Η εκδίκηση του Σκράπα
συνέντευξη

Μέχρι πρόπερσι ήταν ο “τεμπέλης”, ο “αδιάφορος”, ο “άχρηστος”… Όταν έμεινε για δεύτερη φορά στην ίδια τάξη, άρχισε να το πιστεύει και ο ίδιος. Για να ξεσπάσει, πήγε σ’ ένα γήπεδο κι άρχισε να τρέχει… Σήμερα ο Στέφανος είναι ο καλύτερος 17χρονος σπρίντερ στην Ελλάδα!

O Στέφανος είναι 17 χρονών και πάει ακόμα Γ΄ Γυμνασίου. Έμεινε μία φορά στην Α΄ και μία φορά στην Β΄ Γυμνασίου. Σ’ αυτές τις μικρές τάξεις πρέπει να ‘χεις ταλέντο για να μείνεις. Ο Στέφανος τέτοιο ταλέντο δεν είχε. Ούτε «ψυχολογικά προβλήματα», ούτε «χωρισμένους γονείς», ούτε «κοπάνες», «κακές παρέες» κλπ. Τότε γιατί έμεινε;

– Στο Δημοτικό ήσουν καλός μαθητής;
– Πολύ καλός. Τότε ακόμα διάβαζα.
– Στο Γυμνάσιο τι συνέβη;
– Δεν ξέρω. Βαριόμουν να διαβάσω. Δεν το μπορούσα με τίποτα. Άνοιγα το βιβλίο και έμενα δυο ώρες στην ίδια σελίδα.
– Καλά, απ’ την παράδοση δεν έπιανες κάτι;
– Ήμουνα μες στην τάξη, αλλά δεν παρακολουθούσα.
– Οι καθηγητές κάνανε καλό μάθημα;
– Το κλασικό μάθημα.
– Το κλασικό μάθημα είναι βαρεμάρα!
– Ναι, όντως… Εντάξει, υπήρχαν και καθηγητές που κάνανε ευχάριστο μάθημα. Θυμάμαι τον καθηγητή της Πληροφορικής, είχε πολύ χιούμορ.
– Σε πόσα μαθήματα έμεινες στο τέλος;
– Την πρώτη χρονιά σε πολλά. 
– Ήσουν ο μόνος;
– Όχι, κι άλλοι μείνανε. Ειδικά την πρώτη χρονιά ήταν αποτυχία όλοι. Εφτά από τα τριάντα παιδιά του τμήματος μείνανε “στον τόπο”… Τη δεύτερη με κόψανε στο τσακ. Αν έμενα σε 4 μαθήματα, θα πήγαινα μετεξεταστέος το Σεπτέμβριο. Εγώ έμεινα σε πέντε: Αρχαία, Ιστορία, Μαθηματικά, Αγγλικά και Θρησκευτικά.
– Καλά, έμεινες και Θρησκευτικά! Τι βαθμό σου είχαν προφορικά;
– Οχτώ.
– Οχτώ στα Θρησκευτικά!… Θεός φυλάξοι!
– Όχι πως κι εγώ διάβαζα, αλλά νομίζω ότι με είχε βάλει στο μάτι η καθηγήτρια. Είχε γίνει ένας καβγάς μαζί της μες στην τάξη.
– Τι καβγάς;
– Την ώρα του μαθήματος χτύπησε ένα κινητό, όχι το δικό μου. Νευριάζει αυτή, παίρνει το κινητό του παιδιού και αρχίζει να φωνάζει: “Ποιοι άλλοι έχουν μαζί τους κινητό; Δώστε τα μου όλα! Θα τα πάω στο γραφείο!”. Τα παιδιά φοβούνται, τα βγάζουν απ’ την τσάντα τους και της τα δίνουν. Εγώ της λέω: “Όχι. Γιατί να σας το δώσω; Αφού δε χτύπησε το δικό μου! Το ‘χα στο αθόρυβο!”. Αυτή τα παίρνει στο κρανίο: “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!” “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!”. Τελικά της το’ δωσα… Κόντευε να πάθει εγκεφαλικό.
– Ήσουν γενικά αντιδραστικός μαθητής;
– Ναι, πολύ. Έκανα φασαρία, αντιμιλούσα…
– Αποβολές είχες πάρει;
– Ω ναι! Κάργα!
– Πολλές;
– Τρεις μονοήμερες είχα πάρει την πρώτη χρονιά χαλαρά.
– Γιατί;
– Τι είχα κάνει; (σκέφτεται)… Α! Είχαν ένα σύστημα στο σχολείο, το οποίο έλεγε: “Όποιος μαθητής κάνει 5 ωριαίες απουσίες έχει bonus! Μια μέρα δώρο!”.
– Τι λες! Τέτοια προσφορά!
– Εγώ είχα 10 ωριαίες – έκανα φασαρία και με πετούσαν έξω – κι έτσι πήρα 2 bonus… Η τρίτη μονοήμερη ήταν γιατί ήμασταν στην εκκλησία κι εγώ σηκώθηκα κι έφυγα. Με είδε μια καθηγήτρια, άρχισε να με κυνηγάει στο δρόμο και να μου φωνάζει: “Έλα εδώ! Πού πας;”
– Σε πρόλαβε;
– Όχι… Και πήγα σπίτι μου. Την επόμενη μέρα με κάλεσε ο διευθυντής στο γραφείο: “Γιατί έφυγες απ’ την εκκλησία;” ρωτάει. Του λέω “Είδα κι άλλα παιδιά που έφευγαν κι έφυγα κι εγώ. Τι να έκανα; Βαριόμουν!”
– Σε καταλαβαίνουμε απόλυτα! 
– (γέλια) Αυτός όμως όχι! Μου’ ριξε μια μονοήμερη.

H καθηγήτρια δεν υπήρχε περίπτωση να προλάβει τον Στέφανο. Από μικρός ήταν το πιο γρήγορο παιδί στην τάξη του. Στην ΣΤ΄ Δημοτικού παίρνει μέρος με το σχολείο του σ’ ένα πρωτάθλημα της Αθήνας και βγαίνει άνετα πρώτος. Οι αρμόδιοι καταλαβαίνουν ότι έχουν να κάνουν με ένα γνήσιο ταλέντο, μια χρυσή ολυμπιακή ελπίδα, και φροντίζουν αμέσως να γραφτεί σ’ ένα σύλλογο. Από τότε παρακολουθούν συνεχώς την πορεία του… Πλάκα κάνουμε! Ένα «μπράβο» του είπαν μόνο και τον άφησαν στην τύχη του…

– Οι γυμναστές στο σχολείο σου δεν είχαν πάρει χαμπάρι το ταλέντο σου;
– Απλά έλεγαν «καλός αυτός». Με έβλεπαν που έπαιζα μπάσκετ, ποδόσφαιρο…
– Σας κάνανε κανονικά Γυμναστική ή… «πάρτε μπάλα και παίξτε»;
– Είχαμε δύο γυμναστές. Ο ένας έκανε συνήθως ασκήσεις, ο άλλος «πάρτε μπάλα και παίξτε».
– Εσύ τον στίβο πότε τον ανακάλυψες;
– Όταν έμεινα για δεύτερη φορά. Εκείνο το καλοκαίρι – για να ξεσπάσω – άρχισα να πηγαίνω σ’ ένα στάδιο, στην Καισαριανή, και να τρέχω.
– Μόνος σου;
– Μόνος μου.
– Ήξερες τι ακριβώς να κάνεις;
– Όχι. Ό,τι μου ‘ρχόταν έκανα. Στροφούλες, τζόγκινγκ, κάποια γρήγορα κομμάτια… Κάποια στιγμή με βλέπει ένας περαστικός (γυμναστής σ’ ένα σχολείο του Ζωγράφου) και μου λέει “Έχεις πολύ ωραίο στυλ. Σε ποιο σύλλογο πας;”. Του λέω “Σε κανέναν”. Μου λέει “Σοβαρά μιλάς; Να πας αμέσως να γραφτείς σε κάποιο σύλλογο. Έχεις μεγάλο ταλέντο”. Και μου πρότεινε να πάω στον Πανελλήνιο.
– Τον ξαναείδες αυτόν τον άνθρωπο;
– Όχι, ποτέ! Ούτε τ’ όνομά του δεν ξέρω.
– Φοβερό! O άνθρωπος που σου άλλαξε τη ζωή… Πήγες στον Πανελλήνιο;
– Tην άλλη μέρα κιόλας! Μου λένε: “Θ’ αρχίσεις 16 Σεπτεμβρίου με τις Ακαδημίες”. Περίμενα λοιπόν αυτή τη μέρα.
– Στο μεταξύ το σχολείο τι γίνεται;
– Πήρα την απόφαση να φύγω απ’ το παλιό σχολείο (το 2ο Γυμνάσιο Καισαριανής). Καλώς ή κακώς, πίστευα ότι μ’ έχουν βάλει στο μάτι. Ήθελα ν’ αλλάξω περιβάλλον. Και πήγα στο 3ο Εσπερινό Γυμνάσιο Παγκρατίου.
– Εκεί πώς σε υποδέχονται;
– Μια χαρά! Η διευθύντρια ήταν πολύ καλή, αγαπούσε όλα τα παιδιά.
– Ωραία, ας γυρίσουμε στον Πανελλήνιο…
– Φτάνει λοιπόν η πρώτη μέρα. Μας είχαν πει 4 η ώρα, εγώ ήμουν από τις 3 και περίμενα. Έρχεται η προπονήτρια, η κυρία Βίκυ, και μας βάζει κάτι προκαταρκτικά –  ήμασταν 5-6 παιδιά. Με βλέπει εμένα, μου λέει “Εσύ είσαι γρήγορος, κάτσε να σε πιάσω κατευθείαν με χρονόμετρο ένα 60άρι”. Κάνω το 60άρι και μένει έκπληκτη.
– Τι χρόνο έκανες;
– Δε μου ‘πε. Προφανώς δεν ήθελε να πάρουν τα μυαλά μου αέρα. Αλλά είδα την έκπληξη στο ύφος της. Μου λέει “Θα μιλήσω με έναν άλλο προπονητή να σε αναλάβει. Θα μπεις στο αγωνιστικό τμήμα”.
– Φαντάζομαι τη χαρά σου!
– Καλά! Πήγα σπίτι κι όλο αυτό σκεφτόμουν… Άσε που στο αγωνιστικό τμήμα δε θα χρειαζόταν και να πληρώνω. Είναι κι αυτό.
– Σωστά. Έχουν λεφτά οι γονείς σου;
– Όχι πολλά. Εργάζονται και οι δύο για να τα βγάλουμε πέρα.
– Πηγαίνεις λοιπόν στον καινούριο προπονητή…
– Ναι, τον Κώστα Αντωνόπουλο. Με βάζει κι αυτός να κάνω 60άρι. “Πολύ καλά” μου λέει. “Πόσο καλά, κύριε;”, “Πολύ-πολύ καλά” μου λέει. Ούτε αυτός μου λέει χρόνο.
– Βρε μανία!
– Kαι από κει και πέρα αρχίζω προπονήσεις κάθε μέρα… 
– Στο σχολείο αλλάζει κάτι;
– Ναι, αλλάζει. Ένιωθα – πώς να το πω; – πιο ώριμος, πιο σοβαρός. Κι άρχισα να ρίχνω βάρος και στα μαθήματα.
– Εσύ πώς το εξηγείς αυτό; Μέχρι τότε βαριόσουν… 
– Λόγω του στίβου. Ότι πήγα καλά, ρε παιδί μου, σε κάτι κι ένιωσα αυτοπεποίθηση. Αυτό ακριβώς είναι! Η αυτοπεποίθηση που σε κάνει να θες να πας καλά και στα άλλα πράγματα.

Συναντήσαμε τους καθηγητές του Στέφανου στο 3ο Εσπερινό Γυμνάσιο Παγκρατίου και τους ρωτήσαμε πώς είναι ο Στέφανος μες στην τάξη.
Κυρία Ασημακοπούλου, φιλόλογος: «Εξαιρετικός θα έλεγα. Είναι συνεργάσιμος, είναι φιλικός. Μπορεί εδώ να είναι λίγο χαμηλότερο το επίπεδο, αλλά και στο μάθημα προσέχει και ερωτήσεις κάνει και εύστοχα απαντάει»
Κύριος Γώγος, φυσικός: «Συγκρατεί και τα επιπλέον πράγματα που λέμε. Ιδιαίτερα Βιολογία, Χημεία που τον ενδιαφέρουν, προσέχει πολύ και τα θυμάται όλα. Την πρώτη φορά που μπήκα στην τάξη και δεν ήξερα κανέναν, ήταν ο μόνος με τον οποίο μπορούσα να κάνω μάθημα. “Αυτός πρέπει να είναι καλός μαθητής” είπα μέσα μου».

Τον Ιούνιο του 2003 ο Στέφανος τελειώνει (επιτέλους!) τη Β’ Γυμνασίου με βαθμό 15 . «Σ’ ένα κανονικό σχολείο μπορεί να μην ήταν 15, αλλά 12-13 θα ήταν σίγουρα» μας λέει. Συγχρόνως έρχεται η αθλητική καταξίωση: Χρυσό μετάλλιο στα 100 μέτρα στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Παίδων. Με 9 μόνο μήνες προπόνηση γίνεται ο καλύτερος Έλληνας σπρίντερ στην ηλικία του. Τον καλούν αμέσως στην Εθνική ομάδα. Λίγες μέρες μετά γίνεται το Βαλκανικό πρωτάθλημα. Νέο χρυσό μετάλλιο και ο Στέφανος γίνεται ο καλύτερος σπρίντερ στα Βαλκάνια! Τον χειμώνα ισοφαρίζει με χρόνο 6.91 το πανελλήνιο ρεκόρ Παίδων στα 60 μέτρα, ρεκόρ που δεν είχε φτάσει κανείς για 7 χρόνια!

– Πώς γιορτάζεις μια νίκη; 
– Δε δείχνω τη χαρά μου αμέσως. Φαίνομαι ήρεμος, αλλά μέσα μου είναι ένα ηφαίστειο. Και το βράδυ, κλασικά, βγαίνω με τους φίλους μου έξω και ξεσπάμε.
– Πριν από έναν αγώνα τι κάνεις;
– Ίσως παίξω λίγο πιάνο στο σπίτι. Με ηρεμεί αυτό και συγκεντρώνομαι.
– Ξέρεις πιάνο;
– Αυτοδίδακτος είμαι. Έχω ένα αρμόνιο στο σπίτι και προσπαθώ να παίξω αυτά που ακούω στο ράδιο.
– Τι μουσική σου αρέσει;
– Πιο πολύ μ’ αρέσουν τα ερωτικά κομμάτια, οι μπαλάντες.
– Χατζηγιάννης;
– Μπράβο! 
– Με τα κορίτσια πώς τα πας; Άλλαξε κάτι μετά τις αθλητικές επιτυχίες;
– Για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα ποτέ πρόβλημα με τις κοπέλες. Και κακός μαθητής που ήμουν δηλαδή, στις σχέσεις μου τα πήγαινα καλά.
– Το σεξ πριν τον αγώνα είναι καλή ιδέα;
– Όχι, σε καμία περίπτωση! Χάνεις όλη σου την ενέργεια! 
– Πού το ξέρεις; Το’ χεις δοκιμάσει;
– (γέλια) Δεν το ρισκάρω!
– Φίλους καλούς έχεις;
– Έχω τον κολλητό μου, ο οποίος είναι 21 χρονών. Μπορεί να έχουμε 4 χρόνια διαφορά, αλλά είμαστε πολύ δεμένοι.
– Από αθλητές ποιο είναι το πρότυπό σου;
– Ο Μάικλ Τζόνσον.
– Πες μας κάτι: Ακούμε συνέχεια φήμες για αναβολικά στο στίβο. Ισχύουν;
– Δυστυχώς τα αναβολικά παίζουν πολύ στο χώρο μας.
– Εσένα σου έχουν προτείνει;
– Όχι ακόμα!
– Αν σου προτείνουν τι θα κάνεις;
– Δεν ξέρω.
– Το πιο τρελό σου όνειρο ποιο είναι;
– Τι άλλο; Να βγω πρώτος σε μία Ολυμπιάδα. Θέλω όμως πολλή δουλειά ακόμα.
– Με το σχολείο τι θα κάνεις;
– Τελειώνω τώρα τη Γ’ Γυμνασίου και θα συνεχίσω και στο Λύκειο.
– Σου ΄χει μείνει καμιά πίκρα απ’ το παλιό σου σχολείο;
– Όχι, καμία! Τώρα πια είμαι τόσο ενθουσιασμένος που δεν μ’ ενδιαφέρει. 
– Υπήρξε κάποια στιγμή τότε που ένιωσες μηδενικό; 
– Μηδενικό όχι. Αποτυχημένος σίγουρα. 
– Είχες κλάψει εκείνο το καλοκαίρι;
– Ναι, πάρα πολύ.
– Μόνος σου;
– Και μόνος μου και μπροστά στους φίλους μου, στους γονείς μου… 
– Τι σε στήριξε;
– Ο ίδιος ο αθλητισμός.
– Κάποιο πρόσωπο;
– Ο πατέρας μου… Μου’ λεγε πάντα: “Δεν πειράζει. Προσπάθησε”. Η μαμά ήταν πιο γκρινιάρα…
– Τώρα τι σκέφτονται για σένα;
– Τώρα έχουν αλλάξει εντελώς. Μες στη χαρά και οι δύο. Όλο “μπράβο” και “μπράβο” και “κοίτα τι έκανε ο γιος μου” στους συγγενείς. Μόλις έρχεται κάποιος στο σπίτι: “Έλα να δεις τα κύπελλα του γιου μου”.
– Ενώ πριν;
– Πριν κρυβόντουσαν. Ερχόντουσαν επίσκεψη συγγενείς ή γείτονες και απέφευγαν να μιλήσουν για μένα.
– Απ’ το παλιό σου σχολείο έχεις ξαναπεράσει;
– Όχι. Ούτε απ’ έξω.
– Γιατί; Από αποστροφή;
– Ναι, δεν γουστάρω… Μου στοίχισαν πολύ εκείνα τα δύο χρόνια.
– Νιώθεις ότι πήρες το αίμα σου πίσω;
– Τώρα πια, ναι!

Λίγες μέρες μετά τη συνέντευξη ανακοινώθηκαν από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ οι υποτροφίες για τους Έλληνες αθλητές που ξεχώρισαν την περσινή χρονιά για τις υψηλές επιδόσεις τους… Στα 100 μέτρα: Στέφανος Μπαρούτσας.

The Schooligans

Η φωτογραφία από τη διεύθυνση http://goo.gl/7ZHR5h

Από τη Μ. Ασία στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης

…H Καλαμαριά, όταν ήρθαμε ’δω, ήταν ένα λασποχώρι θα μπορούσε να πει κανείς, δεν είχαμε φως, δεν είχαμε νερό, παρά από δημόσιες βρύσες, οι οποίες η μία με την άλλη απείχανε 500 με 600 μέτρα. Δε μπορούσαμε, όταν έβρεχε κι είχε λάσπη, να βαδίσουμε, θα μπορούσε να πει κανείς, αλλά συν τω χρόνω, με τη δραστηριότητα των κατοίκων και τη βοήθεια της πολιτείας που, όσο μπορούσε, μας βοηθούσε, άρχισε και ’δω, η Καλαμαριά, η παραγκούπολις, να παίρνει μια μορφή πόλεως, η οποία, συν τω χρόνω, εξελισσόταν…

Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Χρήστου Σίμου

… Εδώ ήταν η βάση του γαλλικού στρατού. Οι θάλαμοι έπαιρναν μέσα 80 -100 οικογένειες. Τραβούσανε ένα σχοινί στο κέντρο, απ’ τη μια πλευρά στην άλλη, κρεμούσαν, ράβαν τα τσουβάλια και έτσι γινόταν ο χωρισμός. Ίσα από εδώ, ίσα από εκεί. Κι άρχισαν μετά, με τα τσουβάλια πάλι, ο καθένας έκανε το δικό του διαμέρισμα. Κι απάνω στα τσουβάλια αυτά, άρχισαν και ράβανε τις εφημερίδες, για να μη φαίνονται σα τσουβάλια. Κι όταν έπιανε μια φωτιά καίγονταν δυο τρεις οικογένειες. Χρόνια μείναμε εκεί. Το 1934 πήραμε σπίτι…

Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Γιώργου Αμαραντίδη

…με τα πόδια πηγαίναμε κι ερχόμασταν στο σχολείο. Κι είχε κάτι συσσίτια για τους μαθητάς, οδός Αγίου Δημητρίου, επάνω, και μας βάζαν σε ένα πιατάκι κολυβοζούμι, σταφίδα με στάρι, τρώγαμε και γυρνούσαμε στο Α΄Αρρένων, γιατί είχαμε μάθημα και το απόγευμα…

Απόσπασμα από τη Μαρτυρία του Παναγιώτη Ευθυμιάδη  

… Η ανάγκη κάνει πολλά. Τι να κάνεις; Τι ήμουνα; δέκα πέντε χρονών κοριτσάκι και στα τούβλα δούλεψα… Κουρασμένη σας λέω… Αυτά εδώ τα χέρια, αν τρέμουν! Εκείνα τα τούβλα χειροποίητα ήταν. Τρία τούβλα παίρναμε στην κοιλιά. Στην Τούμπα, ήταν ένα είδος εργοστασίου, καλοκαιρινό. Πηγαίναμε και δουλεύαμε στα τούβλα. Να σηκώνεις, μικρό κοριτσάκι, πέντε κιλά πράμα, να πας και νά ’ρθεις, να πηγαίνεις και να τα αφήνεις, να έρχεσαι και να το ξαναγεμίζεις…

… Η αδερφή μου, μικρότερη, πήγε υπηρέτρια, δεν της άρεσαν τέτοιες βαριές δουλειές. Πηγαίναμε από δω στην Τούμπα, στον Άγιο Θεράποντα, ποδαρόδρομο και δουλεύαμε στα τούβλα. Έξι κορίτσια από δω. Πρωί-πρωί σηκωνόμαστε, με τα πόδια πηγαίναμε, με τα πόδια ερχόμασταν. Μεροκάματο παίρναμε καλό, 38 δραχμές. Πολύ σκληρή δουλειά όμως. Δουλεύαμε 10-11 ώρες… μεσ’ τον ήλιο, όλη τη μέρα. Ούτε δέντρα είχε τότε, τίποτα. Ύστερα τα φύτεψαν, όταν έγιναν συνοικισμοί. Τότε ήταν ένα χάος…

Αποσπάσματα από προφορική μαρτυρία της Δέσποινας Ζαμπέτογλου

… Πέθανε ο πατέρας μου το 1926, μείναμε εγώ, τα αδέλφια μου και η μάνα μου, χήρα. Τι να κάνουμε, πού να δουλέψουμε; Έφυγε η αδερφή μου, πήγε σε ένα σπίτι κάτω στην Θεσσαλονίκη, δούλα. Τότες, δούλες τις λέγανε. Η μάνα μου ξενοδούλευε, έπλενε ρούχα. Έπιασα τα 12 -13 χρονώ. Πήγα μέχρι την τρίτη τάξη. Αλλά δεν βάστηξα, η μάνα μου πού να βρει φόρους. Έφυγα από μικρός και πήγα στα ψάρια, σε καΐκι. Από εκεί και πέρα άρχισαν τα πράγματα λίγο να φτιάνουν. Λίγο. …

Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Εμμανουήλ Ασίκη

… στη Μεταμορφώσεως, απέναντι είναι ένα βενζινάδικο. Από πίσω απ’ το βενζινάδικο ήταν ένας θάλαμος, τον οποίο χώρισαν και τον έκαναν σε έξι μέλη, σε έξι και ένα μικρό, στα οποία έξι μέλη ήταν οι έξι τάξεις του δημοτικού και στο μικρό είχαν βάλει το γραφείο, ας πούμε, των διδασκάλων…

… Αργότερα, όταν πολλαπλασιάστηκαν οι μαθητές και δεν χωρούσαν, έκτισαν παρακάτω, ακριβώς εκεί που είναι ένα βενζινά­δικο, από πίσω ακριβώς, ένα καινούριο σχολείο, πάλι από σανίδα. Έκαναν ένα θεμέλιο υπερυψωμένο από τσιμέντο και απάνω έστρωσαν σανίδι και το έκαναν με τέσσερις μεγάλες αίθουσες και ένα γραφείο και επειδή το σανίδι αυτό το βάψαν απ’ έξω, για να μη σαπίσει, με κόκκινο χρώμα – γιατί με κόκκινο; άγνωστο – το ονομάζαμε το κόκκινο σχολείο …

Αποσπάσματα από προφορική μαρτυρία του Σίμου Λιανίδη

… ο Σαββαΐδης μαζί του είχε και άλλους Πολίτες, Κωνσταντινουπολίτες. Και τον κύριο Αργυράκο, ένας θεατροηθοποιός άριοτος που πήρε μέρος και στο Βασιλικό Θέατρο Θεσσαλονίκης. Να βρούμε και τους άλλους – ο Χρηστός, ο λεγόμενος, ένας κιθαρίστας, γιατί η διοίκηση του Απόλλωνος είχε και μουσικό συγκρότημα πολύ εξαιρετικό που πήρε μέρος σε πολλές εκδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη. Κιθάρες, μαντολίνα, και μαντόλες, πώς τις λέγαμε τότε. Λοιπόν, και το μουσικό συγκρότημα του Απόλλωνος ήταν άριστο, και το ποδοσφαιρικό του συγκρότημα ήταν άριστο, διότι οι άνθρωποι ήταν πάρα πολύ καλοί στην εποχή εκείνη. Από μόνοι τους κατόρθωσαν να δημιουργήσουν τον Απόλλωνα κάθε φορά και καλύτερα …

Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Κωνσταντίνου Λιάρου

… Ευτυχώς ήμασταν με την εργατικότητα μας, με την οικονομία μας, με το μυαλό που διαθέταμε και με τα λίγα γραμματάκια, προκόβαμε και δόξα τω Θεό, είμαστε και από τους γηγενείς και τους παλιούς ανώτεροι. Και αυτοί που έρχονται τώρα από τη Ρωσία, κι αυτοί θα είναι μια μέρα ίσως καλύτεροι από εμάς …

Απόσπασμα από προφορική μαρτυρία του Δημήτρη Παπαδόπουλου

Η Καλαμαριά στο Μεσοπόλεμο (1920-1940) Πρόσφυγες. Δημιουργώντας τη νέα πατρίδα, Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Για μια παιδεία ουσίας

Ας μην ξαναπούμε τα κοινότοπα και αυτονόητα: Ότι μια χώρα και οι πολίτες που την αποτελούν, σε όλες τις εκφάνσεις τους, άμεσα ή έμμεσα εξαρτώνται από την Παιδεία, την οποία είναι ικανοί να εξασφαλίσουν. Θα μπορούσαμε να το πούμε πιο τολμηρά και πιο προκλητικά : μια χώρα και οι πολίτες της έχουν, τελικά, την Παιδεία που τους αξίζει ! 

Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι θεωρητικοί της Παιδείας, από τον Πλάτωνα μέχρι τους σύγχρονους παιδαγωγούς, δεν περιορίστηκαν να τονίσουν απλώς της σπουδαιότητα τής Παιδείας, αλλά επέμειναν στην ανάγκη και στον αγώνα για μια Παιδεία ουσίας. Τι σημαίνει αυτό; Μπορούμε να μιλάμε για τρία επίπεδα Παιδείας: το επίπεδο των πληροφοριών, το επίπεδο των γνώσεων και το επίπεδο της καλλιέργειας. Το πρώτο είναι ένα απλό, στοιχειώδες επίπεδο. Το δεύτερο είναι ένα υψηλότερο επίπεδο, αυτό της νοητικής επεξεργασίας των πληροφοριών σε οργανωμένες γνώσεις. Τα δύο επίπεδα συναποτελούν την εκπαίδευση. Το τρίτο είναι ένα ακόμη υψηλότερο και απαιτητικότερο επίπεδο, που συνιστά ό,τι ονομάζουμε καλλιέργεια ή μόρφωση. Πρόκειται για την καλλιέργεια της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου, για τη μόρφωση, δηλαδή τη διαμόρφωση του σε  πρόσωπο, σε αυτόνομη, δημιουργική και υπεύθυνη οντότητα. Κάθε οργανωμένη Πολιτεία έχει υποχρέωση να εξασφαλίσει για όλους τους πολίτες της εκπαίδευση και καλλιέργεια. Γι’ αυτόν τον σκοπό θεσπίστηκαν οι τρεις βαθμίδες της Παιδείας: Προσχολική (Νηπιαγωγείο) και Πρωτοβάθμια (Δημοτικό σχολείο)- Δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο – Λύκειο)- Τριτοβάθμια (Πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι.). Το πέρασμα από την εκπαίδευση στην καλλιέργεια, από την παιδεία των πληροφοριών και των γνώσεων στην παιδεία της καλλιέργειας είναι το ζητούμενο στην Παιδεία μιας χώρας.Αυτό επιτυγχάνεται με δύσκολες, λεπτές και σύνθετες διαδικασίες αγωγής της ψυχής του ανθρώπου, ψυχαγωγίας. Ειδικότερα επιτυγχάνεται με τη μόρφωση υπεύθυνων προσώπων μέσα από αρχές και αξίες, σ’ ένα επίπεδο που ξεπερνάει τον ωφελιμισμό και τη χρησιμοθηρία, για να φθάσει στις κρίσιμες ευαισθησίες (μεταφυσικές, ηθικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές, αισθητικές), αυτές που οδηγούν τον άνθρωπο στη συνειδητοποίηση του εαυτού του και του κόσμου. Η εκπαίδευση ως ανάπτυξη της νοημοσύνης και των διανοητικών ικανοτήτων του ανθρώπου, η καλλιέργεια του νου δηλαδή, είναι η προϋπόθεση για την καλλιέργεια της ψυχής. Νους και ψυχή συνθέτουν το πνεύμα, αυτό που πρέπει να καλλιεργεί μια ολοκληρωμένη Παιδεία, μια Παιδεία ουσίας, αφού το πνεύμα διαφοροποιεί ποιοτικά τον άνθρωπο από τα λοιπά όντα, συνδέοντας τον με την άναρχη ουσία που τον εδημιούργησε «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν», με τον Θεό. 
Γλώσσα, λογοτεχνία, ιστορία, φιλοσοφία, ηθική, ιστορία των ιδεών, των θεσμών και του πολιτισμού, αισθητική καλλιέργεια (τέχνες), θέατρο και άλλα συναφή αντικείμενα είναι αυτά που θα συνέθεταν, αν διδάσκονταν σωστά και συστηματικά, μια Παιδεία ουσίας, μια πραγματική καλλιέργεια της προσωπικότητας του ανθρώπου με ικανότητες δημιουργικής σκέψης και με απελευθέρωση των δυνάμεων που διαθέτει ο άνθρωπος ως πνεύμα. Αυτό είναι, νομίζω, το ζητούμενο της Παιδείας μας, το ζητούμενο κάθε Παιδείας.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Για μια παιδεία ουσίας

Μαζί με το φόβο του κενού, πάει και ο φόβος της ακινησίας. – Κουνήσου ! Κάνε κάτι, τι κάθεσαι; Αλλά υπάρχει ωραιότερο από το να κάθεσαι – χαλαρός, ήρεμος, άνετος ευτυχής. Όμως όχι: τρέχουμε για να τρέχουμε, κινούμαστε για να δείξουμε πως είμαστε ζωντανοί. Σπαστικά, σπασμωδικά, συμπτωματικά.

Και καλά όταν δουλεύουμε και πράττουμε. Αλλά στις ώρες της σχόλης, τις δικές μας; Θα ‘λεγα μάλιστα πως τότε γινόμαστε ακόμη πιο κινητικοί και σπασμωδικοί – πάλι από το φόβο του κενού.

Το βράδυ πρέπει να κάνουμε κάτι, το Σαββατοκύριακο πρέπει να κάνουμε κάτι, στις διακοπές πρέπει (εκεί πια) να κάνουμε κάτι.

Είναι περίεργο, αλλά μόνο η αποδοχή της σιωπής μπορεί να νικήσει το φόβο της σιωπής. Το ίδιο ισχύει για όλα όσα μας φοβίζουν. Το μικρό παιδί που φοβάται τη νύχτα, σηκώνεται γενναίο και ψαύει το σκοτάδι. Είναι ο μόνος τρόπος.

Μιλήσαμε πριν γι’ αυτούς που αγαπούν τη μουσική. Ξέρω πως την ακούν σε μικρές δόσεις – γιατί η έκσταση δεν μπορεί να είναι συνεχής ούτε επαναλαμβανόμενη. Και πρέπει να είσαι ήρεμος, ακίνητος, έχοντας αποδεχθεί την προτεραιότητα της σιωπής, έτοιμος να ακούσεις την παύση σαν ισότιμη με τον ήχο. Τότε, ίσως μπορεί να επισκεφθείς τους χώρους, όπου μόνο ο ύστερος Σούμπερτ μπορεί να σε πάει.

Είναι εκεί που, επιτέλους, η μουσική καλύπτει τη σιωπή. Με το να την εκφράζει.

Νίκος Δήμου
Η μουσική της σιωπής
Το Βήμα, 1983-1985

Ο Κορεάτης καλλιτέχνης Jiyen Lee δημιούργησε μια εντυπωσιακή συλλογή εικόνων, όπου άνθρωποι ανεβοκατεβαίνουν σκάλες, όπως φαίνονται από πανοραμική θέα. Υπνωτιστικά κολάζ καταδεικνύουν μια ατέρμονη διαδρομή πεζών που πηγαίνουν πάνω κάτω στις σκάλες, σε ένα … ατελείωτο ταξίδι που δημιουργεί σύγχυση στον θεατή. Τα βήματα δεν γνωρίζουμε αν έχουν αύξουσα ή φθίνουσα σειρά, ενώ η διαδρομή των ανθρώπων μοιάζει να μην έχει ούτε αρχή ούτε τέλος.

«Οι άνθρωποι συνωστίζονται στις μεγαλουπόλεις κάνοντας καθημερινά μια συγκεκριμένη διαδρομή προς το σπίτι, το γραφείο, τη διασκέδαση… Μηχανικές κινήσεις, αναβάσεις, καταβάσεις κ.ο.κ. Τόσο μεγάλο πλήθος και τόσο αποξενωμένο. Τόσο κοντά και ταυτόχρονα τόσο μακριά. Άνθρωποι γνωστοί άγνωστοι που ακολουθούν την ίδια πορεία, την ίδια διαδρομή κι όμως το απρόσωπο στοιχείο της μεγαλούπολης τους έχει… κατασπαράξει. Το μόνο που μένει είναι ο ίλιγγος από τη διαδρομή, από την ταχύτητα, μέχρι να φτάσουν στον τελικό προορισμό τους. Αλήθεια πόσο ξένοι είμαστε μεταξύ μας;», λέει ο καλλιτέχνης.

Ευαγγελία Αναστασάκη
Πλήθος ανθρώπων… ανεβοκατεβαίνει σκάλες!
Perierga Gr, 20/03/2013

Μαλάλα Γιουσαφζάι

Η είδηση που ακολουθεί μας πληροφορεί ότι το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για το 2014 απονεμήθηκε στην Μαλάλα Γιουσαφζάι και στον Καϊλάς Σατιάρτ.

Στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον ινδό Καϊλάς Σατιάρτ το Νόμπελ Ειρήνης για το 2014
Ιδιαίτερος ο συμβολισμός της απονομής του βραβείου «σε έναν ινδουιστή και μία μουσουλμάνα, σε έναν Ινδό και μία Πακιστανή»
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  10/10/2014

H Μαλάλα Γιουσαφζάι και o ινδός Καϊλάς Σατιάρτ
(Πηγή: EPA/JASON SZENES / MARTIAL TREZZINI)

Όσλο

Στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον ινδό Καϊλάς Σατιάρτ απονέμεται το βραβείο Νόμπελ για το 2014, όπως ανακοίνωσε η νορβηγική επιτροπή.

Η 17χρονη μαθήτρια είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση ως «σύμβολο» του αγώνα για το δικαίωμα των κοριτσιών στη σχολική εκπαίδευση, ενώ ο ινδός ακτιβιστής έχει μεγάλη δραστηριότητα στον αγώνα κατά της παιδικής εργασίας.

Η επιτροπή τονίζει ιδιαίτερα τον συμβολισμό της απονομής του βραβείου «σε έναν ινδουιστή και μία μουσουλμάνα, σε έναν Ινδό και μία Πακιστανή, στον κοινό αγώνα για την εκπαίδευση και εναντίον του εξτρεμισμού».

Η 17χρονη Πακιστανή μαθήτρια που αγωνίζεται για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση ήταν φαβορί και πέρυσι, αλλά τελικά το βραβείο είχε απονεμηθεί στον Οργανισμό για τη Μη Διάδοση των Χημικών Όπλων, με φόντο τη συριακή κρίση.

Η νεαρή μαθήτρια είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση από Ταλιμπάν που εισέβαλαν στο σχολικό λεωφορείο που βρισκόταν και την τραυμάτισαν σοβαρότατα στο κεφάλι. Η κοπέλα είχε μεταφερθεί στη Βρετανία, όπου και κατάφερε να ξεπεράσει τον τραυματισμό της.

Ανακοινώνοντας την απονομή του βραβείου, ο πρόεδρος της νορβηγικής επιτροπής ανέφερε ότι Σατιάρτ «διατηρώντας την παράδοση του Γκάντι, έχει βρεθεί στην κορυφή διαφόρων μορφών διαμαρτυρίας, όλες ειρηνικές, που επικεντρώνονται στην εκμετάλλευση παιδιών για οικονομικό όφελος». «Έχει συμβάλει επίσης στην προώθηση σημαντικών διεθνών κινήσεων για τα δικαιώματα των παιδιών» προσθέτει η ανακοίνωση.

Όσον αφορά την μαθήτρια, τονίζει ότι «παρά το νεαρό της ηλικίας της, η Μαλάλα Γιουσαφζάι έχει ήδη παλέψει εδώ και χρόνια για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, και έγινε το παράδειγμα ότι τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της κατάστασής τους, και το έκανε αυτό κάτω από τις πιο επικίνδυνες περιστάσεις».

1. Άλλαξε τον εαυτό σου.
“Πρέπει να είσαι η αλλαγή που θέλεις να δεις στον κόσμο”.
“Ως ανθρώπινα όντα, η μεγαλοσύνη μας έγκειται όχι τόσο πολύ στην ικανότητά μας να αναμορφώσουμε τον κόσμο – αυτός είναι ένας μύθος της ατομικής εποχής – όσο στο να αναμορφώνουμε τους εαυτούς».

2. Εσύ έχεις τον έλεγχο.
“Κανείς δεν με βλάπτει χωρίς την άδειά μου” .
“Το τι νιώθεις και πώς αντιδράς σε κάτι, εξαρτάται πάντα από σένα. Μπορείς να επιλέξεις τις σκέψεις, τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά σου σχεδόν στα πάντα. Κανείς εκτός από σένα δεν μπορεί να ελέγξει πώς εσύ νιώθεις”.

3. Συγχώρησε.
“Ο αδύναμος δεν μπορεί να συγχωρήσει. Η συγχώρεση είναι ιδιότητα των δυνατών”.
“Ο οφθαλμός αντί οφθαλμού, καταλήγει να κάνει όλο τον κόσμο τυφλό” .
“Το να πολεμάς το κακό με κακό δεν βοηθά κανέναν. Αν δεν συγχωρείς, τότε αφήνεις το παρελθόν και κάποιον άλλον να ελέγχει πως νιώθεις. Συγχωρώντας, απελευθερώνεσαι από αυτά τα δεσμά και τότε μπορείς να συγκεντρωθείς ολοκληρωτικά στον επόμενο στόχο σου”.

4. Χωρίς δράση δεν πας πουθενά.
“Ένα γραμμάριο πράξης αξίζει περισσότερο από τόνους διδασκαλίας.”
“Χωρίς δράση λίγα μπορούν να γίνουν. Το διάβασμα και η μελέτη μπορεί να δώσει κυρίως γνώση. Πρέπει να δραστηριοποιηθείς, για να μεταφράσεις τη γνώση σε αποτελέσματα και κατανόηση.”

5. Πρόσεχε τη στιγμή.
“Δεν θέλω να προβλέπω το μέλλον. Με απασχολεί να νοιάζομαι για το παρόν. Ο Θεός δεν μου έχει δώσει έλεγχο των στιγμών που θα έρθουν”.
“Ο καλύτερος τρόπος να ξεπεράσεις την εσωτερική αντίσταση, που συχνά μας σταματάει από τη δράση, είναι να μένεις στο παρόν όσο το δυνατόν περισσότερο και να έχεις αποδοχή».

6. Ο καθένας είναι άνθρωπος.
“Υποστηρίζω ότι είμαι ένα απλό άτομο υποκείμενος στα λάθη, όπως κάθε θνητός συνάνθρωπός μου. Ξέρω όμως, ότι έχω αρκετή ταπεινότητα να ομολογήσω τα λάθη μου και να μην παλινωδήσω”.
“Δεν είναι σοφό να είσαι σίγουρος για τη σοφία κάποιου. Είναι υγιές να θυμάσαι ότι ο δυνατός  μπορεί να εξασθενίσει και ο σοφός να σφάλλει”.

7. Έχε επιμονή.
“Πρώτα σε αγνοούν, μετά γελάνε μαζί σου, ύστερα σε πολεμούν, έπειτα νικάς”.
“Να είσαι επίμονος. Με το χρόνο η αντίσταση γύρω σου θα φθίνει και θα μικρύνει».
«Βρες τι αληθινά σου αρέσει να κάνεις. Τότε θα βρεις το εσωτερικό κίνητρο για να συνεχίζεις“.

8. Δες το καλό στους ανθρώπους και βοήθησέ τους.
“Κοιτάζω μόνο τις καλές ποιότητες των ανθρώπων. Μιας και δεν είμαι αλάνθαστος ο ίδιος, δεν τολμώ να εξετάζω τα σφάλματα των άλλων”.
“Υπάρχουν πάντα καλά στοιχεία στους ανθρώπους και υπάρχουν πράγματα που δεν είναι τόσο καλά. Όμως μπορείς να επιλέξεις σε τι να επικεντρωθείς . Αν θέλεις βελτίωση, τότε η επικέντρωση στα καλά των ανθρώπων είναι μία χρήσιμη επιλογή. Κάνει τη ζωή πιο εύκολη και οι σχέσεις γίνονται πιο ευχάριστες και θετικές”.
“Έτσι, γίνεται ευκολότερο να παρακινείς τον εαυτό σου να βοηθάς τους συνανθρώπους σου και να τους δίνεις αξία, που κάνει όχι μόνο καλύτερη τη ζωή τους, αλλά σιγά-σιγά τείνεις να παίρνεις πίσω αυτό που δίνεις. Και τα άτομα που βοηθάς νιώθουν την τάση να βοηθούν άλλους ανθρώπους. Έτσι δημιουργείται μία ανοδική σπείρα θετικής αλλαγής που μεγαλώνει και ισχυροποιείται”.

9. Να συνδέεσαι, να είσαι αυθεντικός να είσαι ο αληθινός εαυτός σου.
“Ευτυχία είναι όταν αυτά που σκέφτεσαι, λες και κάνεις, είναι σε αρμονία”.
“Βρίσκεις μεγαλύτερη εσωτερική απόλαυση, όταν οι σκέψεις, οι λέξεις και οι πράξεις σου είναι ευθυγραμμισμένες. Νιώθεις δυνατός και καλά με τον εαυτό σου”.

10. Συνέχισε να μεγαλώνεις και να εξελίσσεσαι.
“Μπορείς σχεδόν πάντα να βελτιώνεις τις ικανότητές σου, τις συμπεριφορές σου ή να επαναξιολογείς τις αποτιμήσεις σου. Μπορείς να αποκτήσεις μεγαλύτερη κατανόηση του εαυτού σου και του κόσμου. Το να επιλέξεις να μεγαλώσεις και να εξελιχθείς είναι ένα πιο ευχάριστο και πιο χρήσιμο μονοπάτι για να ακολουθήσεις”.

Η γενιά του ΄60

BBC: Η ατίθαση γενιά του ΄60 (ντοκιμαντέρ)
Μάης του ΄68
Διάρκεια: 54΄
Παραγωγή/Διεύθυνση: Mark J Davis
Αφήγηση: Alfre Woodard, στα Ελληνικά Ντίνος Σούτης
Discovery Chanel / People’s Century 1900-1999
Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

Μήνυμα του Robert Lepage για την Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου 2008

Υπάρχουν πολλές υποθέσεις σχετικά με την καταγωγή του θεάτρου, αλλά η πιο ενδιαφέρουσα αφορά σε ένα μύθο: Ένα βράδυ, στις απαρχές του χρόνου, μια παρέα ανδρών συγκεντρώθηκαν σε μια σπηλιά για να ζεσταθούν γύρω από τη φωτιά και να διηγηθούν ιστορίες. Ξαφνικά, ένας από αυτούς σκέφτηκε να σηκωθεί όρθιος και να χρησιμοποιήσει την σκιά του, για να δώσει εικόνα στην ιστορία του. Χρησιμοποιώντας το φως από τις φλόγες, έκανε να εμφανιστούν πάνω στους τοίχους της σπηλιάς χαρακτήρες μεγαλύτεροι απ’ το πραγματικό. Κατάπληκτοι οι υπόλοιποι της παρέας αναγνώρισαν με τη σειρά τους τον δυνατό και τον αδύνατο, τον κατακτητή και τον κατακτημένο, τον Θεό και τον θνητό.

Στις μέρες μας, το φως των προβολέων αντικατέστησε την αρχική φωτιά και ο μηχανικός εξοπλισμός της σκηνής τους τοίχους της σπηλιάς. Και με όλο το σεβασμό προς κάποιους συντηρητικούς, αυτός ο μύθος μάς υπενθυμίζει ότι η τεχνολογία βρίσκεται στο ξεκίνημα του θεάτρου και ότι δεν πρέπει να θεωρείται ως απειλή, αλλά ως συνδετικό στοιχείο.

Η επιβίωση της τέχνης του θεάτρου εξαρτάται από την ικανότητά του να ξαναεφευρίσκει τον εαυτό του, αγκαλιάζοντας νέα εργαλεία και νέες γλώσσες. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε το θέατρο να εξακολουθεί να είναι μάρτυρας των μεγάλων θεμάτων της εποχής του και να προωθεί την κατανόηση ανάμεσα στους ανθρώπους, χωρίς πρώτα από όλα να διαθέτει το ίδιο ένα πνεύμα ανοιχτό; Πώς θα μπορούσε να υπερηφανεύεται ότι προσφέρει λύσεις στα προβλήματα της μισαλλοδοξίας, του αποκλεισμού και του ρατσισμού, αν στην πράξη αντιστεκόταν στη σύνθεση και στην ενσωμάτωση;

Προκειμένου να εκπροσωπήσει τον κόσμο σε όλη του την πολυπλοκότητα, ο καλλιτέχνης πρέπει να παράγει νέες φόρμες και ιδέες, και να εμπιστευτεί την ευφυΐα του θεατή, ο οποίος είναι σε θέση να διακρίνει το σχήμα της ανθρωπότητας, μέσα από αυτό το αέναο παιχνίδι φωτός και σκιάς.

Είναι γεγονός ότι, παίζοντας πολύ με την φωτιά, διατρέχουμε τον κίνδυνο να καούμε. Και μπορεί να καούμε, θα έχουμε όμως ταυτόχρονα κερδίσει την ευκαιρία της έκπληξης και της διαφώτισης.

Robert Lepage
Μετάφραση για το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου: Βίκυ Μαντέλη & Νεόφυτος Παναγιώτου

Πολύπλευρος και ικανός σε κάθε μορφή της θεατρικής τέχνης, ο Robert Lepage είναι εξίσου ταλαντούχος ως σκηνοθέτης, σκηνογράφος, θεατρικός συγγραφέας, ηθοποιός και σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Προσεγγίζει δημιουργικά και αυθεντικά το θέατρο, στοιχείο που του χάρισε παγκόσμια αναγνώριση και κλόνισε τα παραδοσιακά σύμβολα της κλασικής σκηνοθεσίας, ειδικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών που εφαρμόζει στο θέατρό του. Η σύγχρονη ιστορία είναι η πηγή έμπνευσής του, ενώ η μοντέρνα και πρωτότυπη δουλειά του ξεπερνά κάθε όριο.

Μετάφραση για το Ελληνικό Κέντρο του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου: Βίκυ Μαντέλη & Νεόφυτος Παναγιώτου

Ναζίμ Χικμέτ
Όπως ο Κερέμ

Είναι βαρύς ο αγέρας σαν μολύβι
Φωνάζω, φωνάζω, φωνάζω
Ελάτε γρήγορα σας φωνάζω
Να λειώσουμε το μολύβι
Κάποιος μου λέει
Φωτιά θα πάρεις απ’ την ίδια σου φωνή
Θα γίνεις στάχτη
Στάχτη σαν τον Κερέμ
Που κάηκε απ’ τον έρωτά του
Και εγώ του λέω
Ας καώ, ας γίνω στάχτη σαν τον Κερέμ
Αν δεν καώ εγώ
Αν δεν καείς εσύ
Αν δεν καούμε εμείς
Πώς θα γενούν τα σκοτάδια λάμψη;

Ναζίμ Χικμέτ,
Όπως ο Κερέμ, απόδοση Γιάννης Ρίτσος

Δεν είναι τυχαίο ότι στον αρχαίο κόσμο η μουσική κρατούσε σταθερά τη θέση της στον κορμό της παιδείας. Είναι διαχρονική, βαθυστόχαστη και επιστημονικά προφητική η θέση του Αριστοτέλη για την αξία και τον ρόλο της μουσικής στην εκπαίδευση, όπως με πληρότητα εκφράζεται στο βιβλίο του «Πολιτικά» στο κεφάλαιο Θ’.

Καθορίζει ως τέσσερα (4) τα κύρια μαθήματα στα οποία πρέπει να εκπαιδεύονται οι νέοι και αυτά είναι «γράμματα» (δηλ. ανάγνωση, γραφή, γραμματική), «γυμναστική», «ιχνογραφία» και «μουσική». Η θέση του Αριστοτέλη είναι ότι η μουσική τείνει κάπως προς την αρετή, επειδή διαπλάθει το ήθος (όπως η γυμναστική το σώμα), αλλά επίσης εκπαιδεύει τη φρόνηση και μαθαίνει τον άνθρωπο να απολαμβάνει σωστά και να περνάει ευχάριστα τις ώρες της ανάπαυσης. Και μάλιστα ο Αριστοτέλης έχει συλλάβει τους δύο τρόπους που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη μουσική, δηλαδή και ως «παιδεία» (δηλ. εκπαιδευτικό εργαλείο) και ως «παιδιά» (δηλ. παιχνίδι και ευχαρίστηση).

Έχει επιστημονικά αποδειχθεί σήμερα ότι τα παιδιά που ξεκινάνε μουσική στα 6-7 τους χρόνια αποκτούν μεγαλύτερη ικανότητα συγκέντρωσης, καλύτερη μνήμη, μεγαλύτερη μαθηματική ικανότητα, αποκτούν πειθαρχία στη μελέτη τους και αποκτούν μεγαλύτερη δυνατότητα ανεξαρτησίας κινήσεων. Επίσης τα παιδιά που συμμετέχουν σε ορχήστρες ή χορωδίες μαθαίνουν να συνεργάζονται καλύτερα με άλλα παιδιά και να έχουν καλύτερη δυνατότητα ακρόασης του διπλανού τους ανθρώπου, άρα και μεγαλύτερη ικανότητα επικοινωνίας. Επιπλέον στοιχεία από μια μακροχρόνια επιστημονική μελέτη στις ΗΠΑ έδειξαν ότι νέοι που μαθαίνουν μουσική γίνονται λιγότερα συχνά χρόνιοι χρήστες ναρκωτικών σε σχέση με νέους που δεν έχουν μουσική εκπαίδευση.

Οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν λοιπόν ότι με τη μουσική εκπαίδευση θα παράγουν περισσότερο αναπτυγμένους εγκεφάλους και θα στελεχώνουν την κοινωνία τους με άτομα που διαθέτουν πολλαπλές δεξιότητες – δεν ήταν καθόλου τυχαίο ότι τοποθετούσαν τη μουσική στον κορμό της παιδείας. Την αρχαία ελληνική άποψη για το σημαντικό ρόλο της μουσικής στην ανάπτυξη του εγκεφάλου επιβεβαιώνουν τα πορίσματα των μελετών της σύγχρονης νευροεπιστήμης. Η σημερινή ωδειακή παιδεία κατευθύνει περισσότερο τους σπουδαστές στο πώς να πετύχουν μια επαγγελματική θέση στην κοινωνία, μέσω της μουσικής, παρά στο να μάθει στο άτομο πώς μπορεί να αποκτήσει πολλαπλές δεξιότητες μέσω μουσικής. Πιστεύω ότι οι σύγχρονες ηγεσίες των υπουργείων Παιδείας ή Πολιτισμού δεν έχουν καν αντιληφθεί την αξία της μουσικής εκπαίδευσης ως κοινωνικού αγαθού. Η προσωπική μου παρατήρηση από διαλέξεις που έχω δώσει σε μουσικά σχολεία της χώρας είναι ότι οι μαθητές των μουσικών σχολείων είναι περισσότερο δραστήρια, αισιόδοξα και δημιουργικά παιδιά, σε σχέση με μαθητές άλλων σχολείων.

Δυστυχώς η πλειονότητα του κόσμου αντιμετωπίζει σήμερα την τέχνη της μουσικής απλά ως μέσον διασκέδασης. Η λέξη «διασκέδαση» προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ρήμα «διασκεδάννυμι» που σημαίνει διασκορπίζω/αποκλίνω. Διασκεδάζω σημαίνει ακούω μουσική, προκειμένου να ξεχάσω και να ξεφύγω κάπου αλλού. Το πραγματικό νόημα και ο στόχος της μουσικής είναι η λέξη ψυχαγωγία (δηλαδή αγωγή ψυχής), που σημαίνει βέβαια κάτι πολύ πλατύτερο, όσον αφορά τον παιδευτικό ρόλο της μουσικής ατομικά και κοινωνικά. Η μουσική αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπως η φυσική άσκηση για το σώμα μας. Ο συνδυασμός μάλιστα της φυσικής άσκησης με τη μουσική αποτελεί την ιδανικότερη μέθοδο για τη διατήρηση της υγείας. Θυμάμαι ακόμη τα εξής σοφά λόγια του Μάνου Χατζιδάκι (απόσπασμα συνέντευξής του), που συνοψίζουν πολλά ουσιώδη ζητήματα για τον ρόλο και το νόημα της μουσικής: «Η μουσική δεν είναι μαστίχα για το στόμα εφήβων που επιδεικνύουν τα αθλητικά τους κορμιά σε σκοτεινά νυχτερινά στέκια, ούτε η μουσική είναι κάτι για τους επαγγελματίες της νύχτας που θέλουν κάτι για παρέα, για να αποφύγουν τον ύπνο που τους κυριεύει. Η μουσική είναι τελετή αποκάλυψης που απαιτεί αθωότητα και μνήμη. Η μουσική είναι ασκήσεις, με στόχο την αποκάλυψη».

Θανάσης Δρίτσας,
Η κοινωνία,η παιδεία και η τέχνη της μουσικής Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία,
25 /6/ 2013

www.youtube.com/watch?v=Df-lFwvDKh0 

Είδαμε ότι  η σιωπή κυβερνάει τις ανθρώπινες σχέσεις: άλλοτε προσφέρει θετική ενέργεια στην επικοινωνία και άλλοτε αρνητική, άλλοτε χωρίζει τους ανθρώπους και άλλοτε τους ενώνει, άλλοτε είναι ένδειξη δύναμης και άλλοτε αδυναμίας.  

Στο συγκεκριμένο εργαστήρι αξιοποιείται η θεατρική τεχνική της «ακίνητης /παγωμένης εικόνας» με την οποία οι συμμετέχοντες, χρησιμοποιώντας τα σώματά τους, δημιουργούν μια εικόνα η οποία αποκρυσταλλώνει μια στιγμή της δράσης, ένα θέμα ή μια ιδέα. Η ακίνητη εικόνα δεν είναι στατική, αλλά εμπεριέχει μια δυναμική.

• Να δουλέψετε σε ομάδες, για να δημιουργήσετε με τα σώματά σας μια ακίνητη εικόνα που δείχνει μια κατάσταση, όπου η σιωπή ενώνει τους ανθρώπους. Να δώσετε τίτλο στην εικόνα που δημιουργήσατε.  
• Να δουλέψετε και πάλι σε ομάδες, για να δημιουργήσετε με τα σώματά σας μια ακίνητη εικόνα που δείχνει μια κατάσταση, όπου η σιωπή χωρίζει τους ανθρώπους. Να δώσετε τίτλο στην εικόνα σας.  
• Κάθε ομάδα να παρουσιάσει στο κοινό της τάξης την εικόνα που δημιούργησε, χωρίς να αποκαλύψει τον τίτλο που έδωσε. Οι μαθητές-θεατές να προτείνουν τίτλους για τις εικόνες.  
• Να συζητήσετε τα συμπεράσματά σας από τη δραστηριότητα σχετικά με τη λειτουργία της σιωπής στις ανθρώπινες σχέσεις.

Κούλα Αδαλόγλου
Αφισοκόλληση

[…]

Έχουμε τελειώσει. Τα μαζεύουμε. Πάμε να φύγουμε. Καλή δουλειά. Οι δυο μας, με τον Σώτο. «Θα τους πούμε να βάζουν μεγαλύτερες ομάδες», μουρμουρίζει. «Δεν είναι μέρος για δυο άτομα». Περιοχή Βαρδάρη, προς την Αντιγονιδών. Σχεδόν μεσάνυχτα πια. Όμορφα κολλημένες οι αφίσες μας. «Λίγοι είμαστε και πρέπει να σκορπίζουμε», απαντώ. «Οι εκλογές είναι κρίσιμες, πρέπει να μπουν όσο το δυνατόν περισσότερα μικρά κόμματα στη Βουλή. Κι αν δεν μπουν, να δείξουν την παρουσία τους». Μαζεύουμε το υλικό, παίρνουμε τον κουβά και κάνουμε μερικά βήματα, για να βγούμε στην Εγνατία. Δεν προλαβαίνουμε. Ίσα-ίσα που προλάβαμε να δούμε τις σκιές τους. Τέσσερις, με ξυρισμένα κεφάλια και κράνη. Σε κλάσματα δευτερολέπτου. Βλέπω τον Σώτο να πέφτει κάτω χτυπημένος στο κεφάλι από ένα κράνος. Ύστερα νιώθω έναν πόνο στο πόδι, λυγίζω και πέφτω. Δεύτερος πόνος στο στομάχι, διπλώνομαι. Μια κλωτσιά στο κεφάλι και χτυπώ στο πεζοδρόμιο. Δεν σκεφτόμαστε, οι σκέψεις θα ‘ρθουν μετά. Το ένστικτο άγρυπνο, προσπαθούμε να φυλαχτούμε, αλλά δεν μπορούμε να αντεπιτεθούμε. Εμφανίζεται σαν από μηχανής θεός. Βάζει τις φωνές. «Πίσω, βρε αλήτες. Σας είδα, τους βγήκατε μπαμπέσικα. Πίσω, έχω καλέσει την αστυνομία», θηριώδης φαίνεται, τα ‘χει τα χρονάκια του, πλησιάζει με κίνδυνο να τον χτυπήσουν αλλά, άγνωστο γιατί, οι δήμιοι μας εξαφανίζονται, στρίβοντας σε κάποιο στενό. Να ήταν η απροσδόκητη εμφάνιση του άντρα; Και κάποια αυτοκίνητα που περνούσαν από εκεί και κόρναραν, χωρίς να σταματήσουν όμως; «Παλικαράκια μου, αυτή η δουλειά θέλει ρέγουλα. Θα σας φάνε λάχανο. Αυτοί είναι αδίστακτοι. Τα γνωστά σουλούπια. Μπαμ κάνετε από τι χώρο προέρχεστε, με τα μαλλάκια σας, τα γένια, τα γυαλάκια σας. Δεν είστε εσείς για να παίζετε ξύλο. Πείτε σ’  αυτούς που σας στέλνουν σε αποστολές να οργανωθούν καλύτερα. Πώς θα αλλάξετε τον κόσμο, αν δεν προλάβετε; Πρέπει να μάθετε να αμύνεστε. Και η άμυνα για σας είναι η καλή οργάνωση. Η αυτοπροστασία. Με εννοείτε; Πονάς εσύ, μικρέ, που ‘φαγες την κρανιά; Εσένα, πώς πάει το στομάχι σου; Έχεις αναγούλα; Για να δω το κεφάλι σου, μια γρατζουνιά είναι. Ζαλίζεσαι; Σηκωθείτε, να σας δω. Τι λέει; Φτηνά τη γλιτώσαμε; Το πόδι λίγο; Το πατάς; Οκέι μου φαίνεστε. Άντε στο καλό, και με ρέγουλα, σας λέω. Ξέρω εγώ απ’ αυτά».

Η εκδίκηση του Σκράπα
συνέντευξη

Μέχρι πρόπερσι ήταν ο “τεμπέλης”, ο “αδιάφορος”, ο “άχρηστος”… Όταν έμεινε για δεύτερη φορά στην ίδια τάξη, άρχισε να το πιστεύει και ο ίδιος. Για να ξεσπάσει, πήγε σ’ ένα γήπεδο κι άρχισε να τρέχει… Σήμερα ο Στέφανος είναι ο καλύτερος 17χρονος σπρίντερ στην Ελλάδα!

O Στέφανος είναι 17 χρονών και πάει ακόμα Γ΄ Γυμνασίου. Έμεινε μία φορά στην Α΄ και μία φορά στην Β΄ Γυμνασίου. Σ’ αυτές τις μικρές τάξεις πρέπει να ‘χεις ταλέντο για να μείνεις. Ο Στέφανος τέτοιο ταλέντο δεν είχε. Ούτε «ψυχολογικά προβλήματα», ούτε «χωρισμένους γονείς», ούτε «κοπάνες», «κακές παρέες» κλπ. Τότε γιατί έμεινε;

– Στο Δημοτικό ήσουν καλός μαθητής;
– Πολύ καλός. Τότε ακόμα διάβαζα.
– Στο Γυμνάσιο τι συνέβη;
– Δεν ξέρω. Βαριόμουν να διαβάσω. Δεν το μπορούσα με τίποτα. Άνοιγα το βιβλίο και έμενα δυο ώρες στην ίδια σελίδα.
– Καλά, απ’ την παράδοση δεν έπιανες κάτι;
– Ήμουνα μες στην τάξη, αλλά δεν παρακολουθούσα.
– Οι καθηγητές κάνανε καλό μάθημα;
– Το κλασικό μάθημα.
– Το κλασικό μάθημα είναι βαρεμάρα!
– Ναι, όντως… Εντάξει, υπήρχαν και καθηγητές που κάνανε ευχάριστο μάθημα. Θυμάμαι τον καθηγητή της Πληροφορικής, είχε πολύ χιούμορ.
– Σε πόσα μαθήματα έμεινες στο τέλος;
– Την πρώτη χρονιά σε πολλά. 
– Ήσουν ο μόνος;
– Όχι, κι άλλοι μείνανε. Ειδικά την πρώτη χρονιά ήταν αποτυχία όλοι. Εφτά από τα τριάντα παιδιά του τμήματος μείνανε “στον τόπο”… Τη δεύτερη με κόψανε στο τσακ. Αν έμενα σε 4 μαθήματα, θα πήγαινα μετεξεταστέος το Σεπτέμβριο. Εγώ έμεινα σε πέντε: Αρχαία, Ιστορία, Μαθηματικά, Αγγλικά και Θρησκευτικά.
– Καλά, έμεινες και Θρησκευτικά! Τι βαθμό σου είχαν προφορικά;
– Οχτώ.
– Οχτώ στα Θρησκευτικά!… Θεός φυλάξοι!
– Όχι πως κι εγώ διάβαζα, αλλά νομίζω ότι με είχε βάλει στο μάτι η καθηγήτρια. Είχε γίνει ένας καβγάς μαζί της μες στην τάξη.
– Τι καβγάς;
– Την ώρα του μαθήματος χτύπησε ένα κινητό, όχι το δικό μου. Νευριάζει αυτή, παίρνει το κινητό του παιδιού και αρχίζει να φωνάζει: “Ποιοι άλλοι έχουν μαζί τους κινητό; Δώστε τα μου όλα! Θα τα πάω στο γραφείο!”. Τα παιδιά φοβούνται, τα βγάζουν απ’ την τσάντα τους και της τα δίνουν. Εγώ της λέω: “Όχι. Γιατί να σας το δώσω; Αφού δε χτύπησε το δικό μου! Το ‘χα στο αθόρυβο!”. Αυτή τα παίρνει στο κρανίο: “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!” “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!”. Τελικά της το’ δωσα… Κόντευε να πάθει εγκεφαλικό.
– Ήσουν γενικά αντιδραστικός μαθητής;
– Ναι, πολύ. Έκανα φασαρία, αντιμιλούσα…
– Αποβολές είχες πάρει;
– Ω ναι! Κάργα!
– Πολλές;
– Τρεις μονοήμερες είχα πάρει την πρώτη χρονιά χαλαρά.
– Γιατί;
– Τι είχα κάνει; (σκέφτεται)… Α! Είχαν ένα σύστημα στο σχολείο, το οποίο έλεγε: “Όποιος μαθητής κάνει 5 ωριαίες απουσίες έχει bonus! Μια μέρα δώρο!”.
– Τι λες! Τέτοια προσφορά!
– Εγώ είχα 10 ωριαίες – έκανα φασαρία και με πετούσαν έξω – κι έτσι πήρα 2 bonus… Η τρίτη μονοήμερη ήταν γιατί ήμασταν στην εκκλησία κι εγώ σηκώθηκα κι έφυγα. Με είδε μια καθηγήτρια, άρχισε να με κυνηγάει στο δρόμο και να μου φωνάζει: “Έλα εδώ! Πού πας;”
– Σε πρόλαβε;
– Όχι… Και πήγα σπίτι μου. Την επόμενη μέρα με κάλεσε ο διευθυντής στο γραφείο: “Γιατί έφυγες απ’ την εκκλησία;” ρωτάει. Του λέω “Είδα κι άλλα παιδιά που έφευγαν κι έφυγα κι εγώ. Τι να έκανα; Βαριόμουν!”
– Σε καταλαβαίνουμε απόλυτα! 
– (γέλια) Αυτός όμως όχι! Μου’ ριξε μια μονοήμερη.

H καθηγήτρια δεν υπήρχε περίπτωση να προλάβει τον Στέφανο. Από μικρός ήταν το πιο γρήγορο παιδί στην τάξη του. Στην ΣΤ΄ Δημοτικού παίρνει μέρος με το σχολείο του σ’ ένα πρωτάθλημα της Αθήνας και βγαίνει άνετα πρώτος. Οι αρμόδιοι καταλαβαίνουν ότι έχουν να κάνουν με ένα γνήσιο ταλέντο, μια χρυσή ολυμπιακή ελπίδα, και φροντίζουν αμέσως να γραφτεί σ’ ένα σύλλογο. Από τότε παρακολουθούν συνεχώς την πορεία του… Πλάκα κάνουμε! Ένα «μπράβο» του είπαν μόνο και τον άφησαν στην τύχη του…

– Οι γυμναστές στο σχολείο σου δεν είχαν πάρει χαμπάρι το ταλέντο σου;
– Απλά έλεγαν «καλός αυτός». Με έβλεπαν που έπαιζα μπάσκετ, ποδόσφαιρο…
– Σας κάνανε κανονικά Γυμναστική ή… «πάρτε μπάλα και παίξτε»;
– Είχαμε δύο γυμναστές. Ο ένας έκανε συνήθως ασκήσεις, ο άλλος «πάρτε μπάλα και παίξτε».
– Εσύ τον στίβο πότε τον ανακάλυψες;
– Όταν έμεινα για δεύτερη φορά. Εκείνο το καλοκαίρι – για να ξεσπάσω – άρχισα να πηγαίνω σ’ ένα στάδιο, στην Καισαριανή, και να τρέχω.
– Μόνος σου;
– Μόνος μου.
– Ήξερες τι ακριβώς να κάνεις;
– Όχι. Ό,τι μου ‘ρχόταν έκανα. Στροφούλες, τζόγκινγκ, κάποια γρήγορα κομμάτια… Κάποια στιγμή με βλέπει ένας περαστικός (γυμναστής σ’ ένα σχολείο του Ζωγράφου) και μου λέει “Έχεις πολύ ωραίο στυλ. Σε ποιο σύλλογο πας;”. Του λέω “Σε κανέναν”. Μου λέει “Σοβαρά μιλάς; Να πας αμέσως να γραφτείς σε κάποιο σύλλογο. Έχεις μεγάλο ταλέντο”. Και μου πρότεινε να πάω στον Πανελλήνιο.
– Τον ξαναείδες αυτόν τον άνθρωπο;
– Όχι, ποτέ! Ούτε τ’ όνομά του δεν ξέρω.
– Φοβερό! O άνθρωπος που σου άλλαξε τη ζωή… Πήγες στον Πανελλήνιο;
– Tην άλλη μέρα κιόλας! Μου λένε: “Θ’ αρχίσεις 16 Σεπτεμβρίου με τις Ακαδημίες”. Περίμενα λοιπόν αυτή τη μέρα.
– Στο μεταξύ το σχολείο τι γίνεται;
– Πήρα την απόφαση να φύγω απ’ το παλιό σχολείο (το 2ο Γυμνάσιο Καισαριανής). Καλώς ή κακώς, πίστευα ότι μ’ έχουν βάλει στο μάτι. Ήθελα ν’ αλλάξω περιβάλλον. Και πήγα στο 3ο Εσπερινό Γυμνάσιο Παγκρατίου.
– Εκεί πώς σε υποδέχονται;
– Μια χαρά! Η διευθύντρια ήταν πολύ καλή, αγαπούσε όλα τα παιδιά.
– Ωραία, ας γυρίσουμε στον Πανελλήνιο…
– Φτάνει λοιπόν η πρώτη μέρα. Μας είχαν πει 4 η ώρα, εγώ ήμουν από τις 3 και περίμενα. Έρχεται η προπονήτρια, η κυρία Βίκυ, και μας βάζει κάτι προκαταρκτικά –  ήμασταν 5-6 παιδιά. Με βλέπει εμένα, μου λέει “Εσύ είσαι γρήγορος, κάτσε να σε πιάσω κατευθείαν με χρονόμετρο ένα 60άρι”. Κάνω το 60άρι και μένει έκπληκτη.
– Τι χρόνο έκανες;
– Δε μου ‘πε. Προφανώς δεν ήθελε να πάρουν τα μυαλά μου αέρα. Αλλά είδα την έκπληξη στο ύφος της. Μου λέει “Θα μιλήσω με έναν άλλο προπονητή να σε αναλάβει. Θα μπεις στο αγωνιστικό τμήμα”.
– Φαντάζομαι τη χαρά σου!
– Καλά! Πήγα σπίτι κι όλο αυτό σκεφτόμουν… Άσε που στο αγωνιστικό τμήμα δε θα χρειαζόταν και να πληρώνω. Είναι κι αυτό.
– Σωστά. Έχουν λεφτά οι γονείς σου;
– Όχι πολλά. Εργάζονται και οι δύο για να τα βγάλουμε πέρα.
– Πηγαίνεις λοιπόν στον καινούριο προπονητή…
– Ναι, τον Κώστα Αντωνόπουλο. Με βάζει κι αυτός να κάνω 60άρι. “Πολύ καλά” μου λέει. “Πόσο καλά, κύριε;”, “Πολύ-πολύ καλά” μου λέει. Ούτε αυτός μου λέει χρόνο.
– Βρε μανία!
– Kαι από κει και πέρα αρχίζω προπονήσεις κάθε μέρα… 
– Στο σχολείο αλλάζει κάτι;
– Ναι, αλλάζει. Ένιωθα – πώς να το πω; – πιο ώριμος, πιο σοβαρός. Κι άρχισα να ρίχνω βάρος και στα μαθήματα.
– Εσύ πώς το εξηγείς αυτό; Μέχρι τότε βαριόσουν… 
– Λόγω του στίβου. Ότι πήγα καλά, ρε παιδί μου, σε κάτι κι ένιωσα αυτοπεποίθηση. Αυτό ακριβώς είναι! Η αυτοπεποίθηση που σε κάνει να θες να πας καλά και στα άλλα πράγματα.

Συναντήσαμε τους καθηγητές του Στέφανου στο 3ο Εσπερινό Γυμνάσιο Παγκρατίου και τους ρωτήσαμε πώς είναι ο Στέφανος μες στην τάξη.
Κυρία Ασημακοπούλου, φιλόλογος: «Εξαιρετικός θα έλεγα. Είναι συνεργάσιμος, είναι φιλικός. Μπορεί εδώ να είναι λίγο χαμηλότερο το επίπεδο, αλλά και στο μάθημα προσέχει και ερωτήσεις κάνει και εύστοχα απαντάει»
Κύριος Γώγος, φυσικός: «Συγκρατεί και τα επιπλέον πράγματα που λέμε. Ιδιαίτερα Βιολογία, Χημεία που τον ενδιαφέρουν, προσέχει πολύ και τα θυμάται όλα. Την πρώτη φορά που μπήκα στην τάξη και δεν ήξερα κανέναν, ήταν ο μόνος με τον οποίο μπορούσα να κάνω μάθημα. “Αυτός πρέπει να είναι καλός μαθητής” είπα μέσα μου».

Τον Ιούνιο του 2003 ο Στέφανος τελειώνει (επιτέλους!) τη Β’ Γυμνασίου με βαθμό 15 . «Σ’ ένα κανονικό σχολείο μπορεί να μην ήταν 15, αλλά 12-13 θα ήταν σίγουρα» μας λέει. Συγχρόνως έρχεται η αθλητική καταξίωση: Χρυσό μετάλλιο στα 100 μέτρα στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Παίδων. Με 9 μόνο μήνες προπόνηση γίνεται ο καλύτερος Έλληνας σπρίντερ στην ηλικία του. Τον καλούν αμέσως στην Εθνική ομάδα. Λίγες μέρες μετά γίνεται το Βαλκανικό πρωτάθλημα. Νέο χρυσό μετάλλιο και ο Στέφανος γίνεται ο καλύτερος σπρίντερ στα Βαλκάνια! Τον χειμώνα ισοφαρίζει με χρόνο 6.91 το πανελλήνιο ρεκόρ Παίδων στα 60 μέτρα, ρεκόρ που δεν είχε φτάσει κανείς για 7 χρόνια!

– Πώς γιορτάζεις μια νίκη; 
– Δε δείχνω τη χαρά μου αμέσως. Φαίνομαι ήρεμος, αλλά μέσα μου είναι ένα ηφαίστειο. Και το βράδυ, κλασικά, βγαίνω με τους φίλους μου έξω και ξεσπάμε.
– Πριν από έναν αγώνα τι κάνεις;
– Ίσως παίξω λίγο πιάνο στο σπίτι. Με ηρεμεί αυτό και συγκεντρώνομαι.
– Ξέρεις πιάνο;
– Αυτοδίδακτος είμαι. Έχω ένα αρμόνιο στο σπίτι και προσπαθώ να παίξω αυτά που ακούω στο ράδιο.
– Τι μουσική σου αρέσει;
– Πιο πολύ μ’ αρέσουν τα ερωτικά κομμάτια, οι μπαλάντες.
– Χατζηγιάννης;
– Μπράβο! 
– Με τα κορίτσια πώς τα πας; Άλλαξε κάτι μετά τις αθλητικές επιτυχίες;
– Για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα ποτέ πρόβλημα με τις κοπέλες. Και κακός μαθητής που ήμουν δηλαδή, στις σχέσεις μου τα πήγαινα καλά.
– Το σεξ πριν τον αγώνα είναι καλή ιδέα;
– Όχι, σε καμία περίπτωση! Χάνεις όλη σου την ενέργεια! 
– Πού το ξέρεις; Το’ χεις δοκιμάσει;
– (γέλια) Δεν το ρισκάρω!
– Φίλους καλούς έχεις;
– Έχω τον κολλητό μου, ο οποίος είναι 21 χρονών. Μπορεί να έχουμε 4 χρόνια διαφορά, αλλά είμαστε πολύ δεμένοι.
– Από αθλητές ποιο είναι το πρότυπό σου;
– Ο Μάικλ Τζόνσον.
– Πες μας κάτι: Ακούμε συνέχεια φήμες για αναβολικά στο στίβο. Ισχύουν;
– Δυστυχώς τα αναβολικά παίζουν πολύ στο χώρο μας.
– Εσένα σου έχουν προτείνει;
– Όχι ακόμα!
– Αν σου προτείνουν τι θα κάνεις;
– Δεν ξέρω.
– Το πιο τρελό σου όνειρο ποιο είναι;
– Τι άλλο; Να βγω πρώτος σε μία Ολυμπιάδα. Θέλω όμως πολλή δουλειά ακόμα.
– Με το σχολείο τι θα κάνεις;
– Τελειώνω τώρα τη Γ’ Γυμνασίου και θα συνεχίσω και στο Λύκειο.
– Σου ΄χει μείνει καμιά πίκρα απ’ το παλιό σου σχολείο;
– Όχι, καμία! Τώρα πια είμαι τόσο ενθουσιασμένος που δεν μ’ ενδιαφέρει. 
– Υπήρξε κάποια στιγμή τότε που ένιωσες μηδενικό; 
– Μηδενικό όχι. Αποτυχημένος σίγουρα. 
– Είχες κλάψει εκείνο το καλοκαίρι;
– Ναι, πάρα πολύ.
– Μόνος σου;
– Και μόνος μου και μπροστά στους φίλους μου, στους γονείς μου… 
– Τι σε στήριξε;
– Ο ίδιος ο αθλητισμός.
– Κάποιο πρόσωπο;
– Ο πατέρας μου… Μου’ λεγε πάντα: “Δεν πειράζει. Προσπάθησε”. Η μαμά ήταν πιο γκρινιάρα…
– Τώρα τι σκέφτονται για σένα;
– Τώρα έχουν αλλάξει εντελώς. Μες στη χαρά και οι δύο. Όλο “μπράβο” και “μπράβο” και “κοίτα τι έκανε ο γιος μου” στους συγγενείς. Μόλις έρχεται κάποιος στο σπίτι: “Έλα να δεις τα κύπελλα του γιου μου”.
– Ενώ πριν;
– Πριν κρυβόντουσαν. Ερχόντουσαν επίσκεψη συγγενείς ή γείτονες και απέφευγαν να μιλήσουν για μένα.
– Απ’ το παλιό σου σχολείο έχεις ξαναπεράσει;
– Όχι. Ούτε απ’ έξω.
– Γιατί; Από αποστροφή;
– Ναι, δεν γουστάρω… Μου στοίχισαν πολύ εκείνα τα δύο χρόνια.
– Νιώθεις ότι πήρες το αίμα σου πίσω;
– Τώρα πια, ναι!

Λίγες μέρες μετά τη συνέντευξη ανακοινώθηκαν από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ οι υποτροφίες για τους Έλληνες αθλητές που ξεχώρισαν την περσινή χρονιά για τις υψηλές επιδόσεις τους… Στα 100 μέτρα: Στέφανος Μπαρούτσας.

The Schooligans

Άτιμη κοινωνία

Άτιμη κοινωνία! Να θες ν’ αλλάξεις εξάτμιση στο μηχανάκι σου και να μην μπορείς, επειδή δεν έχεις λεφτά. Και να μην μπορείς να ζητήσεις λεφτά από τους γονείς σου. Τι να πεις; Μάνα, δώσε μου λεφτά να κάνω το μηχανάκι να πηγαίνει σαν τρελό; θα σε πλακώσει στο ξύλο! Και δίκιο θα’ χει! Σε ένα αδιέξοδο ζούμε όλοι εμείς που έχουμε μηχανάκια. Πιο μεγάλο πρόβλημα έχουμε εμείς παρά οι επιχειρηματίες. Αυτοί έχουν ό,τι γουστάρουν, ενώ εμείς αγκομαχούμε για μια εξάτμιση. Κι όχι τίποτα άλλο. Δεν μπορείς να συγκεντρωθείς σε τίποτα που προσπαθείς να κάνεις! Κάθεσαι να διαβάσεις και σου περνάνε εξατμίσεις από μπροστά…

Άτιμη κοινωνία
The Schooligans

Ασημακοπούλου Κατερίνα
«Τα στοιχειώδη» του Χρήστου Μποκόρου

H εικόνα μιας λιτής ευημερίας με ζωγραφική πάνω σε μακρόστενα ξύλα από γεφύρια

Σαν να μπαίνεις σε ένα μικρό ξωκλήσι, αισθάνεσαι καθώς περνάς την πόρτα για την έκθεση του Χρήστου Μποκόρου, στο Μουσείο Μπενάκη. Η δυναμική του χώρου επιβάλλει την κατάνυξη, ο τόνος της φωνής αυτόματα χαμηλώνει και οδηγεί σε μία σχεδόν σιωπηλή παρατήρηση των εικόνων.

Ο Χρήστος Μποκόρος ζωγραφίζει για μία ακόμα φορά σε παλιά, φθαρμένα ξύλα, με καθαρά πάνω τους τα σημάδια και τα ίχνη του χρόνου. Παλιότερα, με την άψογη τεχνική του, ζωγράφιζε μικρές φλόγες και κλαδιά ελιάς, λινές πετσέτες και πιο παλιά «ωά».  Πάντα τα στοιχειώδη. Κι αυτή τη φορά, πάνω στα μακρόστενα ξύλα από γεφύρια, πιθανόν της Ηπείρου, με «τα στοιχειώδη» καταπιάνεται, εκείνα που δημιουργούν την εικόνα μιας λιτής ευημερίας.

Στο πρώτο δωμάτιο της έκθεσης μία σειρά από έξι μορφές ξαπλωμένες στη φύση μάς κοιτάζουν στα μάτια όταν δεν στρέφουν το βλέμμα στον έναστρο ουρανό ή στα ανοιξιάτικα χαμομήλια. Μία ξύλινη πόρτα με το φως του πίσω δωματίου να φαίνεται από τις χαραμάδες της, μας οδηγεί νοητά (στο δεύτερο δωμάτιο της έκθεσης) στα ενδότερα. Μετά τον εξωτερικό χώρο, ο εσωτερικός: το σπίτι. Εκεί ένα τρίπτυχο, πάντα σε σανίδες από γεφύρια, πραγματεύεται τα στοιχειώδη του οίκου: στο πρώτο πάνελ του τρίπτυχου ένα ξέστρωτο κρεβάτι,  στο δεύτερο μία πετσέτα, ένα καθρεφτάκι και ένα σαπούνι μόλις χρησιμοποιημένο, και στον τρίτο ένα τραπέζι με ένα κομμάτι ψωμί, δυο πιάτα φασολάδα και δύο ποτήρια κρασί. Ο Μποκόρος  ζωγραφίζει τη λεπτομέρεια αλλά ταυτοχρόνως επιμένει σε μία αφαίρεση, που καθηλώνει. Είδα πολλούς θεατές της έκθεσης που επιχειρούσαν να αγγίξουν τις ζωγραφιές. Για να βεβαιωθούν ότι είναι ζωγραφική και όχι πραγματικά αντικείμενα. Η υγρασία που αφήνει το βρεγμένο σαπούνι πάνω στο ξύλο όπου μόλις ακούμπησε, οι πτυχές της πετσέτας που ακόμα δεν έχει χρησιμοποιηθεί ή του τσαλακωμένου σεντονιού που είναι ακόμα ζεστό από τον ύπνο: η ευαισθησία του ζωγράφου αποτυπωμένη σε ένα φθαρμένο ξύλο.

Σε μια εποχή που το περιττό έχει γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς μας, που συνεχώς απομακρυνόμαστε από τα στοιχειώδη, τα  βασικά και τα πρωταρχικά, σε μια εποχή που, κατά τον ζωγράφο, «για να μάθουμε τον καιρό δεν κοιτάμε πια τον ουρανό αλλά το internet», η ματιά στα στοιχειώδη μοιάζει με κάθαρση.

Με την έκθεση του Μποκόρου δεν θέλαμε να δούμε τίποτε άλλο εκείνη τη μέρα στο Μουσείο Μπενάκη. Μήπως μας προκάλεσε μια ψυχική ανάταση;

ΓΥΜΝΟΣ ΙΟΥΛΙΟ ΜΗΝΑ, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεββάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του, κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα που έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα η καρέκλα με την πελώρια ψάθα, χάμου, στ΄άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου και ένα βιβλίο.

Γεννήθηκα για να ΄χω τόσα. Δεν μου λείπει τίποτε να παραδοξολογώ. Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα στο οπουδήποτε. Μόνο που ΄ναι πιο δύσκολο…

Εν Πειραιεύς 27 -11-1963

Γεια σας Σεβαστέ μου Πατέρα και χρυσή μου Μανούλα και αγαπημένα μου αδέρφια. Έλαβα το αγαπημένο σας γράμμα με τις δυο λέξες και χάρηκα πάρα πολύ που είστε όλοι καλά όπως εμείς. Λοιπόν πατέρα σας ευχαριστούμε πάρα πολύ για το καλάθι που μας εστείλατε ήταν όλα πολύ ωραία τα χόρτα είχανε σαπίσει τα πετάξαμε και πάνε στο δαίμονα η μυτζήθρα πήρε βρώμα κι αυτή την καθάρισε η Λευτερία δόξα ο Θεός τη φάγαμε κιόλας να ‘ταν κι άλλη.

Λοιπόν πατέρα πώς πάει ο καιρός στο Βατόλακκο. Εμείς εδώ δόξα το Θεό έχομε βροχές βαρύς χειμώνας πολλά νερά και κρυώματα μη τα ρωτάς την Λευτεριά την έπιασε η ασιατική και χτες δεν πήγε στη δουλειά λοιπόν πατέρα αυτό είναι το παν του ανθρώπου αγάπη και υγεία.

Λοιπόν πατέρα και μανούλα επιτέλους μπήκαμε στα λεωφορεία εγώ είμαι εισπράχτορας πια μόνιμος τώρα πια ησύχασα και κάνω κάθε μέρα το σταυρό μου στην Παναγία που με βοήθησε έχω και τα ρεπό μου και την άδεια μου αυτά σας γράφω. […]

Λοιπόν πατέρα σας παρακαλώ πάρα πολύ στείλετε μας λίγο λάδι, εδώ το αγοράζω δεν μπορώ δεν μου μένει μια δεκάρα λοιπόν είναι ντροπή από την κοινωνία να σας παρακαλάμε σα ζητιάνοι για λίγο λάδι αν με πιστεύεις πατέρα παίρνω 60 δραχμές τη μέρα χαλάω φαΐ και λάδι 50 δρχ πού να μου μείνουν άλλα δουλεύω μόνο για τη μάσα, μόνο αυτό, μόνο αυτό σας γράφω.

Σε παρακαλώ μάνα πες στον ήρωα τον αδελφό μου Στέλιο τον Ολυμπιακό όταν θα έρθω θα του κρατώ μια μπάλα και μια φορεσιά του Ολυμπιακού μα θέλω να μάθει γράμματα πες του όχι αλητείες. Γεια σου αδερφέ Στέλιο ήρωα Κρητικέ από το Βατόλακκος ποτέ δεν θα πεθάνεις να είσαι θανατικός ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ κάτω ο Παναθηναϊκός Στέλιο ήρωα που νικήσαμε τον Παναθηναϊκό από τη στενοχώρια του θείου του Γιόργη ο Μιχάλης δεν έφαγε δυο μέρες σκάσανε από τον καημό τους.

Λοιπόν πατέρα έμαθα ότι έχεις ντουφέκι και πας στο κυνήγι στείλε και σε μας καμιά τσίχλα.

Λοιπόν μανούλα εγώ θα έρθω τα Χριστούγεννα αλλά για να έρθω πρέπει να δω την ωραιοτάτη νύφη πρόσεξε πατέρα θέλω να είναι όμορφη η κοπελιά από οικογένεια. Πρόσεξε μη πάθω καμιά γκάφα.

Αχ πατέρα και μάνα αν είχα λεφτά θα σας έστελνα 200 δραχμές για ένα τσιγάρο.

Αυτά τα ολίγα σας γράφω σας φιλώ όλους περιμένω απάντηση. Χαιρετισμούς στους γειτόνους και σ’ όσους ρωτούν για μένα. Περιμένω γράμμα.

Ο γιος σας Δρακούλης

Χρήστος Οικονόμου, Κάτι θα γίνει, θα δεις, Διήγημα: Βγες έξω και κάψ’ τα

27/4/61 (από το Ατλάντ’ Σήρη =Ατλάντικ Σίτυ)  

Αγαπημένο μου Λεφτεριώ έλαβα χρυσό μου κορίτσι το γραμματάκι σου και χάρηκα πολύ να με συγχωρείς που δεν σου απάντησα αμέσως. Χάρηκα για την πρόοδο του Βατολάκκου μας και τις ευκολίες που μου γράφεις πως έχουνε γίνει αν θέλει ο Θεός το 62 έχομε σκοπό να κατεβούμε με τον άνδρα μου Φώτη που θέλει να γνωρίσει την Κρήτη να καθήσομε 2 με 3 μήνες και να φύγομε πάλι.

Τότε και στα παπιολιανά χωράφια που έβρισκα τα ραδίκια θα πηγαίνω με το ταξί τώρα που έχουνε σιάξει τους δρόμους γιατί με τα πόδια δεν μου ακούει πια να πορπατώ γιατί έχω φθάσει 180 πάουντ πάχος. Εμείς δόξα το Θεό ήμεθα όλοι καλά γράφετε μου οι εληές πώς πηγαίνουνε έχει βεντέμα; Οι δουλιές σας πώς πάνε; Τα πορτακάλια έχουνε καλή πούληση φέτος; Πες στη μανούλα σου τη συντέκνισσα μου την παρακαλώ να αφήσει μια πορτακαλιά να έχει μερικά πορτακάλια απούλητα άμα έλθομε (αν θέλει η χάρη της Παναγίας) να φάμε φρέσκα πορτακάλια που πολύ τα έχω πεθυμήσει. Την παρακαλώ πες της και να φυτέψη κολοκύθες στο περβολάκι μου όταν έλθω να μαζέψω κολοκυθόχορτα να τα μαγερέψω με στήφνο να τα φάω γιατί το μόνο φαΐ που λιγώθηκα φιλιότσα μου Λεφτεριώ στην Αμερική είναι αυτό γιατί εδώ μήτε κολοκυθόχορτα θα βρεις μήτε στήφνο. Κολοκύθια φέρνουνε από την Καλιφόρνια μα είναι ώσπου να έλθουν μεσολιωμένα σιχαίνεσαι να τα δεις αυτά σου γράφω.

Είδα να μου γράφεις Λευτεριώ μου για τη θεία σου τη Στέλλα ότι έφυγε με τον άνδρα της στην Αργεντινή λοιπόν κακώς έκαμαν. Πιο καλύτερα είναι στην Αθήνα παρά εκεί εκεί έχει πέσει μεγάλη φτόχια ήναι φτοχό το μέρος καλύτερα των ήτο να ερχότανε εις τον Καναδά παρά εκεί θα το μετανοήσουν και δεν θα καθίσουν πολή διάστημα παρά θα φύγουν. Μεγάλο μαρτύριο η φτόχια Λεφτερίτσα μου κι ημείς εδώ έχομε πολλές υποχρεόσεις έχω τον Θοδωρή μου στην Καληφόρνια και σπουδάζει στο πανεπιστήμιο και θέλη 2,000 χιλιάδες δολάρια τον χρόνο θα καθίση 4χρόνια μέσα μέχρις να τελειώσει λοιπόν δεν έκαμαν καλά η Στέλλα που πάνε στην Αργεντινή αλλά τέλος πάντων πολλοί σου λένε να φύγουν από την Ελλάδα και όπου θέλει ας πάνε παντού έχει πιάσει τώρα φτόχια κι εδώ στην Αμερική είναι πολύς κόσμος άνεργος και κάθεται χωρής δουλειά και ζη από την πολιτεία γι’ αυτό η μετανάστεψη είναι πολύ δύσκολη σήμερο να έλθη κανείς στην Αμερική γιατί έχει πέση πάρα πολύς κόσμος και η δουλιές κάθε χρόνο και ληγοστέβουνε εδώ σταματώ. […]

Είδα να μου γράφεις Λευτεριώ μου να φροντίσω να σου βρω κανένα άντρα ας είναι και ηλικιωμένος να έλθης εδώ. Αλλά εγώ χρυσό μου όπως θέλη ο τυφλός να δει τη μέρα έτσι θέλω κι εγώ να φέρω εδώ δικούς μου αθρώπους να τους εσώσω από τα βάσανα της Ελλάδος γιατί αλήθεια εδώ είναι πραγματική παράδεισος. Αλλά αν ήτανε: ελεύθερη η μετανάστεψη όπως μου γράφεις θα ξεσηκωνόταν ούλοι να έρθουνε στην Αμερική όχι από την Κρήτη μόνο μαθές μόν’ απ’ όλο τον κόσμο. Εδώ εγώ παιδεύουμαι από τον καιρό που ήλθα να φέρω τον αδερφό μου το Σπύρο και δεν ημπορώ χθες πάλι πήγα στο ιμικρέσιο μαζί με τον άνδρα μου Φώτη και μου είπανε ότι πρέπει να είμαι τρία χρόνια παντρεμένη για να έχω δικαίωμα ως αμερικανίδα να κάμω πρόσκληση!

Αυτά σου γράφω Λευτεριώ μου μη στενοχωρείσαι σε παρακαλώ πολύ. Σε παρακαλώ πολύ μη κάνεις καμιά κουζουλάδα απού μου γράφεις είναι κρίμα κι άδικο από το Θεό ένα χρυσό κοριτσάκι σαν και εσένα να φαρμακώνεται έτσι η καρδούλα του. Ο Θεός είναι μεγάλος Λευτεριά μου. Κάνε υπομονή δεν σου γράφω .τίποτα άλλο.

Έχετε πολλούς χερετισμούς από τον άνδρα μου Φώτη και από όλα μου τα παιδιά δόσε πολλούς χερετισμούς στο σύντεκνο μου και συντέκνισσα και σε όλα τα αδερφάκια σου καλή αντάμοση χερετισμούς σε όλους τους γειτόνους και σε όσους ρωτούνε δια ημάς.

Σε χαιρετώ με την καλή μου χέρα η νονά σου Ελένη Βαρυπατάκης και με το άλλο γράμμα μου θα σου στέλνω ένα χαιρετισμό 2 δολάρια να πάρεις ένα μολύβη.

Χρήστος Οικονόμου, Κάτι θα γίνει, θα δεις, Διήγημα: Βγες έξω και κάψ’ τα

Σάκης Δημητρακόπουλος
Η ζωή μετά το «Harlem shake»

Δεν είναι απλώς ένα μουσικό φαινόμενο. Το τραγούδι με τα χιλιάδες… αυτοσχέδια βίντεο στο YouTube, που προκαλεί παγκόσμια χορευτική φρενίτιδα, έφερε τα πάνω κάτω στα social media, αλλά και στους πίνακες επιτυχιών.

«Harlem shake» και στη Μανίλα.
Στις 15 Μαρτίου μέλη της Διεθνούς Αμνηστίας χόρεψαν έξω από το κινεζικό προξενείο… διαμαρτυρόμενα για τη χρήση όπλων εναντίον διαδηλωτών

Η έξαρση με το «Harlem shake» δεν είναι πρωτοφανής. Δυστυχώς, μέσα στα χρόνια έχουμε αναγκαστεί να υποστούμε και ακόμη χειρότερες μόδες, όσον αφορά τη μουσική και τον χορό ή τέλος πάντων την ανάγκη για εξωτερίκευση – όποτε αυτή συνδέεται άρρηκτα με τα δύο προηγούμενα. Η περίφημη «Lambada» των Kaoma το 1989, η «Macarena» των Los Del Rio το 1995 – για μην αναφέρω, πολύ πιο πριν, τα «Παπάκια» – δεν ήταν παρά η ίδια συνταγή με άλλο περιτύλιγμα.

Επίσης, δεν γνωρίζω ποια ψυχολογική εξήγηση έχει η επιτυχία τραγουδιών και βίντεο, όπως το «Gagnam Style» του Σάι ή τώρα το «Harlem Shake» του Baauer. Φαντάζομαι ότι η δυναμική τους βασίζεται στην ανάγκη για επικοινωνία και αντίστροφα, στην ευκολία με την οποία μπορεί κάποιος να κοινωνήσει τέτοιες καταστάσεις μέσα από τα social media. Γεγονός όμως είναι ότι πλέον αυτού του είδους οι χαριτωμενιές παίζουν σημαντικό ρόλο στη μουσική βιομηχανία. Δεν είναι τυχαίο ότι εξαιτίας του «Harlem shake» άλλαξε και ο τρόπος που υπολογίζεται το αμερικανικό τοπ τεν, αφού πλέον ένα ποσοστό των views στο YouTube καθορίζει τις θέσεις στα τσαρτ.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το γεγονός ότι όλος αυτός ο σαρωτικός άνεμος, που δεν αφήνει τίποτε όρθιο στο διάβα του σε ολόκληρο τον πλανήτη, ξεκίνησε από το τίποτα, από ένα αστείο: στις 2 Φεβρουαρίου μια παρέα πέντε πιτσιρικάδων από το Κουίνσλαντ της Αυστραλίας, που ονομάζουν εαυτούς The Sunny Coast Skate, ανέβασαν ένα βιντεάκι στο YouTube. Και αυτό όμως δεν ήταν τίποτε περισσότερο από το σίκουελ ενός βίντεο που είχε ανεβάσει ένας μπλόγκερ ονόματι Filthy Frank, όπου μια ομάδα ανθρώπων χόρευαν και τραγουδούσαν, φορώντας κοστούμια το κομμάτι του Baauer «Harlem shake».

Εξαπλώθηκε σαν ιός

Η συνέχεια υπήρξε καταιγιστική, καθώς πήρε τη μορφή Internet meme – o τρόπος που ένα φαινόμενο εξαπλώνεται στο Ιnternet από άτομο σε άτομο. Αποτέλεσμα, σήμερα να είναι δεκάδες χιλιάδες τα ανάλογα βίντεο σε όλες τις χώρες του κόσμου, της Ελλάδας μη εξαιρουμένης.

Η διάρκεια των βίντεο είναι σχεδόν πάντα περί τα 30 με 32 δευτερόλεπτα και είναι όλα τους βασισμένα στο κομμάτι του Baauer. Ξεκινούν με μια εισαγωγή 15 δευτερολέπτων, πέφτει το μπάσο στη συνέχεια για άλλα 15 δευτερόλεπτα και τελειώνουν με τον βρυχηθμό ενός λιονταριού. Συνήθως στην αρχή των βίντεο εμφανίζεται κάποιος με κράνος ή μάσκα και περίπου στο μέσον προστίθενται κι άλλοι, που χορεύουν σαν να βρίσκονται σε έναν άλλο, δικό τους κόσμο. Στη μικρή διάρκειά τους οφείλουν κατά μεγάλο ποσοστό και την επιτυχία τους, αφού δεν χρειάζεται κανείς παρά ελάχιστο χρόνο για να παρακολουθήσει καμιά δεκαριά από αυτά. Oπως επίσης και στο γεγονός ότι είναι πολύ εύκολο να τα βιντεοσκοπήσεις, έτσι όπως είναι δομημένη η μουσική, με τα συνεχόμενα cuts.

Στις 10 Φεβρουαρίου το ημερήσιο ανέβασμα τέτοιων βίντεο στο YouTube έφθασε στις 4.000. Στις 11 Φεβρουαρίου 12.000 βιντεάκια είχαν παρακολουθήσει 44 εκατομμύρια μοναδικοί χρήστες και στις 15 Φεβρουαρίου περίπου 40.000 βίντεο είχαν περισσότερα από 175 εκατομμύρια views.

«Μιντιακή» επανάσταση

To τραγούδι του Baauer έκανε το ντεμπούτο του στα αμερικανικά τσαρτ στην πρώτη θέση από την πρώτη κιόλας εβδομάδα κυκλοφορίας, γεγονός που οφείλεται στο ότι άλλαξε και ο τρόπος μέτρησης, καθώς πλέον το YouTube παίζει σημαντικό ρόλο: τα views είχαν ήδη μετρήσει στις περιπτώσεις του Σάι, αλλά και του Gotye – με την επιτυχία του «Somebody Ι Used to Know». Οι γνώμες δε διίστανται ακόμη και για το γεγονός, αν πρόκειται για internet meme ή για μοναδικό φαινόμενο και πολλοί αναλυτές επιχειρούν να δώσουν μια απάντηση. Ο Μάρτιν Τάλμποτ, διευθυντής της Εταιρείας Επίσημων Καταλόγων Επιτυχιών στη Βρετανία, λέει ότι πρόκειται για φαινόμενο: το πρώτο βίντεο φτιαγμένο από απλούς fans που «οδηγεί» τις πωλήσεις ενός τραγουδιού.

Το σίγουρο είναι ότι, ως μόδα που είναι, θα περάσει. Εχει αφήσει όμως ήδη το αποτύπωμά του ανεξίτηλο τόσο στη σύντομη ιστορία των social media όσο και σε εκείνη της ίδιας της ποπ κουλτούρας.

Από το Θησείο ως τα … έγκατα της Γης

Στο μικρό χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τη γέννηση του φαινομένου ως σήμερα έχουν γίνει εντυπωσιακές εμφανίσεις των απανταχού … Ηarlem shakers: από την ομάδα του νορβηγικού Στρατού στο σόου «Late Night with Jimmy Fallon» ως τους μπασκετμπολίστες της ομάδας Dallas Mavericks και την κολυμβητική ομάδα του Πανεπιστημίου της Τζόρτζια – των οποίων το βίντεο είδαν 28 εκατομμύρια χρήστες.

• Στις 22 Φεβρουαρίου 70.000 άνθρωποι χόρεψαν στους ρυθμούς του «Harlem shake» στο Τελ Αβίβ, λίγο πριν από τη γιορτή Πουρίμ.
• Στην Αυστραλία δεκαπέντε ανθρακωρύχοι απολύθηκαν όταν, παραβαίνοντας τους κανόνες ασφαλείας, χόρεψαν «Harlem shake» στα έγκατα της Γης.
• Στα τέλη Φεβρουαρίου εκατοντάδες διαδηλωτές, φωνάζοντας «Φύγε, φύγε!» χόρεψαν έξω από την κατοικία του προέδρου Μόρσι στην Αίγυπτο, ενώ μια άλλη ομάδα χόρεψε «Harlem shake» στις Πυραμίδες.
• Στην Τυνησία μαθητές ενός σχολείου παρώδησαν σε βίντεό τους το κίνημα των σαλαφιστών και τους εμίρηδες του Κόλπου. Στη συνέχεια ο διευθυντής απολύθηκε με εντολή του υπουργού Παιδείας.
• Στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί πολλές παρόμοιες εκδηλώσεις και μάλιστα με πολύ μεγάλη επιτυχία. Πρόσφατα στο Ηράκλειο της Κρήτης συγκεντρώθηκαν χιλιάδες κόσμου στην πλατεία της πόλης, ενώ στο Θησείο περισσότεροι από 2.000 χόρεψαν στους ρυθμούς του Baauer φωνάζοντας «Con Los Terroristas».

Το Βήμα, 31-3-2013,
http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=504976

Από τις λεγόμενες «πρωτόγονες» κοινωνίες μέχρι τις σύγχρονες «δυτικές», ο χορός έχει θεωρηθεί μια πρωταρχική ανθρώπινη έκφραση. Άλλοτε ενταγμένες στη σφαίρα της ψυχαγωγίας και του ελεύθερου χρόνου και άλλοτε ως κομμάτι της «σοβαρής» πραγματικότητας, οι χορευτικές δραστηριότητες προκύπτουν από τη δημιουργική χρήση του ανθρώπινου σώματος στο χώρο και στο χρόνο. Σε αυτά τα πλαίσια, ο χορός έχει ιδωθεί ως μια σωματοποιημένη δράση ή τέχνη που υλοποιείται μέσα από τη λαϊκή καθημερινή πρακτική, την τελετουργία και την παράσταση που στοχεύει σε ένα ακροατήριο. Συνήθως, οι χορευτικές δράσεις αναφέρονται σε οπτικές αναπαραστάσεις κοινωνικών σχέσεων και αντανακλούν συναισθηματικές δομές που διαφοροποιούνται από κοινωνία σε κοινωνία. Παρόλα αυτά πολλοί υποστηρίζουν ότι ο χορός αποτελεί μια παγκόσμια γλώσσα, που διαθέτει κοινά χαρακτηριστικά. Ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Paul Spencer τονίζει πέντε κοινές εκφάνσεις του χορού που συναντώνται σε διαφορετικές κοινωνίες: την καθαρτική (ή θεραπευτική) του διάσταση, την ενοποιητική του δυνατότητα, την μεταποιητική του δυναμική, την ανταγωνιστική του δομή και τέλος τη δυνατότητά του για εναλλακτική δράση, ως αντίθεση στο συμβατικό και το καθιερωμένο.

Ως επί το πλείστον, οι χοροί σε όλες τις κοινωνίες τοποθετούνται σε ένα συγκεκριμένο αισθητικό σύστημα ή αλλιώς σε ένα σύστημα τέχνης και πολιτισμού. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι αναπόφευκτα εμπλέκονται σε ένα ιεραρχικό μηχανισμό σχέσεων εξουσίας, που αποδίδει αξιολογικά χαρακτηριστικά στις χορευτικές μορφές και αναδεικνύει ορισμένα είδη χορού ως «ανώτερα» ή περισσότερο «δημοφιλή» από άλλα. Όπως το γούστο, έτσι και το στιλ της κίνησης, αποτελεί έναν τρόπο διάκρισης ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες. Οι μορφές χορού για παράδειγμα χρησιμοποιούνται από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις, ενώ ορισμένα είδη απορρίπτονται ως «ανάρμοστα». Κάποια είδη χορού ωστόσο διαπερνούν γρήγορα τα σύνορα των τόπων και των κοινωνικών τάξεων. Η ιστορία του τανγκό καταδεικνύει επί παραδείγματι, την ανάπτυξη των κινησιολογικών στιλ από τις γειτονιές του Buenos Aires στα σαλόνια του Παρισιού, για να καταλήξει ως «σεβαστό» είδος στις ανώτερες τάξεις του Αργεντίνικου πληθυσμού τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Άλλες μορφές χορού (όπως το κλασικό μπαλέτο και ο «σύγχρονος» χορός), αφενός έχουν υπηρετήσει συγκεκριμένες πολιτικές ρύθμισης του γυναικείου και ανδρικού σώματος, αφετέρου όμως έχουν συμβάλει στην ανασημασιοδότηση του σώματος, του φύλου και της κοινωνίας γενικότερα.

Μια ενσώματη επικοινωνία

Ο χορός ως κοινωνικό γεγονός, παράσταση ή τελετουργία συνιστά μια μορφή επικοινωνίας, με τον εαυτό και τον «άλλον», που αναδύεται ως αφήγηση σε ένα συνεχές ανάμεσα στο λεκτικό και το μη-λεκτικό, στο συνειδητό και το ασυνείδητο. […]

Ο χορός ως κοινωνική πράξη

Το σώμα που χορεύει συμμετέχει δυναμικά σε μια διαδικασία προσωπικού αναστοχασμού, στην προσπάθεια του ατόμου να συγκροτήσει μια ενότητα του «εγώ». Παρόλα αυτά, η εικόνα που διαμορφώνει το άτομο που χορεύει για τον εαυτό του, μπορεί να είναι ευχάριστη, αλλόκοτη ή ακόμα και τρομακτική. Στην ουσία, ο άνθρωπος αναζητά τον εαυτό του στο χορό, μέσα από οικειότητες και ρωγμές, για να διαπραγματευτεί την ταυτότητά του, σε σχέση με το παρελθόν και το παρόν. Έτσι ο χορός βιώνεται ως διαδρομή και αναζήτηση. Αυτή η περιπλάνηση δεν είναι όμως μοναχική. Μέσα από τη συναισθαντικότητα, ωθούμαστε πάνω απ’όλα να αποκτήσουμε μια αίσθηση ενότητας με τους σημαντικούς «άλλους». Σε αυτή την προοπτική, ο χορός, δημιουργεί και συναρθρώνει την ιδέα της κοινότητας και μας βοηθά με έναν υποκειμενικό τρόπο να είμαστε κοινωνικοί.

[…]

Ναταλία Κουτσούγερα,
Dancetheater.gr

Πλάτωνας Ριβέλλης
Η σιωπή της φωτογραφίας

Η φωτογραφία μιλάει με τη σιωπή της. Αυτή η πρωταρχική αρετή και δύναμή της τείνει να λησμονηθεί.Η φωτογραφία, σαν βουβή που είναι, δεν μπορεί ούτε να φλυαρεί ούτε να φωνάζει. Για να μπορέσει να πει, ή καλύτερα να ψιθυρίσει, κάτι, πρέπει πρώτον να νιώσει έντονη την ανάγκη – αφού απαιτείται προσπάθεια, για να παραβιάσει τη σιωπή της – και δεύτερον να βρει τον λιτότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο, για να το πετύχει.

Επειδή μάλιστα αυτή η υπόγεια διατύπωση τού λόγου της δεν επιδέχεται επεξηγήσεις, επιβάλλεται η έκφρασή της να χαρακτηρίζεται από μεγάλη ακρίβεια, αλλά ταυτόχρονα και από μια πολυσημία που θα διευρύνει τις δυνατότητες επικοινωνίας της.

Ο λόγος της φωτογραφίας πρέπει να είναι σαν τον λόγο της Πυθίας και τον λόγο της Ποίησης. Για να το πετύχει αυτό η φωτογραφία, έχει στο οπλοστάσιό της πολύ λίγα εφόδια. Όλα μάλιστα μοιάζουν τεχνικά και τεχνητά, ενώ είναι ουσιαστικά και εκφραστικά. Το κάδρο, η γωνία λήψης, η αφαίρεση, οι χώροι χωρίς πληροφορίες, και πάνω από όλα η μοναξιά και η σιωπή που συνοδεύουν κάθε φωτογραφία.

Στις μέρες μας η σιωπή έχει πάψει να αποτελεί αρετή. Η αφαίρεση αντιμετωπίζεται σαν απειλή. Το κάδρο θεωρείται περιορισμός και αναχρονισμός. Η γωνία λήψης δεν πρέπει να φαίνεται καθοριστική, ακόμα και όταν είναι. Ο λόγος της Πυθίας είναι ύποπτος. Οι πολυσημίες ενοχλούν, ενώ τα συνθήματα καθησυχάζουν. Πριμοδοτούνται οι κραυγές, τα μεγάλα μεγέθη, οι υπογραμμίσεις, το προφανές. Η σιωπή ξεχάστηκε, γιατί ενοχλεί και προκαλεί αμηχανία. Η μοναξιά της κάθε φωτογραφίας, που τόσο συχνά προδίδει τις αδυναμίες του φωτογράφου, αντικαταστάθηκε από τις σειρές και τις ομοιογραφίες. Η ταυτολογία έγινε συνώνυμη του περιεχομένου και η τυπολογία από στοιχείο φόρμας μετατράπηκε σε αυτονόητο στοιχείο ύφους. Στη μετάλλαξη αυτή συνέβαλε όλη η αντίστοιχη μετατόπιση του κόσμου των εικόνων. Της ζωγραφικής, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, της διαφήμισης.

Η φωτογραφία ακολούθησε και αυτή, ξεχνώντας ότι για εκείνη η σιωπή, η ακρίβεια, η λιτότητα και η μοναχικότητα ήταν και είναι δομικά στοιχεία της ταυτότητάς της. Το βέβαιο είναι ότι, για να συνεχίσει να υπάρχει, αυτόνομη και συγκινητική, η φωτογραφία πρέπει να ανακαλύψει τη νέα της σιωπή, που θα γίνει αναγκαία και πάλι, όταν το προφανές και το θορυβώδες την κουράσουν.

Άρθρο του Πλάτωνα Ριβέλλη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Φωτογράφος»
(ένθετο της εφημερίδας «Καθημερινή») τον Οκτώβριο του 2000.
Όλες  φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Πλάτωνα Ριβέλλη
http://www.rivellis.gr/el/fotografies

Βασίλης Ραφαηλίδης
Ο ηθοποιός
[Η γυναίκα] εμφανίζεται στην οθόνη μόνο μέσα από ένα “κανάλι”, από τον έρωτα. Ο κινηματογράφος επιβάλλει πάντα τους γυναικείους τύπους μέσα από το σεξ.

Ο πρώτος χαρακτηρισμός της γυναίκας ηθοποιού στον κινηματογράφο είναι αυτός της “ντίβα”, που πρωτοεμφανίζεται στην Ιταλία και σημαίνει θεά. Πρόκειται για τον τύπο του όντος εκείνου που έχει πάνω του όλα τα προτερήματα και τα ελαττώματα του κόσμου. Η ντίβα πρωτοεμφανίστηκε στο σινεμά το 1910 και τρεις ηθοποιοί την εκπροσωπούν επάξια: Η Λίντα Μπορέλι, η Φραντζέσκα Μπερτίνι και η Πίνα Μνικέλι. […]

Στη σειρά των μυθικών γυναικών πρέπει να κατατάξουμε και την Γκρέτα Γκάρμπο, αλλά πρέπει να τη θεωρήσουμε σαν εντελώς ιδιόρρυθμη περίπτωση. Η Γκάρμπο είναι το σύμβολο της άυλης, ανέγγιχτης, της απροσπέλαστης ομορφιάς. […]

Ένα σύμβολο μυθικής γυναίκας που κι αυτό δεν μπορούμε να το κατατάξουμε σε καμιά κατηγορία είναι η Μάρλεν Ντίτριχ. Εκπροσωπεί τη γυναικεία γοητεία αυτή καθαυτή -τη λάμψη και την εξουσία που μπορεί να ασκήσει η γυναίκα μέσα απ΄τη γυναικεία της υπόσταση.[…]

Ο τύπος του πιν απ γκερλ κυριαρχεί λίγο πριν και λίγο μετά τον Πόλεμο. Από το 1920 μέχρι το 1940 έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία εμπορευματοποίησης του ηθοποιού. Αυτό σημαίνει πως οι βιομήχανοι του σινεμά αντιλαμβάνονται την εμπορευματική αξία του ηθοποιού και τον κάνουν ένα είδος προκατασκευασμένου εμπορεύματος, το οποίο “αμπαλάρεται” σύμφωνα με μια συνταγή και ρίχνεται στην αγορά με τη βοήθεια της διαφήμισης.

Η γυναικεία ομορφιά κατά τα πρότυπα του σταρ σίστεμ κόβεται στα μέτρα του κοινού και τυποποιείται με βάση αυστηρούς στατιστικούς κανόνες. Αν τυχόν ένα από αυτά τα σύμβολα που διαλέγει ο παραγωγός ξεφύγει από τον στατιστικό κανόνα του μέσου όρου, επεμβαίνει ο αισθητικός για να επαναφέρει τη διαφορά χιλιοστού, π.χ. στην περίμετρο του στήθους, στα στάνταρ μέτρα.  

Χαρακτηριστικά, ο Αντρέ Μπαζέν λέει πως το γυναικείο ιδανικό μέσα από το σταρ- σίστεμ και το πιν-απ-γκερλ, κατεβαίνει από το πρόσωπο στο σώμα και από τα μάτια στο στήθος, για να δημιουργηθεί έτσι ένα ανέκφραστο αντικείμενο. Στα πιν απ γκερλ κάθε ίχνος ανθρώπινης προσωπικότητας έχει εξαλειφθεί τελείως. […] Η προσωπικότητα υποκαθίσταται από το σεξ, που αρχίζει να παίζει βασικότατο ρόλο. Πρόκειται για το τελευταίο σκαλοπάτι στην πτώση της γυναίκας απ΄το μυθικό της βάθρο.

Το σταρ σίστεμ δημιούργησε τον τύπο του πιν απ γκερλ για λόγους καθαρά πραχτικούς. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, έπρεπε να στανταροποιηθεί το “προϊόν”, για να εξάγεται σε “πολλαπλές κόπιες” και να μοιράζεται στους Αμερικανούς στρατιώτες για “ηθική τόνωση”. Μια χαρακτηριστική περίπτωση: Μια μεγάλη μάχη με τους Γιαπωνέζους κερδήθηκε με τη φωτογραφία της Ρίτας Χέιγουορθ μπροστά, στη θέση της σημαίας. Μετά τον πόλεμο η Χέιγουορθ έγινε εθνικό σύμβολο και μερικοί αποφάνθηκαν πως έπαιξε βασικό ρόλο στη νίκη.

Εξυπακούεται πως μερικά χρόνια μετά τον πόλεμο, η αναγκαιότητα ύπαρξης του πιν- απ-γκερλ εξαλείφθηκε, αφού εκπλήρωσε τον σκοπό του βοηθώντας τους Αμερικανούς στρατιώτες στο “να εκτελέσουν το καθήκον τους”.

Τη θέση του πήρε ένα καινούριο εμπόρευμα πολύ πιο ενδιαφέρον:  ένας ηθοποιός που ενσαρκώνει όχι τύπους και σύμβολα επιβεβλημένα άνωθεν αλλά βγαλμένα απ΄τη ζωή. Πρόκειται για τύπους που λανσάρουν ο Μάρλον Μπράντο και ο Τζέημς Ντιν, δηλαδή για σύμβολα ερωτισμού και βίας. Ο παραγωγός δε διαλέγει αυτούς τους τύπους αυθαίρετα, αλλά με βάση το μάρκετινγκ και το σύμβολο που προτείνεται εκπροσωπεί “δημοκρατικά” το κοινό.

Έτσι ο Μάρλον Μπράντο και ο Τζέημς Ντιν εκφράζουν τη διαψευσμένη ελπίδα που δημιουργήθηκε μετά τον πόλεμο απ΄την ματαιότητα της νίκης, που δημιούργησε έναν “χωρίς αιτία” επαναστατημένο άνθρωπο.

Με τον Τζέημς Ντιν ο τύπος του πικραμένου ανθρώπου που κέρδισε έναν πόλεμο και έχασε τη ζωή του επιβάλλεται απόλυτα και γίνεται το σύμβολο της νεολαίας, που τον νιώθει πολύ κοντά της.

Ο Μάρλον Μπράντο και ο Τζέημς Ντιν υλοποιούν μια ηθική και κοινωνική απορρύθμιση, χαρακτηριστική της εποχής μας.

Το αντίστοιχο στη γυναίκα ηθοποιό  θα το βρούμε στη Μέρλιν Μονρόε. Κι αυτή εκφράζει ένα παρόμοιο ιδανικό, την απαίτηση της νεολαίας για κατεδάφιση του κατεστημένου και της αποδεκτής ηθικής. Παροτρύνει σε εξέγερση και δείχνει την πίκρα της προδομένης, της γελασμένης, της εξευτελισμένης γυναίκας. […] Όλα αυτά τα ονόματα που ανέφερα μέχρι τώρα δεν έχουν σχέση με την υποκριτική. Είναι τύποι και σύμβολα που είτε επιβάλλονται μόνα τους είτε προτείνονται από το σταρ σίστεμ, είτε προσδιορίζονται από τις απαιτήσεις των καιρών.

Βασίλης Ραφαηλίδης,
12 Μαθήματα για τον κινηματογράφο

(1)

Μάρνυ Παπαματθαίου
Ανεξάρτητος κινηματογράφος στην Ελλάδα

Τι είναι αυτό; Με αφοπλιστική ειλικρίνεια σκηνοθέτες και παραγωγοί της παλαιάς και της νέας γενιάς δηλώνουν: «Για να σοβαρευτούμε. Το σινεμά μπορεί να είναι τέχνη αλλά είναι και λεφτά!»

Ο κινηματογράφος ξεκίνησε την πορεία του μέσα στις συναλλαγές. Πρώτα «εξαγόρασε» την αξία του, με μια τεχνική δυνατότητα: την αποτύπωση της κίνησης. Μετά αποκάλυψε στους εμπνευστές του τις πραγματικές δυνατότητές του. Κάποιοι είπαν ότι δημιουργήθηκε απλώς για να καταγράψει όσα γίνονται γύρω μας. Κάποιοι άλλοι ότι είναι μόνο ένα τεχνολογικό προϊόν του σύγχρονου πολιτισμού.

Στην πραγματικότητα όμως ο κινηματογράφος από την πρώτη στιγμή που γεννήθηκε ήταν τέχνη. Αλλά ένα είδος ιδιαίτερης, «χαϊδεμένης» τέχνης, με αναγκαστικές «εξαρτήσεις». Οπως λένε σήμερα οι πιο ρεαλιστές: «Το σινεμά είναι λεφτά. Μπορείς να χωρέσεις μέσα του όλα τα όνειρα του κόσμου, φτάνει να έχεις να πληρώσεις!».

Αυτό ακριβώς είναι που δεν έχουν οι ανεξάρτητοι κινηματογραφικοί παραγωγοί και ίσως αυτό είναι που τους δίνει την εκφραστική δύναμή τους: χρήματα! Προστατευτική στέγη, «ενδοθεσμική» στράτευση ή απλώς τακτική στρατηγικών εμπορικών ελιγμών. Έχουν όμως κάτι άλλο: κινηματογραφόφιλους κινηματογραφιστές. Το είδος εκείνο των ανθρώπων που δεν θα μπορέσουν να ξανακοιμηθούν, αν δεν πετύχουν αυτό που έχουν στο μυαλό τους.

Μάρνυ Παπαματθαίου, Ανεξάρτητος κινηματογράφος στην Ελλάδα, Το Βήμα, 28-11-1999

(2)

Ευγενία Τάγκα

Η εξέλιξη και ανάπτυξη της τεχνολογίας και η σχέση της με την βιομηχανία του θεάματος (κινηματογράφος και τηλεόραση ), κυρίως τα τελευταία 10 χρόνια, έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μπορούμε να πούμε ότι έχει καταφέρει να μετατρέψει τον θεατή σε δημιουργό. Πέρα από την υψηλή αισθητική (καθαρή εικόνα, καλή ποιότητα ήχου) που αποκτάται κάθε φορά που γίνεται μια κάποιου είδους τεχνολογική αναβάθμιση, παρατηρούμε ότι έχει γίνει πιο εύκολο για τον απλό χρήστη – θεατή να μπει στον ρόλο του δημιουργού και να αποπειραθεί να φτιάξει την δική του ταινία. Κι αυτό γιατί όλο και περισσότερος κόσμος έχει πρόσβαση σε υψηλότερης τεχνολογικής απόδοσης μηχανήματα σε σχέση με παλιότερα. Για παράδειγμα παλιότερα οποιοσδήποτε ευελπιστούσε να γίνει σκηνοθέτης τραβούσε με την αναλογική οικογενειακή του κάμερα και πρόβαλε την ταινία του στην τηλεόραση στο σπίτι. Σήμερα, με τις ψηφιακές κάμερες, φορτώνει τα βίντεο στον υπολογιστή του, τα φτιάχνει και μπορεί κάλλιστα να τα προβάλει στο internet και έτσι να τα δει περισσότερος κόσμος. Η συγκεκριμένη εργασία πραγματεύεται την σύγκριση των παραγωγών υψηλού κόστους, στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο, με τις παραγωγές χαμηλού κόστους. Αρχικά πρέπει να κάνουμε μία αναφορά στο τι είναι οι τηλεοπτικές και κινηματογραφικές παραγωγές, τι περιλαμβάνουν, τι μέσα χρησιμοποιούνται, τι δυναμικό προσωπικό και με ποιον τρόπο συνδυάζονται αυτά. Μία εύλογη απορία είναι ποιο στοιχείο είναι αυτό που φτάνει το κόστος μιας παραγωγής σε αμύθητα ποσά. Ποια είναι η ανάγκη να δημιουργηθούν χαμηλού κόστους παραγωγές (low budget productions); Είναι τελικά κριτήριο το μεγάλο κόστος μιας παραγωγής στο αισθητικό αποτέλεσμα; Όσο περισσότερα χρήματα ξοδέψουμε τόσο πιο αξιόλογη είναι η ταινία; Με ποιον τρόπο μπορεί μία ταινία low budget να φτάσει στο επίπεδο να συναγωνιστεί μία υπερπαραγωγή; […]

Ευγενία Τάγκα, Τεχνικές κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής – Από τις υπερπαραγωγές στις χαμηλού προϋπολογισμού ταινίες

Μουσική είναι η οργάνωση του ήχου μέσα στο χρόνο. Ένας συνθέτης κατά τη δημιουργία ενός έργου βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο παράλληλα πεδία πνευματικής δράσης, εξίσου χαώδη και πολυσχιδή. Το πρώτο αφορά την αχανή ηχητική παλέτα μιας πληθώρας ακουστικών ερεθισμάτων, πλούσια σε οιονεί μουσικό υλικό που προέρχεται από το περιβάλλον και την εκάστοτε εποχή. Με άλλα λόγια πρόκειται για ένα σύνολο πληροφοριών που αναπόδραστα διαμορφώνει έναν φανταστικό ηχητικό χώρο στη συνείδηση του ανθρώπου. Το δεύτερο πεδίο αφορά τη γνωστή σε όλους μας και πολυσυζητημένη διάσταση του χρόνου, ο οποίος αποτελεί τον “καμβά” πάνω στον οποίον λαμβάνει χώρα η μορφοποίηση ενός μουσικού έργου.

Αυτή η “χωροχρονική” σύλληψη της μουσικής θα αποτελέσει το εφαλτήριο για την αρχή μιας προσέγγισης της έννοιας της μορφής και της διαλεκτικής της σχέσης με το μουσικό υλικό, μια και η ιδιαιτερότητα της μουσικής έκφρασης έχει σαν γενεσιουργό αιτία αυτήν ακριβώς την σύλληψη. Ξεκινώντας με κάποιους ορισμούς απαραίτητους για τη νοηματική διασάφηση των παραπάνω εννοιών, θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως μορφή στην Τέχνη καθετί που συγκροτεί μια αδιάσπαστη ενότητα συντεθειμένη από απλούστερα δομικά στοιχεία.

Ορίζουμε ως μουσικό υλικό οτιδήποτε μπορεί να μορφοποιηθεί και οτιδήποτε ο δημιουργός μπορεί να ελέγξει (τονικά ύψη, διάρκειες, δυναμικές, ηχητικές καταστάσεις κτλ.). Προσπαθώντας να συλλάβουμε την έννοια του μουσικού υλικού σε μια δυναμική κατάσταση, ας φανταστούμε τις διάφορες φάσεις μεταμόρφωσης μιας πέτρας κατά τη διαδικασία δημιουργίας ενός γλυπτού. Είναι προφανές ότι στην περίπτωση αυτή, αλλά και κάνοντας μια αναγωγή στην Τέχνη γενικότερα, το υλικό μεταπλάθεται και μορφοποιείται στην πορεία του προς τον τελικό του σκοπό, ο οποίος είναι η αποκρυστάλλωσή του σε μια καθαρή και αναγνωρίσιμη μορφή. Εφόσον το υλικό βρίσκεται σε μια δυναμική εξελικτική κατάσταση ως μέρος των ενδιάμεσων φάσεων της δημιουργικής διαδικασίας, η ύλη και η μορφή αλληλεπιδρούν και τελικά ταυτίζονται στα χέρια του καλλιτέχνη. Επιστρέφοντας λοιπόν στο παράδειγμά  μας, σμιλεύοντας την πέτρα, η ταυτοποίηση μορφής και υλικού σε μια αδιαχώριστη ενότητα λαμβάνει χώρα, όταν το γλυπτό ολοκληρωθεί.

Περνώντας στον χώρο της ποίησης, μια πολύ ενδιαφέρουσα θέση, όσον αφορά την σχέση μορφής και υλικού, αλλά και την στενή συγγένεια της ποίησης με την μουσική, διατυπώνεται από τον μεγάλο Γάλλο ποιητή του συμβολισμού Paul Valery, ο οποίος συλλαμβάνει τη μορφή ενός έργου ως έναν κλειστό κόσμο (un monde ferme) μέσα στον οποίον η τεχνική και η έμπνευση απελευθερώνουν τις λέξεις από το συμβατικό τους νόημα, αναδεικνύοντας έτσι τον ηχοπλαστικό τους χαρακτήρα. Προβάλλοντας αυτή τη σκέψη στη μουσική τέχνη, οδηγούμαστε σε μια ακουσματική προσέγγιση του μουσικού υλικού. Με τον όρο “ακουσματικός” αναφερόμαστε στην νοηματική αποσύνδεση του ήχου από την πηγή και γενεσιουργό αιτία του. […]

Μια ενδιαφέρουσα θέση του είναι πως δεν υπάρχει τέχνη που να αναλώνει τόσο γρήγορα μορφές, όσο η μουσική. Περιεχόμενο, μορφή και ύλη βρίσκονται διαρκώς σε μια αδιάρρηκτη δυναμική ενότητα. Στην ποίηση και στις εικαστικές τέχνες μια σκέψη μπορεί να εκτεθεί με διαφορετικούς τρόπους, διατηρώντας την ταυτότητά της, ενώ στην μουσική, μορφή και περιεχόμενο είναι άρρηκτα συνδεδεμένα σε μια διαρκή κινητικότητα με αποτέλεσμα, όταν αλλάζει ένα ακουστικό συμβάν, να αλλάζει αυτόματα και η μορφή της ηχητικής εικόνας. […]

Στις παραπάνω σκέψεις -αν και πολλές φορές από διαφορετική αφετηρία -μπορεί κανείς να διακρίνει μια σύγκλιση απόψεων, όσον αφορά τη στενή σχέση του μουσικού υλικού με τη μορφή. Αν σε κάτι διαφοροποιούνται μεταξύ τους, είναι στον τρόπο και στο βαθμό αλληλεπίδρασής τους, γεγονός που επιβεβαιώνει ακριβώς τον αδιαχώριστο και αδιάσπαστο χαρακτήρα αυτών των εννοιών.

Γεωργία Καλοδίκη,
Το μουσικό υλικό και η τέχνη του να δίνεις μορφή, Περιοδικό Πολύτονον (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2007)

… Σκιαγραφώντας το προφίλ του προικισμένου ακροατή

Η εποχή μας χάρη στην ραγδαία πρόοδο της τεχνολογίας και των επιστημών προσφέρει στους λάτρεις της μουσικής τέχνης (επαγγελματίες και ερασιτέχνες φιλόμουσους) τη δυνατότητα να απολαμβάνουν με ποικίλους τρόπους μουσικά έργα διαφόρων εποχών, στυλ και κατευθύνσεων, διαμορφώνοντας έτσι τις προϋποθέσεις απόκτησης μιας ευρύτερης μουσικής καλλιέργειας και κατάρτισης. Ο σημερινός ακροατής έχει να επιλέξει ανάμεσα σε μια πληθώρα ακουστικών μέσων, τον τρόπο με τον οποίο θα βιώσει μια μουσική εμπειρία (cd, συναυλίες, ραδιόφωνο, διαδίκτυο). Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να ακούσουμε με την ίδια ευκολία ενα cd του J. Coltrane, μια ορχήστρα gamelan ή ένα ορατόριο του Bach με το πάτημα ενός κουμπιού, όταν με τα δεδομένα του 19ου αιώνα για παράδειγμα, οι άνθρωποι διένυαν χιλιόμετρα, ταξιδεύοντας νυχθημερόν, προκειμένου να παραβρεθούν σε κάποιο σημαντικό μουσικό γεγονός.

Παρόλα αυτά, – αν και αρκετά “καλομαθημένος” – ο σύγχρονος ακροατής εξακολουθεί να δείχνει προτίμηση στο ανεπανάληπτο της ζωντανής μουσικής ακρόασης. Οι αίθουσες συναυλιών γεμίζουν από ένα ετερόκλητο κοινό ποικίλης προέλευσης, που καλύπτει μια τεράστια γκάμα ανθρώπων, από τον απαίδευτο έως τον εξειδικευμένο και προικισμένο ακροατή. Θα είχε ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε, όλοι αυτοί οι άνθρωποι αλήθεια τι ακριβώς ακούν; Πού εστιάζεται η προσοχή τους, ακούγοντας ένα έργο;

Είναι γνωστό ότι όλοι ανεξαιρέτως ακούμε σε ένα πρωτογενές επίπεδο μουσικής αντίληψης. Πέρα όμως από αυτό το πρώτο απλοϊκό και σχεδόν πρωτόγονο επίπεδο πρόσληψης των ηχητικών συμβάντων, όπου αντικατοπτρίζονται οι ψυχολογικές αντανακλάσεις της ανθρώπινης φύσης (ένταση, χαλάρωση, χαρά, λύπη, αγωνία κτλ.), τι είναι αυτό που συμβαίνει στο μυαλό και στη γενικότερη ψυχολογία του ακροατή, ακούγοντας μουσική; Ακούμε άραγε όλοι με τον ίδιο τρόπο; Τι είναι αυτό που διαβαθμίζει τους ακροατές σε προικισμένους ή μη; Υπάρχει σωστή και λάθος ακρόαση;

Είναι αυτονόητο ότι ο βαθμός κατανόησης ενός έργου είναι ανάλογος της εξοικείωσης του δέκτη με την ακουστική εμπειρία. Tελικά όμως μήπως όλες αυτές οι επιταγές και οι “υποχρεώσεις” του ακροατή τού στερούν την αυθόρμητη και χωρίς όρους σχέση του με το μουσικό βίωμα;

Προκειμένου να απαντήσουμε σε μια σειρά από τέτοιου είδους ζητήματα που ανακύπτουν στην προσπάθειά μας να διασαφηνίσουμε την σχέση του ακροατή με την μουσική εμπειρία, γνωστικά πεδία όπως αυτό της Ψυχοακουστικής αλλά και της Φιλοσοφίας της Τέχνης θα μπορούσαν να προσφέρουν χρήσιμες πληροφορίες, όσον αφορά τη φύση του ακουστικού βιώματος αλλά και τη συναισθηματική του επενέργεια στον ανθρώπινο ψυχισμό.

Επιχειρώντας μια προσέγγιση της φύσης του ήχου, διαπιστώνουμε μια ποσοτική αλλά και μια ποιοτική διάσταση. Αυτή η διττή σημασία προκύπτει από το γεγονός ότι ένα ηχητικό συμβάν είναι ταυτόχρονα ένα φυσικό αλλά και ένα ψυχολογικό φαινόμενο. Έτσι ένα ηχητικό κύμα έχει χαρακτηριστικά, όπως η ένταση, η κυματομορφή, το ηχόχρωμα, ο χρόνος κ.τ.λ., τα οποία αποτελούν φυσικομαθηματικές συνιστώσες του, δηλαδή ποσοτικά μεγέθη. Όταν όμως το κύμα φτάσει στον ακροατή, τότε αποκτά ποιοτικό νόημα και δημιουργεί μια ακουστική εντύπωση με ψυχοφυσιολογικές ιδιότητες, όπως το ύψος, η χροιά, η ακουστότητα, η χροιά, κτλ. […]

Από τα παραπάνω, είναι προφανές ότι η προσπάθεια προσδιορισμού της φύσης της ακουστικής εμπειρίας εστιάζεται στη διασαφήνιση του τρόπου με τον οποίο οργανώνονται οι ακουστικές εντυπώσεις στο νου του ακροατή. Κατά την ακρόαση ενός έργου ο προσεκτικός ακροατής καλείται να ανακαλύψει, να συγκρατήσει στη μνήμη του και στη συνέχεια να συσχετίσει τις ηχητικές εικόνες που το συγκροτούν, τοποθετώντας το πάντα μέσα στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκε. Πρόκειται στην ουσία για μια αναπαραγωγή της δημιουργικής διαδικασίας (αναδημιουργική ακρόαση). Ο προικισμένος ακροατής διαθέτει καλή μνήμη, μουσικές γνώσεις, συνδυαστική σκέψη και φαντασία, ώστε να μπορεί να ανιχνεύσει “τα λεπτά συγκινησιακά συμπλέγματα των ηχητικών συμβάντων” (Suzanne Langer), καθώς οι δομικές ενότητες και η συνολική μορφή του έργου αποκρυσταλλώνονται στη συνείδησή του.

Ο ακροατής, αφού συλλάβει τις ακουστικές εικόνες μέσα από μια σειρά συνδυασμών, αναγωγών και συσχετισμών, αποκωδικοποιεί το νόημα των ηχητικών συμβάντων, συλλαμβάνοντας ενότητες, εξελικτικές πορείες και αναλογίες. Με αυτόν τον τρόπο προσανατολίζεται μέσα στη μουσική ροή. Η διαδικασία είναι η ίδια, η οποία ακολουθείται και στη θέαση ενός πίνακα, μόνο που η χρονική σύμπτωση των οπτικών ερεθισμάτων εδώ απουσιάζει, δίνοντας τη θέση της στο φευγαλέο της χρονικής αλληλουχίας των ακουστικών γεγονότων. Για τον Paul Claudel ο ακροατής δεν πρέπει να είναι παρά “μια σειρά αναμονών”.

Η αναδημιουργική ακρόαση είναι ένα χάρισμα που καλλιεργείται και εκλεπτύνεται μέσω της συνεχούς βιωματικής επαφής με τη μουσική, αλλά και την απόκτηση της απαραίτητης τεχνογνωσίας. Διαφορετικά η μουσική παραμένει μια άλογη διασπορά ήχων. Ο ακροατής απολαμβάνει την ακουστική εμπειρία, συμμετέχοντας εγκεφαλικά και ψυχικά, ενώ το μέσο που ενώνει αυτές τις δυο λειτουργικές δράσεις δεν είναι άλλο από τη φαντασία. Το εύρος του φαντασιακού πεδίου καθορίζει τελικά τον βαθμό της καλλιτεχνικής απόλαυσης. Κατά τον Aaron Copland, ο ιδεώδης ακροατής θα πρέπει να συνδυάζει τις γνώσεις του επαγγελματία με τον αυθορμητισμό του ερασιτέχνη ακροατή.

Συνοψίζοντας, η μουσική ακρόαση είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία, η οποία αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες εκδηλώσεις της ανθρώπινης φύσης και προϋποθέτει τη συνειδητή συμμετοχή του ακροατή, λόγω της πολυπλοκότητας των μέσων έκφρασης που προκύπτουν από τη δόμηση των ηχητικών μορφών. Μόνο μέσω της αναδημιουργικής ακρόασης εκ μέρους του ακροατή, η δημιουργική σκέψη του συνθέτη – καλά κρυμμένη πίσω από το πλέγμα των ηχητικών συμβόλων – αναγνωρίζεται, δικαιώνεται και βρίσκει άξιο κριτή και αποδέκτη.

Γεωργία Καλοδίκη, Η τέχνη της μουσικής ακρόασης, Περιοδικό Πολύτονον, Μάιος-Ιούνιος 2007

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Για μια παιδεία ουσίας

Ας μην ξαναπούμε τα κοινότοπα και αυτονόητα: Ότι μια χώρα και οι πολίτες που την αποτελούν, σε όλες τις εκφάνσεις τους, άμεσα ή έμμεσα εξαρτώνται από την Παιδεία, την οποία είναι ικανοί να εξασφαλίσουν. Θα μπορούσαμε να το πούμε πιο τολμηρά και πιο προκλητικά : μια χώρα και οι πολίτες της έχουν, τελικά, την Παιδεία που τους αξίζει ! 

Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι θεωρητικοί της Παιδείας, από τον Πλάτωνα μέχρι τους σύγχρονους παιδαγωγούς, δεν περιορίστηκαν να τονίσουν απλώς της σπουδαιότητα τής Παιδείας, αλλά επέμειναν στην ανάγκη και στον αγώνα για μια Παιδεία ουσίας. Τι σημαίνει αυτό; Μπορούμε να μιλάμε για τρία επίπεδα Παιδείας: το επίπεδο των πληροφοριών, το επίπεδο των γνώσεων και το επίπεδο της καλλιέργειας. Το πρώτο είναι ένα απλό, στοιχειώδες επίπεδο. Το δεύτερο είναι ένα υψηλότερο επίπεδο, αυτό της νοητικής επεξεργασίας των πληροφοριών σε οργανωμένες γνώσεις. Τα δύο επίπεδα συναποτελούν την εκπαίδευση. Το τρίτο είναι ένα ακόμη υψηλότερο και απαιτητικότερο επίπεδο, που συνιστά ό,τι ονομάζουμε καλλιέργεια ή μόρφωση. Πρόκειται για την καλλιέργεια της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου, για τη μόρφωση, δηλαδή τη διαμόρφωση του σε  πρόσωπο, σε αυτόνομη, δημιουργική και υπεύθυνη οντότητα. Κάθε οργανωμένη Πολιτεία έχει υποχρέωση να εξασφαλίσει για όλους τους πολίτες της εκπαίδευση και καλλιέργεια. Γι’ αυτόν τον σκοπό θεσπίστηκαν οι τρεις βαθμίδες της Παιδείας: Προσχολική (Νηπιαγωγείο) και Πρωτοβάθμια (Δημοτικό σχολείο)- Δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο – Λύκειο)- Τριτοβάθμια (Πανεπιστήμια και Τ.Ε.Ι.). Το πέρασμα από την εκπαίδευση στην καλλιέργεια, από την παιδεία των πληροφοριών και των γνώσεων στην παιδεία της καλλιέργειας είναι το ζητούμενο στην Παιδεία μιας χώρας.Αυτό επιτυγχάνεται με δύσκολες, λεπτές και σύνθετες διαδικασίες αγωγής της ψυχής του ανθρώπου, ψυχαγωγίας. Ειδικότερα επιτυγχάνεται με τη μόρφωση υπεύθυνων προσώπων μέσα από αρχές και αξίες, σ’ ένα επίπεδο που ξεπερνάει τον ωφελιμισμό και τη χρησιμοθηρία, για να φθάσει στις κρίσιμες ευαισθησίες (μεταφυσικές, ηθικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές, αισθητικές), αυτές που οδηγούν τον άνθρωπο στη συνειδητοποίηση του εαυτού του και του κόσμου. Η εκπαίδευση ως ανάπτυξη της νοημοσύνης και των διανοητικών ικανοτήτων του ανθρώπου, η καλλιέργεια του νου δηλαδή, είναι η προϋπόθεση για την καλλιέργεια της ψυχής. Νους και ψυχή συνθέτουν το πνεύμα, αυτό που πρέπει να καλλιεργεί μια ολοκληρωμένη Παιδεία, μια Παιδεία ουσίας, αφού το πνεύμα διαφοροποιεί ποιοτικά τον άνθρωπο από τα λοιπά όντα, συνδέοντας τον με την άναρχη ουσία που τον εδημιούργησε «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν», με τον Θεό. 
Γλώσσα, λογοτεχνία, ιστορία, φιλοσοφία, ηθική, ιστορία των ιδεών, των θεσμών και του πολιτισμού, αισθητική καλλιέργεια (τέχνες), θέατρο και άλλα συναφή αντικείμενα είναι αυτά που θα συνέθεταν, αν διδάσκονταν σωστά και συστηματικά, μια Παιδεία ουσίας, μια πραγματική καλλιέργεια της προσωπικότητας του ανθρώπου με ικανότητες δημιουργικής σκέψης και με απελευθέρωση των δυνάμεων που διαθέτει ο άνθρωπος ως πνεύμα. Αυτό είναι, νομίζω, το ζητούμενο της Παιδείας μας, το ζητούμενο κάθε Παιδείας.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης
Για μια παιδεία ουσίας

Ανασκουμπωθείτε και φουλ διάβασμα

Νά λοιπόν που φτάσαμε στη μέση της σχολικής χρονιάς ή μάλλον την καβαντζάραμε ήδη. Με άλλα λόγια δηλαδή, τον φάγαμε τον γάιδαρο και πάμε για άλλα. Τέσσερεις μήνες απομένουν ημερολογιακά, μέχρι να χτυπήσει το πρώτο κουδούνι των εξετάσεων. Αν τώρα αφαιρέσουμε τις διακοπές του Πάσχα, λόγω της Καθαρής Δευτέρας, κάτι από την πρωτομαγιά, μας μένουν 3 μήνες και λίγες ημέρες, κουραφέξαλα δηλαδή.

Επομένως, τελείωσαν τα ψέματα. Ανασκουμπωθείτε, γιατί σε λίγο θα τρέχετε και δεν θα φτάνετε. Τώρα μπορείτε να φτιάξετε ένα πολύ αποδοτικό πρόγραμμα, που με σωστό και συστηματικό διάβασμα να σας αποδώσει τα μέγιστα. Έχετε όλο το χρόνο μπροστά σας, φτάνει να γίνετε μεθοδικοί και χωρίς άλλες αναβολές. Διαφορετικά τα κενά θα παραμείνουν, θα πολλαπλασιαστούν, και έπειτα θα πρέπει να επιλέξετε τι να καλύψετε και τι να αφήσετε εκτός. Μια κατάσταση δηλαδή που θα σας φέρει ανασφάλεια, η ανασφάλεια θα φέρει άγχος, το άγχος ξενύχτι και ο κύκλος από τον οποίο δεν θα μπορέσετε να βγείτε θα μπερδεύεται ολοένα. Είστε, λοιπόν, σε μια κρίσιμη καμπή και χρονικά και κυριολεκτικά και πρέπει να την εκμεταλλευτείτε όσο είναι καιρός. Όλα τα άλλα θα έρθουν από μόνα τους. Το καλοκαίρι είναι μπροστά σας, οι μέρες οι επόμενες των εξετάσεων θα είναι και πολλές και καλές. Σκεφτείτε το.

www.theschooligans.gr

Εύα Στάμου
Μια «αποκλειστική λέσχη» για όλους

Αρθρογράφοι, κοινωνικοί ερευνητές και απλοί χρήστες έχουν αναρωτηθεί πού οφείλεται το φαινόμενο της παγκόσμιας επιτυχίας του φέισμπουκ. Το ενδιαφέρον του κοινού και των ειδικών πυροδοτείται ακόμα μία φορά αυτή την περίοδο από την προβολή στις κινηματογραφικές αίθουσες της ταινίας Social Network.

Στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ταινία του Ντέιβιντ Φίντσερ, επιχειρείται μια πειστική σκιαγράφηση της προσωπικότητας του ιδρυτή του φέισμπουκ, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, και η παρουσίαση του χρονικού της δημιουργίας της ιστοσελίδας ‘μπεστ- σέλερ’.

Ο θεατής παρακολουθεί με ενδιαφέρον πώς το φέισμπουκ ξεκίνησε στο Χάρβαρντ σαν μία αποκλειστική λέσχη γνωριμιών ανάμεσα σε φοιτητές του διάσημου πανεπιστημίου και των γύρω κολεγίων που επιθυμούσαν να έρθουν σε επαφή με νέους ερωτικούς συντρόφους, χωρίς το ρίσκο της προσωπικής έκθεσης και της πιθανής απόρριψης. Μία ιδέα που βασίστηκε στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι Αδελφότητες των Αμερικανικών πανεπιστημίων και την αρχή της αποκλειστικότητας, μετατράπηκε με το πέρασμα των μηνών, λόγω της χωρίς προηγούμενο επιτυχίας της, σε ένα πείραμα ανοιχτό σ’ ολόκληρο τον πλανήτη.

Αν και ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ χρησιμοποίησε το τελετουργικό της αποδοχής και της απόρριψης στην οποία στηρίζεται η κοινωνική ιεραρχία των ελίτ ιδρυμάτων της Μασσαχουσέτης, το ίδιο το μέσο που επέλεξε για να διαδώσει την ιδέα του, υπονόμευσε το χαρακτήρα της κλειστής ‘λέσχης’. Η επιθυμία μας να γνωρίζουμε, ακόμα και να παρακολουθούμε ηδονοβλεπτικά τις ζωές των άλλων (αλλά και να παρουσιάζουμε κομμάτια από τη δική μας ζωή που θεωρούμε άξια δημόσιας έκθεσης, να κατασκευάζουμε δηλαδή μία εικόνα, ή μία αφήγηση για τη ζωή μας), καθόρισε την εξάπλωση της ιστοσελίδας και συνέβαλε στην καταπληκτική επιτυχία της. Η εμμονή της Δυτικής κουλτούρας με την εικόνα ενός εαυτού που ορίζεται από συγκεκριμένα, κοινά σε όλους, γνωρίσματα – φύλο, ηλικία, χώρα προέλευσης, προσωπική κατάσταση, επάγγελμα, σπουδές και ασχολίες, πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις – βρήκε την τέλεια έκφρασή της στην ιστοσελίδα του φέισμπουκ. Ένα αβατάρ, συχνά ρετουσαρισμένο ή πλαστό, και ένα στοιχειώδες προφίλ που το συνοδεύει, γίνεται το διαβατήριο για μία σειρά επαφών με ανθρώπους που δύσκολα θα είχε κανείς την ευκαιρία να συναντήσει στην καθημερινότητα. Ένας ιδιότυπος τρόπος επικοινωνίας ξεκινά. Παρά το γεγονός ότι πολλά άρθρα έχουν γραφτεί για τον κοινωνικό ρόλο του facebook, υπάρχουν δύο σημαντικές διαστάσεις της επικοινωνίας αυτής οι οποίες παραβλέπονται από τις περισσότερες αναλύσεις.

Η πρώτη διάσταση είναι ότι στις επαφές μέσω φέισμπουκ απουσιάζει ο βασικός εξοπλισμός της ανθρώπινης επικοινωνίας, η γλώσσα του σώματος: ο τόνος της φωνής, η στάση του κορμιού, η έκφραση ή η κατεύθυνση του βλέμματος, η κίνηση των χεριών, το χαμόγελο ή η απουσία του. Επιπλέον, η φυσική τάση που οι περισσότεροι έχουμε, κάποιες στιγμές να διακόπτουμε τον συνομιλητή μας, επιδιώκοντας να καταλάβουμε ή να διευκρινίσουμε το νόημα όσων λέγονται, δεν πραγματώνεται στα τεχνικά πλαίσια που θέτει το πρόγραμμα του φέισμπουκ. Η απουσία ρέουσας σωματικής έκφρασης οδηγεί στην παγίωση μιας αποσπασματικής μορφής επικοινωνίας που, πίσω από την τεχνητή αμεσότητα, ακυρώνει τον αυθορμητισμό αλλά και την ικανότητα να ακούει κάποιος πραγματικά, τα όσα επιχειρεί να επικοινωνήσει ο συνομιλητής του. Αν και ιδιότητες, όπως η αίσθηση του χιούμορ και η ευφυΐα, εύκολα διαφαίνονται από τις αναρτήσεις στον τοίχο ή την ανταλλαγή σύντομων σχολίων, η δυνατότητα να αναπτύξει κανείς ένα θέμα, το ενδιαφέρον για τις ανάγκες του συνομιλητή, η αλληλοκατανόηση και κατ΄ επέκταση η ενσυναίσθηση, δεν είναι εφικτό να εκδηλωθούν – σίγουρα όχι με την ίδια ευκολία. Αποτελούν έτσι, στοιχεία, που αναπόφευκτα έρχονται σε δεύτερη μοίρα, όταν δεν απουσιάζουν πλήρως από την επικοινωνία στο φέισμπουκ.

Η δεύτερη διάσταση αφορά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ταυτότητα που συντίθεται από το αβατάρ, το προφίλ, τα φωτογραφικά άλμπουμς και τις αναρτήσεις στον τοίχο. Ο πρώτος αποδέκτης αυτής της ταυτότητας δεν είναι (όπως ίσως νομίζουμε) οι άλλοι, αλλά ο ίδιος ο χρήστης που την ενεργοποιεί. Αυτό που προβάλλει ο χρήστης είναι καταρχήν ένα είδωλο με το οποίο θέλει να ταυτίζεται. Θα ήταν λοιπόν λάθος να θεωρηθεί ότι η ταυτότητα που δημιουργούμε στο φέισμπουκ έχει οπωσδήποτε σκοπό να εξαπατήσει τους άλλους. Ο κύριος λόγος ύπαρξής της είναι να επιλέξει στοιχεία από την καθημερινότητά μας, που μας καθιστούν ενδιαφέροντες και αποδεκτούς πρώτα από όλα στον εαυτό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι χρήστες του φέισμπουκ επιλέγουμε να κοινοποιούμε γεγονότα που θεωρούμε αξιόλογα, διασκεδαστικά ή ευχάριστα, αποσιωπώντας την πιο βαρετή ή δυσάρεστη πλευρά της ζωής μας. Με τον τρόπο αυτό, η εικόνα που κατασκευάζουμε αναπόφευκτα επιδρά στη μνήμη μας και εν τέλει στην άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας.

Το φέισμπουκ δεν χρησιμοποιείται από όλους με τον ίδιο τρόπο. Ώριμες ηλικιακά ομάδες τείνουν να το χρησιμοποιούν για μια πιο δημιουργική μορφή επικοινωνίας, επιδιώκοντας την ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για κοινωνικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά θέματα της επικαιρότητας, που δεν περιορίζονται στον προσωπικό (συναισθηματικό ή ερωτικό) τομέα. Επαφίεται στην ικανότητα του κάθε χρήστη που ‘διευθύνει’ τη συζήτηση στον τοίχο του να διασφαλίσει ή να περισώσει το νόημα της επικοινωνίας, κατά πόσον δηλαδή θα πρόκειται όντως για συζήτηση οποιουδήποτε θέματος ή για μια σειρά από αυτιστικούς μονολόγους. Η δυσκολία κατανόησης, οι διαφωνίες και οι παρανοήσεις, η επιθετικότητα που ορισμένες φορές εκτονώνεται ακόμα και με χυδαία ή ρατσιστικά σχόλια είναι συνηθισμένα φαινόμενα. Μην ξεχνάμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις η συμμετοχή στο φέισμπουκ προσφέρει στους χρήστες την ευκαιρία να πουν ελεύθερα αυτό που σκέφτονται, κάτι που στην τετ α τετ επικοινωνία δεν είναι πάντα αποδεκτό ή εύκολο, λόγω ευνόητων κοινωνικών συμβάσεων.

Η απλή αλήθεια ότι ο κάθε χρήστης του φέισμπουκ δεν έχει πάντα κάτι ευφυές ή ενδιαφέρον να απαντήσει στο ερώτημα «Τι σκέφτεσαι;» δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι θα σταματήσουμε τις καθημερινές αναρτήσεις. Το φέισμπουκ συνεχίζει με επιτυχία να εξυπηρετεί τη βασική ανθρώπινη ανάγκη που ώθησε τον Ζάγκερμπεργκ στη δημιουργία του: την επιθυμία, δηλαδή, επικοινωνίας με ανθρώπους που δεν είναι εύκολα προσβάσιμοι με διαφορετικό τρόπο, στην καθημερινότητά μας. Άλλωστε αυτό είναι και το νόημα της παράδοξης επινόησης ενός αποκλειστικού κλαμπ ανοιχτού σε όλους.

Εύα Στάμου
Μια «αποκλειστική λέσχη» για όλους
book press, 5/11/2010

Μαλάλα Γιουσαφζάι
Ενα παιδί, ένας δάσκαλος κι ένα βιβλίο μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο
12|07|2013

«Δεν είμαι εδώ για να πάρω εκδίκηση από τους Ταλιμπάν. Αλλά για να υπερασπιστώ το δικαίωμα όλων των παιδιών στην εκπαίδευση». Η φωνή της Μαλάλα Γιουσαφζάι ακούστηκε και πάλι. Η έφηβη από το Πακιστάν, που έγινε στόχος των Ταλιμπάν επειδή υπερασπιζόταν το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, έκανε την πρώτη της δημόσια εμφάνιση. Στην ομιλία της στον ΟΗΕ δήλωσε πως οι σφαίρες που δέχθηκε στο κεφάλι δεν την έκαναν να σιωπήσει. Και ξανάρχισε τη μάχη της.

Μιλώντας στη Συνέλευση των Νέων στην έδρα του ΟΗΕ, στη Νέα Υόρκη, τόνισε πως «ένα παιδί, ένας δάσκαλος κι ένα βιβλίο μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο». Η Μαλάλα είχε γίνει σύμβολο στο Πακιστάν με το blog της στο οποίο από τα 14 της υπερασπιζόταν το δικαίωμα των κοριτσιών όπως εκείνη να πηγαίνουν στο σχολείο. Το όνομά της όμως έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο εξαιτίας της φρίκης που έζησε, όταν οι Ταλιμπάν μπήκαν σε σχολικό λεωφορείο και την πυροβόλησαν στο κεφάλι.

«Είμαι εδώ για να μιλήσω για το δικαίωμα κάθε παιδιού στην εκπαίδευση», είπε, όταν έκανε ανήμερα των γενεθλίων της την πρώτη της εμφάνιση από τη στιγμή που πήρε εξιτήριο από το νοσοκομείο.

«Στις 9 Οκτωβρίου με πυροβόλησαν στην αριστερή πλευρά του κεφαλιού και νόμισαν ότι οι σφαίρες θα με κάνουν να σιωπήσω, όμως απέτυχαν. Απ’ αυτή τη σιωπή ξεπήδησαν χιλιάδες φωνές. Σήμερα δεν είναι η ημέρα της Μαλάλα, είναι η ημέρα όλων των γυναικών, των αγοριών και των κοριτσιών που ύψωσαν τη φωνή τους για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους. Δεν βρίσκομαι εδώ για να πάρω εκδίκηση από τους Ταλιμπάν αλλά για να υπερασπιστώ το δικαίωμα όλων των παιδιών στην εκπαίδευση», είπε η έφηβη που καταχειροκροτήθηκε από το ακροατήριο.

Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Γκι-μουν υπενθύμισε ότι περισσότερα από 57 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν ούτε καν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Τα περισσότερα από αυτά είναι κορίτσια και τα μισά ζουν σε εμπόλεμες ζώνες. Αναφερόμενος στις πρόσφατες επιθέσεις εναντίον εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στο Πακιστάν και τη Νιγηρία, σημείωσε ότι «τα σχολεία πρέπει να γίνουν καταφύγια για όλα τα παιδιά, κορίτσια και αγόρια».

Η 16χρονη, που είναι υποψήφια για το Νόμπελ Ειρήνης, παρέδωσε στον Μπαν μια πρόταση που κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο και συγκέντρωσε περισσότερες από 3 εκατομμύρια υπογραφές με αίτημα να χρηματοδοτηθούν από τις 193 χώρες-μέλη του Οργανισμού εκπαιδευτικά ιδρύματα, ώστε να διασφαλιστεί ότι όλα τα παιδιά θα έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση μέχρι το 2015.

Νίκος Πιπέρης
Μάθημα στο διάλειμμα του διαρκούς σκασιαρχείου

Ήταν μια βαριά, μελαγχολική Τρίτη. Από αυτές τις καταραμένες Τρίτες  του Φεβρουαρίου που έρχονται πάντα λίγο μετά και τις τελευταίες εκδρομές, αρκετά πριν από τις επόμενες διακοπές. Συννεφιασμένες Τρίτες από τις οποίες τίποτε δεν περιμένει, είσαι μάλλον μελαγχολικός, σχεδόν βέβαιος ότι το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να κλείσεις τα μάτια, να ξαπλώσεις στο θρανίο, να ακουμπήσεις το κεφάλι στα χέρια σου και να περιμένεις με υπομονή ώσπου να βραδιάσει. Ξεκίνημα με Νέα (Ελληνικά), συνέχεια με Μαθηματικά, μετά Φυσική, δύο ώρες Αρχαία και στο τέλος Θρησκευτικά. Και μετά Αγγλικά, κατόπιν Γερμανικά, στο σπίτι το βράδυ ιδιαίτερο ξανά στις  Φυσικές Επιστήμες, που οι καθηγητές του σχολείου τις κάνουν να μοιάζουν πολύ πιο ακατανόητες και βαρετές απ’ ό,τι πραγματικά είναι.

Ήταν μια από εκείνες τις Τρίτες  που νιώθεις ένα κενό, που αισθάνεσαι ένα τεράστιο πλάκωμα στην ψυχή που καμιά μικροχαρά, καμιά ψιλοαπάτη, όπωs ένα μπουγέλωμα, ένας τσαμπουκάς, μια νέα γνωριμία ή μια κοπάνα, δεν μπορεί να σηκώσει από πάνω σου. Εκείνη την Τρίτη, λοιπόν, κατηφής και απαισιόδοξος όπως συνήθιζα να είμαι πάντα τέτοιες ημέρες, αναλογιζόμουν τη ματαιότητα των πραγμάτων και ειδικά αυτών των μικρών επαναστάσεων που κάναμε μέσα στο πλαίσιο της σχολικής μας ζωής: τις κοπάνες, που συνήθως ξοδεύαμε σε σπίτια φίλων, σε σφαιριστήρια και – κυρίωs – όπου γνωρίζαμε ότι θα βρίσκονται και αυτές που κάνουν κοπάνα από το Αρσάκειο.

Με τη λέξη «κοπάνα» βεβαίως  περιγράφουμε συνήθως το σκασιαρχείο που κάνει κάποιος από το σύνηθες πρόγραμμά του. Για μένα οι κοπάνες ήταν το κυρίως μενού της σχολικής μου ζωής και η ανατροπή ήταν όταν κατόρθωνα να συμπληρώσω ένα πλήρες εξάωρο παρακολούθησης. Και ύστερα ήταν και εκείνη η φράση του «φυσικού» μου. Εκείνη η απάντηση που είχε δώσει στους γονείς μου όταν είχαν έρθει να πάρουν τον έλεγχο. Που με βασάνιζε. «Ο Πιπέρης; Από τις αρχές του χρόνου έχω να τον δω. Κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να τον πάρετε από το εκλεκτό σχολείο μας διότι πιάνει τη θέση ενός μαθητή που θα ήθελε πραγματικά να μάθει». Όχι τίποτε άλλο, αλλά ο τύπος μού φαινόταν τόσο ακατάλληλος για να τον αφήσω να με διδάξει το οτιδήποτε, ώστε θεωρούσα πως είχε πλέον σεβαστεί αυτή την ιδιότυπη σχέση που είχαμε. Εγώ τον αγνοούσα, εκείνος δεν μου δημιουργούσε προβλήματα στο συμβούλιο των καθηγητών. Και να τώρα που είχε προδώσει αυτή την ιερή σχέση αδιάφορου μαθητή-κακού καθηγητή.

Εκείνη την Τρίτη αποφάσισα να μείνω στην τάξη. Να κάνω κοπάνα από τις συνηθισμένες κοπάνες μου. Να μείνω «μέσα». Για να δω, τέλος πάντων, τι είναι αυτό το τόσο τρομερό που εγώ χάνω. Εκείνη την Τρίτη παρακολούθησα και τις έξι ώρες διδασκαλίας. Την Τετάρτη δεν πήγα καθόλου στο σχολείο. Εντάξει, μην το παρακάνουμε κιόλας.

Η εκδίκηση του Σκράπα
συνέντευξη

Μέχρι πρόπερσι ήταν ο “τεμπέλης”, ο “αδιάφορος”, ο “άχρηστος”… Όταν έμεινε για δεύτερη φορά στην ίδια τάξη, άρχισε να το πιστεύει και ο ίδιος. Για να ξεσπάσει, πήγε σ’ ένα γήπεδο κι άρχισε να τρέχει… Σήμερα ο Στέφανος είναι ο καλύτερος 17χρονος σπρίντερ στην Ελλάδα!

O Στέφανος είναι 17 χρονών και πάει ακόμα Γ΄ Γυμνασίου. Έμεινε μία φορά στην Α΄ και μία φορά στην Β΄ Γυμνασίου. Σ’ αυτές τις μικρές τάξεις πρέπει να ‘χεις ταλέντο για να μείνεις. Ο Στέφανος τέτοιο ταλέντο δεν είχε. Ούτε «ψυχολογικά προβλήματα», ούτε «χωρισμένους γονείς», ούτε «κοπάνες», «κακές παρέες» κλπ. Τότε γιατί έμεινε;

– Στο Δημοτικό ήσουν καλός μαθητής;
– Πολύ καλός. Τότε ακόμα διάβαζα.
– Στο Γυμνάσιο τι συνέβη;
– Δεν ξέρω. Βαριόμουν να διαβάσω. Δεν το μπορούσα με τίποτα. Άνοιγα το βιβλίο και έμενα δυο ώρες στην ίδια σελίδα.
– Καλά, απ’ την παράδοση δεν έπιανες κάτι;
– Ήμουνα μες στην τάξη, αλλά δεν παρακολουθούσα.
– Οι καθηγητές κάνανε καλό μάθημα;
– Το κλασικό μάθημα.
– Το κλασικό μάθημα είναι βαρεμάρα!
– Ναι, όντως… Εντάξει, υπήρχαν και καθηγητές που κάνανε ευχάριστο μάθημα. Θυμάμαι τον καθηγητή της Πληροφορικής, είχε πολύ χιούμορ.
– Σε πόσα μαθήματα έμεινες στο τέλος;
– Την πρώτη χρονιά σε πολλά. 
– Ήσουν ο μόνος;
– Όχι, κι άλλοι μείνανε. Ειδικά την πρώτη χρονιά ήταν αποτυχία όλοι. Εφτά από τα τριάντα παιδιά του τμήματος μείνανε “στον τόπο”… Τη δεύτερη με κόψανε στο τσακ. Αν έμενα σε 4 μαθήματα, θα πήγαινα μετεξεταστέος το Σεπτέμβριο. Εγώ έμεινα σε πέντε: Αρχαία, Ιστορία, Μαθηματικά, Αγγλικά και Θρησκευτικά.
– Καλά, έμεινες και Θρησκευτικά! Τι βαθμό σου είχαν προφορικά;
– Οχτώ.
– Οχτώ στα Θρησκευτικά!… Θεός φυλάξοι!
– Όχι πως κι εγώ διάβαζα, αλλά νομίζω ότι με είχε βάλει στο μάτι η καθηγήτρια. Είχε γίνει ένας καβγάς μαζί της μες στην τάξη.
– Τι καβγάς;
– Την ώρα του μαθήματος χτύπησε ένα κινητό, όχι το δικό μου. Νευριάζει αυτή, παίρνει το κινητό του παιδιού και αρχίζει να φωνάζει: “Ποιοι άλλοι έχουν μαζί τους κινητό; Δώστε τα μου όλα! Θα τα πάω στο γραφείο!”. Τα παιδιά φοβούνται, τα βγάζουν απ’ την τσάντα τους και της τα δίνουν. Εγώ της λέω: “Όχι. Γιατί να σας το δώσω; Αφού δε χτύπησε το δικό μου! Το ‘χα στο αθόρυβο!”. Αυτή τα παίρνει στο κρανίο: “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!” “Δώστο μου αμέσως!” “Δεν το δίνω!”. Τελικά της το’ δωσα… Κόντευε να πάθει εγκεφαλικό.
– Ήσουν γενικά αντιδραστικός μαθητής;
– Ναι, πολύ. Έκανα φασαρία, αντιμιλούσα…
– Αποβολές είχες πάρει;
– Ω ναι! Κάργα!
– Πολλές;
– Τρεις μονοήμερες είχα πάρει την πρώτη χρονιά χαλαρά.
– Γιατί;
– Τι είχα κάνει; (σκέφτεται)… Α! Είχαν ένα σύστημα στο σχολείο, το οποίο έλεγε: “Όποιος μαθητής κάνει 5 ωριαίες απουσίες έχει bonus! Μια μέρα δώρο!”.
– Τι λες! Τέτοια προσφορά!
– Εγώ είχα 10 ωριαίες – έκανα φασαρία και με πετούσαν έξω – κι έτσι πήρα 2 bonus… Η τρίτη μονοήμερη ήταν γιατί ήμασταν στην εκκλησία κι εγώ σηκώθηκα κι έφυγα. Με είδε μια καθηγήτρια, άρχισε να με κυνηγάει στο δρόμο και να μου φωνάζει: “Έλα εδώ! Πού πας;”
– Σε πρόλαβε;
– Όχι… Και πήγα σπίτι μου. Την επόμενη μέρα με κάλεσε ο διευθυντής στο γραφείο: “Γιατί έφυγες απ’ την εκκλησία;” ρωτάει. Του λέω “Είδα κι άλλα παιδιά που έφευγαν κι έφυγα κι εγώ. Τι να έκανα; Βαριόμουν!”
– Σε καταλαβαίνουμε απόλυτα! 
– (γέλια) Αυτός όμως όχι! Μου’ ριξε μια μονοήμερη.

H καθηγήτρια δεν υπήρχε περίπτωση να προλάβει τον Στέφανο. Από μικρός ήταν το πιο γρήγορο παιδί στην τάξη του. Στην ΣΤ΄ Δημοτικού παίρνει μέρος με το σχολείο του σ’ ένα πρωτάθλημα της Αθήνας και βγαίνει άνετα πρώτος. Οι αρμόδιοι καταλαβαίνουν ότι έχουν να κάνουν με ένα γνήσιο ταλέντο, μια χρυσή ολυμπιακή ελπίδα, και φροντίζουν αμέσως να γραφτεί σ’ ένα σύλλογο. Από τότε παρακολουθούν συνεχώς την πορεία του… Πλάκα κάνουμε! Ένα «μπράβο» του είπαν μόνο και τον άφησαν στην τύχη του…

– Οι γυμναστές στο σχολείο σου δεν είχαν πάρει χαμπάρι το ταλέντο σου;
– Απλά έλεγαν «καλός αυτός». Με έβλεπαν που έπαιζα μπάσκετ, ποδόσφαιρο…
– Σας κάνανε κανονικά Γυμναστική ή… «πάρτε μπάλα και παίξτε»;
– Είχαμε δύο γυμναστές. Ο ένας έκανε συνήθως ασκήσεις, ο άλλος «πάρτε μπάλα και παίξτε».
– Εσύ τον στίβο πότε τον ανακάλυψες;
– Όταν έμεινα για δεύτερη φορά. Εκείνο το καλοκαίρι – για να ξεσπάσω – άρχισα να πηγαίνω σ’ ένα στάδιο, στην Καισαριανή, και να τρέχω.
– Μόνος σου;
– Μόνος μου.
– Ήξερες τι ακριβώς να κάνεις;
– Όχι. Ό,τι μου ‘ρχόταν έκανα. Στροφούλες, τζόγκινγκ, κάποια γρήγορα κομμάτια… Κάποια στιγμή με βλέπει ένας περαστικός (γυμναστής σ’ ένα σχολείο του Ζωγράφου) και μου λέει “Έχεις πολύ ωραίο στυλ. Σε ποιο σύλλογο πας;”. Του λέω “Σε κανέναν”. Μου λέει “Σοβαρά μιλάς; Να πας αμέσως να γραφτείς σε κάποιο σύλλογο. Έχεις μεγάλο ταλέντο”. Και μου πρότεινε να πάω στον Πανελλήνιο.
– Τον ξαναείδες αυτόν τον άνθρωπο;
– Όχι, ποτέ! Ούτε τ’ όνομά του δεν ξέρω.
– Φοβερό! O άνθρωπος που σου άλλαξε τη ζωή… Πήγες στον Πανελλήνιο;
– Tην άλλη μέρα κιόλας! Μου λένε: “Θ’ αρχίσεις 16 Σεπτεμβρίου με τις Ακαδημίες”. Περίμενα λοιπόν αυτή τη μέρα.
– Στο μεταξύ το σχολείο τι γίνεται;
– Πήρα την απόφαση να φύγω απ’ το παλιό σχολείο (το 2ο Γυμνάσιο Καισαριανής). Καλώς ή κακώς, πίστευα ότι μ’ έχουν βάλει στο μάτι. Ήθελα ν’ αλλάξω περιβάλλον. Και πήγα στο 3ο Εσπερινό Γυμνάσιο Παγκρατίου.
– Εκεί πώς σε υποδέχονται;
– Μια χαρά! Η διευθύντρια ήταν πολύ καλή, αγαπούσε όλα τα παιδιά.
– Ωραία, ας γυρίσουμε στον Πανελλήνιο…
– Φτάνει λοιπόν η πρώτη μέρα. Μας είχαν πει 4 η ώρα, εγώ ήμουν από τις 3 και περίμενα. Έρχεται η προπονήτρια, η κυρία Βίκυ, και μας βάζει κάτι προκαταρκτικά –  ήμασταν 5-6 παιδιά. Με βλέπει εμένα, μου λέει “Εσύ είσαι γρήγορος, κάτσε να σε πιάσω κατευθείαν με χρονόμετρο ένα 60άρι”. Κάνω το 60άρι και μένει έκπληκτη.
– Τι χρόνο έκανες;
– Δε μου ‘πε. Προφανώς δεν ήθελε να πάρουν τα μυαλά μου αέρα. Αλλά είδα την έκπληξη στο ύφος της. Μου λέει “Θα μιλήσω με έναν άλλο προπονητή να σε αναλάβει. Θα μπεις στο αγωνιστικό τμήμα”.
– Φαντάζομαι τη χαρά σου!
– Καλά! Πήγα σπίτι κι όλο αυτό σκεφτόμουν… Άσε που στο αγωνιστικό τμήμα δε θα χρειαζόταν και να πληρώνω. Είναι κι αυτό.
– Σωστά. Έχουν λεφτά οι γονείς σου;
– Όχι πολλά. Εργάζονται και οι δύο για να τα βγάλουμε πέρα.
– Πηγαίνεις λοιπόν στον καινούριο προπονητή…
– Ναι, τον Κώστα Αντωνόπουλο. Με βάζει κι αυτός να κάνω 60άρι. “Πολύ καλά” μου λέει. “Πόσο καλά, κύριε;”, “Πολύ-πολύ καλά” μου λέει. Ούτε αυτός μου λέει χρόνο.
– Βρε μανία!
– Kαι από κει και πέρα αρχίζω προπονήσεις κάθε μέρα… 
– Στο σχολείο αλλάζει κάτι;
– Ναι, αλλάζει. Ένιωθα – πώς να το πω; – πιο ώριμος, πιο σοβαρός. Κι άρχισα να ρίχνω βάρος και στα μαθήματα.
– Εσύ πώς το εξηγείς αυτό; Μέχρι τότε βαριόσουν… 
– Λόγω του στίβου. Ότι πήγα καλά, ρε παιδί μου, σε κάτι κι ένιωσα αυτοπεποίθηση. Αυτό ακριβώς είναι! Η αυτοπεποίθηση που σε κάνει να θες να πας καλά και στα άλλα πράγματα.

Συναντήσαμε τους καθηγητές του Στέφανου στο 3ο Εσπερινό Γυμνάσιο Παγκρατίου και τους ρωτήσαμε πώς είναι ο Στέφανος μες στην τάξη.
Κυρία Ασημακοπούλου, φιλόλογος: «Εξαιρετικός θα έλεγα. Είναι συνεργάσιμος, είναι φιλικός. Μπορεί εδώ να είναι λίγο χαμηλότερο το επίπεδο, αλλά και στο μάθημα προσέχει και ερωτήσεις κάνει και εύστοχα απαντάει»
Κύριος Γώγος, φυσικός: «Συγκρατεί και τα επιπλέον πράγματα που λέμε. Ιδιαίτερα Βιολογία, Χημεία που τον ενδιαφέρουν, προσέχει πολύ και τα θυμάται όλα. Την πρώτη φορά που μπήκα στην τάξη και δεν ήξερα κανέναν, ήταν ο μόνος με τον οποίο μπορούσα να κάνω μάθημα. “Αυτός πρέπει να είναι καλός μαθητής” είπα μέσα μου».

Τον Ιούνιο του 2003 ο Στέφανος τελειώνει (επιτέλους!) τη Β’ Γυμνασίου με βαθμό 15 . «Σ’ ένα κανονικό σχολείο μπορεί να μην ήταν 15, αλλά 12-13 θα ήταν σίγουρα» μας λέει. Συγχρόνως έρχεται η αθλητική καταξίωση: Χρυσό μετάλλιο στα 100 μέτρα στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Παίδων. Με 9 μόνο μήνες προπόνηση γίνεται ο καλύτερος Έλληνας σπρίντερ στην ηλικία του. Τον καλούν αμέσως στην Εθνική ομάδα. Λίγες μέρες μετά γίνεται το Βαλκανικό πρωτάθλημα. Νέο χρυσό μετάλλιο και ο Στέφανος γίνεται ο καλύτερος σπρίντερ στα Βαλκάνια! Τον χειμώνα ισοφαρίζει με χρόνο 6.91 το πανελλήνιο ρεκόρ Παίδων στα 60 μέτρα, ρεκόρ που δεν είχε φτάσει κανείς για 7 χρόνια!

– Πώς γιορτάζεις μια νίκη; 
– Δε δείχνω τη χαρά μου αμέσως. Φαίνομαι ήρεμος, αλλά μέσα μου είναι ένα ηφαίστειο. Και το βράδυ, κλασικά, βγαίνω με τους φίλους μου έξω και ξεσπάμε.
– Πριν από έναν αγώνα τι κάνεις;
– Ίσως παίξω λίγο πιάνο στο σπίτι. Με ηρεμεί αυτό και συγκεντρώνομαι.
– Ξέρεις πιάνο;
– Αυτοδίδακτος είμαι. Έχω ένα αρμόνιο στο σπίτι και προσπαθώ να παίξω αυτά που ακούω στο ράδιο.
– Τι μουσική σου αρέσει;
– Πιο πολύ μ’ αρέσουν τα ερωτικά κομμάτια, οι μπαλάντες.
– Χατζηγιάννης;
– Μπράβο! 
– Με τα κορίτσια πώς τα πας; Άλλαξε κάτι μετά τις αθλητικές επιτυχίες;
– Για να είμαι ειλικρινής, δεν είχα ποτέ πρόβλημα με τις κοπέλες. Και κακός μαθητής που ήμουν δηλαδή, στις σχέσεις μου τα πήγαινα καλά.
– Το σεξ πριν τον αγώνα είναι καλή ιδέα;
– Όχι, σε καμία περίπτωση! Χάνεις όλη σου την ενέργεια! 
– Πού το ξέρεις; Το’ χεις δοκιμάσει;
– (γέλια) Δεν το ρισκάρω!
– Φίλους καλούς έχεις;
– Έχω τον κολλητό μου, ο οποίος είναι 21 χρονών. Μπορεί να έχουμε 4 χρόνια διαφορά, αλλά είμαστε πολύ δεμένοι.
– Από αθλητές ποιο είναι το πρότυπό σου;
– Ο Μάικλ Τζόνσον.
– Πες μας κάτι: Ακούμε συνέχεια φήμες για αναβολικά στο στίβο. Ισχύουν;
– Δυστυχώς τα αναβολικά παίζουν πολύ στο χώρο μας.
– Εσένα σου έχουν προτείνει;
– Όχι ακόμα!
– Αν σου προτείνουν τι θα κάνεις;
– Δεν ξέρω.
– Το πιο τρελό σου όνειρο ποιο είναι;
– Τι άλλο; Να βγω πρώτος σε μία Ολυμπιάδα. Θέλω όμως πολλή δουλειά ακόμα.
– Με το σχολείο τι θα κάνεις;
– Τελειώνω τώρα τη Γ’ Γυμνασίου και θα συνεχίσω και στο Λύκειο.
– Σου ΄χει μείνει καμιά πίκρα απ’ το παλιό σου σχολείο;
– Όχι, καμία! Τώρα πια είμαι τόσο ενθουσιασμένος που δεν μ’ ενδιαφέρει. 
– Υπήρξε κάποια στιγμή τότε που ένιωσες μηδενικό; 
– Μηδενικό όχι. Αποτυχημένος σίγουρα. 
– Είχες κλάψει εκείνο το καλοκαίρι;
– Ναι, πάρα πολύ.
– Μόνος σου;
– Και μόνος μου και μπροστά στους φίλους μου, στους γονείς μου… 
– Τι σε στήριξε;
– Ο ίδιος ο αθλητισμός.
– Κάποιο πρόσωπο;
– Ο πατέρας μου… Μου’ λεγε πάντα: “Δεν πειράζει. Προσπάθησε”. Η μαμά ήταν πιο γκρινιάρα…
– Τώρα τι σκέφτονται για σένα;
– Τώρα έχουν αλλάξει εντελώς. Μες στη χαρά και οι δύο. Όλο “μπράβο” και “μπράβο” και “κοίτα τι έκανε ο γιος μου” στους συγγενείς. Μόλις έρχεται κάποιος στο σπίτι: “Έλα να δεις τα κύπελλα του γιου μου”.
– Ενώ πριν;
– Πριν κρυβόντουσαν. Ερχόντουσαν επίσκεψη συγγενείς ή γείτονες και απέφευγαν να μιλήσουν για μένα.
– Απ’ το παλιό σου σχολείο έχεις ξαναπεράσει;
– Όχι. Ούτε απ’ έξω.
– Γιατί; Από αποστροφή;
– Ναι, δεν γουστάρω… Μου στοίχισαν πολύ εκείνα τα δύο χρόνια.
– Νιώθεις ότι πήρες το αίμα σου πίσω;
– Τώρα πια, ναι!

Λίγες μέρες μετά τη συνέντευξη ανακοινώθηκαν από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ οι υποτροφίες για τους Έλληνες αθλητές που ξεχώρισαν την περσινή χρονιά για τις υψηλές επιδόσεις τους… Στα 100 μέτρα: Στέφανος Μπαρούτσας.

The Schooligans

Άτιμη κοινωνία

Άτιμη κοινωνία! Να θες ν’ αλλάξεις εξάτμιση στο μηχανάκι σου και να μην μπορείς, επειδή δεν έχεις λεφτά. Και να μην μπορείς να ζητήσεις λεφτά από τους γονείς σου. Τι να πεις; Μάνα, δώσε μου λεφτά να κάνω το μηχανάκι να πηγαίνει σαν τρελό; θα σε πλακώσει στο ξύλο! Και δίκιο θα’ χει! Σε ένα αδιέξοδο ζούμε όλοι εμείς που έχουμε μηχανάκια. Πιο μεγάλο πρόβλημα έχουμε εμείς παρά οι επιχειρηματίες. Αυτοί έχουν ό,τι γουστάρουν, ενώ εμείς αγκομαχούμε για μια εξάτμιση. Κι όχι τίποτα άλλο. Δεν μπορείς να συγκεντρωθείς σε τίποτα που προσπαθείς να κάνεις! Κάθεσαι να διαβάσεις και σου περνάνε εξατμίσεις από μπροστά…

Άτιμη κοινωνία
The Schooligans

Ασημακοπούλου Κατερίνα
«Τα στοιχειώδη» του Χρήστου Μποκόρου

H εικόνα μιας λιτής ευημερίας με ζωγραφική πάνω σε μακρόστενα ξύλα από γεφύρια

Σαν να μπαίνεις σε ένα μικρό ξωκλήσι, αισθάνεσαι καθώς περνάς την πόρτα για την έκθεση του Χρήστου Μποκόρου, στο Μουσείο Μπενάκη. Η δυναμική του χώρου επιβάλλει την κατάνυξη, ο τόνος της φωνής αυτόματα χαμηλώνει και οδηγεί σε μία σχεδόν σιωπηλή παρατήρηση των εικόνων.

Ο Χρήστος Μποκόρος ζωγραφίζει για μία ακόμα φορά σε παλιά, φθαρμένα ξύλα, με καθαρά πάνω τους τα σημάδια και τα ίχνη του χρόνου. Παλιότερα, με την άψογη τεχνική του, ζωγράφιζε μικρές φλόγες και κλαδιά ελιάς, λινές πετσέτες και πιο παλιά «ωά».  Πάντα τα στοιχειώδη. Κι αυτή τη φορά, πάνω στα μακρόστενα ξύλα από γεφύρια, πιθανόν της Ηπείρου, με «τα στοιχειώδη» καταπιάνεται, εκείνα που δημιουργούν την εικόνα μιας λιτής ευημερίας.

Στο πρώτο δωμάτιο της έκθεσης μία σειρά από έξι μορφές ξαπλωμένες στη φύση μάς κοιτάζουν στα μάτια όταν δεν στρέφουν το βλέμμα στον έναστρο ουρανό ή στα ανοιξιάτικα χαμομήλια. Μία ξύλινη πόρτα με το φως του πίσω δωματίου να φαίνεται από τις χαραμάδες της, μας οδηγεί νοητά (στο δεύτερο δωμάτιο της έκθεσης) στα ενδότερα. Μετά τον εξωτερικό χώρο, ο εσωτερικός: το σπίτι. Εκεί ένα τρίπτυχο, πάντα σε σανίδες από γεφύρια, πραγματεύεται τα στοιχειώδη του οίκου: στο πρώτο πάνελ του τρίπτυχου ένα ξέστρωτο κρεβάτι,  στο δεύτερο μία πετσέτα, ένα καθρεφτάκι και ένα σαπούνι μόλις χρησιμοποιημένο, και στον τρίτο ένα τραπέζι με ένα κομμάτι ψωμί, δυο πιάτα φασολάδα και δύο ποτήρια κρασί. Ο Μποκόρος  ζωγραφίζει τη λεπτομέρεια αλλά ταυτοχρόνως επιμένει σε μία αφαίρεση, που καθηλώνει. Είδα πολλούς θεατές της έκθεσης που επιχειρούσαν να αγγίξουν τις ζωγραφιές. Για να βεβαιωθούν ότι είναι ζωγραφική και όχι πραγματικά αντικείμενα. Η υγρασία που αφήνει το βρεγμένο σαπούνι πάνω στο ξύλο όπου μόλις ακούμπησε, οι πτυχές της πετσέτας που ακόμα δεν έχει χρησιμοποιηθεί ή του τσαλακωμένου σεντονιού που είναι ακόμα ζεστό από τον ύπνο: η ευαισθησία του ζωγράφου αποτυπωμένη σε ένα φθαρμένο ξύλο.

Σε μια εποχή που το περιττό έχει γίνει κομμάτι της καθημερινότητάς μας, που συνεχώς απομακρυνόμαστε από τα στοιχειώδη, τα  βασικά και τα πρωταρχικά, σε μια εποχή που, κατά τον ζωγράφο, «για να μάθουμε τον καιρό δεν κοιτάμε πια τον ουρανό αλλά το internet», η ματιά στα στοιχειώδη μοιάζει με κάθαρση.

Με την έκθεση του Μποκόρου δεν θέλαμε να δούμε τίποτε άλλο εκείνη τη μέρα στο Μουσείο Μπενάκη. Μήπως μας προκάλεσε μια ψυχική ανάταση;

ΓΥΜΝΟΣ ΙΟΥΛΙΟ ΜΗΝΑ, το καταμεσήμερο. Σ’ ένα στενό κρεββάτι, ανάμεσα σε δυο σεντόνια χοντρά, ντρίλινα, με το μάγουλο πάνω στο μπράτσο μου που το γλείφω και γεύομαι την αρμύρα του, κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της μικρής μου κάμαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι με τα δοκάρια. Πιο χαμηλά την κασέλα που έχω αποθέσει όλα μου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάμισα, κάτι ασπρόρουχα. Δίπλα η καρέκλα με την πελώρια ψάθα, χάμου, στ΄άσπρα και μαύρα πλακάκια, τα δυο μου σάνταλα. Έχω στο πλάι μου και ένα βιβλίο.

Γεννήθηκα για να ΄χω τόσα. Δεν μου λείπει τίποτε να παραδοξολογώ. Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντομα στο οπουδήποτε. Μόνο που ΄ναι πιο δύσκολο…

Δημήτριος Γατόπουλος
Ο λαός αρχίζει την Αντίσταση

(από το βιβλίο των: Γκώνιας Ν. – Ραπτοπούλου Σ.,
Το έπος του 1940, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1995)

Ο Μανόλης Γλέζος διηγείται πώς αυτός και ο σύντροφός του Απόστολος Σάντας πραγματοποίησαν το ανδραγάθημά τους

…Έτσι, στις 30 του Μάη του 1941, γυρίζαμε άσκοπα στους στυγνούς δρόμους της Αθήνας.
-Λάκη, το βλέπεις κείνο εκεί;
Το φασιστικό σύμβολο, πελώριος συμπυκνωμένος βραχνάς, πλάκωνε τον ουρανό της Αθήνας. Δε χρειάζονταν περισσότερα λόγια. 0 ένας κατάλαβε τον άλλον. Σε μας έλαχε ο κλήρος —απλοί, ανώνυμοι ερμηνευτές της φλόγας ενός ολόκληρου λαού, της θέλησής του, θα προβαίναμε στην υποστολή της Γερμανικής σημαίας.
Δώσαμε τα χέρια και χωρίσαμε. Το βράδυ, ραντεβού στις 8 στην πλατεία Κουμουνδούρου (Ελευθερίας). Όταν ανταμώσαμε, τα χέρια μας σφίχτηκαν νευριασμένα. Δεν ήταν από φόβο. Ήταν συγκίνηση για το μεγάλο σκοπό, για την επιτυχία!
Είχε σκοτεινιάσει. Το φεγγάρι είχε βγει. Ήταν μια όμορφη αττική βραδιά. Αμίλητοι προχωρήσαμε μέσα απ’ την Πλάκα. Απ” το πρωί είχαμε κανονίσει τις τεχνικές λεπτομέρειες κι είχαμε μαζί μας ένα κλεφτοφάναρο. Κάναμε μια βόλτα γύρω απ’ την Ακρόπολη. Η  γερμανική φρουρά φαινόταν. Τάχα στον κοντό να υπήρχε σκοπός; Ήταν δεν ήταν, εμείς θ’ ανεβαίναμε. Σε μια στιγμή, που δε φαινόταν κανένας γύρω, πηδήξαμε το συρματόπλεγμα πούναι γύρω στο δασάκι των πεύκων της βόρειας πλευράς και, σιγά σιγά, ο ένας πίσω απ’ τον άλλον, προχωρήσαμε σκαρφαλώνοντας στ’ απόκρημνα βράχια.
φτάσαμε σε μια πορτίτσα ξύλινη, πούφραζε το άνοιγμα που υπάρχει εκεί που αρχίζουν τα τείχη. Στην είσοδο, που κατά τους αρχαιότερους Αθηναίους μπαινόβγαινε  το ιερό φίδι του Παρθενώνα.
Ευτυχώς, το λουκέτο δεν ήταν κλειστό. Σπρώξαμε και μπήκαμε. Είχαμε φτάσει. Με κομμένες τις αναπνοές ρίξαμε ένα βλέμμα γύρω μας: δεξιά τα Προπύλαια, απέναντι ο Παρθενώνας, αριστερά το Ερεχθείο, ψηλά, μεγαλόπρεπα, φωτίζονταν υποβλητικά απ’ το φεγγάρι. Τα σπασμένα μάρμαρα σκόρπια παντού, κάτω απ’ το διόχρωμο εκείνο φως, παρουσιάζουν περίεργα σχήματα.
Προς το παρόν, κανένας Γερμανός δε φαινόταν. Σκυφτοί καθώς είμαστε, κρυβόμενοι πίσω απ’ τα μάρμαρα, προχωρούσαμε. Κάπου κάπου πετούσαμε μακριά κανένα πετραδάκι, ώστε να δημιουργείται θόρυβος έξω από κει που ευρισκόμεθα εμείς, ώστε, αν υπήρχε κανένας σκοπός, να προσέξει προς τα εκεί και ν’ αποφύγουμε εμείς τον κίνδυνο.
Ως την ώρα δεν είδαμε ούτε ίχνος σκοπού. Εδώ, όμως ήταν τα σκούρα: μήπως σ’ εκείνο το κυκλικό νυχάκι υπήρχε κανένας; Για πολλή ώρα, πίσω απ’ τη σκιά του βόρειου τείχους, σταματήσαμε. Έπειτα όμως, θαρραλέα προχωρήσαμε προς τη βάση του κοντού. Δεν υπήρχε κανένας. Από πάνω μας κυμάτιζε το φασιστικό σύμβολο.
Λύσαμε το συρματόσχοινο κι αρχίσαμε να τραβάμε για να την κατεβάσουμε. Μα τα σύρματα δεν άκουγαν. Είχαν μπλεχτεί. Η σημαία δεν κατέβαινε. Τι έπρεπε να γίνει;
-Να κατέβει η σημαία! απαντούσε η φωνή της συνείδησης, η φωνή του σκλαβωμένου λαού!
…Το μυαλό δούλευε γρήγορα. Άρπαξα το σιδερένιο κοντό κι άρχισα ν’ ανεβαίνω, έπιασα τη σημαία κι άρχισα να την τραβάω. Τίποτα όμως. Δεν έπεφτε! Κουράστηκα και κατέβηκα. Δεύτερη απόπειρα έφερε τα ίδια αποτελέσματα.
-Τώρα, Λάκη, η σειρά σου! είπα στο σύντροφό μου.
Όμως ούτε κείνος μπόρεσε. Για τρίτη φορά, τότε, αναριχιέμαι με λύσσα—με δόντια και με χέρια κρεμάστηκα από τη σημαία. Και τώρα, όμως, τίποτα. Η σημαία, όμως, έπρεπε να κατεβεί.
Και κατέβηκε! Και να πώς: το σιδερένιο κοντάρι υποβασταζόταν από τρία συρματόσχοινα. Τα λύσαμε από κει που ήταν δεμένα και δίνοντας παλμικές κινήσεις στο κοντάρι τα ξεμπλέξαμε και η σημαία έπεσε επάνω μας και μας κουκούλωσε. Ξεκουκουλωθήκαμε και βάζοντάς την κάτω, αγκαλιαστήκαμε και χορεύαμε πατώντας τα φασιστικά σύμβολα.
Εκείνη την ώρα το φεγγάρι χανόταν πίσω απ’ το Αιγάλεω. Κόψαμε από ένα κομμάτι ο καθένας, εκεί κοντά στον αγκυλωτό σταυρό. Τα κομμάτια αυτά τα πήραμε μαζί μας, αλλά στον καιρό της τρομοκρατίας οι μανάδες μας τάκαψαν!
Την υπόλοιπη τη μαζέψαμε γρήγορα γρήγορα και τη ρίξαμε στο ξεροπήγαδο που βρίσκεται ανάμεσα στα τείχη και στο Βράχο. Ίσως, τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια, νάχει πια λιώσει!
Γυρίζοντας, αργά, στα σπίτια μας, μας έπιασε ο σκοπός έξω από το Κρατικό Ταμείο (Ερμού). Η ώρα ήταν 12.10′ και η κυκλοφορία είχε σταματήσει. Του δικαιολογηθήκαμε ότι είμαστε σε γλέντι και μας άφησε. Και πραγματικά σε γλέντι είμαστε, διότι κείνο που ποθούσαμε είχε γίνει. Η απαρχή του σκληρού αγώνα έγινε. Το μάθημα στους Γερμανούς είχε δοθεί! 

28 Μαρτίου 1969
Δήλωση  Γιώργου Σεφέρη κατά της χούντας

Πάει καιρὸς ποὺ πῆρα τὴν ἀπόφαση νὰ κρατηθῶ ἔξω ἀπὸ τὰ πολιτικὰ τοῦ τόπου. Προσπάθησα ἄλλοτε νὰ τὸ ἐξηγήσω. Αὐτὸ δὲ σημαίνει διόλου πὼς μοῦ εἶναι ἀδιάφορη ἡ πολιτικὴ ζωή μας. Ἔτσι, ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα, ὡς τώρα τελευταῖα, ἔπαψα κατὰ κανόνα νὰ ἀγγίζω τέτοια θέματα· ἐξάλλου τὰ ὅσα δημοσίεψα ὡς τὶς ἀρχὲς τοῦ 1967 καὶ ἡ κατοπινὴ στάση μου – δὲν ἔχω δημοσιέψει τίποτα στὴν Ἑλλάδα ἀπὸ τότε ποὺ φιμώθηκε ἡ ἐλευθερία – ἔδειχναν, μοῦ φαίνεται, ἀρκετὰ καθαρὰ τὴ σκέψη μου.

Μολαταῦτα, μῆνες τώρα, αἰσθάνομαι μέσα μου καὶ γύρω μου, ὁλοένα πιὸ ἐπιτακτικά, τὸ χρέος νὰ πῶ ἕνα λόγο γιὰ τὴ σημερινὴ κατάστασή μας. Μὲ ὅλη τὴ δυνατὴ συντομία, νὰ τί θὰ ἔλεγα:

Κλείνουν δυὸ χρόνια ποὺ μᾶς ἔχει ἐπιβληθεῖ ἕνα καθεστὼς ὁλωσδιόλου ἀντίθετο μὲ τὰ ἰδεώδη γιὰ τὰ ὁποῖα πολέμησε ὁ κόσμος μας καὶ τόσο περίλαμπρα ὁ λαός μας στὸν τελευταῖο παγκόσμιο πόλεμο. Εἶναι μία κατάσταση ὑποχρεωτικῆς νάρκης, ὅπου ὅσες πνευματικὲς ἀξίες κατορθώσαμε νὰ κρατήσουμε ζωντανές, μὲ πόνους καὶ μὲ κόπους, πᾶνε κι αὐτὲς νὰ καταποντιστοῦν μέσα στὰ ἑλώδη στεκούμενα νερά. Δὲ θὰ μοῦ ἦταν δύσκολο νὰ καταλάβω πῶς τέτοιες ζημιὲς δὲ λογαριάζουν πάρα πολὺ γιὰ ὁρισμένους ἀνθρώπους.

Δυστυχῶς δὲν πρόκειται μόνον γι᾿ αὐτὸ τὸν κίνδυνο. Ὅλοι πιὰ τὸ διδάχτηκαν καὶ τὸ ξέρουν πὼς στὶς δικτατορικὲς καταστάσεις ἡ ἀρχὴ μπορεῖ νὰ μοιάζει εὔκολη, ὅμως ἡ τραγωδία περιμένει ἀναπότρεπτη στὸ τέλος. Τὸ δράμα αὐτοῦ τοῦ τέλους μᾶς βασανίζει, συνειδητὰ ἢ ἀσυνείδητα, ὅπως στοὺς παμπάλαιους χοροὺς τοῦ Αἰσχύλου. Ὅσο μένει ἡ ἀνωμαλία, τόσο προχωρεῖ τὸ κακό.

Εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος χωρὶς κανένα ἀπολύτως πολιτικὸ δεσμὸ καί, μπορῶ νὰ τὸ πῶ, μιλῶ χωρὶς φόβο καὶ χωρὶς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τὸν γκρεμὸ ὅπου μᾶς ὁδηγεῖ ἡ καταπίεση ποὺ κάλυψε τὸν τόπο. Αὐτὴ ἡ ἀνωμαλία πρέπει νὰ σταματήσει. Εἶναι ἐθνικὴ ἐπιταγή.

Τώρα ξαναγυρίζω στὴ σιωπή μου. Παρακαλῶ τὸ Θεὸ νὰ μὴ μὲ φέρει ἄλλη φορὰ σὲ παρόμοια ἀνάγκη νὰ ξαναμιλήσω.

Γιώργος Σεφέρης
Δήλωση κατά της χούντας

Νίκος Μπίστης
Προχωρώντας και αναθεωρώντας

Όλα αυτά μας ήταν παντελώς άγνωστα και αδιάφορα εκείνο το απομεσήμερο του Σεπτέμβρη του 1971 που μαζί με την Κατερίνα στριμωχτήκαμε έξω από τον ναό του Σωτήρος για το στερνό αντίο στον Σεφέρη. Η κηδεία είχε αντιδικτατορικό χρώμα, σχεδόν όλοι είχαμε προστρέξει επί τούτου, για να διαδηλώσουμε την αντίθεσή μας στη Χούντα. Η ατμόσφαιρα, ηλεκτρισμένη από την αρχή, φορτιζόταν από τις αλλεπάλληλες αφίξεις προσωπικοτήτων του παλαιού πολιτικού κόσμου. Χλιαρά και αναγκαστικά τους χειροκροτούσαμε, για να υποδηλώσουμε τα αντιδικτατορικά μας αισθήματα. Το προαύλιο της εκκλησίας πήρε φωτιά και ο κόσμος βρήκε τη λαλιά του μόλις εμφανίστηκε το μεγάλο, γεμάτο γαρίφαλα στεφάνι με την υπογραφή «Πολιτικοί κρατούμενοι φυλακών Κορυδαλλού». Η ίδια η κηδεία ήταν μια επίδειξη αντιδικτατορικής ενότητας, προάγγελος της Ελλάδας της συμφιλίωσης και εκατέρωθεν ανοχής που οικοδομήθηκε μετά το 1974. […]

Αν στο φέρετρο του Παλαμά ακουμπούσε όλη η Ελλάδα, όπως είπε ο μεγαλόστομος Σικελιανός, στο φέρετρο του Σεφέρη ακουμπούσε η αγωνιζόμενη Ελλάδα. […] Όλη η δύναμη της Αστυνομίας ήταν εκεί μαζί με το σπουδαστικό και το συνδικαλιστικό της Ασφάλειας. Μόλις το φέρετρο βγήκε από την Εκκλησία, κάποια μισόκλειστα χείλη  άρχισαν να μουρμουρίζουν τραγουδιστά το πασίγνωστο «Περιγιάλι». «Ησυχία», «Σκασμός», «Διαλυθείτε», φώναζαν οι επικεφαλής της Αστυνομίας και οι ασφαλίτες, αλλά το πλήθος τους ξεπέρασε, πήρε στο κατόπι το φέρετρο, το μουρμούρισμα δυνάμωσε, έγινε λέξεις και σε δευτερόλεπτα τραγούδι και κραυγή ελευθερίας.

Διψάσαμε το μεσημέρι μα το νερό γλυφό.
Με τι καρδιά, με τι πνοή, τι πόθους και τι πάθος
πήραμε τη ζωή μας. Λάθος. Κι αλλάξαμε ζωή.

Όσο κι αν ο έρωτας αποτελεί στην απόλυτη μορφή του κατάθεση ελευθερίας, δύσκολα ο νεκρός θα φανταζόταν ότι η ερωτική – σε πρώτη ανάγνωση – και λυρική  του «Άρνηση» θα μετατρεπόταν σε αγωνιστικό παιάνα. Υπάρχουν, όμως, στιγμές που οι λέξεις ξεπερνάνε τον δημιουργό και τις προθέσεις του, αυτονομούνται και εκφράζουν την ταραγμένη εποχή και αυτούς που τις έχουν στα χείλη τους. Κρατώντας με το ένα χέρι την Κατερίνα και με το άλλο ένα νεαρό Λαμπράκη που βρέθηκε δίπλα μου, ανεβαίναμε τραγουδώντας προς το Πρώτο Νεκροταφείο. Από τα ανοικτά παράθυρα των πολυκατοικιών ξεπρόβαλλαν κάμερες που κινηματογραφούσαν την πορεία. Ήταν συνεργεία διεθνών μέσων ενημέρωσης; Ήταν της ασφάλειας; Πιθανόν και τα δύο. Η μέθη και η συγκίνηση της πρώτης οιονεί διαδήλωσης χαράχτηκε στην μνήμη. Ήταν μια περίεργη πορεία με λίγα συνθήματα και πολύ Θεοδωράκη, περισσότερο μια προθέρμανση για τον αγώνα που θα ακολουθούσε. Ο κόσμος ηλικιακά μισός-μισός. Πολλοί είχαν συμμετάσχει στις προδικτατορικές κινητοποιήσεις, αλλά πάρα πολλοί παίρνανε το βάπτισμα του πυρός. Όλο το δίχτυ από παρέες και επαφές που είχε φτιαχτεί με υπομονή την προηγούμενη χρονιά, χωρίς προσυνεννόηση, από εσωτερική παρόρμηση ήταν εκεί. Με όλα αυτά τα νεανικά πρόσωπα διασταυρωνόμουν συνέχεια τα επόμενα τρία χρόνια. Όλοι τραγουδούσαν, λιγότεροι φώναζαν συνθήματα, πιο μαχητικοί οι νεότεροι που είχαν άγνοια κινδύνου, πιο συγκρατημένοι οι μεγαλύτεροι που είχαν δει πολλά τα μάτια τους. Ακριβώς πίσω μου μια παρέα από Λαμπράκηδες έριχνε τα συνθήματα. Στο «Ελευθερία» και «Δημοκρατία» ακολουθούσε μεγάλο κομμάτι των διαδηλωτών.

[…] Τότε με την άκρη του ματιού μου είδα ένα μεσόκοπο γκριζομάλλη,[…] χωρίς ανάσα ξεκίνησε να τραγουδά την «Μαργαρίτα-Μαργαρώ». Ακαριαία ο μουδιασμένος κόσμος βρήκε διέξοδο και για λίγο η πένθιμη πομπή χόρευε και λικνίζονταν στον γνωστό ρυθμό. […]

Νίκος Μπίστης,
Προχωρώντας και αναθεωρώντας

Άννα Φραγκουδάκη
Η γλώσσα των εξουσιών και η υποτέλεια της σιωπής

Η ιδεολογική γλώσσα επιβάλλει σιωπή στο δέκτη, παγιδεύοντάς τον σε εκβιαστική αποδοχή αυτών που λέει ο πομπός, με την παρανόηση, την ακατανοησία και την απαγόρευση του αν­τιλόγου. Η επιβολή αυτή είναι από μόνη της άσκηση βίας. Αφαιρεί από το λόγο τη «διπολική» του ιδιότητα και από το δέκτη το ρόλο του εξίσου κύριου προσώπου της ομιλίας. Ο λό­γος μετατρέπεται σε μονόλογο, άρα εξουσιάζει τους δέκτες. Ο μονόλογος του πομπού μετατρέπει τη σιωπή του δέκτη σε υπο­ταγή, γιατί τον εμποδίζει να ασκήσει το ρόλο του δέκτη, έστω και αρνούμενος την επικοινωνία.

Ο δέκτης διατηρεί πλήρως το ρόλο του ως εξίσου κύριο πρό­σωπο της ομιλίας, είτε συνομιλεί είτε αρνείται να αναλάβει την ευθύνη για την καταστροφή της επικοινωνίας είτε ακόμα αρνείται να παίξει το ρόλο του δέκτη. Εάν ο δέκτης δηλώσει ότι δεν καταλαβαίνει, διατηρεί το ρόλο του, ρίχνοντας την ευθύνη για τη μη επικοινωνία στον πομπό, η δήλωσή του είναι κριτική και απαιτεί τουλάχιστον αναδιατύπωση του μηνύματος. (Συχνά άλλωστε η φράση «Δεν καταλαβαίνω» ή «Δεν κατάλαβα» ση­μαίνει αμφισβήτηση και άρνηση στον πομπό του δικαιώματος να έχει εκφράσει αυτό που είπε). Εξίσου διατηρεί το ρόλο του ο δέκτης, όταν αρνείται να τον ασκήσει. Η ερώτηση «Σε ποιον μιλάς;» συχνά σημαίνει κριτική, ο δέκτης αμφισβητεί στον πομπό το δικαίωμα στο λόγο που του απευθύνει και υπονοεί ότι έχουν παραβιαστεί κανόνες της επικοινωνίας, πράγμα που τον κάνει να την αρνείται.

Η επικοινωνία καταστρέφεται, όταν ο πομπός πετυχαίνει να επιβάλει στο δέκτη σιωπή. Όταν πετυχαίνει να τον αναγκά­σει να αναλάβει ολόκληρη την ευθύνη για την απουσία επκοινωνίας, να τον εμποδίσει να καταλάβει την επικοινωνιακή καταστροφή, να τον δεσμεύσει, εμποδίζοντάς τον να ασκήσει, αλλά και να αρνηθεί το ρόλο του δέκτη. Ο εξαναγκασμός του δέκτη στη σιωπή είναι άσκηση βίας αόρατης αλλά συνθλιπτικής. Η αναγκαστική σιωπή είναι η ύστατη υποτέλεια.

Στόχος της ιδεολογικής γλώσσας είναι η επιβολή της σιω­πής. Παραβιάζει την επικοινωνία, γιατί έχει άλλη κοινωνική λειτουργία, δε σκοπεύει να πληροφορήσει ούτε να πείσει.

Στη γλώσσα των θρησκειών είναι εύκολα κατανοητό το φαινόμενο της μη επικοινωνίας. Η παραβίαση της επικοινωνιακής λειτουργίας του λόγου είναι και ονομάζεται νόμιμη, για­τί στόχος ρητός αυτής της γλώσσας είναι η μετάδοση της χά­ρης που αποκλείει την επικοινωνία μεταξύ αμαρτωλών και του Θείου Πνεύματος.

Στην πολιτική γλώσσα ωστόσο, που έχει ρητό αντικείμενο και σκοπό να κατακτήσει τους δέκτες, αποδεικνύοντας το σω­στό και το συμφέρον, να τους πείσει να ασπαστούν ορισμένη πολιτική και να ψηφίσουν ορισμένους υποψηφίους, μοιάζει πα­ράδοξος ο ισχυρισμός ότι υπάρχει πολιτική γλώσσα που δεν έχει στόχο την επικοινωνία.

Στην επιστημονική γλώσσα, ο στόχος μη επικοινωνίας μοιά­ζει ακόμα αντιφατικότερος, καθώς μοναδικός ρητός σκοπός του επιστημονικού λόγου είναι η μετάδοση γνώσεων.

Άννα Φραγκουδάκη
Γλώσσα και ιδεολογία

Πετριές

Προσπάθησα να μιλήσω
Ίσως να μην ξέρω τη γλώσσα
Όλες οι προτάσεις λανθασμένες
Οι απαντήσεις πετριές.

Τζόρτζιο Καπρόνι
Ποιήματα

Clock melting clocks, Salvador Dali

Το ψάρι που τραγουδά, Joan Miro

Οι δεσποινίδες της Αβινιόν, Pablo Picasso

Αγαπητέ μου κ. Παπανούτσο,

Θα ήτανε περιττό ίσως να τονίσω με πόση ανυπομονησία περίμενα τις διαλέξεις σας και με πόσο ενδιαφέρον τις παρακολούθησα μαζί με πολλούς άλλους φίλους της νέας τέχνης, που δεν έχουν συχνά την ευκαιρία στον τόπο μας ν’ ακούσουνε για ζητήματα που θεωρούνε πολύ ζωτικά και που, νομίζουν, θα ήταν ευχής έργον αν μπορούσανε να διαδοθούνε σ’ ένα κοινό πλατύτερο. Δυστυχώς — και παίρνω αμέσως το θάρρος να σας το πω — ούτε οι φίλοι μου ούτε, πολύ περισσότερο, εγώ, που έμενα πάντοτε με την εντύπωση μερικών ωραίων μας συζητήσεων από το περασμένο καλοκαίρι, δε μείναμε ικανοποιημένοι. Και δε μείναμε ικανοποιημένοι, όχι τόσο για άλλους λόγους, όσο γιατί βρήκαμε πως έλειπε γενικά από την ομιλία σας η αγάπη και γιατί, ακριβώς, νομίζουμε πως μια πράξη που δεν ξεκινάει από την αγάπη ή, έστω, το μίσος είναι κατά βάθος ανώφελη.

[…]

Αλλά εγώ είμαι ένας άνθρωπος που αγαπώ τη ζωγραφική όσο και την ποίηση, που παρακολουθώ τη ζωγραφική όσο και την ποίηση, και δε βλέπω καθόλου να περνάνε κρίση· μήτε να κινδυνεύουν να γκρεμιστούν σε κανένα χάος, εξόν κι αν είναι το χάος του ακαδημαϊσμού που, σαν από κατάρα, έχει ανοίξει και στον τόπο μας ένα μόνιμο λάκκο για τις αδύναμες ψυχές. Γι’ αυτό επιμένω στο συμπέρασμά σας, το καταδικαστικό, επιμένω σα σε μια διαμαρτυρία που — πάρτε την όπως θέλετε — από τη μια της όψη είναι παράπονο κι από την άλλη κατηγορία. Ξέρω πολλούς που συμφωνούν μαζί μου και θα ΄θελα σαν από το στόμα όλων να μιλήσω, να μιλήσουμε μαζί, και να σας πούμε ότι, καθώς λέει ο λαός, «κάνατε ένα καλό και το ρίξατε στο γιαλό».

Μιλήσατε για τις νέες τάσεις, άριστα πληροφορημένος, σε ύφος, θα έλεγα, κάπως περιληπτικό· μας αναφέρατε, π.χ., κυβιστές σαν τον Βraque, τον Leger ή τον Juan Gris, χωρίς να τονίσετε καθόλου την τεράστια σημασία που είχε για την εξέλιξη της Τέχνης η παραγωγή τους, ή για τούς υπερρεαλιστές, τον Μax Ernst  τον Joan Miro, τον Arp ( τον Salvador Dali και τον Giorgio de Chirico δεν τους άκουσα καθόλου, μήπως έχω λάθος;), χωρίς να μπείτε καθόλου στον τρόπο της εργασίας τους και στους συγκεκριμένους σκοπούς που επιδιώκουν, και καταλήξατε να χαρακτηρίσετε τον κολοσσό αυτόν πού λέγεται Picasso και που, γι’ αυτόν, κάθε άνθρωπος, σ’ οποιοδήποτε έθνος και αν ανήκει, δίκαια υπερηφανεύεται, καταλήξατε, λέω, να χαρακτηρίσετε τον Picasso  σαν αδύναμο και ασταθή, παίρνοντας για επιχείρημα τα διαδοχικά στάδια που η μεγαλοφυΐα του δρασκέλισε, θέλοντας έμπρακτα να υποδηλώσει ότι δεν υπάρχει τέλος στις αναζητήσεις ενός αληθινά δυναμικού και ζωντανού καλλιτέχνη. Αυτό είναι το μυστικό που κάνει τον Picasso να μην αποστεώνεται, αυτή είναι η αρετή του. Και σεις κατακρίνετε ίσα-ίσα την αρετή του αυτή, απογοητεύεστε γιατί ολόκληρη η νέα τέχνη δε σας δίνει κανένα τέλος (σάμπως θάτανε  τόσο κουτή να υπογράψει την καταδίκη της), και την ξεγράφετε, γιατί δε σας οδήγησε σε μια νέα ισορροπία. Αλλά, προς Θεού, με το να γίνεστε ζηλωτής της ισορροπίας, ύστερ’ από τη μελέτη του μυστικού των συγχρόνων καλλιτεχνών, δεν είναι σαν να ομολογείτε πως δεν μπήκατε καθόλου στο μυστικό τους;

[…] Δε θέλω όμως να επεκταθώ εδωπέρα σε θέματα πιο ειδικά και σε προσωπικές απόψεις. Θέλω μονάχα ν’ αναλάβω για μια στιγμή την ολοκληρωτική αλλά και νόμιμη υπεράσπιση της νέας τέχνης, έτσι όπως μας παρουσιάζεται, κορεσμένη από αντιφάσεις αλλά και κορεσμένη από ζωή, ακαταστάλακτη και σπασμωδική, αλλά όχι νεκρή, όχι αδιάφορη, όχι ανώφελη. Και για να γίνω σαφέστερος: θέλω ν’ αναλάβω την υπεράσπιση του γενικότερου πνεύματος που χαρακτηρίζει την τεχνοτροπία των μοντέρνων καλλιτεχνών, του καθαρά δημιουργικού πνεύματος που έσωσε την τέχνη από το θάνατο σε ολόκληρο το διάστημα της παράδοξης αυτής μεσοπολεμικής εικοσαετίας, και κράτησε το προνόμιο της γνήσιας έκφρασης μονάχα — τι μεγάλη τιμή — για τον εαυτό της.

Αγαπητέ κ. Παπανούτσο, μας χωρίζουνε αρκετά χρόνια και δεν ειμ’ εγώ εκείνος, που, προκειμένου να σας μιλήσει, θ’ άφηνε κατά μέρος το σεβασμό. Θα ήθελα όμως να διαπιστώσω τη μεγάλη διαφορά νοοτροπίας που μας χωρίζει και που με ρίχνει τώρα στον κίνδυνο να κατηγορηθώ σα νέος που βιάζεται να κάνει το σπουδαίο ή το σοφό, ενώ, απλούστατα, βιάζεται να μιλήσει στο όνομα μιας αισιοδοξίας που, παρά τη διάχυτη γύρω απορία, υπάρχει κι εγκυμονείται βαθιά στα σπλάχνα του αποτρόπαιου σημερινού πολέμου, υπάρχει και ταξιδεύει στα στήθια των αντάξιων της εποχής τους νέων όλου του κόσμου. Όταν έρθει η μέρα που θα μπει επιτέλους μια νέα τάξη στον υλικό κόσμο, θα μπορέσουμε κι εμείς να εκφραστούμε καλύτερα, προπάντων πειραματικότερα.  Αλλά τότε — το πιστεύουμε — θα ΄χουμε κι ανθρώπους που θα μπορούνε να μας κρίνουν με νέα κριτήρια, καλύτερα και πειραματικότερα. Κι αυτό δε θα ΄ναι πια μια κριτική από ύψους, αλλά μια συνεργασία που θα δώσει καρπούς ικανούς ν’ απελπίσουν την ανυπαρξία και το κενό — ν’ απελπίσουν την ήττα και το θάνατο.

Οδυσσέας  Ελύτης,
Ανοιχτά Χαρτιά, 1940

Την τύχη του (έργου τέχνης) αυτή, σήμερα, την προσδιορίζετε σεις, αύριο θα την προσδιορίσουν οι άλλοι που θα ΄ρθουν, και θα εξακολουθούνε πάντοτε να την προσδιορίζουνε άνθρωποι, ανάλογα με την αισθητική αντίληψη που θα χαρακτηρίζει την εποχή τους.

Ανοιχτά Χαρτιά, 1940

Μίλτος Κουντουράς
Το  νόημα της Τέχνης

Λίγα λόγια  μονάχα συνοπτικά θα μπορούσαν να ειπωθούν, για τον τρόπο τουλάχιστον  που ζούσαμε το νόημα της Τέχνης στο Σχολειό μας εμείς. Και πρώτα πρώτα πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι τίποτε άλλο στη ζωή που ν΄ ανεβάζει τον άνθρωπο πάνω από τον εαυτό του όσο η δημιουργία της Τέχνης. Ο άνθρωπος  περικλείνει όλη την ανθρωπότητα μέσα του και εγγίζει τον υπεράνθρωπο μόνο με τα δημιουργήματα της Τέχνης. Όλη η  ανθρώπινη παραγωγή, μόνο διανοητική ή μόνο συναισθηματική, είναι μονομερής, και τα δημιουργήματά της, όσο μεγάλα κι αν είναι, είναι ακρότητες που οδηγούν την ανθρωπότητα σε ανισορροπία της ζωής και σ’ εκφυλισμό.  Η πραγματική όμως Τέχνη είναι φυσιολογική και αβίαστη και αρμονική ισορρόπηση όλων των ψυχικών (διανοητικών, συναισθηματικών, ηθικών υποσυνείδητων κ.τ.λ.) και σωματικών δυνάμεων σ’ ένα έργο με μορφή συνοπτική, που συνάμα περικλεί την απεραντοσύνη. Γιατί η Τέχνη δεν περιέχει την ακρότητα και τη μονομέρεια, παρά είναι μεσότητα («μέτρον») δυνάμεων μιας στιγμής της ανθρώπινης προαγωγής και ανάτασης [..]

Είναι η αβίαστη και φυσιολογική τάση προς αυτοπραγμάτωση του Εγώ του ανθρώπου, οι Ιδέες του Πλάτωνα, ή η Εντελέχεια του Αριστοτέλη. Αυτό περίπου εννοούσαμε όταν λέγαμε «Το νόημα της Τέχνης», και με το νόημα αυτό προσπαθούσαμε να διαποτίσουμε όλη τη ζωή, πνευματική, ηθική, κοινωνική, σωματική, του Σχολειού μας.

Τέχνη όμως για μας δεν ήταν απλώς μάθηση και δεξιοτεχνία, όπως μάθηση δεν ήταν απλώς απομνημόνευση και απόχτηση ενός ποσού γνώσεων, καθώς επίσης ηθική δεν ήταν άσκηση της βούλησης για την επιτέλεση καλών πράξεων, καταπώς ήθελε η παλιά παιδαγωγική. Τέχνη δεν ήταν απλώς επιτυχία από μέρος του παιδιού εκτέλεσης, πάνω σε γνωστούς τύπους, όσο τέλειοι κι αναγνωρισμένοι κι αν ήσαν, μορφών ή τόνων ή λογοτεχνημάτων που να προκαλούν ευάρεστα σχόλια των θεατών και των επισκεπτών του Σχολειού μας. Κι ακόμα Τέχνη δεν ήταν επιπόλαιη κι αποθαυμαστική, ή έστω και βαθύτερη μονάχα απόλαυση έργων Τέχνης, οσοδήποτε μεγάλα κι οσοδήποτε ελκυστικά κι αν ήσαν αυτά. Γιατί η αντίληψη αυτή της Τέχνης, σχετικά με την αγωγή του νέου σχολειού, περιέχει πολύ λίγο από το μορφωτικό στοιχείο, συγκρινόμενο μ’ εκείνο που εγώ επιζητούσα. Είναι στείρα και δρα παθητικά η τέχνη αυτή πάνω στο παιδί, γιατί ή είναι απονεκρωτική των δυνάμεων της ψυχής του παιδιού, μίμηση προτύπων μεγάλων που περιέχουν μέσα τους καταπιεστική αυθεντία, ή παθητικό νερούλιασμα και τεμπέλιασμα της ψυχής, που παραδίνεται αδρανής σ ένα είδος θρησκευτικής καταληψίας.

Αλλά την Τέχνη την θέλαμε, όπως και την εργασία και όλη τη ζωή, έκφραση της ζωής του παιδιού και ξετύλιγμα των ψυχικών και σωματικών του δυνάμεων προς μια μορφή, που σ’ εξωτερικές εικόνες θα επρόβαλλε γραφικά τη δικιά του, την ατομική του ψυχή, διαρκώς τελειοποιούμενη. Κι εδώ πια το νόημα της Τέχνης εκάλυπτε το νόημα της Μόρφωσης.

Μίλτος Κουντουράς,
Κλείστε τα σχολειά, επιμέλεια Αλέξη Δημαρά

Πάπυρος

Σαπφώ

1

Η αγάπη στην ποίηση μου ήρθε από μακριά και, αν μπορεί να το πει αυτό κανένας, έξω από τη λογοτεχνία. Το συνειδητοποίησα μια μέρα καθώς τριγύριζα στις αίθουσες του Βρετανικού Μουσείου και βρέθηκα μπροστά σ’ ένα πάπυρο πρασινωπό, αν θυμάμαι καλά με χαραγμένο επάνω του, αρκετά καθαρά, ένα απόσπασμα της Σαπφώς. Ύστερα από τους σωρούς τα λατινικά χειρόγραφα που κατάπινα τα χρόνια εκείνα, ένιωθα μια πραγματική ανακούφιση· μου φαινότανε ότι ο κόσμος ίσιωνε κι έμπαινε στη σωστή του θέση. Αυτά τα λιγνόκορμα, συμπαγή κεφαλαία συγκροτούσανε μια γραφική παράσταση διαυγή και μυστηριακή μαζί, που μου έκανε νόημα φιλικό μέσ’ από τους αιώνες. Σα να βρισκόμουν πάλι σ’ ένα γιαλό της Μυτιλήνης και ν’ άκουγα την κόρη του περιβολάρη μας να τραγουδά.

Κι άξαφνα, όπως ένας ήχος ή μια μυρωδιά, πριν προλάβουμε να το καλοσκεφτούμε, ανασταίνουν μέσα μας μια θαμμένη από καιρό εντύπωση, ξανάβλεπα τον εαυτό μου μαθητή στο Δημοτικό Σχολείο να σκαλίζει τα βιβλία των μεγάλων και να στέκεται με απορία μπροστά σε μιαν ωδή του Πινδάρου. Δεν κάνω λάθος, είμαι βέβαιος, από τότε μου ΄μεινε το κλασικό εκείνο: άριστον μεν ύδωρ. Αλλά εδώ δεν ήταν η ουσία, ήταν η διαφορετική διάταξη της γραφής, που με τραβούσε, νομίζω, τόσο ακατανίκητα. Τι τους έπιανε τους ανθρώπους να συνδυάζουν τις λέξεις έτσι που να μη λεν αυτά που λέμε κάθε μέρα; Και γιατί δεν τραβούσαν ως την άκρια της σελίδας αλλά σταματούσαν και ξανάρχιζαν από την άλλη αράδα; […]

2

ΠΑΙΔΑΚΙ, ΘΥΜΑΜΑΙ, δε μου πολυμιλούσε η ποίηση. Από τα Νεοελληνικά Αναγνώσματα είχα μείνει με την αόριστη εντύπωση ότι δεν πρόκειται παρά για ένα φλύαρο και ανιαρό ρυθμοκόπημα. Τα ποιήματα χρησίμευαν για να μιλάνε τα βουνά ή τα ποτάμια, και να λεν κοινοτοπίες. “Άλλωστε, οι καθηγητές μας τα προσπερνούσανε, για να τ’ απαιτήσουνε μονάχα στις εξετάσεις του Ιουνίου. Κι όμως, όταν ο αδελφός μου, ο σχεδόν συνομήλικος, ξόδευε όλο του το χαρτζιλίκι σε γλυκά και σε μπάλες ποδοσφαίρου, εγώ, με αγάπη σχεδόν παθολογική για το τυπωμένο χαρτί, σώρευα στα ντουλάπια μου περιοδικά και βιβλία. Τι γύρευα; Τι ήταν αυτό που λάτρευα;
Τίποτε άλλο, νομίζω, τη στιγμή εκείνη, παρά την ιδέα του βιβλίου. Δεν ήμουν πια και παιδί. Λίγα χρόνια πριν η Διάπλασις των Παίδων με είχε βοηθήσει ν’ αποσπασθώ από τον Ιούλιο Βερν, ή τους χοντρούς χρυσόδετους τόμους της Bibliotheque Rose, και να ΄ρθω σ’ επαφή με το πρώτο νεοελληνικό λογοτεχνικό βιβλίο. Ήταν ένα βραβείο που κέρδισα σε διαγωνισμό, τα Στάχυα και Παπαρούνες, του Γρηγορίου Ξενόπουλου. Ο λόγος βέβαια εδώ δεν είναι για το περιεχόμενο. Αλλά το γεγονός και μόνον ότι ένας σύγχρονος, ζωντανός άνθρωπος (όχι όπως οι άλλοι, απόμακρος και ξένος) μπορούσε να μεταβάλει τον εαυτό του σ’ αυτό το μικρό ορθογώνιο αντικείμενο, αυτό και μόνο, με χτύπησε κατακέφαλα.

Οδυσσέας  Ελύτης,
Ανοιχτά χαρτιά, 1940

…una accion vil y disgraciado.

η τέχνη κι’ η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε:
η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε
να πεθάνουμε

περιφρόνησις απόλυτη
αρμόζει
σ’ όλους αυτούς τους θόρυβους
τις έρευνες
τα σχόλια επί σχολίων
που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν
αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες
γύρω από τις μυστηριώδικες κι’ αισχρές συνθήκες
της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα
υπό των φασιστών

μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει
πως
από καιρό τώρα
― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ―
είθισται
να δολοφονούν
τους ποιητάς

Νίκος  Εγγονόπουλος,
Ποιήματα, B΄, 1977

Λόρκα (1899-1936): εκτελέστηκε από τους φαλαγγίτες του Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.
una acción…: μια πράξη άναντρη και απεχθής· το μότο αυτό που είναι γραμμένο στα ισπανικά χαρακτηρίζει τη δολοφονία του Λόρκα.

6 Φεβρ 2015, 17:00

Αυτή τη στιγμή πέφτει στην Καβάλα καταρρακτώδης βροχή. Σκέφτομαι τους κατοίκους του Έβρου και την ετήσια πλέον αντιπαλότητά τους με την «άδολη εχθρότητα της φύσης». Δηλ. μια ολότελα άχρηστη «ανθρωπιστική» σκέψη. Πιο πολύ κι από την είδηση της καμπάνας που χτύπησε για να ειδοποιήσει τους κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, μου έκανε εντύπωση το παράπονο και η αμηχανία μπρος στο φακό μιας κυρίας που το κακό τη βρήκε απροετοίμαστη. Βγήκε όπως-όπως από το σπίτι της. “Ούτε χτενίστηκα” είπε ντροπιασμένη. Τα φράγματα υποχωρούν, η Βουλγαρία αδυνατεί να διαχειριστεί τον τεράστιο όγκο νερού που έρχεται καταπάνω τους, τα αναχώματα πέφτουν. Τις τελευταίες μέρες, όλη η Ευρώπη κι ο κόσμος όλος ασχολείται καθημερινά (και) με τις στυλιστικές επιλογές της νέας κυβέρνησης. Τα αίτια της χαμένης κοκεταρίας μιας γυναίκας στον Έβρο είναι αστείος λόγος για ένταξη σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα.

Γεωργία Τριανταφυλλίδου,
Ο Έβρος δεν χτενίζεται, το κείμενο από το facebook

Μίλτος Κουντουράς
Κλείστε τα σχολειά

Το θέατρο κ’οι θεατρικές παραστάσεις των παιδιών δεν έχουν τίποτε το κοινό με τα συνηθισμένα θέατρα της πόλης. Και στην εξωτερική του εμφάνιση, αλλά κυρίως στην εσωτερική, έχει άλλες προϋποθέσεις και άλλους σκοπούς.

Το σχολικό θέατρο βασίζεται:

α) Στη δημιουργικότητα και την αυτοεξέλιξη του παιδιού από σωματικής, πνευματικής και ψυχικής απόψεως, κ’ είναι έκφραση συνολική της τάσεώς του αυτής∙

β)  στην καλλιέργεια της τέχνης που αντανακλά την ψυχή του παιδιού στη δημιουργική του εξέλιξη∙

γ) στη χαρά του παιδιού που τείνει από κοινή χαρά των αισθήσεων να γίνει πνεύμα και ιδέα.

Τα έργα που θα παίζονται πρέπει να είναι αυτή η ζωή των νιάτων ανεβασμένη σ’έναν άλλο κόσμο μαγείας και ιδεών.

Το παιδικό θέατρο δε θέλει να ξαναδώσει θεατρικά έργα καλλιτεχνικά, όπως δίνονται έξω, δε θέλει να μιμηθεί ή να υπερβάλει το κοσμικό θέατρο ή να δημιουργήσει κοσμικούς καλλιτέχνες, γιατί τότε το θέατρο αυτό θα κάνει κάτι το τυραννικό στο Σχολειό που θα παραβλάψει ουσιωδώς το έργο της Αγωγής, όπως εγώ το αντιλαμβάνομαι, δηλαδή (της αγωγής) μιας προσωπικότητας που εξελίσσεται προς ατομική δημιουργία. Το παιδικό θέατρο που προσφέρει έργα τυχαία, αδιάφορο αν είναι καλλιτεχνικά ή όχι, που θέλει να μιμηθεί τον α ή β καλλιτέχνη, μάλλον βλάφτει ή ωφελεί το έργο της αγωγής, γιατί τότε και το θέατρο αυτό άλλο δεν είναι παρά ένα καλούπι σαν εκείνα που με χίλιους καλούς ή κακούς τρόπους επέβαλε στα παιδιά το Σχολειό των Γνώσεων. Γι’ αυτό και μια παράσταση μπορεί να μην αρέσει στους θεατές που μέτρο κρίσης των θα είναι το κοσμικό θέατρο, κι όμως να είναι κείνη  που πρέπει∙  κι αντίθετα ν’αποτύχει κατουσία και να μην υψωθεί στον προορισμό της, ενώ θα έχει καταχειροκροτηθεί από τους θεατές.

Οι παραστάσεις, τα έργα των παιδιών, δεν είναι, και δε θέλουν να είναι, έργα τέχνης, όπως τα εννοούμε. Αρκεί να είναι έργα προάσκησης που οδηγεί προς γνήσια καλλιτεχνική απόλαυση, προς γνήσια δημιουργία και γνήσιο πολιτισμό. Ότι, όμως, δεν μπορεί παρά να πετύχουν στο τέλος τέτοια έργα φαίνεται και από τα εξής: ότι τα έργα αυτά δε θα’ναι ξένα, αλλά θα είναι δημιουργήματα των παιδιών, θα είναι από τη ζωή τους την καθημερινή ή την ψυχική […]  Έργα μεγάλα δε θα είναι, ούτε καλλιτεχνικά. Όμως θα περιέχουν κάτι από φωτιά και μεγαλοφυϊα. Τη φωτιά και τη μεγαλοφυϊα της παιδικής ψυχικής!

Το σχολικό θέατρο το έβλεπα από χίλιες απόψεις. Εκτός από την κίνηση, τη λογοτεχνική δημιουργικότητα, την ομαδική ζωή, την κριτική, τη χειροτεχνία, τη χαρά κτλ., είχα πολύ υπόψη μου και την έρευνα την επιστημονική. Το τελευταίο το ήθελα στη δραματοποίηση της ιστορίας.  Εμβάθυνση στην κοινωνική ζωή, στο χαραχτήρα, στα ιστορικά γεγονότα, στην ιστορική σκέψη, στη μιμητική απόδοση κ.τ.λ. Τα ήθελα μέσου της δράσης και της χαράς μιας θεατρικής παράστασης.

Μίλτος Κουντουράς,
Κλείστε τα σχολειά, επιμέλεια Αλέξη Δημαρά

Μια φορά κι έναν καιρό, καθώς λένε, ένας φούρναρης παράγγειλε σ’ ένα φτωχό ζωγράφο να τονε ζωγραφίσει την ώρα που φούρνιζε ψωμιά. Ο ζωγράφος άρχισε να δουλεύει, και όταν καταπιάστηκε να εικονίσει το φουρνιστήρι, αντί να το φτιάξει οριζόντιο, σύμφωνα με την προοπτική, το έφτιαξε κάθετο, δείχνοντας όλο του το πλάτος· έπειτα, με τον ίδιο τρόπο, ζωγράφισε πάνω στο φουρνιστήρι κι ένα καρβέλι. Πέρασε ένας έξυπνος άνθρωπος και του είπε: «Το ψωμί, έτσι που το ‘βαλες, θα πέσει». Ό ζωγράφος αποκρίθηκε, χωρίς να σηκώσει το κεφάλι: «Έννοια σου· μόνο τα αληθινά ψωμιά πέφτουν· τα ζωγραφισμένα στέκουνται- όλα πρέπει να φαίνουνται στη ζωγραφιά!»
Το παραμύθι αυτό μου θυμίζει έναν πολύ μεγάλο τεχνίτη, που επειδή ακριβώς «όλα πρέπει να φαίνονται στη ζωγραφιά», ιστορίζοντας την άποψη του Τολέδου, έβγαλε από τη μέση, με το δικαίωμα της τέχνης του, το νοσοκομείο του Δον Χουάν Ταβέρα και το τοποθέτησε σ’ ένα χάρτη. Ο μεγάλος τεχνίτης, το ξέρετε, είναι ο Κρητικός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, και ο ζωγράφος του παραμυθιού είναι ο Μυτιληνιός Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, «άλλοτε οπλαρχηγός και θυροφύλαξ εν Σμύρνη».
Η παραβολή μου δεν είναι ασέβεια. Γιατί ή μεγάλη διάκριση δεν είναι, ανάμεσα στους πολύ μεγάλους και στους μικρότερους τεχνίτες, που ξεκινά τις περισσότερες φορές από μια εγκυκλοπαιδική ή μια τουριστική διάθεση, αλλά ανάμεσα σ’ εκείνους που έφεραν έστω και μια σταγόνα λάδι στο φάρο της τέχνης, και σ’ εκείνους που η ύπαρξή τους είναι για την τέχνη αδιάφορη. Το πρώτο ζήτημα δεν είναι ποιος είναι μεγάλος και ποιος είναι μικρός, αλλά ποιος κρατάει την τέχνη ζωντανή. Ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που βλέπω σα μια πηγή ζωής για τη σύγχρονη ζωγραφική μας είναι ό Θεόφιλος. Τα ψωμιά του δεν έπεσαν στέκουνται, για να μεταχειριστώ τα δικά του τα λόγια· στέκουνται και θρέφουν.

Ο Θεόφιλος μας έδωσε ένα καινούργιο μάτι· έπλυνε την δράση μας όπως αυγάζει ο ουρανός, και τα σπίτια, και το κόκκινο χώμα, και το παραμικρό φυλλαράκι των θάμνων, ύστερα από την κάθαρση ενός απόβροχου· κάτι από αυτόν τον παλμό της δροσιάς. Μπορεί να μην είναι δεξιοτέχνης, μπορεί η αμάθειά του σε τέτοια πράγματα να είναι μεγάλη. Όμως αυτό το τόσο σπάνιο, το ακατόρθωτο πριν απ’ αυτόν για το ελληνικό τοπίο: μια στιγμή χρώματος και αέρα, σταματημένη εκεί μ’ όλη την εσωτερική ζωντάνια της και την ακτινοβολία της κίνησής της· αυτό τον ποιητικό ρυθμό — πώς να τον πω αλλιώς —που συνδέει τα ασύνδετα, συγκρατεί τα σκορπισμένα και ανασταίνει τα φθαρτά· αυτή την ανθρώπινη ανάσα που έμεινε σ’ ένα ρωμαλέο δέντρο, σ’ ένα κρυμμένο άνθος ή στο χορό μιας φορεσιάς· αυτά τα πράγματα που τ’ αποζητούσαμε τόσο πολύ, γιατί μας έλειψαν τόσο πολύ· αυτή τη χάρη μας έδωσε ο Θεόφιλος […] ένα παραμύθι. […]

Γιώργος Σεφέρης, Θεόφιλος, Δοκιμές

Ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο με τη γυναίκα του
Από τη διεύθυνση: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=521983

Ο μεγάλος βραζιλιάνος φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγκάδο μιλάει για τη νέα φωτογραφική ιστορία του που λέγεται «Genesis», ένα πορτρέτο του πλανήτη χωρίς τα σημάδια του πολιτισμού

Όταν μιλάει για τις φωτογραφίες του ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο δεν λέει «η συλλογή», «το άλμπουμ», «το πρότζεκτ», λέει «οι ιστορίες μου». Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει πει άλλες δύο μεγάλες ιστορίες. Η καθεμιά τού πήρε σχεδόν μία δεκαετία για να την ολοκληρώσει. Η πρώτη είναι για τους εργάτες σε όλον τον κόσμο στο βιβλίο του «Workers» και η άλλη για τους μετανάστες στο «Migrations». Όλες του οι ιστορίες είναι παγκόσμιες. Η τελευταία λέγεται «Genesis» και για αυτήν  ο βραζιλιανός φωτογράφος ταξίδεψε  σε 32 χώρες. Ήταν 60 χρόνων το 2004 όταν την ξεκίνησε. Είχαν περάσει σχεδόν 30 χρόνια από  τότε που παράτησε την καριέρα του ως οικονομολόγος για να κυνηγήσει  τις ιστορίες του με μια Pentax στο χέρι, δώρο της γυναίκας του, της Λέλιας. Όλοι θυμούνται μια φωτογραφία του Σαλγκάδο ακόμη κι αν τη δουν μία φορά, και είναι αυτό το ιδι­αίτερο οπτικό ιδίωμα που έχει, σαν ασπρόμαυρος ιμπρεσιονι­σμός, που τον κατηγοριοποιεί στους καλύτερους φωτογρά­φους του κόσμου, τον σημα­ντικότερο ντοκιμαντερίστα-φωτογράφο εν ζωή. Η ιστορία του «Genesis» είναι η ζωή σε αυτόν τον πλανήτη όπως ήταν στην αρχή, όταν ο άνθρωπος ζούσε μέσα στη φύση, και όλα τα ταξίδια του Σαλγκάδο ήταν σε αυτές τις περιοχές όπου ο πολιτισμός δεν έχει φθάσει ακόμη. Η ιδέα ήταν δική του και της Λέλιας, αποτέλεσμα της αφοσίωσής τους σε ένα μεγάλο περιβαλλοντικό έργο που είχαν αναλάβει μαζί, την αναδάσωση με εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα μιας μεγάλης περιοχής τροπικού δάσους στην πατρίδα του στη Βραζιλία. Για τον ίδιο αυτό το βιβλίο είναι «μια ερωτική επι­στολή στη Γη και στην επιμονή της φύσης».

Έχετε καταλάβει  πλέον γιατί το ταξίδι ήταν τόσο σημαντι­κό για εσάς;

«Είμαι φωτογράφος-ντοκιμαντερίστας και αυτά που θέλω να φωτογραφίσω δεν είναι έξω από την πόρτα μου. Ταξιδεύω όλη μου τη ζωή. Ξεκινάω από μια ιδέα, δουλεύω το κόνσεπτ  και μετά πρέπει να το κυνηγή­σω. Η ζωή και η δουλειά μου ενώνονται. Δεν αποζητώ την περιπέτεια. Αυτό που με ενδι­αφέρει είναι οι ιστορίες μου, ακριβώς όπως ένας δημοσιογράφος ξεκινάει να καλύψει το θέμα του. Δεν έχει σημασία η  γεωγραφική τοποθεσία στην οποία βρίσκομαι αλλά η ιστο­ρία στην οποία  συμμετέχω».

Αν είχατε παραμείνει οικο­νομολόγος, δεν θα είχατε μια πιο κανονική ζωή;

«Τότε ταξίδευα περισσότερο από τώρα. Δούλευα σε ένα επενδυτικό fund στην Αγγλία και για τη δουλειά έπρεπε να βρίσκομαι στη Γουινέα, στην Ουγκάντα, στο Κονγκό, στη Ρουάντα και στο Μπουρούντι. Έπρεπε να συλλέγω πληροφο­ρίες σε όλες αυτές τις χώρες και τα ταξίδια πέρα-δώθε ήταν ατελείωτα. Ούτε αυτό ήταν πε­ριπέτεια».

Ποια ήταν η πιο δύσκολη εμπειρία σας στα ταξίδια για το «Genesis»;

«Στο Μπουτάν, στα σύνορα των  Ιμαλάϊων  με την Κίνα, περ­πατούσαμε πάρα πολύ με τον βοηθό μου Ζακ Μπαρτελεμί για μια ιστορία που θέλαμε να φωτογραφίσουμε. Όταν ξεκινήσαμε την αποστολή είχε αρχί­σει να βρέχει, αλλά θεωρήσαμε ότι δεν θα συνέχιζε. Δεν σταμά­τησε ποτέ. Έβρεχε συνεχόμενα για δύο μήνες και ήταν αδύνα­τον να φωτογραφίσεις, ακόμη και να πλύνεις τα ρούχα σου ήταν αδύνατον, δεν στέγνωναν ποτέ. Ήταν πολύ δύσκολη και απογοητευτική περίοδος. Δεν έχω καμία φωτογραφία από αυτή την αποστολή».

Έχετε γνωρίσει ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Ποιο είναι το συμπέρασμά σας για την ανθρωπότητα;

«Υπάρχει μόνο ένα είδος, μία φυλή, η ανθρώπινη. Ό,τι είναι απαραίτητο για τον πιο λευκό άνθρωπο είναι απαραίτητο για τον πιο μαύρο άνθρωπο, για τον πιο κόκκινο, για τον πιο κίτρινο. Είμαστε όλοι το ίδιο ζώο».

Έχετε φωτογραφίσει όμως και την ανθρώπινη σκληρότη­τα.

«Είμαστε το πιο σκληρό και αδίστακτο ζώο, το πιο επιθε­τικό. Ακόμη και το λιοντάρι σκοτώνει μόνο ό,τι χρειάζε­ται να φάει, δεν σκοτώνει για να βάλει σε ένα ψυγείο. Εμείς εκμεταλλευόμαστε ο ένας τον άλλον για να αυξήσουμε τους τραπεζικούς μας λογαριασμούς. Έχουμε σχολές που σε μαθαίνουν να σκοτώνεις ανθρώπους, οι στρατοί είναι σχολεία επιθετικότητας. Όλοι οι πόλεμοι μεταξύ μας, ο τρό­πος που εκμεταλλευόμαστε όλα τα άλλα είδη, ζωικά και φυτικά, δείχνουν πόσο δύσκο­λο είδος είμαστε».

Πιστεύετε στη δράση των ατόμων ή των ομάδων;

«Πιστεύω στη συλλογικότητα. Η ιστορία μας είναι η ιστορία κοινοτήτων. Πιστεύω στην αλληλεγγύη, στην κοινότητα, και αυτές είναι οι πραγματικές αξί­ες για μένα. Δεν δέχομαι την ατομικότητα, τον κυνισμό και τον εγωκεντρισμό».

Μπορεί η τέχνη να πιέσει προς αλλαγές;

«Από μόνη της όχι. Αλλά η φω­τογραφία μαζί με τη δημοσιο­γραφία, την ερευνητική τηλεόραση, τους ανθρωπιστικούς οργανισμούς, μπορεί να φτιάξει ένα σύστημα ενημέρωσης που να ξεκινάει τέτοιες συζητήσεις. Η δική μου φωτογραφία είναι μέλος αυτού του κινήματος, αλ­λά μόνη της δεν κάνει τίποτα».

Οι άνθρωποι είναι περισσό­τερο χαρούμενοι στη φύση ή στα αστικά περιβάλλοντα;

«Είναι πιο πολύ χαρούμε­νοι στη φύση γιατί από εκεί προερχόμαστε προτού μετοι­κήσουμε στις πόλεις. Όταν ζούσαμε σε επαφή με τον πλανήτη μας, ήμασταν λιγό­τερο επιθετικοί. Τώρα ζούμε σε διαμερίσματα, πρέπει να υπακούμε σε νόμους, να είμα­στε προσεκτικοί, να πληρώ­νουμε τους φόρους μας, πρέ­πει να έχουμε κυβερνήσεις και θρησκείες, να ακολουθούμε πολιτικές και αποδεκτές πρα­κτικές. Ζούμε σε μεγάλη πίε­ση την οποία οι πρωτόγονες φυλές δεν γνωρίζουν».

Ποιο ζώο σάς πόζαρε πιο εύ­κολα;

«Οι χελώνες, οι φώκιες και οι φάλαινες. Φωτογράφισα ένα είδος φάλαινας, τη Southern Right. Έρχονταν στις βάρκες μας σαν σκύλοι. Κολυμπού­σαν γύρω μας, μπορούσες να τις ακουμπήσεις, ήταν πολύ φιλικές. Ήταν καταπληκτικό το μεγαλύτερο ζώο στον πλα­νήτη  – επτά μέτρα ήταν – να έρχεται έτσι δίπλα σου σαν κατοικίδιο».

Ο φωτογράφος είναι παρα­τηρητής ή συμμετέχων;

«Ο ντοκιμαντερίστας φωτο­γράφος συμμετέχει αναγκα­στικά, δεν μπορεί να πάρει μια φωτογραφία και να φύ­γει. Χρειάζεται χρόνο για να γίνει μέρος της ιστορίας που τον ενδιαφέρει και όλοι όσοι κάνουμε αυτή τη δουλειά έτσι δουλεύουμε. Δεν είσαι φωτορεπόρτερ, πρέπει να έχεις την ταύτιση που απαιτείται και αυ­τό δεν γίνεται αν κλέψεις δυο στιγμές και φύγεις».

Γεννιέται κανείς με καλό μά­τι για φωτογραφία;

«Για να είσαι πραγματικός φω­τογράφος πρέπει να το έχεις. Μπορείς να εξελιχθείς τεχνικά, αλλά αν δεν έχεις το κατάλλη­λο κίνητρο δεν θα το κάνεις για πολύ. Η φωτογραφία είναι μια πολύ δυνατή γλώσσα, αλλά απαιτεί χρόνο και προσπάθεια. Για όσους δεν είναι πραγματικοί φωτογράφοι είναι πολύ βαρετή δουλειά».

Φωτογραφίζετε και τις προ­σωπικές σας στιγμές σε ασπρόμαυρο;

«Όλα σε ασπρόμαυρο, δεν παίρνω ποτέ έγχρωμες. Έχω έναν γιο που έχει σύνδρομο Ντάουν και τον φωτογραφίζω από τότε που γεννήθηκε ως τώρα που είναι 23 χρόνων πά­ντα σε ασπρόμαυρο. Πολύ λίγοι φωτογραφίζουν αποκλειστικά μονοχρωματικά και πρέπει να καταλαβαίνεις όλα τα γκρι και τις αποχρώσεις τους για να το κάνεις.

Παπανάγνου Βάιος, Ερωτική επιστολή στη Γη, Το Βήμα 14/7/2013