρκώς επαναπροσδιορίζονται, ανάλογα με τις διαφορετικές ομάδες που την οικειοποιούνται σε όλο τον κόσμο, προσθέτοντας σε αυτή καινούργια στοιχεία, περιεχόμενα και νοήματα. Έτσι και στην Ελλάδα, οι κοινωνικές ομάδες που διεκδικούν μια τέτοια ταυτότητα διαφοροποιούνται, κυρίως ως προς το ζήτημα του τι συνιστά «σοβαρή» και «αυθεντική» hip-hop.

Τα τέσσερα στοιχεία που παραδοσιακά της ανήκουν είναι: Το DJing, το B-Boying, το MCing (π.χ Rapping) και το Graffiti. Προπάτορες της ο D.J Kool Herc και ο Africa Bambaataa, που τη δημιούργησαν ενώνοντας τα τέσσερα αυτά στοιχεία, στην περιθωριοποιημένη περιοχή του Bronx, της Αμερικής του 1970.

Στην περίπτωση του B-Boying, αναφερόμαστε στην πρώτη μορφή χορού hip-hop, στο breaking, ευρέως γνωστό με τον μιντιακό όρο, breakdance. Το breaking εκτός από χορό hip-hop αποτελεί και ένα επιθετικό στιλ χορού του δρόμου, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι συμμορίες του Bronx (Αφρικανοί και Πορτορικάνοι) για να διεκδικήσουν τα εδαφικά τους δικαιώματα. Οι βασικές κινήσεις που το χαρακτηρίζουν είναι τα toprocks (βήματα που εκτελούνται σε όρθια θέση), τα footworks (κινήσεις με τα χέρια και τα πόδια στο έδαφος χωρίς να ακουμπάει η λεκάνη), τα powermoves (δυναμικές-ακροβατικές κινήσεις) και τα freeze (πάγωμα κίνησης σε θεατρική πόζα). Οι breakers, ή αλλιώς b-boys και b-girls διαγωνίζονται συνήθως σε ομάδες (ή και ατομικά) σε τοπικούς και παγκόσμιους διαγωνισμούς που διοργανώνονται από καταξιωμένους χορευτές, οργανισμούς και σχολές, και χορηγούνται από πολυεθνικές εταιρίες όπως η Red Bull, η Puma, η Adidas, η Nike κ.ο.κ. Ωστόσο συναντάμε τους breakers σε δημόσιους χώρους (πλατείες με σκακιέρες), κοινωνικά δρώμενα και δρώμενα του δρόμου, τηλεοπτικούς διαγωνισμούς και shows, όπως και σε videoclips. Στο εξωτερικό το breaking έχει εγκαθιδρυθεί ως γνήσια μορφή τέχνης, διδάσκεται ανάμεσα σε άλλες ακαδημαϊκές σπουδές χορού και πρωτοστατεί σε διάσημα musicals. Πολύ πρόσφατα, χορογραφία breaking χρησιμοποιήθηκε και στο διαγωνισμό της Εurovision από την ελληνική αποστολή, δίπλα σε ένα ζεϊμπέκικο.

Κάποια άλλα είδη χορού του δρόμου και της hip-hop είναι το popping (ρομποτικές κινήσεις, hits/waves), το locking (δέσμευση από μια γρήγορη κίνηση και «κλείδωμα» σε συγκεκριμένη θέση), το Krumping (επιθετικές κινήσεις θώρακος) και το new style (ένα είδος free style που προσπαθεί να συνδυάσει όλα τα προηγούμενα), για τα οποία διοργανώνονται εξίσου διαγωνισμοί. Να σημειωθεί ότι όλα αυτά τα είδη χορού hip-hop διδάσκονται πλέον σε σχολές που είναι διάσπαρτες σε πολλές περιοχές της Αθήνας.

Αυτή τη στιγμή στη χώρα μας παρατηρείται μια αυξανόμενη οικειοποίηση των χορών hip-hop, γεγονός που συνδέεται με τις ταχύρρυθμες συνθήκες αστικοποίησης, τις γεωγραφικές αλλαγές, τους αποικισμούς και τοπικισμούς της πόλης, την ευρεία αποδοχή της κουλτούρας του δρόμου από τους νέους και την έντονη μεταναστευτική ροή. Εκτός αυτών, η hip-hop από μόνη της κουβαλάει μια μακρά ιστορία ανατροπών και αντισυμβατικότητας, μια ουσία επαναστατικότητας, που βρίσκει γόνιμο έδαφος στην οικονομική, πολιτική και ηθική κρίση της εποχής μας.

Οι χοροί αυτοί είναι δημοφιλείς και αποτελούν ένα λαϊκό σπορ εμπλουτισμένο με χορογραφική φαντασία, αλλά και μια σοβαρή – για διαφορετικές ομάδες και με διαφορετικούς τρόπους – κουλτούρα. Για τους περισσότερους που εμπλέκονται συστηματικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτές τις χορευτικές επιτελέσεις, η εμπλοκή αυτή σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από μια δημιουργική χρήση του ελεύθερου χρόνου η μία ξενόφερτη πρακτική. Το να είναι κανείς «πάνω στο ρυθμό», να αυτοσχεδιάζει, να διαθέτει προσωπικό στιλ και πρωτοτυπία, αποτελούν βασικά κριτήρια επίτευξης. Έννοιες όπως ο σεβασμός (respect) στον αντίπαλο και η «ψυχή» στη μάχη (battle) είναι εξίσου σημαντικές για τις αγωνιστικές αυτές ταυτότητες και τις χορευτικές τους αναμετρήσεις.

Έτσι εκτός από ανερχόμενη μόδα που συνδέεται με μιντιακές και παγκοσμιοποιημένες χορευτικές τάσεις, οι χοροί hip-hop ή χοροί του δρόμου, αντανακλούν βαθύτερες αξίες τιμιότητας, αγωνιστικότητας, ισότητας, ομαδικότητας και πολυπολιτισμικής συνύπαρξης. Για τους νεαρούς μετανάστες και τα παιδιά μεταναστών που εμπλέκονται, οι χοροί αυτοί αποτελούν – εκτός των άλλων – και έναν αρμονικό τρόπο ενσωμάτωσης στην ελληνική κοινωνία, αλλά και ενδεχομένως έναν τρόπο ανάδειξης της εθνοτικής τους ιδιαιτερότητας και περηφάνιας. Όμως τόσο για αυτούς όσο και για τους γηγενείς νέους, σηματοδοτούν μια εναλλακτική αντισυμβατική πρακτική, με γνώμονες την αποδοχή της διαφορετικότητας και του «άλλου», όπου οι διαφορές λύνονται ισότιμα «πάνω στο χορό», όπως τότε στο Bronx, στα ιδανικά της ειρήνης, της αγάπης και της ενότητας.

Ναταλία Κουτσούγερα
http://goo.gl/JUiYh9

«Το τραγούδι και ο χορός χρησιμοποιούνταν στη μουσική εκπαίδευση της πρώιμης Ελλάδας. Τούτη τη λειτουργία τους την έχασαν στον νέο, διανοητικό κόσμο, και επεβίωσαν (ιδιαίτερα στην Αθήνα) μόνο ως υψηλά εκλεπτυσμένες μορφές τέχνης. Ωστόσο, όταν ο Πλάτων ασχολήθηκε με τη διαμόρφωση του ήθους στη διάρκεια της πρώτης νεότητας, διαισθάνθηκε πως δεν υπήρχε τίποτα στη σύγχρονη εκπαίδευση που μπορούσε να το αντικαταστήσει. […] O αρχαίος ελληνικός κυκλικός χορός έπρεπε να αναγεννηθεί και να καταστεί ένα από τα θεμελιώδη στοιχεία της εκπαίδευσης». [W.Jaeger, «Paideia; die Formung des griechischen Menschen», 3 vols., 1933–1947, Πηγή: http://el.wikipedia.org]

Στη σύγχρονη εποχή η θεώρηση αυτή διαφέρει κατά πολύ: ο χορός νοείται πλέον, ως επί το πλείστον, ένας τρόπος σωματικο-πνευματικής εξάσκησης, εκτόνωσης και καλλιτεχνικής έκφρασης –τουλάχιστον όσον αφορά στο κομμάτι του κλασικού και σύγχρονου χορού, αλλά και σε άλλους, θεωρητικώς τεκμηριωμένους, χορευτικούς τρόπους. Το επάγγελμα του χορευτή πλαισιώνεται σήμερα τόσο άμεσα από άλλα επαγγέλματα (χορογράφος, ηθοποιός, μουσικός, τεχνικός εικόνας/ήχου/φωτισμών, σκηνογράφος, θεραπευτής, χορολόγος, κριτικός χορού κ.ά.), που μπορούμε, πλέον, να διακρίνουμε με ευκολία τη σύσταση μίας ευρύτερης «αλυσίδας» επαγγελματικών σχέσεων γύρω από το χορευτικό χώρο. Η  «αλυσίδα» αυτή, καθώς είναι φορέας επαγγελματικών, πολιτικών, οικονομικών, και κοινωνικών σχέσεων, συνιστά, στην ουσία, έναν πολυπολιτισμικό «καθρέφτη», μέσα στον οποίο κάθε χώρα και κάθε κάτοικός της –που την υποστηρίζει ως θεατής χορού– αλλά και κάθε σχολή και κάθε σπουδαστής της – που εντάσσεται ή πρόκειται να ενταχθεί σε αυτήν – βλέπουν τον ίδιο τους τον εαυτό. Έτσι, λοιπόν, η χορευτική μας «αλυσίδα», που ιδρύεται, ανανεώνεται και εξελίσσεται μέσα από τους απόφοιτους των επαγγελματικών σχολών χορού, διαμορφώνει τη χορευτική πραγματικότητα του τόπου, αλλά και διαμορφώνεται μέσα από την εκπαίδευση.

Μέσα στην προηγούμενη δεκαετία, η χώρα μας έζησε μία έντονη και πρωτοφανή χορευτική έξαρση, η οποία, τα τελευταία χρόνια, φαίνεται να «ξεθωριάζει» με παρόμοιο τρόπο: τη μαζική «γέννηση» πολυάριθμων ελληνικών ομάδων (δεκαετία 2000-2010), τη διοργάνωση τριών ετήσιων φεστιβάλ χορού – «Διεθνές φεστιβάλ χορού» (Τεχνόπολις), «Φεστιβάλ χορού του ΣΕΧ» («Μήνας χορού») και «Φεστιβάλ χορού Καλαμάτας» – την ίδρυση και χρηματοδότηση από το ΥΠΠΟΤ του οργανισμού του ΕΚΕΘΕΧ («Εθνικό Κέντρο Θεάτρου και Χορού») για την αποκλειστική υποστήριξη και «προστασία» της ελληνικής χορο/θεατρικής σκηνής, διαδέχτηκαν η πρόσφατη – με έναν τρόπο «τελεσίδικη» – κατάργηση του ΕΚΕΘΕΧ (αφού αυτός  χαρακτηρίστηκε  δαπανηρός και ανάξιος των καθηκόντων του), η  υπαγωγή όλων των καλλιτεχνών παντός κλάδου που αιτούνται κρατική οικονομική στήριξη, στο παλαιό-γνωστό «κρατικό καζάνι» του ΥΠΠΟΤ (μέσω του κοινού «Μητρώου Πολιτιστικών Φορέων»), η κάθετη μείωση των επίσημων ελληνικών «συμμετοχών» στα τρία φεστιβάλ και γενικά η κορύφωση της ανεργίας μέσα στους χορευτικούς κύκλους.

Όλα αυτά θέτουν ερωτήματα γύρω από το ζήτημα της τοπικής και υπερτοπικής δυναμικής και εξέλιξης της σύγχρονης ελληνικής χορευτικής σκηνής μέσα στην εγχώρια και παγκόσμια χορευτική «αλυσίδα» σχέσεων, ενώ δεν μπορεί παρά να σημαίνουν την παταγώδη αποτυχία όλων των παραπάνω οργανισμών να συντηρηθούν και – ίσως – και τον αφελή σχεδιασμό τους.  Δεδομένου, όμως, ότι η εκπαίδευση συνιστά τη βάση και την πηγή μέσα από την οποία «αντλείται» κάθε περαιτέρω πολιτιστική δράση διαπιστώνουμε κατ’ επαγωγή πως έχουμε να κάνουμε και με ένα ανεπαρκές εκπαιδευτικό σύστημα: μονάχα η προϋπόθεση μίας τέτοιας «παιδείας» θα έδινε σε όλες τις παραπάνω ενέργειες μία συγκρότηση που, αν μη τι άλλο, θα αναφερόταν σε μία βαθιά εκτίμηση της κατάστασης αναφορικά με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του ελληνικού χορού.

Δηλαδή,  κάπου εδώ τοποθετούμαστε ξανά απέναντι στο γνωστό «ελληνικό» ζήτημα περί έλλειψης ενός εκπαιδευτικού συστήματος, που βασικό σκοπό έχει την παροχή ουσιαστικής παιδείας, δηλαδή μίας παιδείας που εξασφαλίζει στο άτομο, εκτός από (εκ)παίδευση, την ανάπτυξη της κριτικής του σκέψης και τη δυνατότητα σχηματισμού και έκφρασης μίας προσωπικής άποψης επάνω στα σύγχρονα τεκταινόμενα.

Υπήρχε, άραγε, ποτέ επαρκής κρατική μέριμνα για τη στήριξη και ενθάρρυνση της ελληνικής χορευτικής εκπαίδευσης -και κατ’ επέκταση σκηνής- ιδωμένης ως μέρος της παγκόσμιας χορευτικής «αλυσίδας», για την οποία κάναμε λόγο;  […]

Στην Ελλάδα λειτουργούν αυτή τη στιγμή 11 ανώτερες επαγγελματικές σχολές χορού, με τριετή φοίτηση. Οι 8 από αυτές είναι ιδιωτικές και οι 2 δημόσιες. Όλες υπάγονται στο ΥΠΠΟΤ και όχι στο ΥΠΕΠΘ, όπως θα περίμενε κανείς, εφόσον αποτελούν εκπαιδευτικά ιδρύματα ανώτερης βαθμίδας, με συνέπεια η τριετής επαγγελματική φοίτηση στην Ελλάδα να καταλήγει σε πτυχίο τύπου «Certificate» και όχι «Bachelor», το οποίο αναγνωρίζεται νόμιμα μόνο από το ελληνικό κράτος, αφού στις άλλες χώρες οι επαγγελματικές σχολές χορού -ανώτερες ή ανώτατες- υπάγονται (ως επί το πλείστον) στο αντίστοιχο Υπ. Παιδείας της κάθε χώρας. Αποτέλεσμα αυτού είναι να μην υπάρχει άμεση αντιστοιχία του ελληνικού πτυχίου «Χορευτή-Καθηγητή» με αυτό των σχολών του εξωτερικού (τύπου Bachelor, Master, Doctorat). Το πτυχίο των ελληνικών σχολών αντιστοιχεί στον βασικό τριετή κύκλο σπουδών αυτών των σχολών -αλλά χαρακτηρίζεται ως πτυχίο κατώτερης βαθμίδας.

Από την άλλη, το ελληνικό κράτος δεν αποδέχεται το πτυχίο των σχολών του εξωτερικού ως ισότιμο, νόμιμο πτυχίο «Χορευτή-Καθηγητή». Αποτέλεσμα αυτού είναι οι ομογενείς απόφοιτοι αυτών των σχολών να μην έχουν την άμεση δυνατότητα να γυρίσουν και να εργαστούν στη χώρα τους. Για να «κινηθούν» στον ελληνικό χορευτικό χώρο είναι υποχρεωμένοι να φοιτήσουν από την αρχή σε κάποια ελληνική επαγγελματική σχολή!

[….]

Μήπως, λοιπόν, θα  ήταν  σοφό να «δούμε» το πρόβλημα ξεκάθαρα; Να δράσουμε ριζικά, αποβλέποντας σε μία πιο μακροσκοπική, συνολική και ριζική λύση;

Το Υπουργείο Παιδείας εν μέσω οικονομικής κρίσης προγραμματίζει ριζικές αλλαγές στην εκπαίδευση για το 2015. Μήπως, μέσα σε αυτό το «μαγείρεμα» που ετοιμάζεται να ξεκινήσει για μία ακόμα φορά με όλους τους εκπαιδευτικούς φορείς, ήρθε η ώρα να σκεφτεί και τον τομέα του χορού; Η εισαγωγή του χορού ως μάθημα στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, πλάι στο μάθημα των καλλιτεχνικών (που βρίσκει αντιστοιχία και εξέλιξη σε ανώτατη εκπαιδευτική βαθμίδα), θα έδινε από τη μία τα κατάλληλα ερεθίσματα «από νωρίς» σε κάθε παιδί, ανεξάρτητα με το βαθμό της κλίσης του στο αντικείμενο, ενώ από την άλλη θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας για τους καθηγητές χορού και στη δεύτερη βαθμίδα, οι οποίοι, μέχρι στιγμής, διδάσκουν μόνο στα τρία «Καλλιτεχνικά Λύκεια», ως «συμβασιούχοι ορισμένου χρόνου», γεγονός που επίσημα «δικαιολογείται» από την (τυπική μονάχα) ανεπάρκεια του πτυχίου τους (!) …Ακόμη, τα τρία αυτά Λύκεια, που έχουν κατεύθυνση  το χορό, το θέατρο και τα εικαστικά, αντιμετωπίζουν βασικά προβλήματα λειτουργικής δομής και ανεπάρκεια κτιριακών εγκαταστάσεων, με αποτέλεσμα να υπολειτουργούν. Γιατί να μη γίνει μέριμνα, αφενός για τον πολλαπλασιασμό αυτών των σχολειών, αφετέρου για την εύρυθμη λειτουργία τους;

Είναι επιτακτική η ανάγκη της προστασίας της χορευτικής εκπαίδευσης σε αυτή τη χώρα. Είμαστε, πλέον, έτοιμοι. Τουλάχιστον 3 στα 4 παιδιά εξασκούνται ή έχουν εξασκηθεί σε κάποιο είδος χορού σε κάποια συνοικιακή ερασιτεχνική σχολή, αμέτρητα παιδιά εξετάζονται και πιστοποιούν τις χορευτικές τους σπουδές, μέσω ανεξάρτητων χορευτικών συλλόγων (ISTD, IDTA, κ.ά.), αποκτώντας πτυχία έναντι (όχι πενιχρής) πληρωμής, που δε βρίσκουν καμία κρατική αναγνώριση. Τα γεγονότα από μόνα τους «λένε» κάτι. «Λένε» ότι είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε την επισημοποίηση της χορευτικής μας εκπαίδευσης.

[…]

Αναρωτιόμαστε, λοιπόν, γιατί να μην προταθεί ένα πλαίσιο ανωτατοποίησης όλων των επαγγελματικών σχολών χορού μέσα στο νέο εκπαιδευτικό πλάνο του Υπ.Παιδείας, δεδομένου ότι υπάρχουν δεκάδες άνθρωποι αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα με κατοχή διπλώματος Master και ήδη 9 με κατοχή διδακτορικού (ενώ για την ίδρυση ενός ανώτατου ιδρύματος χρειάζονται μόλις 7). […]

Σοφία Κονδυλιά
http://goo.gl/D7EUMi

(κείμενο 3)

Μαργαρίτα Πουρνάρα
Δημιουργικότητα της «απόγνωσης»

Η εγκατάσταση της Καλλιόπης Λεμού «At Crossroads» που τοποθετήθηκε το 2009, ως μέρος μιας τριλογίας, μπροστά από την Πύλη του Βραδεμβούργου. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα καλλιτέχνις που ασχολήθηκε με το μεταναστευτικό ζήτημα. Οι βάρκες στο έργο ανήκαν σε μετανάστες.

Εικόνες από τους προσφυγικούς καταυλισμούς της Λέσβου κάνουν καθημερινά τον γύρο της οικουμένης μέσα από τα τηλεοπτικά πλάνα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για πρώτη φορά όμως απασχόλησαν τη διεθνή κοινότητα της τέχνης, καθώς ο παγκοσμίου φήμης Αϊ Γουέι Γουέι επισκέφθηκε τις γιορτινές ημέρες το νησί του Αιγαίου και ανέβασε φωτογραφίες στον λογαριασμό του στα social media. Κυνηγημένος από το κινεζικό καθεστώς, στερήθηκε το διαβατήριο και την ελευθερία λόγου, ο εικαστικός έθεσε στο επίκεντρο της δουλειάς του τα πιο σπουδαία θέματα για την πορεία της πατρίδας του μέσα στον χρόνο. Καταξιώθηκε στη Δύση και θεωρείται ένας από τους παγκόσμιους σταρ της τέχνης. Στη Μυτιλήνη ανακοίνωσε μάλιστα ότι θα σχεδιάσει και ένα μνημείο αφιερωμένο στα θύματα, το οποίο θα τοποθετηθεί στο νησί.

Η αμφίπλευρη προβολή

Η εκτεταμένη δημοσιότητα που πήρε η αυτοψία του σίγουρα επιταχύνει την παγκόσμια ευαισθητοποίηση για το προσφυγικό ζήτημα και τη δύσκολη κατάσταση που ζει η Ελλάδα. Αναρωτιέται όμως κανείς μήπως τα οφέλη της προβολής τα μοιράζονται συχνά και οι ίδιες οι προσωπικότητες –όπως η Σούζαν Σάραντον που προηγήθηκε του Κινέζου καλλιτέχνη– ενδυναμώνοντας την πτυχή της κοινωνικής τους δράσης. Είτε το θέλουμε είτε όχι, το ανθρώπινο δράμα των σημερινών μεταναστών όπως κάποτε και των εκάστοτε επαναστατημένων ή εμπόλεμων, γίνεται «της μόδας». Προς επίρρωσιν, το 2016 θα γίνουν εικαστικές εκθέσεις γύρω από το θέμα αυτό στη Γαλλία και την Τουρκία, ενώ είναι σαφές ότι επιμελητές και διευθυντές μουσείων θα στρέψουν το βλέμμα τους στη δημιουργικότητα της «απόγνωσης».

Και οι Έλληνες καλλιτέχνες; Πόσο συγκινούνται από τις ιστορίες των χιλιάδων κυνηγημένων που φτάνουν στις ακτές μας και προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα στην Αθήνα; Δύο ήταν οι πρωτοπόροι: Η Καλλιόπη Λεμού ήδη από το 2006 έχει κάνει σειρά έργων χρησιμοποιώντας τις εγκαταλελειμμένες βάρκες των δουλεμπόρων, ενώ ο Κώστας Βαρώτσος ύστερα από ανάθεση των Ιταλών έφτιαξε το 2012 ένα εμβληματικό μνημείο στο λιμάνι του Οτράντο, στο Ιόνιο Πέλαγος.

«Το 2003 σε ένα από τα ταξίδια από το Λονδίνο, όπου ζω μόνιμα, στις Οινούσες, έκανα με την οικογένειά μου μια στάση στη Χίο. Εκεί, στην περιοχή Παντουκιός, είδα πεταμένες στην ακτή μερικές βάρκες που είχαν τρύπες στον πάτο τους. Ενας καραβομαραγκός μού εξήγησε ότι τις συνέλεξαν οι αρχές της Χίου από διάφορες τοποθεσίες στο νησί και του τις έφεραν για να τις καταστρέψει. Τις είχαν αφήσει πίσω τους οι μετανάστες που ήθελαν να περάσουν στην Ευρώπη και ήταν τα δουλεμπορικά σκάφη», μας εξηγεί η Καλλιόπη Λεμού.

«Ο πατέρας μου ήταν καπετάνιος μεν αλλά δεν είχαμε κάποιον συγγενή που να μετανάστευσε. Ωστόσο αισθάνθηκα τεράστια συγκίνηση και σύνδεση με τις βάρκες, σαν να είχα κάνει εγώ το ταξίδι αυτό. Παρακάλεσα τον καραβομαραγκό να μην τις διαλύσει, θέλοντας να πάρω άδεια από τις αρχές του νησιού για να τις μετατρέψω σε έργα. Πράγματι έπειτα από συνεννόηση, κατάφερα να μου τις παραχωρήσουν και έτσι ξεκίνησε το δικό μου ταξίδι στην τέχνη με μια ενότητα που με απασχολεί ακόμα».

Αρχικά εξέθεσε στην Ελευσίνα μερικές βάρκες σε όρθια στάση, όπως το σήμα στους αρχαίους τάφους. Υστερα στην Κωνσταντινούπολη, μετά στην Πύλη του Βραδεμβούργου στο Βερολίνο. Πέρυσι έκανε μια εγκατάσταση στο Βυζαντινό Μουσείο. Σε ένα δουλεμπορικό πλοιάριο κόλλησε δέκα χιλιάδες τάματα από αλουμίνιο, με αληθινά ονόματα και ημερομηνίες γέννησης μεταναστών που έκαναν τον δύσκολο πλου προς αυτό που νόμιζαν ότι μπορεί και να είναι η «Γη της Επαγγελίας».

Σιωπή μπροστά στην τραγωδία

[…]

Το 2012, ο Ιταλός περιφερειάρχης της περιοχής τηλεφώνησε στον Κώστα Βαρώτσο και του ζήτησε να κάνει ένα έργο με το κουφάρι του «Kateri i Radës». «Δέχθηκα αμέσως», λέει ο καλλιτέχνης. «Όμως δεν είχα υπολογίσει πόσο δύσκολο ήταν να δουλέψω πάνω σε ένα τόσο φορτισμένο πράγμα. Ένιωθα συνέχεια τον θάνατο. Και εστίασα όλες τις δυνάμεις μου στο να κάνει το πλοιάριο αυτό ένα άλλο ταξίδι προς τη ζωή μέσα από την τέχνη. Δεν ήθελα ένα μοιρολόι, αλλά ένα μνημείο για τους ανθρώπους αυτούς. Στα εγκαίνια ήρθαν οι συγγενείς τους και με κοίταγαν με αυτό το έντονο βλέμμα του πένθους τόσο καιρό μετά. Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία», συμπληρώνει ο εικαστικός.

Σιωπηλός στον πόνο

«Λίγα χρόνια πριν είχα δεχθεί μια πρόταση να πάω στο Μαυροβούνιο, που προσπαθούσε να συνέλθει από τις πληγές του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία. Ξαφνικά οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι που είχαν βομβαρδίσει και διαλύσει τη χώρα, έστελναν τους επιμελητές και τους γκαλερίστες, τους διευθυντές μουσείων και τους θεωρητικούς να εμπνευστούν από το τραύμα του πολέμου. Πιστεύω ότι μπροστά στον θάνατο, αυτόν που βλέπεις να συμβαίνει μπροστά σου, όπως τώρα με τους πρόσφυγες στα νησιά, το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να μείνεις σιωπηλός και στοχαστικός. Τα έργα θα προκύψουν αργότερα. Πρέπει να ξέρεις πώς και, κυρίως, πότε θα αφουγκραστείς τον πόνο. Οσο για το ενδιαφέρον που θα δείξουν οι καλλιτέχνες για την τραγωδία των προσφύγων, ο χρόνος θα δείξει την αντοχή του».

Μαργαρίτα Πουρνάρα,
Η Καθημερινή 10/01/2016

Ο πολυσυζητημένος κινέζος εικαστικός και ακτιβιστής που ετοιμάζεται να παρουσιάσει την πρώτη έκθεσή του στην Ελλάδα και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μιλάει στο BHMAgazino για το αμφιλεγόμενο έργο του

[…] Η ανεκτική Ελλάδα που αγάπησε ο Ai Weiwei

Ο ίδιος τουλάχιστον είναι συνεπαρμένος από την Ελλάδα και τον τελευταίο καιρό την επισκέπτεται συχνά. […] Η παρουσία του στη Λέσβο και στην Ειδομένη, όπου έσπευσε προκειμένου να βρεθεί στο πλευρό των προσφύγων, ήταν πιο ηχηρή, δεν διέφυγε της προσοχής κανενός. Φωτογραφήθηκε μαζί τους, υποσχέθηκε ένα μνημείο, έστησε ένα workshop, έφερε ένα πιάνο στον καταυλισμό για να παίξουν πρόσφυγες που το επιθυμούσαν όσο περίμεναν να περάσουν τα σύνορα. Είναι πάντα αεικίνητος, αλλά και επί ελληνικού εδάφους δεν είχε ησυχία. Πανταχού παρών, μαζί με το συνεργείο του αποτύπωσαν την κατάσταση των προσφύγων, μίλησαν μαζί τους, «ακόμη και με ανθρώπους που αναλαμβάνουν να θάψουν όσους πρόσφυγες χάσουν τη ζωή τους στο ταξίδι για μια καλύτερη ζωή». […]

Το μήνυμα είναι το μέσο

Η απόφασή του να ταξιδέψει στη Λέσβο και στην Ειδομένη απέσπασε αρκετά ειρωνικά σχόλια και μπόλικη δυσπιστία. Πολύς κόσμος, στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα που τον μάθαμε καλύτερα πρόσφατα, ξεχνάει το σημαντικό ιστορικό του, τον ακτιβισμό του που είναι συνυφασμένος με το αμιγώς δημιουργικό έργο του, και αντ’ αυτού βλέπει τα φλας που αστράφτουν, τις selfies με τους πρόσφυγες, εν ολίγοις το «σταριλίκι» του ακτιβιστή καλλιτέχνη, ο οποίος είναι πέρα από κάθε αμφιβολία γνωστός σε κάθε σημείο του πλανήτη. Μα, ο Ai Weiwei είναι σταρ, δεν χρειάζεται συζήτηση επ’ αυτού, χαρακτηρισμός που μάλλον τον αφήνει αδιάφορο, αν και κρίνοντας από τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η παρούσα συνέντευξη, ενίοτε κάνει χρήση της δύναμης και της εξουσίας που του εξασφαλίζει η προνομιούχα θέση του. «Είμαι ένας καλλιτέχνης που τυχαίνει να είναι σημαντικός. Όμως, είτε ως καλλιτέχνης είτε ως ακτιβιστής, για εμένα το μήνυμα είναι το πιο σημαντικό πράγμα. Με το μήνυμα έρχονται η γλώσσα και η έκφραση, η επικοινωνία. Ορισμένες φορές, όταν φύγει από εμένα, φτάνει στους ανθρώπους και πιστεύω ότι πρόκειται για ένα θαύμα» θα πει. Τα φαινόμενα, λοιπόν, κάποιες φορές απατούν. Η παρουσία του σε Λέσβο και Ειδομένη δεν ήταν μια κίνηση εντυπωσιασμού σε αρμονία με τη μόδα της εποχής, να περνούν δηλαδή διάσημες προσωπικότητες από τους χώρους υποδοχής προσφύγων, αλλά μια δράση απόλυτα συνεπής από την πλευρά του καλλιτέχνη που έφερε, για παράδειγμα, στο φως την τραγωδία της επαρχίας του Σετσουάν, όπου το 2008 ο φονικός σεισμός των 8 ρίχτερ σκότωσε σχεδόν 70.000 ανθρώπους, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά. Έπειτα από ενδελεχή έρευνα και με τη βοήθεια ακτιβιστών, ο Ai Weiwei ανάρτησε online τη λίστα με τα 5.212 ονόματα των παιδιών που κανείς κυβερνητικός παράγοντας δεν αναλάμβανε την ευθύνη να αναγνωρίσει ως θύματα. Ο εικαστικός Ai Weiwei ανέκαθεν πίστευε ότι η τέχνη, ή τουλάχιστον η καλή τέχνη, δημιουργείται βάσει των αρχών ενός μανιφέστου. «Το δικό μου μανιφέστο, αν μπορώ να πω ότι έχω ένα, είναι να αναγνωρίζω την ανθρώπινη κατάσταση και να καταλήγω σε μια προσωπική ερμηνεία της. Δεν αλλάζει με τον χρόνο, είναι πάντα σταθερό. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, ο χρόνος που έχουμε επάνω στη Γη είναι πολύ περιορισμένος».

Ο Ai Weiwei και ο μικρός Αϊλάν

Ωστόσο, ενδέχεται πάνω στη βιασύνη να τον αξιοποιήσει κανείς αυτόν τον χρόνο να πέφτει σε ατοπήματα, να το παρατραβάει, ενδεχομένως και να κάνει λάθη. «Δεν φαντάζομαι πράγματα. Ενεργώ αυτοστιγμεί. Δεν έχω φαντασία, δεν έχω καλή μνήμη» έχει δηλώσει. Χωρίς να μπορεί κανείς να αμφισβητήσει το ειλικρινές ενδιαφέρον του για το δράμα των προσφύγων – στο κάτω κάτω, μεταξύ άλλων, ακύρωσε μια έκθεσή του στη Δανία ως διαμαρτυρία για την επίμαχη απόφαση της κυβέρνησης να κατάσχει τα χρήματα και τα τιμαλφή τους -, η αναπαράσταση της φωτογραφίας του τρίχρονου Αϊλάν Κούρντι έτσι όπως τον ξέβρασε πνιγμένο η θάλασσα στο Μπόντρουμ της Τουρκίας τον περασμένο Σεπτέμβριο, με τον κινέζο εικαστικό στη θέση του, με το πρόσωπο θαμμένο στην άμμο, ήταν για πολλούς μια αμήχανη, μια ατυχής στιγμή στην καριέρα του. Η ζωή αποδεικνύεται πιο φοβερή από την τέχνη και οποιοδήποτε βιαστικό σχόλιο επάνω στην τραγική μοίρα ενός παιδιού, έστω αρθρωμένο με τις καλύτερες προθέσεις, μοιάζει με κακόγουστη φάρσα, στην καλύτερη περίπτωση. «Eγωκεντρικό τέχνασμα», «έχει το σύνδρομο του Μεσσία», «είναι εξαρτημένος από τη διασημότητα» συνόψισε την κριτική απέναντί του ο Τζόναθαν Τζόουνς στην εφημερίδα «The Guardian» και ήταν πολλοί εκείνοι που κούνησαν καταφατικά το κεφάλι. Και έπειτα έδωσε τη χαριστική βολή: «Αυτή η φωτογραφία είναι κακή τέχνη». Από καλλιτεχνικής απόψεως αλλά και όσον αφορά το αποτέλεσμα της ακτιβιστικής δράσης του, η δουλειά του Ai Weiwei είναι πολύ πιο δυνατή όταν δεν βρίσκεται και ο ίδιος μέσα στο κάδρο της ή τουλάχιστον όταν δεν το μονοπωλεί με τόσο απόλυτο τρόπο (βλέπε περίπτωση Σετσουάν). Έπειτα, αν δεν σε έχει ευαισθητοποιήσει η αδιανόητη αληθινή εικόνα, η φωτογραφία, την οποία μάλιστα είδαν διαδικτυακά είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε μόλις 12 ώρες, τότε μάλλον ούτε και η τέχνη θα το καταφέρει, όσο αγαστές και αν είναι οι προθέσεις του δημιουργού της. Σωστά;

Αυτή βεβαίως δεν είναι η άποψη του Ai Weiwei. «Το έργο ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να εκτιμηθεί βάσει των κοινών ή καθημερινών ηθικών περιορισμών. Το αντίθετο, συχνά είναι ενάντια σε τέτοιου είδους επιφανειακές ηθικές κρίσεις. Ένα έργο τέχνης μπορεί να θεωρείται άξιο λόγου όταν θέτει σε δοκιμασία τέτοια θέματα. Αλλιώς, μιλάμε για ένα μέτριο έργο τέχνης. Για μένα, αυτή η κίνηση ήταν μια πολύ απλή πράξη και μεταφέρει το μήνυμα που θα έπρεπε να μεταφέρει και τίποτε περισσότερο. Όποιοι αισθάνθηκαν προσβεβλημένοι από την πράξη μου θα πρέπει να ρωτήσουν τον εαυτό τους τι δεν πηγαίνει καλά με το δικό τους σύστημα αξιών, πώς μπορούν να το χρησιμοποιούν ή να το απονεκρώνουν προκειμένου να δικαιολογούν ή να προστατεύουν τη δική τους συμπεριφορά, να αγνοούν δηλαδή το γεγονός ότι δύο παιδιά πεθαίνουν στην ίδια θάλασσα κάθε ημέρα. Ο Τύπος έκανε τον Αϊλάν σύμβολο της τραγωδίας, όμως συχνά το σύμβολο είναι λιγότερο τραγικό από την πραγματικότητα. Η πραγματική τραγωδία είναι η απάνθρωπη ανοχή για χάρη της διατήρησης και προστασίας του status quo». […]

Μαριλένα Αστραπέλλου,
Το Βήμα, 16/05/2016

Ο επαναπατρισμός των Ελλήνων της διασποράς αλλά και η μετακίνηση πληθυσμών από χώρες του Τρίτου Κόσμου και της Ανατολικής Ευρώπης άλλαξαν σημαντικά το τοπίο στην Ελλάδα προς τα τέλη του αιώνα

Βαρέθηκα πια κάθε φορά να ψάχνω για καινούργιο μονοπάτι
Βαγγέλης Κάσσος

Τα μεταναστευτικά ρεύματα δεν αποτελούν ξεχωριστό φαινόμενο για τη χώρα μας. Είναι προαιώνια η ροπή του Ελληνα να απλώνει τις ρίζες και τη δράση του σε όλο τον κόσμο πολύ παλαιά ως άποικος και από τον 19ο αιώνα ως μετανάστης. Στην προσπάθειά μας να χαρτογραφήσουμε τις σημαντικότερες μαζικές μετακινήσεις και περιοριζόμενοι στον αιώνα που αποχαιρετούμε παρατηρούμε ότι ως τη δεκαετία του ’50 τα μεγάλα μεταναστευτικά κύματα από την Ελλάδα κατευθύνθηκαν προς τις υπερπόντιες χώρες (Αμερική, Αυστραλία, Καναδά), ενώ από τη δεκαετία του ’60 οι προτιμήσεις στράφηκαν προς τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και ιδιαίτερα προς την τότε Δυτική Γερμανία.

Αν κάτι ωστόσο χαρακτηρίζει αυτόν τον αιώνα και τον διαφοροποιεί από τις προηγούμενες εποχές είναι τα αντίστροφα ρεύματα, δηλαδή η μαζική εισροή μεταναστών προς τη χώρα μας είτε Ελλήνων που ζούσαν σε χώρες στις οποίες είχαν δημιουργηθεί σημαντικές εστίες ελληνισμού είτε ξένων ανόμοιας φυλετικής, πολιτισμικής, θρησκευτικής ή εθνοτοπικής ταυτότητας.

Οι μαζικοί επαναπατρισμοί Ελλήνων δεν ήταν στο μεγαλύτερο μέρος τους θεληματικές επιλογές αλλά άμεσα ή έμμεσα εξαναγκασμοί εξαιτίας των πολιτικών γεγονότων που σημειώθηκαν στις χώρες υποδοχής-εγκατάστασης και του ανοικτού ή καλυμμένου κατατρεγμού τους. Οι επαναπατρισθέντες δηλαδή είναι πρόσφυγες και αυτός ο χαρακτηρισμός σημαίνει πολλά για τους ίδιους και τη χώρα μας.

Μικρά Ασία και Πόλη
Το πρώτο μεγάλο ρεύμα εισροής σημειώθηκε ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922, όταν εκδιώχθηκε ο ελληνισμός από τις ιστορικές περιοχές της Δυτικής Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας και 1,4 εκατ. εγκαταστάθηκαν στη χώρα μας. Ανάλογες αναγκαστικές μετακινήσεις και εγκαταστάσεις έχουμε και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στη δεκαετία του 1950, όταν ξέσπασαν οι διωγμοί των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης και εξανάγκασαν 350.000 να εγκαταλείψουν την Πόλη και να μετακινηθούν προς την Ελλάδα, όπως και στην Αίγυπτο μετά την πτώση του Φαρούκ όπου η ανθούσα ελληνική παροικία περίπου εξαφανίστηκε και το ελληνικό στοιχείο πήρε τον δρόμο της επιστροφής στις ρίζες του. Πρόσφυγες ελληνικής καταγωγής δέχτηκε η χώρα μας και από τη Βόρειο Ήπειρο και την Κύπρο, όπως και από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης στις οποίες είχαν καταφύγει Έλληνες μετά τον εμφύλιο πόλεμο, χωρίς να είναι γνωστός ο αριθμός τους.

Οι επιπτώσεις από αυτές τις μαζικές εγκαταστάσεις είναι πολύπλευρες και σημαντικές τόσο για τους ίδιους τους μετανάστες όσο και για τη χώρα μας. Οι πρόσφυγες, ξεριζωμένοι από τους τόπους όπου έζησαν, με απώλειες συγγενών και φίλων, με συναισθηματικές φορτίσεις και αντιμέτωποι με τα μεγάλα πρακτικά προβλήματα της ζωής, προσπάθησαν να επιβιώσουν και να ζήσουν έκτοτε με τις αναμνήσεις των χαμένων πατρίδων. Η χώρα μας πάλι βρέθηκε ανέτοιμη να ενσωματώσει και να εντάξει οικονομικά και κοινωνικά τόσο σημαντικούς σε έκταση πληθυσμούς. Η προσπάθεια ήταν δύσκολη και με τριγμούς, γιατί και η ίδια η χώρα μας είχε τις δικές της αδυναμίες. Ωστόσο πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι επαναπατρισθέντες Μικρασιάτες, Κωνσταντινουπολίτες, Αιγύπτιοι έφερναν έναν άλλο πολιτισμό και έδωσαν με την παρουσία τους εδώ μια έντονη και ασυνήθιστη δυναμική στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Δεν είναι σύμπτωση ότι η ουσιαστική ανάπτυξη της βιομηχανίας σημειώνεται γύρω στο 1927, όταν δηλαδή οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, μετά το πρώτο τους ξάφνιασμα από την αναγκαστική εγκατάστασή τους εδώ, άρχισαν να ανασυγκροτούνται και με τις εξειδικεύσεις που διέθεταν συνέβαλαν σημαντικά στην οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξη του τόπου.

Μια κατηγορία επαναπατρισθέντων Ελλήνων, που δεν κατατάσσονται στους πρόσφυγες αλλά σε υπολογίσιμα μεγέθη γύρισαν στην Ελλάδα από το 1969 και μετά, αφορά τους προερχόμενους από χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Την περίοδο 1969-1977 επέστρεψαν 237.000 άτομα και από αυτούς οι μισοί περίπου προέρχονταν από την τότε Δυτική Γερμανία. Ασφαλώς σε αυτή την περίπτωση οι επιστροφές είναι θεληματικές και οι επιπτώσεις μικρότερης έκτασης και εμβέλειας για προφανείς λόγους. Ωστόσο από οικονομική τουλάχιστον άποψη συνέβαλαν και αυτοί θετικά στην ανάπτυξη της χώρας μας.

Οι ξένοι στην Ελλάδα
[…] Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 εμφανίζεται ένα ιδιόμορφο μεταναστευτικό ρεύμα προς τη χώρα μας που εντάθηκε έκτοτε σχεδόν ως τις ημέρες μας. Είναι οι έλληνες Πόντιοι από τις Δημοκρατίες της πρώην Σοβιετικής Ενωσης, Πόντιοι που εγκατέλειψαν τον Μικρασιατικό Πόντο μετά την επικράτηση των Νεοτούρκων στις αρχές του αιώνα.[…]

Την ίδια περίοδο προβάλλει ένα άλλο σημαντικό σε μέγεθος μεταναστευτικό κύμα. Είναι οι Βορειοηπειρώτες και Αλβανοί, που οι περισσότεροι ως ανεπίσημοι ή μη νόμιμοι μετανάστες κατακλύζουν όλη τη χώρα αλλά περισσότερο τη Βόρεια Ελλάδα. Ο αριθμός τους κι εδώ δεν είναι γνωστός, ωστόσο ορισμένοι τον ανεβάζουν σε πάνω από 500.000. Σε αυτούς θα πρέπει να προσθέσουμε μετανάστες από τα γειτονικά βαλκανικά κράτη και τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. […]

Το ισοζύγιο της κρίσης
Το μωσαϊκό των φυλών, θρησκειών, πολιτισμών που σε μεγάλα μεγέθη εγκαταστάθηκαν στη χώρα μας ιδιαίτερα το τελευταίο τέταρτο του αιώνα μας ασφαλώς έχει έντονες επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου. Και αν τα αίτια που ανάγκασαν αυτούς τους πληθυσμούς να μετακινηθούν, είναι για μεν τους ελληνικής καταγωγής η επιθυμία να ζήσουν στην πατρίδα και να ζήσουν καλύτερα, για δε τους άλλους η μιζέρια, η καταπίεση και ο κίνδυνος από το ξέσπασμα των εθνικιστικών ταραχών που βίωναν, οι συνέπειες για τους μετακινούμενους και τη χώρα μας είναι μεγάλες.

Για τους ίδιους, που αναζητούν μια καλύτερη τύχη και δεν τη βρίσκουν πάντα. Συχνά είναι θύματα εκμετάλλευσης οικονομικής και κοινωνικής και εγχαράσσεται έντονα στην ψυχή τους η «διαφορετικότητα» όπως το ντόπιο στοιχείο την εκφράζει. Για τη χώρα μας, τα οικονομικά οφέλη από τη φθηνή εργατική τους δύναμη αντισταθμίζονται αρνητικά από τα φαινόμενα ρατσισμού που συχνά εκδηλώνονται και από την κοινωνική διάβρωση που συνήθως τα συνοδεύει.

Κι έτσι στο ισοζύγιο της κρίσης μας ένα συμπέρασμα αβίαστα βγαίνει: Πολύς πόνος και δυστυχία συνοδεύει τον άνθρωπο που αναγκάζεται να μεταναστεύσει.

Κούλα Κασιμάτη, Το  Βήμα, Νέες Εποχές, 19/12/1999

Οι άθλιοι των Πατρών – Εικόνες γροθιά στο στομάχι της επονομαζόμενης «πύλης  της Ελλάδας στη Δύση»

Αυξάνονται οι μετανάστες και οι επαίτες που ψάχνουν για φαγητό στο σκουπίδια αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο στις χώρες όπου καταλήγουν: με επιφυλακτικότητα

Με γεωμετρική πρόοδο αυξάνονται καθημερινά, τόσο ο αριθμός των μεταναστών, όσο και ο αριθμός των εισαγομένων επαιτών στην Πάτρα. Η πόλη που τα παλαιότερα χρόνια οι πολίτες της βοηθούσαν με τρόφιμα και ό, τι άλλο χρήσιμο τους μετανάστες, εν μέσω οικονομικής κρίσης αδυνατεί πλέον να σηκώσει και αυτό το βάρος.

Αποτέλεσμα οι εικόνες που βλέπετε, να είναι ένα μικρό δείγμα του τι συμβαίνει καθημερινά στους κάδους απορριμμάτων.

Τραγικές φιγούρες ανθρώπων, με αλλοιωμένα από τις κακουχίες χαρακτηριστικά, αλλοδαποί κάθε είδους, ψάχνουν τα αποφάγια και τα απορρίμματα, για κάτι που μπορούν να φάνε.

Εξαθλιωμένοι και πεινασμένοι, περπατούν ανάμεσά μας, προσθέτοντας θλίψη, στην ήδη καταθλιπτική ελέω μνημονίου καθημερινότητα ενός λαού, που τώρα προσπαθεί να λύσει το δικό του βιοποριστικό πρόβλημα.

Ας ελπίσουμε ότι δεν θα συμπληρωθεί αυτή η εικόνα με τη φιγούρα και κάποιων Πατρινών.

The best news, 10/12/2010

Έλεγχοι της ΕΛ.ΑΣ. για παράνομους μετανάστες και επαίτες

Έντεκα συλλήψεις στη Θεσσαλονίκη

Ελέγχους σε χώρους έντονης αγοραστικής κίνησης, σε κεντρικά σημεία διαφόρων περιοχών της Θεσσαλονίκης και σε σηματοδότες κεντρικών οδικών αξόνων, με σκοπό την εξακρίβωση του νόμιμου της διαμονής αλλοδαπών υπηκόων στη χώρα μας και τον εντοπισμό ατόμων που επαιτούν, πραγματοποίησαν αστυνομικοί της Διεύθυνσης Άμεσης Δράσης Θεσσαλονίκης (πληρώματα περιπολικών, δικυκλιστές αστυνομικοί ομάδων ΔΙ.ΑΣ. και «Ζ»).

Στο πλαίσιο των αστυνομικών ελέγχων συνελήφθησαν συνολικά 11 αλλοδαποί, οι οποίοι στερούνταν των απαραιτήτων εγγράφων που να δικαιολογούν τη νόμιμη παραμονή τους στην Ελληνική επικράτεια.

Παράλληλα, βεβαιώθηκαν έξι πταισματικές παραβάσεις σε βάρος ατόμων που επαιτούσαν, από φυγοπονία και φιλοχρηματία, και επιχειρούσαν με τεχνάσματα να προκαλέσουν τον οίκτο και τη συμπόνια των διερχόμενων, αποσκοπώντας αποκλειστικά στο οικονομικό κέρδος, σύμφωνα με την ανακοίνωση της ΕΛ.ΑΣ.

Σε βάρος των συλληφθέντων θα εφαρμοστεί το μέτρο της διοικητικής απέλασης.

Newsbeast, 19/11/2014

Ιωάννα Λαλιώτου
Οι γειτονιές της ξένης χώρας
(20ος αιώνας. Η Ελλάδα που αλλάζει. Μετανάστευση)

Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών από χώρα σε χώρα διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την ιστορία της τελευταίας εκατονταετίας

Οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών αποτέλεσαν συνολικά ένα από τα σημαντικότερα φαινόμενα του 20ού αιώνα. Η πληθυσμιακή εικόνα του πλανήτη στο τέλος της δεύτερης χριστιανικής χιλιετίας φέρει τα σημάδια των δημογραφικών μεταβολών που επέφεραν αλλεπάλληλοι πόλεμοι, οικονομικές μεταναστεύσεις, διωγμοί και γεωπολιτικές εξελίξεις. […]

Τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά αποτελέσματα των μεταναστεύσεων έχουν σε μεγάλο βαθμό διαμορφώσει την ιστορία του 20ού αιώνα τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις χώρες αποστολής μεταναστών. Ένα από τα αποτελέσματα των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών διαμέσου παγιωμένων εθνικών συνόρων ήταν η συγκρότηση του μετανάστη ως νέου κοινωνικού υποκειμένου με συγκεκριμένα ­ αν και ποικίλα ­ χαρακτηριστικά και ιδιάζουσες λειτουργίες στο εσωτερικό των σύγχρονων κοινωνιών.

Η κοινωνική συνείδηση

Πώς οι μετανάστες δομούν και αναπαριστούν τους εαυτούς τους ως υποκείμενα της ιστορίας του 20ού αιώνα και των σύγχρονων κοινωνιών; […]

Η τρίτη κουλτούρα των μεταναστών ­που δεν ταυτίζεται με τον πολιτισμό ούτε των χωρών αποστολής, ούτε των χωρών υποδοχής εκφράζει τις μοναδικές κάθε φορά εμπειρίες της μετανάστευσης και αναπαριστά τη σύγχρονη ιστορία μέσα από την οπτική εκείνων που καταλαμβάνουν θέσεις ταυτόχρονα μέσα και έξω από τις παγιωμένες φαντασιακές κοινότητες και μορφές κοινωνικότητας.

Η κουλτούρα και οι ταυτότητες

Τι μας λένε οι τρίτες κουλτούρες για την ιστορία του αιώνα που φεύγει;

Σε αντίθεση με την κυρίαρχη αντίληψη ότι υπάρχει μια δεδομένη σχέση μεταξύ του πολιτισμού και της ταυτότητας ενός λαού και ενός συγκεκριμένου τόπου, η κουλτούρα και οι ταυτότητες των μεταναστών είναι ως ένα ορισμένο βαθμό αποδεσμευμένες από την τοπικότητα. Αυτή η οπτική μας επιτρέπει-αναγκάζει ­ ανάλογα με την προδιάθεσή μας ­ να αναζητήσουμε για παράδειγμα την ελληνικότητα πολύ πέρα των ορίων του ελληνικού κράτους. Η ίδια οπτική μας επιτρέπει-αναγκάζει να αναζητήσουμε την αλβανικότητα στη σύγχρονη ιστορία του ελληνικού κράτους. Κληρονομιά για τον ιστορικό του 21ου αιώνα που θα ασχοληθεί με την ιστορία της πλατείας ως τόπου συνεύρεσης των Αθηναίων της δεκαετίας του 1990 θα είναι να μελετήσει τις μορφές κοινωνικότητας των Ρώσων και Πολωνών Αθηναίων. […]

Οι τοπικές κοινωνίες

Τέλος, οι τρίτες κουλτούρες υποδεικνύουν ότι οι εθνικές ταυτότητες δημιουργούνται στο πλαίσιο κοινωνικών και διαπολιτισμικών σχέσεων και ανταλλαγών που διαπερνούν τα όρια του έθνους-κράτους. Οι πολιτισμικές εκφράσεις των μεταναστών υποδεικνύουν ότι οι ταυτότητες και η υποκειμενικότητα διαμορφώνονται πάντα στο πλαίσιο της συνάντησης τοπικών μορφών κοινωνικότητας με τις επιταγές της παγκόσμιας οικονομίας. Ο μετανάστης ως προϊόν αυτής της συνάντησης είναι στο τοπικό επίπεδο ταυτόχρονα ξένος και ντόπιος. Αυτή ακριβώς η αμφιταλάντευση αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό του μετανάστη ως κοινωνικού και ιστορικού υποκειμένου.

Ωστόσο η αμφιταλάντευση ανάμεσα στο οικείο και στο ξένο, στο ίδιο και στο διαφορετικό είναι ίσως χαρακτηριστικό κάθε μορφής κοινωνικής ταυτότητας που καθημερινά καλούμαστε να αποδεχθούμε, να μεταβάλλουμε, να μιμηθούμε. Σύγχρονοι διανοητές όπως η Τζούλια Κρίστεβα, ­ η ίδια ταυτόχρονα Γαλλίδα και ξένη, ­ έχουν τονίσει ότι ως ένα βαθμό είμαστε όλοι ξένοι προς τον εαυτό μας, ξένοι προς μια σειρά κοινωνικών, πολιτικών, έμφυλων ταυτοτήτων που θεωρητικά μας αντιπροσωπεύουν. Κληρονομιά που αφήνει η κουλτούρα των μεταναστών του 20ού αιώνα στον πολίτη του 21ου είναι η δυνατότητα ενόρασης εναλλακτικών μορφών κοινότητας που δεν βασίζονται αναγκαστικά στην αρχή της ταύτισης και της ομοιότητας, αλλά στην ειρωνική πραγματικότητα της διαφορετικότητας και της αμφιταλάντευσης.

Ιωάννα Λαλιώτου, Το Βήμα, Νέες Εποχές, 19/12/1999

Απόστολος Λυκεσάς
Μαμά, μην κλαις, θα τα λέμε στο «skype»…

 Παλιά μετανάστευαν εξαιτίας της ανέχειας. Κουβαλούσαν τις αναμνήσεις τους σαν ξόρκια για τους δράκους της ξενιτιάς κι έσερναν, εκτός από τους ταπεινούς τους μπόγους, πιότερο την υπόσχεση για επιστροφή. Νοσταλγία για μια αγαπημένη όπως ο Γιάννης του Μοθωνιού για μια Μελαχρώ ιστορημένη από τον Παπαδιαμάντη. Μια υπόσχεση σαν αυτή με την οποία έκλεινε το «Διπλό βιβλίο» του Δημήτρη Χατζή: «Και θα τη φκιάσουμε έτσι και μια πατρίδα για μας – εκεί στην πατρίδα μας την Ελλάδα». Τώρα φεύγουν οργισμένοι. Στις βαλίτσες κουβαλάνε τα πτυχία τους, βουβό θυμό κι ένα δακρυσμένο άι σιχτίρ για την πατρίδα που τους αποβάλλει σαν ανεπιθύμητα μπάσταρδα. Φεύγουν νέοι με μεταπτυχιακά αλλά και απελπισμένοι μεσήλικες. Όπως ο γιατρός, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Ιατρικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, που πήγε στην Αγγλία αγανακτισμένος με όσα βίωνε στα ελληνικά νοσοκομεία. Σαν την Ξένια που γύρισε δυο φορές την Ευρώπη και τώρα ζει ως περιζήτητη εργαζόμενη στη Ζυρίχη πριν ακόμη γίνει 25 χρονών. Άριστη στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, για τους Ελβετούς. Η πατρίδα της όμως της έκοβε την ανάσα με λαβή επιδέξιου στραγγαλιστή.

Αναχωρούν όχι πια για ταξίδι με φτηνό αεροπορικό εισιτήριο. Η γενιά της ξέφρενης ανεμελιάς συνετρίβη κατά την προσγείωση στην πραγματικότητα. Φεύγουν νιώθοντας τυχεροί αν καταφέρουν και βρουν χώρα υποδοχής: μηχανικοί και επαγγελματίες από τον χώρο της υγείας, λογιστές και φοροτεχνικοί, ναυπηγοί και αρχιτέκτονες, γεωπόνοι και χημικοί, κτηνίατροι και φυσιοθεραπευτές, τεχνολόγοι πυρηνικής ιατρικής και οδοντίατροι, λογοθεραπευτές και μαίες, μηχανικοί αυτοκινήτων και συγκολλητές, κλειδαράδες και χτίστες, ξυλουργοί και υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι και ψυκτικοί. Κάθε οικογένεια και ένας μετανάστης.

Παρηγορούν τους δικούς τους «μην κλαις, βρε μαμά, θα μιλάμε στο σκάιπ». Η θέση όμως στο κυριακάτικο τραπέζι θα είναι άδεια. Σε πέντε ηλεκτρονικά λεπτά τι να πεις; Για ποιο καημό, ποιο όνειρο και πόνο, πώς να τσουγκρίσεις το ποτήρι στη χαρά;

Θα περιμένουν όλοι το καλοκαίρι. Αν η εταιρεία δώσει άδεια. Αλλά ποιος τα σκέφτεται αυτά τώρα που στο μυαλό υπάρχει το σχέδιο -και η όποια ευκαιρία- για δραπέτευση. Γιατί το πατρώο χώμα είναι ειρκτή, κυρίως για τους αθώους. Οι άλλοι μια ζωή θα ξεφεύγουν.

Τώρα στα αεροδρόμια οι συγγενείς δεν κουνάνε πια μαντήλια κι αυτοί που φεύγουν αφήνουν σε όσους μένουν μοναχά τις ελπίδες. Πως όταν περάσουν τα χρόνια ενδέχεται να ξεθυμάνει ο θυμός, θα στραγγίσει το ξίδι, θα μείνει μόνο η γλύκα στιγμών με συγγενείς και φίλους, ομορφιές και γοητείες των αισθήσεων, θερινές τζιτζικοκραυγές ξεγνοιασιάς.

Ποιες λέξεις άραγε και ποια χρώματα θα περιγράφουν το περιεχόμενο της νοσταλγίας του μέλλοντος; Παπαδιαμαντικές «ελάτε, παιδιά, να τραγ’δήστε» ή του Χατζή «…κι ας είναι λίγο για την Ελλάδα»;

Απόστολος Λυκεσάς, Έθνος, (Forum), 29/01/2012

Μαμά μην κλαίς, θα τα λέμε στο Skype – Don’t cry mom, we’ll talk on Skype (1ο ΕΠΑΛ ΑΡΓΟΥΣ)…

(ταινία στηριγμένη στο παραπάνω άρθρο)
https://www.youtube.com/watch?v=MtwgdqMCbSY

Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία (Δεκαετία του ’60)

Η χώρα μας υπήρξε χώρα μεταναστών. Πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και κυρίως στις δεκαετίες 1950 και 1960, μετανάστευσαν εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες σε πολλές χώρες. Αυτή η μετανάστευση αφορούσε νέους ανθρώπους ανειδίκευτους, από αγροτικές κυρίως περιοχές.

Η μετανάστευση αυτή οδήγησε στην ερήμωση της υπαίθρου. Από πολλούς, όμως, θεωρήθηκε «ευλογία», γιατί απέτρεψε την κοινωνική αναταραχή που θα προκαλούσε η μαζική ανεργία, ενώ το εισρέον μεταναστευτικό συνάλλαγμα ήταν μια λύση για την κάλυψη του χρόνιου εμπορικού ελλείμματος της χώρας. Επίσης, ένα σημαντικό μέρος του συναλλάγματος μετατρεπόταν σε επενδύσεις, κυρίως σε κατοικίες, τροφοδοτώντας έτσι, την άνθηση της κατασκευαστικής δραστηριότητας σε ολόκληρη την περίοδο της μεταπολεμικής «ανάπτυξης» της χώρας. Τέλος, οι έλληνες μετανάστες αποκτούσαν δεξιότητες στις χώρες υποδοχής και, όταν επέστρεφαν, ήταν χρησιμότεροι στην ελληνική οικονομία από τους ανειδίκευτους εργάτες, οι οποίοι εγκατέλειπαν μαζικά την ελληνική ύπαιθρο, κυρίως προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες. 
Το ισοζύγιο της μεταναστευτικής κίνησης ανατράπηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’70. Παράλληλα, μειώθηκε και η εσωτερική μετανάστευση από την ύπαιθρο προς τα μεγάλα αστικά κέντρα.  […] 

Από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η Ελλάδα έγινε πλέον χώρα υποδοχής μεταναστών, κυρίως από τα Βαλκάνια, ενώ στη συνέχεια, η χαλαρή μεταναστευτική πολιτική και η θέση της χώρας μας ως πύλης προς τη Δύση, οδήγησαν σε είσοδο μεταναστών κυρίως από ασιατικές χώρες, σε αριθμούς που δεν έχουν προηγούμενο σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. 
Σήμερα, η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. Η προϊούσα οικονομική δυσπραγία από το 2009 και μετά, οδηγεί όλο και περισσότερους νέους Έλληνες να αναζητούν και πάλι εργασία στο εξωτερικό. Μόνο που τώρα αυτοί οι νέοι δεν είναι ανειδίκευτοι, αλλά αντίθετα κυρίως επιστήμονες με γνώσεις και δεξιότητες, που όλο και περισσότερο δεν μπορούν να απασχοληθούν στην ελληνική οικονομία. Πρόκειται για μια νέα μετανάστευση, η οποία όχι μόνο δεν προσφέρει τίποτα στη χώρα μας, αλλά αντίθετα την αποστερεί από το πιο ταλαντούχο και εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Μια ματιά στα ποσοστά ανεργίας των νέων επιστημόνων, όχι μόνο των θεωρητικών, αλλά και των θετικών και τεχνολογικών επιστημών, δείχνει το μέγεθος του προβλήματος της αξιοποίησης του ανθρώπινου κεφαλαίου στη χώρα μας, για το «σχηματισμό» (εκπαίδευση) του οποίου έχουν δαπανηθεί τεράστια ποσά. 
Δεν πρόκειται μόνο για προσωπικά «δράματα» των νέων, οι οποίοι δεν έχουν επαγγελματική προοπτική στην πατρίδα τους, ύστερα από πολύχρονες και πανάκριβες, συχνά και μεταπτυχιακές, σπουδές, αλλά για μέγα εθνικό δράμα με ανυπολόγιστες συνέπειες για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, η οποία απασχολεί ανειδίκευτους εργάτες, αλλά αδυνατεί να απασχολήσει νέους εξειδικευμένους επιστήμονες, προς όφελος προφανώς των χωρών στις οποίες αναγκαστικά μεταναστεύουν.   […] 

Ελευθεροτυπία,60/2/2011

Λόης Λαμπριανίδης
Όταν ο Κρόνος τρώει τα καλύτερα παιδιά του

Η αύξηση αυτών που συμπληρώνουν βιογραφικά στις δύο ευρωπαϊκές ηλεκτρονικές πύλες είναι δραματική.

Η κρίση που περνάει η χώρα μας έχει αναδείξει πολλές από τις υπάρχουσες αδυναμίες της, μια τέτοια είναι και η αδυναμία να αξιοποιήσει το επιστημονικό δυναμικό της για την ανάπτυξή της, το οποίο και μεταναστεύει στο εξωτερικό. Αυτή η φυγή το τελευταίο διάστημα με την κρίση έχει ενταθεί. Συγκεκριμένα, όπως έδειξα σε πρόσφατη μελέτη μου (Επενδύοντας στη φυγή: Η διαρροή επιστημόνων από την Ελλάδα την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Εκδόσεις Κριτική), στις αρχές του 2010 εργάζονταν στο εξωτερικό περίπου 125.000 Ελληνες επιστήμονες, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 10% του συνόλου των επιστημόνων που ζουν στην Ελλάδα. Λόγω της οικονομικής κρίσης, η φυγή αυτή εντείνεται όπως δείχνουν διάφορες ανεκδοτολογικού τύπου αναφορές στον τύπο αλλά και κάποια πιο «στέρεα» δεδομένα, όπως η δραματική αύξηση του αριθμού αυτών που συμπληρώνουν τα βιογραφικά τους στις δυο ευρωπαϊκές ηλεκτρονικές πύλες (European Job Mobility Portal EURES και Europass CVs) για να μεταναστεύσουν, που είναι κατεξοχήν πτυχιούχοι. Τέλος, έχουμε και ορισμένα πολύ ανησυχητικά φαινόμενα, όπου ακόμη και εν ενεργεία καθηγητές πανεπιστημίου μεταναστεύουν στο εξωτερικό (π.χ. καθηγητής του ΑΠΘ που μετανάστευσε οικογενειακώς στη Βρετανία).

Αναδύεται, λοιπόν, ένα αμείλικτο ερώτημα: Γιατί χιλιάδες επιστήμονες, κυρίως νέοι με καλές και πολυετείς σπουδές, αναζητούν καλύτερη τύχη στο εξωτερικό; Αναμφίβολα αυτό οφείλεται στο ότι στην Ελλάδα υπάρχει αναντιστοιχία προσφοράς και ζήτησης επιστημονικού δυναμικού, όπως προκύπτει από τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, υποαπασχόλησης, ετεροαπασχόλησης, απασχόλησης σε δουλειές κατώτερες των προσόντων, χαμηλές αμοιβές επιστημόνων κ.λπ. Ομως, η αναντιστοιχία αυτή δεν μπορεί να ερμηνευτεί ως αποτέλεσμα της «υπερεκπαίδευσης» των Ελλήνων, μια που με βάση τις διεθνείς συγκρίσεις η Ελλάδα κατατάσσεται 21η σε 30 χώρες της Ευρώπης ως προς τον αριθμό των επιστημόνων ανά κάτοικο.

Η αναντιστοιχία λοιπόν προσφοράς και ζήτησης θα πρέπει να ερμηνευθεί κυρίως ως απόρροια της περιορισμένης ζήτησης για επιστήμονες. Γιατί οι επιχειρήσεις της Ελλάδας δεν έχουν καταφέρει να μετακινηθούν στην αλυσίδα παραγωγής της αξίας, ώστε να παράγουν πιο σύνθετα προϊόντα και υπηρεσίες έντασης γνώσης και τεχνολογίας. Για να υπάρχουν λοιπόν βάσιμες ελπίδες να περιοριστεί η φυγή επιστημόνων και να επαναπατριστούν κάποιοι από αυτούς που έχουν φύγει ήδη, θα πρέπει να αλλάξει το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας, στόχος που μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε μεσο-μακροπρόθεσμο επίπεδο.

Σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα η Ελλάδα πρέπει να αξιοποιήσει το πολύτιμο ανθρώπινο αυτό κεφάλαιο, θεωρώντας ότι, στο άμεσο μέλλον τουλάχιστον, θα παραμείνει στο εξωτερικό. Θα πρέπει λοιπόν η Ελλάδα να αναγνωρίσει ρητά και με επίσημο τρόπο την τεράστια σημασία αυτού του ανθρώπινου κεφαλαίου. Επίσης, πρέπει να διευκολύνει την απρόσκοπτη πραγματοποίηση κάθε δυνατής συνεργασίας αυτών των ανθρώπων με την Ελλάδα, τόσο από τη χώρα στην οποία βρίσκονται, όσο και διευκολύνοντάς τους να εργαστούν κατά διαστήματα στην Ελλάδα. Ετσι, θα μεταφέρουν τις ιδέες, τις γνώσεις και την τεχνογνωσία τους, μέσα από ουσιαστικές συνεργασίες με πανεπιστήμια, με ιδιωτικές επιχειρήσεις ή και με την ίδρυση δικών τους επιχειρήσεων. Αυτό ίσως αποτελέσει και τη «γέφυρα», η οποία κάποια στιγμή, αργότερα, θα τους φέρει πίσω, με αναμφισβήτητα θετικά αποτελέσματα για το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.

Δυστυχώς, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος ότι μπορεί να υπάρξει κάποια θετική πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση, μια που αυτοί που μας κυβερνούν δεν φαίνεται να έχουν κατανοήσει τη σημασία αυτού του πολύτιμου ανθρώπινου δυναμικού.

Για να περιοριστεί η φυγή επιστημόνων, θα πρέπει να αλλάξει το αναπτυξιακό μοντέλο της χώρας

Λόης Λαμπριανίδης, Έθνος, 28/01/2012

Ιωάννα Φωτιάδη
Τι διαβάζουν οι μετανάστες

Με την ίδια λαχτάρα που κάποτε οι Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία δυνάμωναν την ένταση του ραδιοφώνου, για να ακούσουν την ελληνική εκπομπή της Deutsche Welle, κάποιοι άλλοι μετανάστες περιμένουν σήμερα με προσμονή το επόμενο φύλλο της «δικής» τους εφημερίδας. Αλβανικά, βουλγαρικά, ρωσικά, αραβικά, πακιστανικά, αλλά και άλλων «γλωσσών», είναι δεκάδες τα έντυπα που κυκλοφορούν στη χώρα μας. Άλλα διανέμονται επίσημα από το πρακτορείο ξένου Τύπου στα περίπτερα κι άλλα μοιράζονται χέρι με χέρι στα σημεία συγκέντρωσης των διαφόρων κοινοτήτων. Οι δημοσιογράφοι τους ομιλούν ως επί το πλείστον και τις δύο γλώσσες, ενώ τα θέματα των ρεπορτάζ συχνά δεν απέχουν από εκείνα των ελληνικών εφημερίδων. Ο λόγος, ωστόσο, ύπαρξης αυτών των εντύπων δεν είναι αποκλειστικά ενημερωτικός. Λειτουργούν ως αποκούμπι και παρηγοριά των μεταναστών κυρίως στα πρώτα δύσκολα χρόνια της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα.

Το 1996, οι συνοριοφύλακες εξεπλάγησαν με ένα κοριτσάκι από την Αλβανία που κουβαλούσε μια βαλίτσα γεμάτη βιβλία. «Ονειρευόμουν να πάω στην Αμερική, αλλά ήταν πεπρωμένο να μείνω στην Ελλάδα», λέει σήμερα στην «Κ» η 32χρονη Αλβανή δημοσιογράφος κ. Frida Bedaj. «Έμαθα ελληνικά βλέποντας αγγλόφωνες ταινίες με υπότιτλους», εξηγεί σε άπταιστα ελληνικά, «διάβαζα ελληνικές εφημερίδες, τα άρθρα του Καρκαγιάννη ήταν τα αγαπημένα μου». Το μεράκι το είχε από μικρή. «Έγραφα αμισθί σε εφημερίδες από έφηβη, ερχόμενη στην Ελλάδα έστελνα ρεπορτάζ για μεταναστευτικά θέματα, ενώ έβγαζα τα προς το ζην δουλεύοντας σε ένα φούρνο».

Στο διάστημα 1995 – 98, με το πρώτο κύμα μετανάστευσης, άρχισε η έκδοση των πρώτων εντύπων που καθρέφτιζαν τις ανάγκες της εποχής. «Καθώς, όμως, οι συμπατριώτες μου έχουν πλέον νομιμοποιηθεί, μιλούν ελληνικά και έχουν εν πολλοίς αποκατασταθεί επαγγελματικά, άλλαξαν και οι απαιτήσεις τους από τον Τύπο», εξηγεί η Frida, που έχει εργαστεί σε όλες τις αλβανικές εφημερίδες, αλλά από το 2007 είναι υπεύθυνη ύλης της εφημερίδας Albania Press. «Είμαστε εβδομαδιαία εφημερίδα 80 σελίδων ποικίλης ύλης και η κυκλοφορία μας κυμαίνεται περί τα 40.000 αντίτυπα», λέει (με καμάρι) η Frida. Στην εφημερίδα εργάζονται και πολλοί Ελληνες τεχνικοί. «Είμαστε ένα ζωντανό παράδειγμα της συνεργασίας ανθρώπων διαφορετικής εθνικότητας», καταλήγει η Frida.

Μία από τις πρώτες εθνικές ομάδες που μετανάστευσαν στην Ελλάδα ήταν οι Πολωνοί, που από τα τέλη του ’80 έφθασαν τους 140.000, ιδρύοντας ατύπως τη δική τους εφημερίδα και δύο ραδιοσταθμούς. «Συνέχισα αυτό το εγχείρημα από το 1996», λέει ο εκδότης κ. Θεόδωρος Μπενάκης, «η 24 σελίδων εβδομαδιαία εφημερίδα Kurier Atenski, φιλοξενεί ισότιμα ελληνικά και πολωνικά θέματα και πουλάει πάνω από 3.000 φύλλα σε όλη την Ελλάδα». Το 1999, ο ίδιος ανέλαβε την έκδοση της ρωσόφωνης εφημερίδας «Ομόνοια». «Εδώ απευθυνόμαστε σε ένα ετερόκλητο κοινό, αφ’ ενός σε ομογενείς ελληνικής υπηκοότητας, αφ’ ετέρου σε πολίτες της πρώην ΕΣΣΔ διαφορετικών εθνικοτήτων – Ουκρανούς, Καζάκους, Ρώσους κ. ά.», εξηγεί.

Κενό επικοινωνίας

Από το 2003 ξεκίνησε να εκδίδεται εφημερίδα για τους Φιλιππινέζους της Ελλάδας. «Έψαχνα συνεργάτες από το 1997, αλλά ήταν δύσκολο», σημειώνει ο κ. Μπενάκης. Οι Φιλιππινέζοι έφθασαν στην Ελλάδα βάσει διακρατικών συμφωνιών, συνθήκη που εξασφάλισε σε όλους μια θέση εργασίας. «Δεν υπήρχαν πολλά μέλη της κοινότητας πρόθυμα να γράψουν, αλλά τελικά αντλήσαμε στελέχη από το δραστήριο σωματείο τους», συμπληρώνει.

Το 2005 και η πολυπληθής κινεζική κοινότητα απέκτησε «φωνή» μέσω της China Greece Times, που εκδίδεται κάθε Δευτέρα και πωλείται έναντι 1,50 ευρώ. «Εμπνεύστηκα την ίδρυση μιας εφημερίδας στην Ελλάδα για τους συμπατριώτες μου από αντίστοιχες κινεζικές εφημερίδες που κυκλοφορούν στην Ευρώπη», λέει στην «Κ» ο αρχισυντάκτης κ. Wang Peng και προσθέτει: «Θέλουμε να καλύψουμε το κενό της επικοινωνίας των συμπατριωτών μου, που στην πλειοψηφία τους δεν μιλούν ελληνικά».

Ιωάννα Φωτιάδη,  Καθημερινή, 17/10/2010

 Η αρχική σελίδα της Πακιστανικής ηλεκτρονικής ιστοσελίδας Ajala News

Στην ιστοσελίδα του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΦΟΡΟΥΜ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ κάτω από τον τίτλο ΜΜΕ Μεταναστών υπάρχει κατάλογος έντυπων ή ηλεκτρονικών μέσων που είτε τα διαχειρίζονται μετανάστες ή ενδιαφέρουν τους μετανάστες.

Κυριακή Τριπερίνα
Μετανάστης και καλλιτέχνης. Σύντομο ανέκδοτο ή ρεαλιστική δυνατότητα; Η 20χρονη πορεία της οργάνωσης C.C. αποδεικνύει ότι είναι δυνατόν. Στο Λονδίνο, βέβαια

Πόσο περιθώριο έχει να υπάρξει ως καλλιτέχνης ένας μετανάστης; Θα μου πείτε, τόσα και τόσα ταλέντα πήγαν ή πηγαίνουν χαμένα, εδώ θα κολλήσουμε; Όμως, ως γνωστόν «ουκ επ’ άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος». Δεν είναι μόνον ο καλλιτέχνης που χρειάζεται το κοινό του, αλλά και το αντίστροφο. Κάπως έτσι σκέφτηκε η οργάνωση Cultural Cooperation που δραστηριοποιείται στο Λονδίνο υπέρ των «διαφορετικών» καλλιτεχνών.
Στην τέχνη, όπως και στην πολιτική, υπάρχουν συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων, που είτε υποεκπροσωπούνται είτε η φωνή και οι ιδέες τους επικαλύπτονται από mainstream καλλιτεχνικά ρεύματα και ιδεολογίες. Πολλές φορές αυτό δεν έχει να κάνει με την ποιότητα της δουλειάς τους, αλλά με την ταυτότητά τους.
Στο διάστημα παραμονής μου στο πολυεθνικό Λονδίνο βρέθηκα να ασχολούμαι με το χώρο του πολιτισμού γενικότερα. Έτσι ανακάλυψα ένα σημαντικό αριθμό φορέων και οργανώσεων που ασχολούνται κυρίως με μετανάστες ή πρόσφυγες και έχουν ως στόχο να καλύψουν με τη δράση τους αυτά τα κενά εκπροσώπησης και να ισορροπήσουν, όσο είναι δυνατό, τις ανισότητες σε σχέση με την πρόσβαση στη τέχνη και την καλλιτεχνική δημιουργία.

Τι είναι η Cultural Co-operation
Μία από αυτές τις οργανώσεις ονομάζεται Cultural Co-operation. Είναι μια ανεξάρτητη φιλανθρωπική οργάνωση που εδώ και είκοσι χρόνια παρέχει υπηρεσίες σε καλλιτέχνες μουσικούς, ζωγράφους, χορευτές, συγγραφείς από όλα τα μέρη του κόσμου και τους βοηθά να συνεχίσουν και να εξελίξουν την καριέρα τους στο Λονδίνο. Ο στόχος της είναι διττός. Από τη μία υποστηρίζει την προσωπική ανάπτυξη και ενθάρρυνση των καλλιτεχνών για ενεργό συμμετοχή στις πολιτιστικές δραστηριότητες και από την άλλη η οργάνωση φιλοδοξεί να κάνει γνωστές τις πλούσιες καλλιτεχνικές παραδόσεις, οι οποίες ζουν και αναπτύσσονται όχι στις κεντρικές σκηνές αυτής της πόλης αλλά στις πολυάριθμες πολυπολιτισμικές κοινότητες που τη συγκροτούν.
Η Cultural Co-operation διοργανώνει σεμινάρια επαγγελματικής εκπαίδευσης και καλλιτεχνικά workshops στα οποία «φτασμένοι» καλλιτέχνες ή υψηλόβαθμα στελέχη πολιτιστικών οργανισμών (μουσείων, θεάτρων, αιθουσών τέχνης κλπ.), παίζοντας το ρόλο του μέντορα μοιράζονται την εμπειρία τους, δίνουν συμβουλές στους “νεοεισερχόμενους” για το πώς μπορούν να προωθήσουν καλύτερα τη δουλειά τους και παρέχουν πληροφορίες για τα καλλιτεχνικά πράγματα του Λονδίνου.
Τα τελευταία χρόνια η οργάνωση έχει αναπτύξει συστηματικά το δίκτυο των καλλιτεχνών-μελών που συμμετέχουν στις δράσεις της, το London Diaspora Capital, το οποίο αντιπροσωπεύει διάφορες μορφές τέχνης και τις πολιτιστικές παραδόσεις περισσότερων από ογδόντα χωρών. Οι καλλιτέχνες, από ποιητές και χορευτές μέχρι ζωγράφοι, έρχονται σε επαφή είτε μέσα από τα σεμινάρια επαγγελματικής ανάπτυξης είτε μέσα από τη διοργάνωση εκδηλώσεων ή συμμετέχοντας στη ραδιοφωνική εκπομπή της οργάνωσης, που τους δίνει την ευκαιρία να αναδείξουν τη δουλειά τους. Αποκορύφωμα αυτών των εκδηλώσεων είναι ένα εντυπωσιακό και πολύ δημοφιλές μουσικό φεστιβάλ, το Music Village Festival, που γίνεται κάθε καλοκαίρι και προσελκύει πολυπληθές κοινό.
Επίσης, η Cultural Co-operation υποστηρίζει τις προσπάθειες των μελών της, σχεδόν αποκλειστικά μεταναστών/στριών, να «ζήσουν από την τέχνη τους». Δημιουργεί θέσεις εργασίας είτε μέσα από την υλοποίηση προγραμμάτων είτε μέσω της συνεργασίας με άλλους οργανισμούς, ενημερώνει τακτικά τα μέλη για θέσεις εργασίας που προκύπτουν στον τομέα της τέχνης, για διαγωνισμούς, δυνατότητες χρηματοδότησης, συμμετοχής σε εκδηλώσεις ή για ευκαιρίες καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Επειδή, όπως είναι αναμενόμενο, οι περισσότεροι/ες εργάζονται σε τομείς άσχετους με τον καλλιτεχνικό χώρο, οι ευκαιρίες και οι πληροφορίες που προσφέρει η οργάνωση έχουν μεγάλη σημασία.

Τα αποτελέσματα
Όλες αυτές οι δράσεις, που υλοποιούνται μετά από ώρες έρευνας, σχεδιασμού και προσεκτικής επιλογής, αποτελούν μια πολύ σημαντική πηγή έμπνευσης, ενδυνάμωσης και κοινωνικής δικτύωσης για τους καλλιτέχνες. Αυτές τις μέρες ένας μουσικός κάνει την πρώτη του επαγγελματική εμφάνιση σε συναυλία που απευθύνεται στο γενικό κοινό (εδώ το λένε mainstream), γεγονός που σηματοδοτεί την έξοδό του από το περιβάλλον που δημιουργεί η οργάνωση. Η ευκαιρία να τον προσέξουν δημιουργήθηκε από τη συμμετοχή του στις ραδιοφωνικές εκπομπές της Cultural Co-operation και από τη συστηματική προετοιμασία που πάλι η οργάνωση του έδινε την ευκαιρία να κάνει. Παρόλο λοιπόν που τα εμπόδια κάποιες φορές φαντάζουν ανυπέρβλητα, υπάρχει ένα πλαίσιο που δίνει στους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να ασκήσουν τη δημιουργικότητά τους, να ανταλλάξουν ιδέες, να εκφράσουν προβληματισμούς, να συνεργαστούν και εν τέλει να έρθουν λίγο πιο κοντά σε αυτό που ονειρεύονται.

Σχόλια και συγκρίσεις
Η ιδέα πάνω στην οποία βασίζεται η δουλειά της C.C. είναι απλή. Επίσης, είναι ρεαλιστική, τουλάχιστον για τις συνθήκες του Λονδίνου. Ωστόσο, απ’ όσο παρακολουθώ τα πράγματα, ο προβληματισμός στον πολιτικό-κοινωνικό διάλογο αλλά και στον ακαδημαϊκό χώρο εστιάζει όλο και περισσότερο στο ερώτημα αν έχει νόημα η συνύπαρξη των διαφορετικών πολιτισμών, όσο απλόχωρη κι αν είναι, όταν δεν περιλαμβάνει και την αλληλεπίδραση. Η κατάσταση στο Λονδίνο μοιάζει λίγο σαν να πορεύονται όλοι, δηλαδή η κάθε εθνική κοινότητα, σε παράλληλους δρόμους, με μόνη πιθανότητα να συναντηθούν σε κάποιο ethnic φεστιβάλ ή εκδήλωση. Από την άλλη, στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε κι αυτό. Είναι νωπή η απόπειρα να εμποδισθεί η γιορτή των Αφρικανών γυναικών στην πλατεία Αμερικής, όπως μάθαμε μέχρι και εδώ στο Λονδίνο.
Τελικά μπορούν τέτοια σχήματα να υπάρξουν στην Ελλάδα; Αν παραμερίσουμε βέβαια το ζήτημα της χρηματοδότησης, όπου δεν μπορεί να υπάρξει σύγκριση, αφού στην Αγγλία τόσο η παρουσία όσο και η χρηματοδότηση των ΜΚΟ είναι θεσμοθετημένες και ριζωμένες στην κοινωνία – πώς αλλιώς, αφού μιλάμε για τη χώρα που ανέπτυξε την έννοια της φιλανθρωπικής κοινωνικής δράσης. Σκέφτομαι, με το θάρρος που μου δίνει η απόσταση, στην Ελλάδα, θέλουμε;

http://www.swm.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=68&Itemid

Έρνστ Φίσερ
Η αναγκαιότητα της τέχνης  

Red tree, Πιτ Μοντριάν, 1909

«H ποίηση είναι απαραίτητη — θα ήθελα μόνο να ξέρω  γιατί.» Με αυτή τη χαριτωμένη και παράδοξη φράση διαπίστωσε o παλαιός Γάλλος πρωτοποριακός ποιητής Κοκτώ την αναγκαιότητα της τέχνης — και το αμφίβολο της θέσης της στον όψιμο αστικό κόσμο.

O πρωτοποριακός ζωγράφος Μοντριάν μίλησε για μια πιθανή «εξαφάνιση» της τέχνης. Η πραγματικότητα, έτσι πιστεύει αυτός, θα αντικαθιστά όλο και πιο πολύ το έργο τέχνης, το έργο τέχνης που είναι υποκατάστατο της ισορροπίας που λείπει από την πραγματικότητα. «Η τέχνη θα εξαφανίζεται στον βαθμό που η ζωή θα αποκτά περισσότερη ισορροπία».

Το έργο τέχνης σαν «υποκατάστατο» της ζωής, η τέχνη σαν μέσο που φέρνει τον άνθρωπο σε ισορροπία με το περιβάλλον του — εδώ έγκειται ένα μέρος της γνώσης για τη φύση της τέχνης και την αναγκαιότητά της. Αλλά εδώ βλέπουμε, αφού ακόμη και από την υπεραναπτυγμένη κοινωνία δεν έχουμε να περιμένουμε μια τέλεια και διαρκή ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του, και την εγγύηση ότι η τέχνη δεν ήταν μόνο στο παρελθόν απαραίτητη, αλλά θα είναι στον άνθρωπο απαραίτητη και στο μέλλον.

Είναι όμως πραγματικά η τέχνη μόνο υποκατάστατο, δε διαφαίνεται μέσα της μια βαθύτερη σχέση του ανθρώπου προς τον κόσμο; Μπορούμε να συνοψίσουμε τη λειτουργία της γενικά σε ένα μοναδικό τύπο; Δεν   ικανοποιεί πολλές και μεταβαλλόμενες ανάγκες; […]

Εδώ γίνεται  προσπάθεια να απαντήσουμε σε τέτοιες ερωτήσεις — με την πεποίθηση ότι η τέχνη ήταν, είναι και θα είναι απαραίτητη.

Αρχικά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι έχουμε την τάση να δεχόμαστε ένα εκπληκτικό φαινόμενο σαν κάτι πολύ αυτονόητο. Και είναι πραγματικά εκπληκτικό: αναρίθμητοι άνθρωποι διαβάζουν βιβλία, ακούν μουσική, πηγαίνουν στο θέατρο και στον κινηματογράφο — για ποιο λόγο; Αν απαντήσει κανείς: αναζητούν διασκέδαση, ξεκούραση, ψυχαγωγία, αυτό είναι μια απάντηση που δεν εξηγεί τίποτε. Γιατί διασκεδάζει, ξεκουράζει, ψυχαγωγεί, όταν εισχωρούμε σε ένα ξένο έργο και σε μια ξένη μοίρα, όταν ταυτιζόμαστε με ένα μουσικό κομμάτι και έναν πίνακα, με τα πρόσωπα ενός μυθιστορήματος, ενός θεατρικού έργου, ενός φιλμ, όταν συμμετέχουμε σε μια τέτοια «μη πραγματικότητα» σαν σε μια εντονότερη πραγματικότητα; Τι παράξενη, μυστηριώδης «ψυχαγωγία» είναι αυτή; Και αν απαντήσει  κανείς ότι οι άνθρωποι φεύγουν έτσι από μια μη ικανοποιητική ζωή  σε μια πλουσιότερη, σε ένα βίωμα χωρίς κίνδυνο — τότε  πρέπει να ρωτήσουμε παραπέρα: Γιατί δεν αρκεί η δική τους ύπαρξη, γιατί αυτή η επιθυμία να εξαντλήσουν τη δική τους ανεξάντλητη ύπαρξη σε ξένα πρόσωπα και ξένες μορφές, να κοιτάζουν από τη σκοτεινή αίθουσα στο φώς μιας σκηνής, όπου αυτό που είναι μόνο ένα παιχνίδι τους παρακινεί σε εσωτερική συμμετοχή;

Είναι προφανές ότι ο άνθρωπος θέλει να είναι κάτι παραπάνω απ’ ό,τι είναι μόνο ο εαυτός του. Θέλει να είναι ένας ολόκληρος άνθρωπος. Δεν του αρκεί να είναι μόνο ένα ξεχωριστό άτομο, αλλά απαιτεί να μετατεθεί από την ατέλεια της ξεχωριστής του ύπαρξης σε μια «ολότητα», σε μια πληρότητα της ζωής, την οποία του την αποστερεί η ατομικότητα με τους περιορισμούς της.

Έρνστ Φίσερ,
Η αναγκαιότητα της τέχνης

(Η ποίηση) Ωφελεί όσους την αγαπούν, επειδή βρίσκουν εντός της μικρά κομματάκια από σκισμένες φωτογραφίες του ψυχισμού τους. Περισσότερο και πιο σωστά ωφελεί εκείνους που πιστεύουν στη μαγεία της. Που δεν θέλουν να θέσουν τον δάκτυλό τους επί τον τύπον της κατανόησής της.
Ωφελεί, υπερκόσμια, εκείνον που την ασκεί και μόνον κατά τη διάρκεια της άσκησης, επειδή τότε μόνο τον βγάζει από το σώμα του, τον σταθεροποιεί σε μιαν αιώρηση απ’ όπου αυτός παρακολουθεί, σαν σε χειρουργείο, τον προσωρινό θάνατο της μικρότητάς του.
Ωφελεί κυρίως τη γλώσσα. Την περισυλλέγει από τους μεγάλους κάδους της βιασύνης και τη μεταγγίζει με σέβας στο τόσο δα μπουκαλάκι του αγιασμού, μια γουλιά, όσο ακριβώς χρειάζεται να πιει η ουσία.
Τέλος, η ποίηση ωφελεί όσο μια παυσίπονη σταγόνα σε έναν ωκεανό λύπης. Δεν είναι λίγο.

Κική Δημουλά,
«Ο φιλοπαίγμων μύθος»,
απόσπασμα της ομιλίας της ποιήτριας στην τελετή αναγόρευσής της ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, το 2003

(1)

Υπάρχουν πολλά “είδη” ταινιών ανάλογα με το θέμα, την πλοκή, το ύφος. Θα σταθούμε εδώ μόνο σε μια ουσιαστική διάκριση, αυτή μεταξύ μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης. Μια ταινία μυθοπλασίας χαρακτηρίζεται από τη διδασκαλία ηθοποιών (επαγγελματιών ή μη) στην εκτέλεση μιας προδιαγεγραμμένης δράσης. Αντίθετα σε μια ταινία τεκμηρίωσης (ντοκιμαντέρ) ο σκηνοθέτης επιλέγει και καταγράφει αυθεντική δράση, που εκτυλίσσεται μπροστά από τον φακό χωρίς σκηνοθετική καθοδήγηση. Τα όρια βέβαια είναι ρευστά και οι πολλές «σχολές» και προσεγγίσεις στο είδος κάνουν τη διάκριση σχετική.

Μείζον πρόγραμμα επιμόρφωσης, Βασικό επιμορφωτικό υλικό, Τόμος Γ’, Αξιοποίηση των Τεχνών στην Εκπαίδευση, Μάιος 2011

Το ντοκιμαντέρ, όπως όλες οι αναπαραστατικές τέχνες, αποτελεί ερμηνεία της  πραγματικότητας και όχι αντανάκλασή της. Η πραγματικότητα που καταγράφεται από την κάμερα είναι προϊόν διαμεσολάβησης, επομένως δεν μπορεί ποτέ να είναι αντικειμενική. Εφόσον ο κινηματογραφιστής, έστω και ασυνείδητα, επιλέγει το κάδρο, τον φωτισμό, τη γωνία λήψης, αυτό σημαίνει ότι συνθέτει, κατασκευάζει μία πραγματικότητα και όχι την πραγματικότητα.

Το παράδοξο είναι ότι, παρόλο που τα παραπάνω είναι εν πολλοίς  γνωστά, ο κινηματογράφος και ιδιαίτερα αυτός που ονομάζεται κινηματογράφος της πραγματικότητας-το ντοκιμαντέρ, με άλλα λόγια-γίνεται συχνά αντιληπτός ως ακριβής αποτύπωση της πραγματικότητας. Για το λόγο αυτό, οι θεατές των ντοκιμαντέρ συχνά περιμένουν να δουν στις εν λόγω ταινίες μια «φέτα ζωής», διατηρώντας την ψευδαίσθηση ότι αυτό που βλέπουν αντιγράφει αυτό που υπήρξε έτσι ακριβώς όπως ήταν.

Το ντοκιμαντέρ ορίζεται ως ο κινηματογράφος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα  και δε χρησιμοποιεί παραδοσιακά στοιχεία μυθοπλασίας, όπως σενάριο, ηθοποιούς, κοστούμια, φωτισμούς κ.ά. Βάσει του συγκεκριμένου ορισμού, αυτό που βασικά διαχωρίζει το ντοκιμαντέρ από τη μυθοπλασία είναι ότι το ντοκιμαντέρ καταγράφει την υπάρχουσα πραγματικότητα, ενώ η μυθοπλασία κατασκευάζει μια πραγματικότητα εκ νέου. Τα προβλήματα που προκύπτουν από έναν τέτοιο ορισμό είναι πολλά. Ποια είναι τα όρια μεταξύ καταγραφής και κατασκευής της πραγματικότητας; Αυτό που στο ντοκιμαντέρ ονομάζουμε καταγραφή δεν είναι εν πολλοίς μια αναπαράσταση της πραγματικότητας και ταυτόχρονα  κατασκευή της; Επομένως ποια είναι η διαφορά σε σχέση με την ταινία μυθοπλασίας; […] Μήπως είναι, εν τέλει, μάταιη η προσπάθεια οριοθέτησής τους; Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι αυτό που κυρίως διαχωρίζει τον κινηματογράφο της πραγματικότητας από εκείνον της μυθοπλασίας είναι ο τρόπος διαχείρισης και σύνθεσης των στοιχείων της πραγματικότητας και της μυθοπλασίας και όχι τα ίδια τα στοιχεία αυτά. Για παράδειγμα, στο μυθοπλαστικό κινηματογράφο χρησιμοποιούνται παραδοσιακά σκηνικά, κοστούμια, ηθοποιοί, σενάριο, στο πλαίσιο πρακτικών δραματοποίησης που εντείνουν το αίσθημα του τεχνητού κόσμου, της κατασκευασμένης πραγματικότητας. Στο ντοκιμαντέρ, οι προαναφερθείσες τεχνικές δραματοποίησης υιοθετούνται σε μικρότερο βαθμό ή αποφεύγονται τελείως.   

Εύα Στεφανή, 10  κείμενα για το ντοκιμαντέρ

Βυζαντινά επιγράμματα για «σκηνικούς» και «ορχηστές»

ΑΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ μιαν ανάπαυλα στα πολιτικά μας, τα οδυνηρά και άλυτα. Κι ας στραφούμε στο Θέατρο που, αύριο, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα του.

Όχι, δεν πρόκειται να σας ταλαιπωρήσω με τα μυριοειπωμένα ιστορικά και θεωρητικά της Σκηνής. Μόνο, σαν «φόρο τιμής» στους εορτάζοντες εργάτες της, ας θυμηθούμε κάποιους παλιούς υμνητές των τεχνιτών του Διονύσου. Και μάλιστα, μιας εποχής, που θεωρείται σαν ολότελα αντιθεατρική: το Βυζάντιο.

Αντίθετα με ό,τι συνήθως πιστεύεται, οι υπήκοοι της χριστιανικής αυτοκρατορίας κάθε άλλο παρά «αθεάτριστοι» μπορούν να χαρακτηρισθούν. Ίσα-ίσα, ήταν φιλοθεάμονες και χαροκόποι όσο λίγοι. «Πολύς ο Διόνυσος παρ’ ημίν βακχεύει», έγραψε ο θεατρόφιλος σοφιστής Λιβάνιος, τον 4ο αιώνα. Και εφτά αιώνες αργότερα, ο ιστορικός Λέων ο Διάκονος διαπίστωνε, ειδικά για τους κατοίκους της Πόλης: «Φιλοθεάμονες των άλλων ανθρώπων Βυζάντιοι”.

Βαθιά ενοχλημένοι, οι πατέρες της εκκλησίας (Βασίλειος, Γρηγόριος και, προπάντων, Χρυσόστομος) κατηγορούσαν αδιάκοπα τους «πιστούς» πως «διημερεύουν από άρθρον βαθέος μέχρις εσπέρας» στα θεάματα και δραπετεύουν απ’ τις εκκλησίες, για να παρακολουθήσουν τους μίμους, παντόμιμους και χορευτές, που οι ιεράρχες τους χαρακτήριζαν «αισχρούς, ακόλαστους, διεφθαρμένους και διαφθορείς» και «επινοήσεις του Διαβόλου»!

Του κάκου, όμως. Το «χριστεπώνυμον πλήρωμα» δεν έπαυε να συρρέει στα «βδελυρά» θεάματα. Και όχι μόνο ο «χύδην όχλος» διασκέδαζε με τους «σκηνικούς και θυμελικούς», αλλά και οι λόγιοι της εποχής γοητεύονταν απ’ τους «αριστείς» της σκηνής και τους αφιέρωναν επιγράμματα, που αποτελούν σπουδαία τεκμήρια της τέχνης κι εκείνων και τούτων. Αξίζει, λοιπόν, να τους αναπολήσουμε.

Οι πιο φανατικοί θαμώνες των θεάτρων ήταν, όπως φαίνεται, οι δικηγόροι που, από τη ρωμαϊκή εποχή, ονομάζονταν «σχολαστικοί». Κορυφαίος ανάμεσα στους νομικούς-επιγραμματοποιούς, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός (536-582;) υμνούσε έτσι την «τραγωδόν και κιθαριστρίδα» Αριάδνη:

«Όταν η κόρη, πλήκτρο κρατώντας, αγγίζει την κιθάρα, της Τερψιχόρης οι χορδές βρίσκουν αντίζηλο στη μουσική της· όταν τη φωνή της, με τραγικό υψώνει πάθος, της ίδιας της Μελπομένης είναι η κραυγή. Κι αν ομορφιάς έστηναν κρίση, η ίδια θα νικιόταν η Αφροδίτη, ακόμα κι αν ο Πάρης ήτανε κριτής.

Μα σιωπή, εμείς —μην ο Διόνυσος ακούσει και της Αριάδνης ζηλέψει το κλινάρι». […]

Οι θαυμαστές, όμως, των τότε ηθοποιών και χορευτών δεν περιορίζονταν σε χειροκροτήματα και δώρα. Έστηναν στα «είδωλά» τους αγάλματα και πίνακες, φιλοτεχνημένους από κάποιους Degas  της εποχής — και μάλιστα σε δημόσιους χώρους… Και οι ποιητές συνθέτανε επιγράμματα, όχι μόνο για τους ένσαρκους καλλιτέχνες, αλλά και για τα μαρμάρινα είδωλα τους.

Ο ανεξάντλητος Λεόντιος χαράζει τούτο το επίγραμμα για την «εικόνα» της αγαπημένης του Ελλαδίης:

«Είμαι η Ελλαδίη απ’ το Βυζάντιο, και στέκομαι εδώ, όπου, την άνοιξη, γιορτάζει ο λαός τον χορό, κι όπου η γη στα δυο χωρίζεται απ’ τον πορθμό (του Βοσπόρου)· γιατί δυο ήπειροι παίνεψαν τον χορό μου». […]

Ο άλλος σημαντικός επιγραμματοποιός — και αξιωματούχος του Μεγάλου Παλατιού — ο Παύλος ο Σιλεντιάριος (επιφορτισμένος με την «ησυχία» γύρω απ’ τον αυτοκράτορα) λατρεύει την «κιθαριστρίδα» Μαρία και γράφει για τον πίνακα που της είχαν στήσει:

«Την ομορφιά σου μόλις που μπόρεσε η γραφή να εικονίσει·  άμποτε να μπορούσε.

να ζωγραφίσει και το γλυκό τραγούδι του μελένιου στόματος σου, έτσι που μάτια μας κι αυτιά μας το ίδιο να μαγεύονταν κι απ’ τη μορφή σου κι απ’ το παίξιμο της λύρας».

Η θεατρολαγνεία, όμως, δεν εμπόδιζε τους ποιητές να ειρωνεύονται τους ατάλαντους θεατρίνους. Ο άλλος σπουδαίος επιγραμματοποιός της εποχής, ο Παλλαδάς (355-450), σαρκάζει μ’ ένα δίστιχο τον «αφνή ορχηστή» Μέμφη:

«Τη Δάφνη και τη Νιόβη χόρεψε ο πλατσομύτης Μέμφης, σαν ξύλινος τη (φτεροπόδαρη) Δάφνη, σαν πέτρινος τη Νιόβη» (που την είχαν μεταμορφώσει σε πέτρα ο Απόλλωνας κι η Άρτεμη). […]

Μ’ όλο που ο Χριστιανισμός είχε γίνει επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, μ’ όλο που κράτος κι εκκλησία καταδίωκαν ανελέητα τους πιστούς της αρχαιοελληνικής θρησκείας, οι ποιητές δεν αντλούσαν έμπνευση παρά από την ελληνική μυθολογία και δεν έβρισκαν ωραιότερον έπαινο για τους ηθοποιούς και μουσικούς παρά την παρομοίωσή τους με τις Μούσες και με την άλλη χορεία των Ελλήνων θεών και ηρώων.

Ο Διόνυσος κι ο «θίασός» του κι οι τεχνίτες του δεν έπαψαν, και δεν παύουν, να κατανικούν τους κάθε εποχής Πενθείς και διώκτες τους…

Μάριος Πλωρίτης, Εις ηθοποιούς ύμνοι, Το Βήμα, 29/3/1992

¹Έργα, τόμ. Α’, σελ. 280.
²Ιστορία, 61.8.

Ελένη Βαροπούλου
Το λυκόφως των μεγάλων σκηνοθετών

«Ζούμε  το τέλος της εποχής του σκηνοθέτη; Ή αλλιώς διατυπωμένο: Αποσύρεται ο σκηνοθέτης από το ρόλο του συντονιστή και του ιθύνοντος που μας είχαν κληροδοτήσει ο 19ος και ο 20ος αιώνας; Ορισμένες ενδείξεις μας υποχρεώνουν να θέσουμε το ερώτημα, που, μολονότι δεν είναι εύκολο να απαντηθεί καταφατικά, εντούτοις επιμένει να αιωρείται συνδεδεμένο με την ιδέα ότι αυτό που συντελείται σήμερα στον χώρο της σκηνοθεσίας μοιάζει με το λυκόφως των μεγάλων σκηνοθετών.

Οι επιμέρους τέχνες – μουσική, σκηνογραφία, χορογραφία, υποκριτική, κίνηση, φωτισμοί – όσες συμμετείχαν στη σκηνική σύνθεση ή στη σύμπραξη των τεχνών για την οποία τον τελικό λόγο και την καλλιτεχνική ευθύνη είχε ο σκηνοθέτης, έχουν τώρα σε τέτοιο βαθμό αυτονομηθεί, ώστε να επηρεάζουν τόσο το αισθητικό καθεστώς της παράστασης όσο και τη θέση του σκηνοθέτη στην ιεραρχία των εργατών του θεάτρου.

Κύριο μέλημα του σκηνοθέτη την ώρα της αποθέωσής του ήταν να εξισορροπήσει τις αντίρροπες τάσεις στο εσωτερικό της παράστασης. Να αναδείξει μιαν ομοιογένεια, παρά το ετερόκλητο των υλικών και ιδεών, παρά  επίσης τις ειδικότερες καλλιτεχνικές πρακτικές που καλούνταν να συμπράξουν στο θέαμα.[…]

Το κυνήγι της δημιουργίας έχει πάρει μαζικές διαστάσεις. Αντί για το πρότυπο του εκλεκτού, του εμπνευσμένου δημιουργού, ενός καλλιτέχνη με ταυτότητα μη κοινή, αλλά μοναδική, όπως την ήθελε το παλαιότερο αστικό μοντέλο, προωθείται πλέον το πρότυπο της πληθώρας των δημιουργών […]

Ο 20ος αιώνας ήταν αναμφίβολα ο αιώνας του σκηνοθέτη. Πολλές σημερινές παραστάσεις όμως από νέους δημιουργούς σε όλες τις χώρες της Ευρώπης θέτουν στην πράξη το ερώτημα: Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος του, διαφορετικός, πάντως απ΄ό,τι μας είχαν παραδώσει οι προηγούμενες δεκαετίες συστηματικής σκηνοθετικής πρακτικής.

Υπάρχουν σκηνοθέτες που οργανώνουν τους ηθοποιούς σε έναν σκηνικό χώρο εξαιρετικά ισχυρό, με σκηνογραφίες τόσο έντονες, ώστε να υπαγορεύουν, να σφραγίζουν την ερμηνευτική γραμμή της παράστασης. […] Σε διάφορα θεάματα, εξάλλου η μουσική και ο ρυθμός, τα κινησιολογικά και χορογραφικά δεδομένα είναι τα βασικά για το αισθητικό αποτέλεσμα στοιχεία, ενώ παρουσιάζονται σκηνικά διαβήματα που πλάθονται κυριολεκτικά από το φως. […]

Μπορεί τον 19ο αιώνα οι τεχνίτες του θεάτρου, τέλειοι επαγγελματίες στους τομείς τους, να παρέδιδαν συναινετικά την πρωτοκαθεδρία σε ένα πρόσωπο με την επωνυμία σκηνοθέτης. Τώρα όμως φαίνεται να επανακάμπτουν, διεκδικώντας από τη σκηνική δημιουργία το μερίδιο που τους ανήκει».

Ελένη Βαροπούλου, Το ζωντανό θέατρο, δοκίμιο για τη σύγχρονη σκηνή, Το Βήμα, 20/12/1998

Γιάννης Βαρβέρης

Άλλωστε αυτή είναι και η μέγιστη διαφορά του να διαβάζεις θέατρο και του να διαβάζεις αφηγηματική πεζογραφία. Στην αφηγηματική πεζογραφία το κενό, που παρέχουν  αντίστοιχα στο στεγνό θεατρικό κείμενο οι θεατρικοί συντελεστές, σου το αναπληρώνει ο ίδιος ο πεζογράφος. Είναι παρών με τα τεχνάσματά του, σκηνοθετεί (τρόπος του λέγειν) με τις παραλείψεις του, σκηνογραφεί (πάλι τρόπος του λέγειν) με τις περιγραφές του, ερμηνεύει, τέλος, με τη διαγραφή των χαρακτήρων. Αντίθετα, κατά την ιδιωτική ανάγνωση ενός θεατρικού έργου, και μόνο η στοιχειώδης πρόσληψή του απαιτεί από μέρους μας να μεταμορφωθούμε σ΄ένα είδος πρόχειρου σκηνοθέτη, σκηνογράφου, να μετατοπιστούμε στις θέσεις των ρόλων, να διακριβώνουμε σε κάθε νέα σκηνή, αν όχι σε κάθε φράση, τους καινούργιους συσχετισμούς  που διαμορφώνονται μεταξύ των στοιχείων του έργου στην εξελικτική τους πορεία.

Γιάννης Βαρβέρης, Πλατεία Θεάτρου, Περίπατοι σε πρόσωπα και απρόσωπα της Σκηνής (διασκευή)

Μάριος Πλωρίτης

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
Μια απαιώνια τραγωδία

«Μόχθων δ’ ουν άλλος ύπερθεν ή γας πατρίας στέρεσθαι»

(Από τους πόνους πιο πικρό δεν έχει σαν να  στερηθώ το χώμα μου το πατρικό)
Ευριπίδης, Μήδεια, στ. 649 (Μεταφρ. Π. Πρεβελάκη)

Ανάμεσα σε πολέμους και “ειρήνες” – όποιοι, όποιες, όπου Γης – το ανάλλαχτο «περιθωριακό» θέαμα μένουν οι τραγικές θεωρίες των προσφύγων – που, στην εποχή μας, έχουν πάρει διαστάσεις ανθρώπινων ωκεανών πια. Στην Αφρική και στην Ασία, στην Ανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή, παντού, μυριάδες μυριάδων απόκληροι «φεύγουν»-φεύγουν την πείνα ή/ και τον τρόμο για τις εσωτερικές τυραννίες ή τις ξενικές επιδρομές- και προσφεύγουν σε άλλες χώρες με την τρεμάμενη προσδοκία της επιβίωσης ή μιας καλύτερης διαβίωσης. Για να γνωρίσουν, εκεί, άλλους «πολέμους» και άλλους πόνους…

Η πρόσφατη καταστροφικότατη σύγκρουση στην Αραβική χερσόνησο (αλλά και οι άλλες, γειτονικές μας, προσφυγιές) συ­μπέσανε με τα 40 χρόνια απ’ την καθιέρωση του UNHCR, του θεσμού του «Ανώτατου Επιτρόπου για τους Πρόσφυγες» του ΟΗΕ, που, απ’ το 1951, έχει βοηθήσει 20 εκατομμύρια πρόσφυ­γες κάθε φυλής και κάθε ηπείρου[1] .

Δεν χρειάζεται να πω, και πάλι, πόσο οι Έλληνες είμαστε ευαίσθητοι και «συμπάσχοντες» στο θέμα αυτό – εμείς, που από χρόνους παλαιότατους γνωρίσαμε την ανάγκη ή τον εξαναγκασμό σε φυγή, ξενιτεμό, μετανάστευση, εξορία, προσφυγιά. Έτσι, η λέξη «ξενιτιά» σε καμιάν άλλη γλώσσα δεν έχει, ίσως, τόσο βαθιά οδυνηρό νόημα όσο στη δική μας. Οι ξεριζωμοί και οι «χαμένες» πατρίδες ήταν απαιώνιο μέρος της μοίρας αυτού του λαού.

Για τούτο, και οι Έλληνες έχουν ιστορήσει και θρηνήσει τον ξενιτεμό και την προσφυγιά όσο ελάχιστοι άλλοι, στο πέρασμα των αιώνων. Από την Οδύσσεια ως το Δημοτικό τραγούδι, τα ελληνικά ποιήματα ή πεζογραφήματα για την «ξενιτεία» είναι από τα πιο αλγεινά της παγκόσμιας Γραμματείας [2] .

Ο πρόσφατος πόλεμος, οι πολυάνθρωπες «έξοδοι» απ’ το Κουβέιτ, το Ιράκ, την Αλβανία κ.λπ. έφεραν στο νου ένα τέτοιο κείμενο, λιγότερο γνωστό από άλλα -νομίζω- αλλά θαυμάσιο στη δραματική παραστατικότητά του.

Αναφέρομαι σ’ ένα λόγο -τον Πλαταϊκό – που έγραψε ο Ισοκράτης, για να εκφωνηθεί στην αθηναϊκή Εκκλησία του Δήμου από τους Πλαταιείς. Οι τελευταίοι είχαν νικηθεί απ’ τους Θηβαίους και είχαν διωχτεί κακήν κακώς απ’ την κατεστραμμένη πόλη τους (374 π.Χ.). Όπως είναι γνωστό, οι Πλαταιείς είχαν παλιούς δεσμούς με την Αθήνα – ήταν οι μόνοι Βοιωτοί που την είχαν βοηθήσει στον Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα, «υπ’ αρετής και προθυμίας κινούμενοι» [3]. Φυσικό, λοιπόν, ήταν να καταφύγουν οι ξεριζωμένοι στους συμμάχους τους, ζητώντας τη βοήθειά τους («μετά τέκνων και γυναικών εις Αθήνας φυγόντες της ισοπολιτείας έτυχον» [4]). Κι αναθέσανε στον κορυφαίο ρήτορα της εποχής να συντάξει τον λόγο-έκκληση στους Αθηναίους, που θα εκφωνούσαν οι εκπρόσωποί τους. Κι είναι απελπιστικά επίκαιρο τα μέρος εκείνο του λόγου, όπου περιγράφονται οι αθλιότητες της προσφυγιάς και τα πολλαπλά αδιέξοδά της:

«Ποιους θα μπορούσε να βρει κανείς περισσότερο δυστυχισμένους από εμάς, που μέσα σε μια μέρα χάσαμε και την πατρίδα μας και τη γη μας και την περιουσία μας; και τώρα στερημένοι απ’ όλα τα απαραίτητα πλανιόμαστε εδώ κι εκεί σαν ζητιάνοι, μη ξέροντας πού να στραφούμε και υποφέροντας σ’ όποιο μέρος κι αν καταφύγουμε. Γιατί, αν βρούμε εκεί δυστυχισμένους ανθρώπους, πονάμε, αφού αναγκαστικά, εκτός από τις δικές μας συμφορές, μετέχουμε και στων άλλων τις λύπες. Κι αν πάλι βρεθούμε ανάμεσα σ’ ευτυχισμένους, πονάμε ακόμα πιο πολύ: όχι επειδή φθονούμε τα πλούτη τους, αλλά επειδή, μπροστά στην ευτυχία τους, νιώθουμε πιο βαθιά τη δική μας κακοπάθεια. Που  εξαιτίας της, δεν περνάμε ούτε μια μέρα αδάκρυτοι, μόνο πενθούμε καθημερινά κι αδιάκοπα τον χαμό της πατρίδας μας και θρηνούμε για την καταστροφή που μας βρήκε.

»Αληθινά, τι νομίζετε πως νιώθουμε βλέποντας τους γονείς μας να ζουν άθλια γηρατειά και τα παιδιά μας ν’ ανατρέφονται όχι όπως εμείς είχαμε ελπίσει, παρά να καταντάνε δούλοι εξαιτίας μικροδανείων [5]  άλλα να μπαίνουν υπηρέτες, κι άλλα να παλεύουν για τον επιούσιο όπως μπορούν , με τρόπο που δεν ταιριάζει ούτε στα έργα των προγόνων τους, ούτε στην ηλικία τους, ούτε στη δική μας περηφάνεια.

»Και το πιο σπαρακτικό απ’ όλα, να βλέπεις να χωρίζονται όχι μόνο πολίτες και συμπολίτες, αλλά και γυναίκες απ’ τους άντρες τους και θυγατέρες απ’ τις μητέρες τους, κι όλοι οι συγγενικοί δεσμοί να διαλύονται , όπως έγινε με πολλούς συντοπίτες μας εξαιτίας της κατάρας που μας βρήκε. Γιατί αφού χάθηκε η κοινή ζωή μας, ο καθένας δεν στηρίζει πια τις ελπίδες του παρά στον εαυτό του μονάχα.

»Και βέβαια, δεν ξαστοχάτε –νομίζουμε- και τις άλλες ντροπές και ταπεινώσεις που φέρνει η φτώχεια και η προσφυγιά, και που εμείς τις νιώθουμε στην ψυχή μας πιο βαριά απ’ τους άλλους, αλλά δεν τις ξεστομίζουμε, επειδή ντρεπόμαστε να συζητάμε μία-μία τις δυστυχίες μας...[6]»

Αυτό το μοιρολόι της προσφυγιάς και της ξενιτιάς έρχεται και ξανάρχεται από χίλιες μεριές, με χίλιες φωνές, μεσ’ από καιρούς και τόπους. Μα απ’ όλα πιο θανατερό, το φαρμάκι της μοναξιάς των εξόριστων, που μνημονεύει ο Ισοκράτης. Δυο αιώνες πρωτύτερά του ο Θέογνις έγραφε:

«Φίλο και σύντροφο πιστό δεν έχει ο πρόσφυγας κανέναν∙

και αυτό κάνει πιο αβάσταχτη την προσφυγιά»

(«Ουδείς τοι φεύγοντι φίλος και πιστός εταίρος∙

της δε φυγής τουτ’ ανιηρότερον [7]).

Κι άλλους 23 αιώνες μετά ο Λαμεννέ θα πει, σχεδόν ταυτόσημα:

«Δεν έχει φίλους, σύζυγο, γονείς, αδέρφια, παρά μόνο στην πατρίδα. Ο εξόριστος είναι παντού μονάχος [8]».

Κι από μια μακρινή χώρα –τη Μαλαισία- που ο λαός της γνώρισε κι αυτός φοβερές δοκιμασίες προσφυγιάς, αποκρίνεται καταληκτικά η παροιμία:

«Μπορεί να βρέχει χρυσάφι κι ασήμι σε ξένη χώρα, και σπαθιά και λόγχες στη δική σου – κι ωστόσο, τρισκαλύτερα να’ σαι στη γη σου».

Κι εμείς οι άλλοι το λιγότερο που μπορούμε να τους δώσουμε είναι «ισοπολιτεία» – μεταχείριση και βοήθεια σαν σε ομότυχους.

Μάριος Πλωρίτης, Επιφυλλίδες 1989-2004, Πρώτος τόμος

[1] Ο UNHCR τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ το 1954 Kαι το 1981. Εκδίδει στη Γενεύη το περιοδικό Refugees.
[2] Βλ.διεξοδικά το άρθρο μου «Νόστος», Το Βήμα, 9.1.1983, και σε Νέα Πολιτικά Α΄, Καστανιώτης 1900, σελ. 237-244
[3] Ηρόδοτος,Η΄,5.
[4] Διόδωρος,ΙΕ΄, 46.
[5] Όσοι δανείζονταν, έβαζαν «υποθήκη» και το ίδιο το σώμα τους. Κι όταν δεν εξοφλούσαν το δάνειο, γίνονταν δούλοι του δανειστή τους.
[6] Πλαταϊκός, 46-50. Θεωρείται απ’ τους πιο γλαφυρούς λόγους του Ισοκράτη, που έξι χρόνια πριν, είχε γράψει τον ονομαστό Πανηγυρικό του.
[7] Ελεγείαι  Α΄, 209.
[8] Lamennais, Λόγοι ενός πιστού, XLI.

Μαλάλα Γιουσαφζάι
Ενα παιδί, ένας δάσκαλος κι ένα βιβλίο μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο
12|07|2013

«Δεν είμαι εδώ για να πάρω εκδίκηση από τους Ταλιμπάν. Αλλά για να υπερασπιστώ το δικαίωμα όλων των παιδιών στην εκπαίδευση». Η φωνή της Μαλάλα Γιουσαφζάι ακούστηκε και πάλι. Η έφηβη από το Πακιστάν, που έγινε στόχος των Ταλιμπάν επειδή υπερασπιζόταν το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, έκανε την πρώτη της δημόσια εμφάνιση. Στην ομιλία της στον ΟΗΕ δήλωσε πως οι σφαίρες που δέχθηκε στο κεφάλι δεν την έκαναν να σιωπήσει. Και ξανάρχισε τη μάχη της.

Μιλώντας στη Συνέλευση των Νέων στην έδρα του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, τόνισε πως «ένα παιδί, ένας δάσκαλος κι ένα βιβλίο μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο». Η Μαλάλα είχε γίνει σύμβολο στο Πακιστάν με το blog της στο οποίο από τα 14 της υπερασπιζόταν το δικαίωμα των κοριτσιών όπως εκείνη να πηγαίνουν στο σχολείο. Το όνομά της όμως έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο εξαιτίας της φρίκης που έζησε, όταν οι Ταλιμπάν μπήκαν σε σχολικό λεωφορείο και την πυροβόλησαν στο κεφάλι.

«Είμαι εδώ για να μιλήσω για το δικαίωμα κάθε παιδιού στην εκπαίδευση», είπε, όταν έκανε ανήμερα των γενεθλίων της την πρώτη της εμφάνιση από τη στιγμή που πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο.

«Στις 9 Οκτωβρίου με πυροβόλησαν στην αριστερή πλευρά του κεφαλιού και νόμισαν ότι οι σφαίρες θα με κάνουν να σιωπήσω, όμως απέτυχαν. Απ’ αυτή τη σιωπή ξεπήδησαν χιλιάδες φωνές. Σήμερα δεν είναι η ημέρα της Μαλάλα, είναι η ημέρα όλων των γυναικών, των αγοριών και των κοριτσιών που ύψωσαν τη φωνή τους για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους. Δεν βρίσκομαι εδώ για να πάρω εκδίκηση από τους Ταλιμπάν αλλά για να υπερασπιστώ το δικαίωμα όλων των παιδιών στην εκπαίδευση», είπε η έφηβη που καταχειροκροτήθηκε από το ακροατήριο.

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Γκι-μουν υπενθύμισε ότι περισσότερα από 57 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν ούτε καν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Τα περισσότερα από αυτά είναι κορίτσια και τα μισά ζουν σε εμπόλεμες ζώνες. Αναφερόμενος στις πρόσφατες επιθέσεις εναντίον εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στο Πακιστάν και τη Νιγηρία, σημείωσε ότι «τα σχολεία πρέπει να γίνουν καταφύγια για όλα τα παιδιά, κορίτσια και αγόρια».

Η 16χρονη, που είναι υποψήφια για το Νόμπελ Ειρήνης, παρέδωσε στον Μπαν μια πρόταση που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο και συγκέντρωσε περισσότερες από 3 εκατομμύρια υπογραφές με αίτημα να χρηματοδοτηθούν από τις 193 χώρες-μέλη του Οργανισμού εκπαιδευτικά ιδρύματα, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλα τα παιδιά θα έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το 2015.

Μαλάλα Γιουσαφζάι

Η είδηση που ακολουθεί μας πληροφορεί ότι το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για το 2014 απονεμήθηκε στην Μαλάλα Γιουσαφζάι και στον Καϊλάς Σατιάρτ.

Στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον ινδό Καϊλάς Σατιάρτ το Νόμπελ Ειρήνης για το 2014
Ιδιαίτερος ο συμβολισμός της απονομής του βραβείου «σε έναν ινδουιστή και μία μουσουλμάνα, σε έναν Ινδό και μία Πακιστανή»
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  10/10/2014

H Μαλάλα Γιουσαφζάι και o ινδός Καϊλάς Σατιάρτ
(Πηγή: EPA/JASON SZENES / MARTIAL TREZZINI)

Όσλο

Στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον ινδό Καϊλάς Σατιάρτ απονέμεται το βραβείο Νόμπελ για το 2014, όπως ανακοίνωσε η νορβηγική επιτροπή.

Η 17χρονη μαθήτρια είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση ως «σύμβολο» του αγώνα για το δικαίωμα των κοριτσιών στη σχολική εκπαίδευση, ενώ ο ινδός ακτιβιστής έχει μεγάλη δραστηριότητα στον αγώνα κατά της παιδικής εργασίας.

Η επιτροπή τονίζει ιδιαίτερα τον συμβολισμό της απονομής του βραβείου «σε έναν ινδουιστή και μία μουσουλμάνα, σε έναν Ινδό και μία Πακιστανή, στον κοινό αγώνα για την εκπαίδευση και εναντίον του εξτρεμισμού».

Η 17χρονη Πακιστανή μαθήτρια που αγωνίζεται για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση ήταν φαβορί και πέρυσι, αλλά τελικά το βραβείο είχε απονεμηθεί στον Οργανισμό για τη Μη Διάδοση των Χημικών Όπλων, με φόντο τη συριακή κρίση.

Η νεαρή μαθήτρια είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση από Ταλιμπάν που εισέβαλαν στο σχολικό λεωφορείο που βρισκόταν και την τραυμάτισαν σοβαρότατα στο κεφάλι. Η κοπέλα είχε μεταφερθεί στη Βρετανία, όπου και κατάφερε να ξεπεράσει τον τραυματισμό της.

Ανακοινώνοντας την απονομή του βραβείου, ο πρόεδρος της νορβηγικής επιτροπής ανέφερε ότι Σατιάρτ «διατηρώντας την παράδοση του Γκάντι, έχει βρεθεί στην κορυφή διαφόρων μορφών διαμαρτυρίας, όλες ειρηνικές, που επικεντρώνονται στην εκμετάλλευση παιδιών για οικονομικό όφελος». «Έχει συμβάλει επίσης στην προώθηση σημαντικών διεθνών κινήσεων για τα δικαιώματα των παιδιών» προσθέτει η ανακοίνωση.

Όσον αφορά την μαθήτρια, τονίζει ότι «παρά το νεαρό της ηλικίας της, η Μαλάλα Γιουσαφζάι έχει ήδη παλέψει εδώ και χρόνια για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, και έγινε το παράδειγμα ότι τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της κατάστασής τους, και το έκανε αυτό κάτω από τις πιο επικίνδυνες περιστάσεις».

1. Άλλαξε τον εαυτό σου.
“Πρέπει να είσαι η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο”.
“Ως ανθρώπινα όντα, η μεγαλοσύνη μας έγκειται όχι τόσο πολύ στην ικανότητά μας να αναμορφώσουμε τον κόσμο – αυτός είναι ένας μύθος της ατομικής εποχής – όσο στο να αναμορφώνουμε τους εαυτούς».

2. Εσύ έχεις τον έλεγχο.
“Κανείς δεν με βλάπτει χωρίς την άδειά μου” .
“Το τι νιώθεις και πώς αντιδράς σε κάτι, εξαρτάται πάντα από σένα. Μπορείς να επιλέξεις τις σκέψεις, τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά σου σχεδόν στα πάντα. Κανείς εκτός από σένα δεν μπορεί να ελέγξει πώς εσύ νιώθεις”.

3. Συγχώρησε.
“Ο αδύναμος δεν μπορεί να συγχωρήσει. Η συγχώρεση είναι ιδιότητα των δυνατών”.
“Ο οφθαλμός αντί οφθαλμού, καταλήγει να κάνει όλο τον κόσμο τυφλό” .
“Το να πολεμάς το κακό με κακό δεν βοηθά κανέναν. Αν δεν συγχωρείς, τότε αφήνεις το παρελθόν και κάποιον άλλον να ελέγχει πως νιώθεις. Συγχωρώντας, απελευθερώνεσαι από αυτά τα δεσμά και τότε μπορείς να συγκεντρωθείς ολοκληρωτικά στον επόμενο στόχο σου”.

4. Χωρίς δράση δεν πας πουθενά.
“Ένα γραμμάριο πράξης αξίζει περισσότερο από τόνους διδασκαλίας.”
“Χωρίς δράση λίγα μπορούν να γίνουν. Το διάβασμα και η μελέτη μπορεί να δώσει κυρίως γνώση. Πρέπει να δραστηριοποιηθείς, για να μεταφράσεις τη γνώση σε αποτελέσματα και κατανόηση.”

5. Πρόσεχε τη στιγμή.
“Δεν θέλω να προβλέπω το μέλλον. Με απασχολεί να νοιάζομαι για το παρόν. Ο Θεός δεν μου έχει δώσει έλεγχο των στιγμών που θα έρθουν”.
“Ο καλύτερος τρόπος να ξεπεράσεις την εσωτερική αντίσταση, που συχνά μας σταματάει από τη δράση, είναι να μένεις στο παρόν όσο το δυνατόν περισσότερο και να έχεις αποδοχή».

6. Ο καθένας είναι άνθρωπος.
“Υποστηρίζω ότι είμαι ένα απλό άτομο υποκείμενος στα λάθη, όπως κάθε θνητός συνάνθρωπός μου. Ξέρω όμως, ότι έχω αρκετή ταπεινότητα να ομολογήσω τα λάθη μου και να μην παλινωδήσω”.
“Δεν είναι σοφό να είσαι σίγουρος για τη σοφία κάποιου. Είναι υγιές να θυμάσαι ότι ο δυνατός  μπορεί να εξασθενίσει και ο σοφός να σφάλλει”.

7. Έχε επιμονή.
“Πρώτα σε αγνοούν, μετά γελάνε μαζί σου, ύστερα σε πολεμούν, έπειτα νικάς”.
“Να είσαι επίμονος. Με το χρόνο η αντίσταση γύρω σου θα φθίνει και θα μικρύνει».
«Βρες τι αληθινά σου αρέσει να κάνεις. Τότε θα βρεις το εσωτερικό κίνητρο για να συνεχίζεις“.

8. Δες το καλό στους ανθρώπους και βοήθησέ τους.
“Κοιτάζω μόνο τις καλές ποιότητες των ανθρώπων. Μιας και δεν είμαι αλάνθαστος ο ίδιος, δεν τολμώ να εξετάζω τα σφάλματα των άλλων”.
“Υπάρχουν πάντα καλά στοιχεία στους ανθρώπους και υπάρχουν πράγματα που δεν είναι τόσο καλά. Όμως μπορείς να επιλέξεις σε τι να επικεντρωθείς . Αν θέλεις βελτίωση, τότε η επικέντρωση στα καλά των ανθρώπων είναι μία χρήσιμη επιλογή. Κάνει τη ζωή πιο εύκολη και οι σχέσεις γίνονται πιο ευχάριστες και θετικές”.
“Έτσι, γίνεται ευκολότερο να παρακινείς τον εαυτό σου να βοηθάς τους συνανθρώπους σου και να τους δίνεις αξία, που κάνει όχι μόνο καλύτερη τη ζωή τους, αλλά σιγά-σιγά τείνεις να παίρνεις πίσω αυτό που δίνεις. Και τα άτομα που βοηθάς νιώθουν την τάση να βοηθούν άλλους ανθρώπους. Έτσι δημιουργείται μία ανοδική σπείρα θετικής αλλαγής που μεγαλώνει και ισχυροποιείται”.

9. Να συνδέεσαι, να είσαι αυθεντικός να είσαι ο αληθινός εαυτός σου.
“Ευτυχία είναι όταν αυτά που σκέφτεσαι, λες και κάνεις, είναι σε αρμονία”.
“Βρίσκεις μεγαλύτερη εσωτερική απόλαυση, όταν οι σκέψεις, οι λέξεις και οι πράξεις σου είναι ευθυγραμμισμένες. Νιώθεις δυνατός και καλά με τον εαυτό σου”.

10. Συνέχισε να μεγαλώνεις και να εξελίσσεσαι.
“Μπορείς σχεδόν πάντα να βελτιώνεις τις ικανότητές σου, τις συμπεριφορές σου ή να επαναξιολογείς τις αποτιμήσεις σου. Μπορείς να αποκτήσεις μεγαλύτερη κατανόηση του εαυτού σου και του κόσμου. Το να επιλέξεις να μεγαλώσεις και να εξελιχθείς είναι ένα πιο ευχάριστο και πιο χρήσιμο μονοπάτι για να ακολουθήσεις”.

Ιράκ: Παγκόσμιο σοκ από τους βανδαλισμούς των τζιχαντιστών
Αρχαιολογικοί θησαυροί… στο έλεος βανδάλων.

Με βαριοπούλες και τρυπάνια, οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους κατέστρεψαν μνημεία ανεκτίμητης αξίας της ασσυριακής και ελληνιστικής εποχής.
Προέρχονται από το μουσείο της Μοσούλης στο Ιράκ και χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ. Εκτιμάται ότι ορισμένα δεν είναι τα πρωτότυπα.

Σε βίντεο που ανάρτησαν στο διαδίκτυο, οι τζιχαντιστές υποστηρίζουν ότι καταστρέφουν ειδωλολατρικά σύμβολα.

Οι βανδαλισμοί προκάλεσαν παγκόσμιο σοκ. Η UNESCO παραπέμπει την υπόθεση στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης.

«Αυτή η τραγωδία δεν αφορά μόνο τον πολιτισμό. Είναι μέγιστο ζήτημα ασφάλειας και βλέπουμε ότι οι τρομοκράτες χρησιμοποιούν την καταστροφή μνημείων ως στρατηγική τρόμου, με στόχο την αποσταθεροποίηση και τον εκφοβισμό των ανθρώπων για να διασφαλίσουν την ηγεμονίας τους», τόνισε η Γενική Διευθύντρια της UNESCO, Ιρίνα Μπόκοβα.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ακραίοι Ισλαμιστές επιτίθενται εναντίον μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το 2001 στο Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν κατεδάφισαν με άρματα μάχης και ρουκέτες δύο από τα μεγαλύτερα αγάλματα του Βούδα. Είχαν σμιλευτεί στους βράχους της περιοχής Μπαμιγιάν και χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα.

gr.euronews

Μαρία Κατσουνάκη
Ανθρώπινη ασπίδα πολιτισμούΣημασία δεν έχει αν εισέβαλαν εννέα ή χίλιοι στο μουσείο του Καΐρου, αν οι βάνδαλοι προκάλεσαν ή όχι ζημιές, αν αποκεφάλισαν δύο μούμιες, αν έσπασαν προθήκες και έκλεψαν ή όχι, αν, τελικώς, τους συνέλαβαν ή όχι. Όταν μια χώρα βρίσκεται στην κατάσταση που είναι η Αίγυπτος σήμερα, πολλές πληροφορίες είναι αντικρουόμενες, οι λεηλασίες είναι σχεδόν αναπόφευκτες. Εξάλλου, μπορεί και ν’ ακουστεί παράτονος ο θρήνος για τα αρχαία όταν χάνονται τόσες ανθρώπινες ζωές. 

Οι δηλώσεις αρχαιολόγων και διευθυντών μουσείων απ’ όλον τον κόσμο καταλήγουν στην ίδια διαπίστωση: «Τα αντικείμενα που φυλάσσονται στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους της Aιγύπτου είναι ανεκτίμητης αξίας. Αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα της παγκόσμιας κληρονομιάς, που πρέπει να προστατευθεί με κάθε κόστος». Η αγωνία και ο οξύς, σπαρακτικός τόνος των δημοσιευμάτων δεν διαφέρει από αντίστοιχα που αφορούσαν την «τρομακτική πολιτιστική καταστροφή του Ιράκ» και τις «ανυπολόγιστες απώλειες στο μουσείο της Βαγδάτης».
Το Κάιρο και το Λούξορ, όπως επανειλημμένως οι μυθικές πόλεις της Μεσοποταμίας, εκτεθειμένες στο χάος των εξεγέρσεων, του πολέμου, ευάλωτες και απροστάτευτες στο πλιάτσικο, στη θηριωδία. Στους αρχαιολογικούς θησαυρούς εγγράφεται η οδυνηρή μαρτυρία ιστορικών γεγονότων και εποχών.

Όμως, στο Κάιρο και στο Λούξορ αυτές τις ημέρες των μεγάλων κραδασμών, η αντίδραση των πολιτών προτείνει μιαν άλλη ανάγνωση της πραγματικότητας και της ειδησεογραφίας: νεαροί Αιγύπτιοι σχημάτισαν μια ανθρώπινη αλυσίδα έξω από το Εθνικό Μουσείο αλλά και τους ναούς του Καρνάκ, για να προστατεύσουν και να διαφυλάξουν τις συλλογές, βοηθώντας τον στρατό που είχε ήδη σπεύσει.

Όσες αποκλίσεις κι αν υπάρχουν στα δημοσιεύματα για τους βανδαλισμούς, στην ανθρώπινη αλυσίδα όλες οι πληροφορίες συγκλίνουν. Ο υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, μάλιστα, δρ Ζαχί Χαουάς, μίλησε συγκινημένος για τους «Αιγύπτιους, νέους και μεγάλους, που ενώθηκαν σαν ένας άνθρωπος για να προστατέψουν τα μνημεία σε ολόκληρη τη χώρα». «Τα μνημεία», υπογράμμισε ο κ. Χαουάς, «είναι ασφαλή χάρη στον στρατό και στους πολίτες».

Ποιος ξέρει αν στο μυαλό των εκατοντάδων αυτών εθελοντών λειτούργησαν έννοιες όπως 5.000 χρόνια πολιτισμού, κληρονομιά, περιουσία όλης της ανθρωπότητας. Αν στο μυαλό κάθε Αιγύπτιου που κρατάει τον άγνωστο διπλανό του για να συναποτελέσουν όλοι μαζί την «αλυσίδα» προέχει ο θησαυρός του Τουταγχαμών από τη ζωή τη δική τους ή των συνανθρώπων τους.

Σημασία έχει ότι αυθόρμητα, καθένας από αυτούς, αισθάνθηκε την ανάγκη να προσδιορίσει το όριο ανάμεσα στον πολιτισμό και στη βαρβαρότητα, ανάμεσα στην ευγένεια και την εξαχρείωση, ανάμεσα στη ζωή που θέλουν και εκείνη που δεν θέλουν. Να καθορίσουν, με τα σώματά τους, τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ελευθερία και την υποταγή. Γιατί κάτι τέτοιες στιγμές οι κανόνες της ζωής και της τέχνης συμπίπτουν.

Μαρία Κατσουνάκη,
Ανθρώπινη ασπίδα πολιτισμού, Η Καθημερινή, 2-2-2011

Γαλλία: Επιμένει σε απελάσεις Ρομά ο υπουργός Εσωτερικών

Στην απέλαση των Ρομά από το γαλλικό έδαφος επιμένει ο υπουργός Εσωτερικών Μανουέλ Βαλς παρά τις επικρίσεις που έχουν διατυπωθεί για τις θέσεις του από οργανώσεις προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, καθώς και συναδέλφους του στο υπουργικό συμβούλιο.

Ο Μανουέλ Βαλς επισημαίνει ότι ελάχιστοι Ρομά έχουν κατορθώσει να ενσωματωθούν στη γαλλική κοινωνία και η «πλειονότητα πρέπει να σταλεί πίσω στα σύνορα».

Η Διεθνής Αμνηστία την ίδια στιγμή ζητά την απαγόρευση των αναγκαστικών απελάσεων των Ρομά στη Γαλλία σε έκθεσή που δόθηκε στη δημοσιότητα την Τετάρτη.

Η οργάνωση αναφέρει ότι περισσότεροι από 10.000 Ρομά εκδιώχθηκαν από προσωρινούς καταυλισμούς στη χώρα το πρώτο εξάμηνο του 2013.

Και ταυτόχρονα προειδοποιεί ότι τα σχόλια του Μανουέλ Βαλς είναι πιθανό να «διαιωνίσουν τα στερεότυπα και να ενθαρρύνουν την έχθρα» για τους περίπου 20.000 Ρομά που βρίσκονται στη Γαλλία, προερχόμενοι κυρίως από τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την πρώην Γιουγκοσλαβία.

Το Βήμα, 25/09/2013

Μενέλαος Μυρίλλας
O Ζυλιέν είναι πρόσφυγας από την Αφρική και σήμερα έγινε η πρωτιά των πανελλαδικών στα Γιάννενα

Eυχαρίστησε την Ελλάδα που τον στήριξε και τον κόσμο του ΕΠΑΛ Κόνιτσας που έγινε η οικογένειά του

«Ευχαριστώ την Ελλάδα που με στήριξε. Ευχαριστώ όλους εδώ στην Κόνιτσα, που με βοήθησαν να σταθώ στη ζωή και να προχωρήσω». Με αυτά τα λόγια, ο 20χρονος Ζυλιέν, που «δραπέτευσε» από την Αφρική τον Νοέμβριο του 2011 και σήμερα είναι πρώτος εισακτέος στο ΤΕΙ Ηλεκτρολόγων Μηχανικών Πειραιά με 18.500 μόρια, μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για τον δικό του προσωπικό αγώνα στη νέα πατρίδα του, όπως χαρακτηριστικά αποκαλεί την Ελλάδα.

 Ο Ζυλιέν από το Κέντρο Προστασίας Ανηλίκων Προσφύγων της Κόνιτσας, όπου διαμένει τα τελευταία τρία χρόνια μίλησε στο αθηναϊκό πρακτορείο και μοιράζεται τη χαρά του: «Θέλω να αφιερώσω αυτή την επιτυχία στους γονείς και τα αδέλφια μου, που δεν υπάρχουν πια στη ζωή» λέει και προσπαθεί να κρύψει τα δάκρυα που κυλούν από τα μάτια του. Όταν έφτασε στην Ελλάδα ήταν 16 χρόνων. Τον πρώτο καιρό αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες. Ως «παράνομος μετανάστης», έμεινε για τρεις μήνες στα κρατητήρια του Έβρου και στη συνέχεια περιπλανήθηκε στο κέντρο της Αθήνας, ώσπου τον Οκτώβριο του 2012, με εισαγγελική παραγγελία, φιλοξενήθηκε στο Κέντρο της Κόνιτσας.

  Οι υπάλληλοι του Κέντρου θυμούνται πως τότε ο Ζυλιέν δεν μίλαγε ελληνικά, ήταν πάντα θλιμμένος, σκεπτικός και το μοναδικό αίτημά του ήταν να πάει σε σχολείο. Οι υπεύθυνοι αποφάσισαν να εγγράψουν τον νεαρό πρόσφυγα από την Αφρική, στο ΕΠΑΛ της Κόνιτσας.

 «Οι γονείς μου, πάντα μού έλεγαν ότι το πιο σημαντικό στη ζωή είναι η παιδεία. Εγώ αυτό το κράτησα» εξηγεί ο Ζυλιέν, όταν τον ρωτάμε για τη θέλησή του να συνεχίσει στο σχολείο, που απρόσμενα είχε διακόψει στην πατρίδα του, αλλά και για τη δύσκολη ελληνική γλώσσα, την οποία με επίπονες και επίμονες προσπάθειες κατάφερε να μάθει. Όπως αναφέρει, στο Κέντρο της Κόνιτσας, από την πρώτη στιγμή, η καθηγήτρια-φιλόλογος Γιάννα Νίκου του παρέδιδε μάθημα Ελληνικών τα απογεύματα.  

Στις περισσότερες κουβέντες του, ο Ζυλιέν επικαλείται τον Θεό, στον οποίο όπως μας αποκαλύπτει, προσεύχεται καθημερινά. Πάνω στο γραφείο του, μας δείχνει την Καινή Διαθήκη, «φυλαχτό» από τη μητέρα του, πριν την αποχωριστεί για πάντα, βίαια. Οι άνθρωποι της Κόνιτσας λένε πως πολλές φορές είδαν τον Ζυλιέν να ανηφορίζει με τα πόδια το βουνό και να πηγαίνει στην Μονή Στομίου, το ησυχαστήριο του Αγίου Παϊσιου.

 Ο Ζυλιέν στο θρανίο του -«Θέλω να νιώθω ασφαλής και να έχω διεθνή προστασία, σύμφωνα με τη συνθήκη της Γενεύης. Θέλω να προχωρήσω για να γίνω χρήσιμος και σημαντικός άνθρωπος για την κοινωνία. Να προσφέρω, όσο μπορέσω, στην Ελλάδα που με βοήθησε»  

Το ΕΠΑΛ της Κόνιτσας ήταν για τον νεαρό μία οικογένεια, γιατί, όπως μας περιγράφει, οι συμμαθητές και οι καθηγητές του τον αγκάλιασαν από την πρώτη στιγμή. Ήταν ο πρώτος μαθητής στην τάξη, κάθε χρόνο, και το απολυτήριό του γράφει 19,8.

 Τον περασμένο Αύγουστο, ο Ζυλιέν έκανε αίτηση για χορήγηση προσφυγικού ασύλου. «Θέλω να νιώθω ασφαλής και να έχω διεθνή προστασία, σύμφωνα με τη συνθήκη της Γενεύης. Θέλω να προχωρήσω για να γίνω χρήσιμος και σημαντικός άνθρωπος για την κοινωνία. Να προσφέρω, όσο μπορέσω, στην Ελλάδα που με βοήθησε» είναι η απάντησή του στο ερώτημα για το πώς βλέπει τώρα το μέλλον του.  

Τον ελεύθερο χρόνο του, ο νεαρός ζει με αναμνήσεις από την οικογένεια που έχασε και τον τόπο του. Γιός πολιτικού, αν και γύρισε σελίδα στη ζωή, δεν διαγράφει από τη μνήμη του τον αγώνα του πατέρα του και των συμπατριωτών του για τη δημοκρατία.

Μ. Μυρίλλας, www.lifo.gr, 26.8.2015

Παρακολουθήστε με προσοχή το βίντεο:

http://www.youtube.com/watch?v=VtoBg9W1KiE    

Παρακολουθήστε με προσοχή το βίντεο:

http://www.youtube.com/watch?v=Yj71eYA09C0

Παρακολουθήστε με προσοχή το ρεπορτάζ:

 https://www.youtube.com/watch?v=sNA9UyftoCQ

Η φωτογραφία από τη διεύθυνση: http://goo.gl/kCLHcr

«ΤΑ ΝΕΑ» μίλησαν με τους αποφοίτους του Πειραματικού Λυκείου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που βγαίνουν στην αγορά εργασίας με την ανεργία να βρίσκεται στα ύψη

Στο σχολείο ήταν σταθερά μεταξύ των καλών μαθητών με υψηλές επιδόσεις. Το 2006 έφευγε από το Πειραματικό Λύκειο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη με το απολυτήριο στα χέρια, κάνοντας όνειρα και σχέδια για το μέλλον. Σχεδόν έξι χρόνια μετά, για τον ίδιο αλλά και για τους περισσότερους συμμαθητές του τα πράγματα δεν ήρθαν έτσι όπως ακριβώς τα περίμενε.

Ο Δημήτρης Πέτσας είναι 24 ετών. Πέρυσι αποφοίτησε από τη Σχολή Φυσικοθεραπείας Θεσσαλονίκης, στο ΤΕΙ Σίνδου και, παρότι είχε αρκετές προτάσεις για εργασία πάνω στο αντικείμενο των σπουδών του, εκείνος τους τελευταίους μήνες διαβάζει για να δώσει κατατακτήριες. «Θέλω να περάσω στην Οδοντιατρική, που ήταν και ο αρχικός μου στόχος», λέει στα «ΝΕΑ» ο νεαρός, ο οποίος μένει στο πατρικό σπίτι με τους γονείς και την αδελφή του.

Είναι τα παιδιά που γεννήθηκαν το ’88. Οι περισσότεροι από τους 26 μαθητές του Γ2 στο Πειραματικό Λύκειο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στη Θεσσαλονίκη άρχισαν μαζί το γυμνάσιο και τέλειωσαν μαζί το λύκειο. Ωστόσο από το 2006, όταν και τέλειωσαν το σχολείο, άλλαξαν πολλά. Κάποιοι υπολόγιζαν πως στην ηλικία που είναι σήμερα θα είχαν σταθερή εργασία, άλλοι ότι θα μπορούσαν να μείνουν μόνοι τους και οι περισσότεροι πίστευαν πως η κατάσταση θα ήταν τέτοια που δεν θα τους ανάγκαζε να φύγουν από την πόλη τους ή ακόμη και από τη χώρα. «Η αλήθεια είναι ότι την αγαπώ πολύ την Ελλάδα. Η συναισθηματική μου πλευρά μου λέει να προσπαθήσω, έστω για ένα διάστημα, να πετύχω τους στόχους που έχω βάλει στην πατρίδα μου. Σκέφτομαι ότι θα είναι ιδανικό να προσφέρω τις γνώσεις μου στους συμπολίτες μου. Με τη λογική μου πλευρά, όμως, εξετάζω και το ενδεχόμενο, εάν δεν τα καταφέρω το διάστημα αυτό, να καταφύγω στη λύση του εξωτερικού», λέει ο Δημήτρης.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ. Η επαγγελματική αποκατάσταση, η οικονομική αστάθεια αλλά και η δυνατότητα να δημιουργήσουν οικογένεια ύστερα από κάποια χρόνια φαίνεται πως προβληματίζουν τους νέους στην ηλικία των 23 και 24 ετών. Και όχι άδικα. Σύμφωνα με τα πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, ένας στους δύο (51,1%) νέους έως 24 ετών τον Δεκέμβριο του 2011 ήταν άνεργος. Και δεν είναι η μόνη αρνητική «πρωτιά» για τους νέους, αφού 57% των Ελλήνων ηλικίας 18 – 34 παραμένει στο πατρικό σπίτι. […]

Άλλα περίμεναν και άλλα βρίσκουν
Ανήκουν σε µία γενιά… αδικημένη. Τα πτυχία, ακόμη και οι σπουδές στο εξωτερικό δεν τους εξασφαλίζουν µία θέση στην αγορά εργασίας. Αυτό διαπιστώνουν και αρκετοί απόφοιτοι της τάξης του 2006 στο Πειραματικό Λύκειο του Πανεπιστημίου Μακεδονίας

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΝΑΛΜΠΑΝΤΗΣ
Είναι στο 6ο έτος του Τμήματος  Πολιτικών Μηχανικών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τον τελευταίο μήνα βρίσκεται στη Φλωρεντία της Ιταλίας, µε το πρόγραμμα Erasmus. Όπως λέει χαρακτηριστικά, δεν θέλει καν να θυμάται τα όνειρα που έκανε το 2006, «γιατί µε τα σημερινά δεδομένα ήταν µάλλον ουτοπικά. Όπως και η πλειονότητα των συναδέλφων µου, φαντάζομαι πως είχαμε στόχο, για αρχή, να ανοίξουμε ή να δουλέψουμε σε ένα γραφειάκι πάνω στον τομέα των κατασκευών, ο οποίος τότε είχε ακόμα δουλειά και από κει και ύστερα να πιάσουμε, όποια ευκαιρία µας παρουσιαστεί»

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΒΛΑΣΑΚΟΥ∆ΗΣ
Σπούδασε σε κολέγιο διοίκηση επιχειρήσεων και ήταν αυτό, όπως παραδέχεται, που ήθελε να κάνει.
Άλλωστε, περίμενε η οικογενειακή επιχείρηση κατασκευής επίπλων. «Ήταν ένα μέλλον πιο σίγουρο», λέει. Μέχρι πρόσφατα είχε ανοίξει και το δικό του κατάστημα λιανικής, όπου πωλούσε τα προϊόντα της οικογενειακής επιχείρησης. Ωστόσο, πριν από περίπου δύο μήνες αναγκάστηκε να βάλει λουκέτο, λόγω οικονομικής κρίσης. «Παρ’ όλο που έτυχε αυτή η επαγγελματική αναποδιά, ακόμη δεν έχω φτάσει στο αμήν». […]

ΑΝΤΑΜ ΣΑΪΝΤ
Στην Αγγλία µένει και εργάζεται τον τελευταίο χρόνο ο νεαρός Άνταµ, καθώς μετά την ολοκλήρωση της πρακτικής του άσκησης, βρήκε µία θέση οικονομικού μάνατζερ ορισμένου χρόνου σε εταιρεία οργάνωσης διεθνών εκθέσεων. «Αυτό  που µε φοβίζει είναι ότι δυστυχώς δεν θα μπορέσω να γυρίσω σύντομα πίσω στη χώρα μου».  […] 

ΚΑΡΟΛΙΝΑ – ΝΑΥΣΙΚΑ ΣΙ∆ΗΡΟΠΟΥΛΟΥ
Κάποιοι θα τη θεωρήσουν από τα τυχερά παιδιά της γενιάς της, αφού όχι µόνο εργάζεται, αλλά η δουλειά της είναι σχετική µε το αντικείμενο των σπουδών της.
Ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη φυσικοθεραπεία στο ΤΕΙ Θεσσαλονίκης το 2010. «Ήταν η πρώτη µου επιλογή, παρ’ όλο που είχα πολλά περισσότερα µόρια», λέει. Η 24χρονη δουλεύει από τα 19 της, παράλληλα µε τις σπουδές, ενώ ο βαθμός του πτυχίου της ήταν ο δεύτερος καλύτερος της χρονιάς της. «Όταν κάτι σου αρέσει, απλά το κυνηγάς. Την  πρακτική µου άσκηση την έκανα στην Ισπανία και φοβάμαι πως θα χρειαστεί να ξαναφύγω για το εξωτερικό, αφού εδώ δεν υπάρχει φως»

ΑΓΗΣ ΤΟΤΤΙΚΙ∆ΗΣ
Δεν πέρασε σε κάποια σχολή, ούτε καν το κυνήγησε. Από μικρός ένα όνειρο είχε: να γίνει τραγουδιστής. Ξεκίνησε να τραγουδά σε νυχτερινά κέντρα, πριν από τρία χρόνια. Τον τελευταίο μήνα ψάχνει για δουλειά, αφού και ο φανταχτερός χώρος του τραγουδιού περνάει κρίση.

«Οι γονείς µου και ο αδερφός µου πριν από τέσσερις μήνες αποφάσισαν να πάνε στη Γερμανία να δουλέψουν. Τώρα επιστρέφουν πίσω στη Θεσσαλονίκη, γιατί τα πράγματα δεν πήγαν όπως τα περίμεναν. […] 

 Εύη Σαλτού, Τα Νέα, 07/04/ 2012

Ρεπορτάζ: Doc TV
Έξι ‘Ελληνες (νεο-μετανάστες) μας δίνουν οδηγίες
(αποσπάσματα – δύο από τις έξι συνεντεύξεις)

Μετακόμισαν σε άλλη χώρα για σπουδές και εργασία. Μοιράζονται μαζί μας την εμπειρία τους και δίνουν οδηγίες προς ναυτιλλομένους

DOC TV, 06.03.2014

[…]

Όνομα: Μπάμπης. Ηλικία: 30. Ειδικότητα: Φιλόλογος. Επάγγελμα που εξασκείς τώρα: Εκπαιδευτικός. Χώρα διαμονής: Μεγάλη Βρετανία

Για ποιο λόγο αποφάσισες να φύγεις από την Ελλάδα; Αποφάσισα να φύγω επειδή ήθελα να σπουδάσω Αγγλική Φιλολογία και επειδή δεν με ενδιέφερε η σχολή στην οποία είχα μπει στην Ελλάδα.
Τι πρέπει να προσέξει κάποιος πριν αποφασίσει τη «Μεγάλη Έξοδο», σύμφωνα με τη δική σου εμπειρία; Να ξέρει ότι θα πρέπει: να μην είναι Ελληνάρας, να μην περιμένει να του τα φέρουν όλα έτοιμα, να μπορεί να πάρει αποφάσεις χωρίς καθοδήγηση, να πάρει ρίσκα, να αντιμετωπίσει πολλών ειδών γραφειοκρατίες και χαρτούρα, να είναι ανοιχτός/ή σε πολλές προτάσεις, να μην είναι ψωνισμένος/η, να μπορεί να κάνει οτιδήποτε μέχρι να βρει κάτι στο πεδίο του/της.
Πόσος καιρός χρειάστηκε να περάσει μέχρι να βρεις την εργασία της επιλογής σου; Πέρασαν τρία χρόνια. Στο μεταξύ έβρισκα διάφορες δουλειές μέσω γραφείου και μέσω γνωστών.
Ποια είναι η πιο συνηθισμένη εργασία που κάνουν οι φοιτητές στη χώρα που βρίσκεσαι; Δουλεύουν σε μπαρ ή σε καταστήματα.
Πώς είναι οι συνθήκες εργασίας σε γενικές γραμμές και τι έχεις εκτιμήσει ιδιαίτερα; Οι συνθήκες εργασίας είναι δύσκολες και δουλεύεις πολύ. Έχω εκτιμήσει όμως το γεγονός ότι ο εργοδότης μου δεν κοιτάζει μόνο την πάρτη του αλλά και το προσωπικό, και προσπαθεί να βοηθήσει στην εκπαίδευσή του.
Ένα χρήσιμο tip για κάποιον που ενδιαφέρεται να έρθει στη Μεγάλη Βρετανία και δεν θα το βρει γραμμένο σε κανέναν οδηγό; Απλά ξεκίνα σε γραφεία temping και σιγά-σιγά κάτι θα βρεις. Μάθε καλά την αργκό του χώρου στον οποίο θέλεις να δουλέψεις και τις αγγλικές λέξεις για τα προσόντα που ψάχνουν οι εταιρείες. Παίξε το παιχνίδι κι ας μη σ’ αρέσει.
Υπάρχει ρατσισμός από τους ντόπιους συνεργάτες; Ελάχιστος. Σαρκασμός υπάρχει, αλλά άμα σ’ ενοχλεί αυτό δεν πρέπει να έρθεις καθόλου στη Βρετανία.
Θα επέστρεφες στην Ελλάδα για εργασία; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Μόνο μετά τα 55, με την προϋπόθεση να έχω το δικό μου σπίτι στην επαρχία.
Σκοπεύεις να αξιοποιήσεις την εργασιακή σου εμπειρία από το εξωτερικό στην Ελλάδα; Και με ποιον τρόπο; Ναι, ως καθηγητής Αγγλικών.

Όνομα: Ιωάννα. Ηλικία: 31. Ειδικότητα: Επόπτρια Δημόσιας Υγείας. Επάγγελμα που εξασκείς τώρα: Άνεργη. Χώρα διαμονής: Γερμανία

Για ποιο λόγο αποφάσισες να φύγεις από την Ελλάδα; Τελείωσε η σύμβασή μου στην Ελλάδα, κοίταξα για λίγο πάνω στον τομέα μου να βρω κάτι καλό, αλλά δεν τα κατάφερα. Μόλις σταμάτησε το επίδομα που έπαιρνα από το ταμείο ανεργία, αποφάσισα να ακολουθήσω το έτερόν μου ήμισυ για ένα καλύτερο μέλλον.
Τι πρέπει να προσέξει κάποιος πριν αποφασίσει τη «Μεγάλη Έξοδο», σύμφωνα με τη δική σου εμπειρία; Εάν τα χαρτιά του πάνω σε αυτό που έχει σπουδάσει αναγνωρίζονται και τι έχει να αντιμετωπίσει για την ισοτιμία του πτυχίου, πού πρέπει να μεταφράσει τα χαρτιά του, να ψάξει να βρει δουλειά πριν πάει, να μελετήσει πόσα χρήματα μπορεί να ξοδεύει για τα βασικά (ενοίκιο, ρεύμα, νερό, φαγητό), να έχει σίγουρα κάποιον γνωστό του εκεί σε περίπτωση έκτακτης ανάγκη, να έχει κάποια ιατρική ασφάλιση έστω στην Ελλάδα και ίσως να κάνει την ταξιδιωτική ασφάλιση στο ΙΚΑ του πριν φύγει για έξτρα ασφάλεια.
Πόσος καιρός χρειάστηκε να περάσει μέχρι να βρεις την εργασία της επιλογής σου; Εγώ που κοιτάζω για δουλειά μόνο πάνω στον τομέα μου, στο διάστημα ενός χρόνου έχω περάσει μόνο από μία συνέντευξη. Ακόμη δεν έχω κοιτάξει για κάτι άλλο. Υπάρχουν άτομα που έχουν κάνει άλλες δουλειές για αρχή μέχρι να βρουν κάτι κοντά στον τομέα τους και κάποια που δεν βρίσκουν ή ξεκινούν από το μηδέν άλλη ειδικότητα (εννοείται με λιγότερα χρήματα), κάνοντας ταυτόχρονα και σχολείο για αυτή την ειδικότητα και υποχρεωτικά μαθήματα γλώσσας (ausbildung).
Ποια είναι η πιο συνηθισμένη εργασία που κάνουν οι φοιτητές στη χώρα που βρίσκεσαι; Φοιτητές; Εδώ οι περισσότεροι ως φοιτητές κάνουν το ausbildung τους, δηλαδή εργασία, πρακτική και μαθήματα πάνω στον τομέα που θέλουν να συνεχίσουν να εργάζονται.
Από πού ξεκινάει κάποιος να ψάχνει τη δική του «έξοδο»; Τι πρέπει να προσέξει; Γλώσσα, γνωστός, ποσοστά ανεργίας, μισθοί και πόσα χρειάζονται για να ζήσεις στη χώρα που σκέφτεσαι να πας, αν χρειάζεται βίζα, πόσα χρήματα έχεις στην άκρη για αρχή, αν υπάρχουν ανάγκες και κενές θέσεις πάνω σε αυτό που έχεις σπουδάσει, να έχεις διαβάσει καλά τα θέματα της κάθε χώρας σε σχέση με το επαγγελματικό επίπεδο και τι θέσεις ανοίγονται, με ποια προσόντα παίρνουν προσωπικό…
Πώς είναι οι συνθήκες εργασίας σε γενικές γραμμές και τι έχεις εκτιμήσει ιδιαίτερα; Αυτό δεν το ξέρω, καθώς ακόμη άνεργη είμαι.
Ένα χρήσιμο tip για κάποιον που ενδιαφέρεται να έρθει στη Γερμανία και δεν θα το βρει γραμμένο σε κανέναν οδηγό; Να ξέρει πολύ καλά τη γλώσσα και να είναι έτοιμος να αλλάξει και επαγγελματικό τομέα προκειμένου να έχει καλύτερο μισθό. Αν όμως ξεκινήσει με ausbildung, καλό είναι να το ψάξει από την Ελλάδα πριν έρθει, ώστε να μπορέσει να έχει περισσότερα προνόμια με τα γραφεία που βοηθούν να μπεις σε νέο τομέα – προσφέρουν μαθήματα γλώσσας, καλύπτουν κάποια έξοδα για ενοίκιο κ.λπ.
Με τη γλώσσα τι γίνεται; Αν δεν ξέρεις τη γλώσσα, μην έρθεις! Έχει εδώ διάφορα σχολεία, φροντιστήρια, ενώ σε κάποιες εταιρείες δέχονται να σου πληρώσουν τα έξτρα μαθήματα, αλλά πρέπει να μπορείς να συνεννοηθείς.
Θα επέστρεφες στην Ελλάδα για εργασία; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Ναι, αν έφευγε ο συντροφός μου, ή αν ήμουν υποχρεωμένη λόγω οικονομικών.
Σκοπεύεις να αξιοποιήσεις την εργασιακή σου εμπειρία από το εξωτερικό στην Ελλάδα; Και με ποιον τρόπο; Όχι. […]

www.doctv.gr

Κάρολος Κουν
Η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του Θεάτρου Τέχνης

Χρειάζεται απ΄αρχής να μορφωθεί ο καλλιτέχνης (ηθοποιός). Να μάθει ν’αγαπά και πρώτα απ’όλα να σέβεται τη δουλειά του. Να νιώσει το βάρος της αποστολής του.  Η κοινωνία, απ΄την άλλη μεριά, πρέπει να του δώσει τα μέσα να καλλιεργηθεί, να πλουτίσει τον ψυχικό του κόσμο και να του προσφέρει μια υποφερτά άνετη ζωή. […] Και θα προκόψει μόνο σαν  παραμείνει μακριά από ραδιουργίες, από μποεμισμούς, γλεντάκια και φτηνοσκορπίσματα του εαυτού του. Η ατμόσφαιρα που μέσα της θα ζήσει και θ΄αναπτυχθεί ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι καθαρή, σεμνή και σοβαρή. Όπως ο αθλητής που τρέχει στα 100 κάνει δίαιτα στο σώμα του, έτσι και ο ηθοποιός που ερμηνεύει ένα μεγάλο ρόλο, πρέπει να κάνει δίαιτα στην ψυχή του. Γνωρίζω θέατρα στο εξωτερικό όπου οι ηθοποιοί, ένα μήνα πριν παίξουνε ένα ρόλο, τον ζουν μέρα και νύχτα στη ζωή τους, στο πώς θα φάνε, στο πώς θα πιάσουν το πηρούνι τους, στο περπάτημά τους, στην αίσθηση του ματιού τους.

Ο κινηματογράφος έχει θέσει ορισμένες βάσεις παιξίματος. Στο θέατρο, όμως, αυτό πρέπει να είναι πιο ειλικρινές, πιο εσωτερικό. Χρειάζεται επιστημονική δουλειά για τη διάπλαση ενός ρόλου. Το πρωταγωνιστηλίκι είναι πολύ διαδεδομένο στον τόπο μας. Ο εγωκεντρισμός σαν μικρόβιο ενισχύεται στο θέατρο. Γι αυτό ο ηθοποιός πρέπει να φροντίζει να μην αρρωσταίνει απ’ αυτό.

Κάρολος Κουν, Η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του Θεάτρου Τέχνης, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας

Κωνσταντίν Στανισλάβσκι
Ένας ηθοποιός δημιουργείται

Το σπουδαίο είναι να παίζεις αληθινά. Αληθινά σημαίνει να παίζεις σωστά, λογικά, με συνέπεια, να σκέπτεσαι, ν’ αγωνίζεσαι, να αισθάνεσαι και να ερμηνεύεις, μένοντας σε απόλυτη αρμονία με το ρόλο σου. Αν όλες αυτές τις εσωτερικές λειτουργίες – σκέψη, συνειδητή προσπάθεια, αίσθημα, ερμηνεία – τις προσαρμόσεις στην ψυχική ζωή και στην εξωτερική δραστηριότητα του προσώπου που παρασταίνεις στη σκηνή, τότε θα πεις ότι ζεις το ρόλο σου. […] Ο ηθοποιος έχει χρέος να ζει το ρόλο του εσωτερικά και να δίνει στο βίωμά του εξωτερική πλαστική μορφή. Θέλω να λάβετε υπόψη πως η σχολή μας θεωρεί πολύ σπουδαία την εξάρτηση του κορμιού απ΄την ψυχή. Για να εκφραστεί η λεπτότατη εσωτερική δραστηριότητα, είναι απαραίτητο να κυριαρχούμε πάνω σ΄ένα εξαιρετικά πρόθυμο στην αντίδραση και θαυμαστά προετοιμασμένο εκφραστικό όργανο, που το αποτελούν τα φωνητικά μας όργανα κι όλο μας το σώμα.

Να γιατί ένας ηθοποιός του δικού μας τύπου είναι υποχρεωμένος να εργάζεται πολύ περισσότερο απ’ τους άλλους, για να διαμορφώνει τόσο τον εσωτερικό του κόσμο, αυτόν που δίνει ζωή στο ρόλο, όσο και τον εξωτερικό, το φυσικό μηχανισμό που πρέπει να παρουσιάζει τ’ αποτελέσματα απ΄τη δημιουργική συγκινησιακή επεξεργασία του ρόλου.

Ηθοποιός σημαίνει φως.
Είναι καημός πολύ πικρός
και στεναγμός πολύ μικρός.

Μίλησε, κλαις;
Όχι δε λες.
Μήπως πεινάς;
Και τι να φας!
Όλο γυρνάς, πες μου πού πας;

Σ’ αναζητώ στο χώρο αυτό,
γιατί είμ’ εγώ πολύ μικρός
και θλιβερός ηθοποιός.
Θα παίξεις μια, θα παίξω δυο.
Θα κλάψεις μια, θα κλάψω δυο.

Σαν καλαμιά θα σ’ αρνηθώ,
θα σκεπαστώ, θα τυλιχτώ
μ’ άσπρο πανί κι ένα πουλί,
άσπρο πουλί που θα καλεί τ’ άλλο πουλί,
το μαύρο πουλί.

Παρηγοριά στη λυγαριά, υπομονή!
Αχ πώς πονεί!
Κι ύστερα λες για δυο τρελές
που μ’ αγαπούν γιατί σιωπούν,
γιατί σιωπούν…

Έλα στο φως, παίζω θα δεις.
Είμαι σοφός μην απορείς,
έλα στο φως, παίζω θα δεις.

Ηθοποιός, ό,τι κι αν πεις
είναι καημός πολύ πικρός
και στεναγμός πολύ βαθύς.

Ηθοποιός, είτε μωρός, είτε σοφός
είμαι κι εγώ, καθώς κι εσύ είσαι παιδί,
που καρτερεί κάτι να δει.
Πιες το κρασί, στάλα χρυσή
απ’ την ψυχή, ως την ψυχή.

ΗΘΟΠΟΙΟΣ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΦΩΣ – ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΡΝ – YouTube

Μήνυμα του Robert Lepage για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2008

Υπάρχουν πολλές υποθέσεις σχετικά με την καταγωγή του θεάτρου, αλλά η πιο ενδιαφέρουσα αφορά σε ένα μύθο: Ένα βράδυ, στις απαρχές του χρόνου, μια παρέα ανδρών συγκεντρώθηκαν σε μια σπηλιά για να ζεσταθούν γύρω από τη φωτιά και να διηγηθούν ιστορίες. Ξαφνικά, ένας από αυτούς σκέφτηκε να σηκωθεί όρθιος και να χρησιμοποιήσει την σκιά του, για να δώσει εικόνα στην ιστορία του. Χρησιμοποιώντας το φως από τις φλόγες, έκανε να εμφανιστούν πάνω στους τοίχους της σπηλιάς χαρακτήρες μεγαλύτεροι απ’ το πραγματικό. Κατάπληκτοι οι υπόλοιποι της παρέας αναγνώρισαν με τη σειρά τους τον δυνατό και τον αδύνατο, τον κατακτητή και τον κατακτημένο, τον Θεό και τον θνητό.

Στις μέρες μας, το φως των προβολέων αντικατέστησε την αρχική φωτιά και ο μηχανικός εξοπλισμός της σκηνής τους τοίχους της σπηλιάς. Και με όλο το σεβασμό προς κάποιους συντηρητικούς, αυτός ο μύθος μάς υπενθυμίζει ότι η τεχνολογία βρίσκεται στο ξεκίνημα του θεάτρου και ότι δεν πρέπει να θεωρείται ως απειλή, αλλά ως συνδετικό στοιχείο.

Η επιβίωση της τέχνης του θεάτρου εξαρτάται από την ικανότητά του να ξαναεφευρίσκει τον εαυτό του, αγκαλιάζοντας νέα εργαλεία και νέες γλώσσες. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε το θέατρο να εξακολουθεί να είναι μάρτυρας των μεγάλων θεμάτων της εποχής του και να προωθεί την κατανόηση ανάμεσα στους ανθρώπους, χωρίς πρώτα από όλα να διαθέτει το ίδιο ένα πνεύμα ανοιχτό; Πώς θα μπορούσε να υπερηφανεύεται ότι προσφέρει λύσεις στα προβλήματα της μισαλλοδοξίας, του αποκλεισμού και του ρατσισμού, αν στην πράξη αντιστεκόταν στη σύνθεση και στην ενσωμάτωση;

Προκειμένου να εκπροσωπήσει τον κόσμο σε όλη του την πολυπλοκότητα, ο καλλιτέχνης πρέπει να παράγει νέες φόρμες και ιδέες, και να εμπιστευτεί την ευφυΐα του θεατή, ο οποίος είναι σε θέση να διακρίνει το σχήμα της ανθρωπότητας, μέσα από αυτό το αέναο παιχνίδι φωτός και σκιάς.

Είναι γεγονός ότι, παίζοντας πολύ με την φωτιά, διατρέχουμε τον κίνδυνο να καούμε. Και μπορεί να καούμε, θα έχουμε όμως ταυτόχρονα κερδίσει την ευκαιρία της έκπληξης και της διαφώτισης.

Robert Lepage
Μετάφραση για το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου: Βίκυ Μαντέλη & Νεόφυτος Παναγιώτου

Πολύπλευρος και ικανός σε κάθε μορφή της θεατρικής τέχνης, ο Robert Lepage είναι εξίσου ταλαντούχος ως σκηνοθέτης, σκηνογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός και σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Προσεγγίζει δημιουργικά και αυθεντικά το θέατρο, στοιχείο που του χάρισε παγκόσμια αναγνώριση και κλόνισε τα παραδοσιακά σύμβολα της κλασικής σκηνοθεσίας, ειδικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών που εφαρμόζει στο θέατρό του. Η σύγχρονη ιστορία είναι η πηγή έμπνευσής του, ενώ η μοντέρνα και πρωτότυπη δουλειά του ξεπερνά κάθε όριο.

Μετάφραση για το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου: Βίκυ Μαντέλη & Νεόφυτος Παναγιώτου

Ναζίμ Χικμέτ
Όπως ο Κερέμ

Είναι βαρύς ο αγέρας σαν μολύβι
Φωνάζω, φωνάζω, φωνάζω
Ελάτε γρήγορα σας φωνάζω
Να λειώσουμε το μολύβι
Κάποιος μου λέει
Φωτιά θα πάρεις απ’ την ίδια σου φωνή
Θα γίνεις στάχτη
Στάχτη σαν τον Κερέμ
Που κάηκε απ’ τον έρωτά του
Και εγώ του λέω
Ας καώ, ας γίνω στάχτη σαν τον Κερέμ
Αν δεν καώ εγώ
Αν δεν καείς εσύ
Αν δεν καούμε εμείς
Πώς θα γενούν τα σκοτάδια λάμψη;

Ναζίμ Χικμέτ,
Όπως ο Κερέμ, απόδοση Γιάννης Ρίτσος

Dan Baron Cohen
Αν οι τέχνες ενσωματωθούν στην εκπαίδευση…

[…] Ζούμε μια κρίσιμη εποχή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Σε όλο τον κόσμο, γονείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές, ο καθένας με το δικό του τρόπο, αναζητούμε μια εκπαίδευση ικανή να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στους καταιγιστικούς ρυθμούς της τεχνολογικής επανάστασης αλλά και στις καινούριες απαιτήσεις μιας οικονομίας βασισμένης στη γνώση. Την ίδια στιγμή δεν παύουν να μας ανησυχούν η βία στα αστικά κέντρα, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η αυξανόμενη κοινωνική ανισότητα και τα οξυμμένα οικονομικά προβλήματα,  που απειλούν τη ζωή μας.

Το Μάρτιο του 2006, η UNESCO, σε μια προσπάθεια να ανταποκριθεί στις νέες συνθήκες, συγκάλεσε το πρώτο Παγκόσμιο Συμβούλιο για τις Τέχνες στην Εκπαίδευση.Ταυτόχρονα, οι Διεθνείς Ενώσεις του Θεάτρου στην Εκπαίδευση (IDEA), της Μουσικής Αγωγής (ISME) και της Εκπαίδευσης μέσω των Τεχνών (InSEA) προχώρησαν στη σύσταση της Παγκόσμιας Συμμαχίας, για να ενισχύσουν τις προτάσεις τους για ένα νέο πρότυπο εκπαίδευσης, στο οποίο η δημιουργική, συναισθηματική και κιναισθητική ευφυΐα θα εκτιμώνται εξίσου με τις λογικές δεξιότητες. Αν οι τέχνες ενσωματωθούν στην εκπαίδευση, τότε θα είμαστε σε θέση να καλλιεργήσουμε τη δημιουργικότητα και την ικανότητα να επικοινωνεί κανείς στη βάση της κατανόησης, να δημιουργεί κοινότητες στη βάση της διαπολιτισμικότητας και να παίρνει καινοτόμες αποφάσεις, προκειμένου να  εδραιώσουμε ένα μέλλον βιώσιμο για όλους.

Η εκδίκηση του Σκράπα
συνέντευξη

Μέχρι πρόπερσι ήταν ο “τεμπέλης”, ο “αδιάφορος”, ο “άχρηστος”… Όταν έμεινε για δεύτερη φορά στην ίδια τάξη, άρχισε να το πιστεύει και ο ίδιος. Για να ξεσπάσει, πήγε σ’ ένα γήπεδο κι άρχισε να τρέχει… Σήμερα ο Στέφανος είναι ο καλύτερος 17χρονος σπρίντερ στην Ελλάδα!

O Στέφανος είναι 17 χρονών και πάει ακόμα Γ΄ Γυμνασίου. Έμεινε μία φορά στην Α΄ και μία φορά στην Β΄ Γυμνασίου. Σ’ αυτές τις μικρές τάξεις πρέπει να ‘χεις ταλέντο για να μείνεις. Ο Στέφανος τέτοιο ταλέντο δεν είχε. Ούτε «ψυχολογικά προβλήματα», ούτε «χωρισμένους γονείς», ούτε «κοπάνες», «κακές παρέες» κλπ. Τότε γιατί έμεινε;

– Στο Δημοτικό ήσουν καλός μαθητής;
– Πολύ καλός. Τότε ακόμα διάβαζα.
– Στο Γυμνάσιο τι συνέβη;
– Δεν ξέρω. Βαριόμουν να διαβάσω. Δεν το μπορούσα με τίποτα. Άνοιγα το βιβλίο και έμενα δυο ώρες στην ίδια σελίδα.
– Καλά, απ’ την παράδοση δεν έπιανες κάτι;
– Ήμουνα μες στην τάξη, αλλά δεν παρακολουθούσα.
– Οι καθηγητές κάνανε καλό μάθημα;
– Το κλασικό μάθημα.
– Το κλασικό μάθημα είναι βαρεμάρα!
– Ναι, όντως… Εντάξει, υπήρχαν και καθηγητές που κάνανε ευχάριστο μάθημα. Θυμάμαι τον καθηγητή της Πληροφορικής, είχε πολύ χιούμορ.
– Σε πόσα μαθήματα έμεινες στο τέλος;
– Την πρώτη χρονιά σε πολλά. 
– Ήσουν ο μόνος;
– Όχι, κι άλλοι μείνανε. Ειδικά την πρώτη χρονιά ήταν αποτυχία όλοι. Εφτά από τα τριάντα παιδιά του τμήματος μείνανε “στον τόπο”… Τη δεύτερη με κόψανε στο τσακ. Αν έμενα σε 4 μαθήματα, θα πήγαινα μετεξεταστέος το Σεπτέμβριο. Εγώ έμεινα σε πέντε: Αρχαία, Ιστορία, Μαθηματικά, Αγγλικά και Θρησκευτικά.
– Καλά, έμεινες και Θρησκευτικά! Τι βαθμό σου είχαν προφορικά;
– Οχτώ.
– Οχτώ στα Θρησκευτικά!… Θεός φυλάξοι!
– Όχι πως κι εγώ διάβαζα, αλλά νομίζω ότι με είχε βάλει στο μάτι η καθηγήτρια. Είχε γίνει ένας καβγάς μαζί της μες στην τάξη.
– Τι καβγάς;
– Την ώρα του μαθήματος χτύπησε ένα κινητό, όχι το δικό μου. Νευριάζει αυτή, παίρνει το κινητό του παιδιού και αρχίζει να φωνάζει: “Ποιοι άλλοι έχουν μαζί τους κινητό; Δώστε τα μου όλα! Θα τα πάω στο γραφείο!”. Τα παιδιά φοβούνται, τα βγάζουν απ’ την τσάντα τους και της τα δίνουν. Εγώ της λέω: “Όχι. Γιατί να σας το δώσω; Αφού δε χτύπησε το δικό μου! Το ‘χα στο αθόρυβο!”. Αυτή τα παίρνει στο κρανίο: “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!” “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!”. Τελικά της το’ δωσα… Κόντευε να πάθει εγκεφαλικό.
– Ήσουν γενικά αντιδραστικός μαθητής;
– Ναι, πολύ. Έκανα φασαρία, αντιμιλούσα…
– Αποβολές είχες πάρει;
– Ω ναι! Κάργα!
– Πολλές;
– Τρεις μονοήμερες είχα πάρει την πρώτη χρονιά χαλαρά.
– Γιατί;
– Τι είχα κάνει; (σκέφτεται)… Α! Είχαν ένα σύστημα στο σχολείο, το οποίο έλεγε: “Όποιος μαθητής κάνει 5 ωριαίες απουσίες έχει bonus! Μια μέρα δώρο!”.
– Τι λες! Τέτοια προσφορά!
– Εγώ είχα 10 ωριαίες – έκανα φασαρία και με πετούσαν έξω – κι έτσι πήρα 2 bonus… Η τρίτη μονοήμερη ήταν γιατί ήμασταν στην εκκλησία κι εγώ σηκώθηκα κι έφυγα. Με είδε μια καθηγήτρια, άρχισε να με κυνηγάει στο δρόμο και να μου φωνάζει: “Έλα εδώ! Πού πας;”
– Σε πρόλαβε;
– Όχι… Και πήγα σπίτι μου. Την επόμενη μέρα με κάλεσε ο διευθυντής στο γραφείο: “Γιατί έφυγες απ’ την εκκλησία;” ρωτάει. Του λέω “Είδα κι άλλα παιδιά που έφευγαν κι έφυγα κι εγώ. Τι να έκανα; Βαριόμουν!”
– Σε καταλαβαίνουμε απόλυτα! 
– (γέλια) Αυτός όμως όχι! Μου’ ριξε μια μονοήμερη.