Δημόσια ανάγνωση των σελίδων που ακολουθούν πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας, 12 Ιανουαρίου 1972, και στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Θεσσαλονίκης, 5 Απριλίου 1973.
Στρατής Τσίρκας
Με την πένα στο χέρι1
24 Απριλίου 1961
Δεν κατορθώνω να ιδώ το νέο μου μυθιστόρημα στο σύνολό του. Να το σκεφτώ δηλαδή σαν οργανικό σύνολο. Λένε πως σε τέτοιες δυσκολίες βοηθάει να σκεφτείς με την πένα στο χέρι. Αυτό δοκιμάζω.[…]
Και να αμέσως το πόρισμα: Φόρτος, πολλά πρόσωπα, πολλές φορές φλας-μπακ και το μυθιστόρημα δεν προχωρεί. Χρειάζεται αμέσως από την αρχή να το διαπερνά μια κλωστή, ένα μυστήριο, μια αγωνία που να σπρώχνει τα πάντα στην πλοκή, στη δράση. Ποια κλωστή; Ποιο μυστήριο; Ο Νώντας; Η Μπόμπα; Ένας από τους αιγύπτιους φοιτητές; Αν δεν αποφασίσω ποια θα είναι η κεντρική ιστορία που θέλω να διηγηθώ, όλα θα μένουν θαμπά και ασύνδετα.. Κατάλαβέ το.
Η σημείωση αυτή, δεν πιάνει περισσότερο από μια σελίδα, θα σήκωνε ακόμα και πενήντα σελίδες για να σχολιαστεί. Η αυτοψία, με την πένα στο χέρι, της 24 Απριλίου, αποδείχτηκε πολύ χρήσιμη. Η στατικότητα που διαπιστώνεται, με το ν’ αρχίζει το μυθιστόρημα με μια περιγραφή του χώρου και των τύπων του μαχαλά, ξεπεράστηκε, και το αίτημα της σημείωσης για “ μια αγωνία που να σπρώχνει τα πάντα στην πλοκή” ικανοποιήθηκε, στην τελική μορφή του μυθιστορήματος, με την αλλαγή της αρχής.[…]
Τέλος Οκτωβρίου του 1961 πέθανε η μητέρα μου. Από τότε, φαντάζομαι, όλος ο θαυμασμός, η ζεστασιά της καρδιάς μου μεταγγίστηκαν στην Αριάγνη. Της κράτησα το λαικό χαρακτήρα, τη ζουμερή γλώσσα, το θάρρος, αλλά της έδωσα και τη σοφή καρδιά της μάνας μου, τη μετριοπάθειά της, την ανεξιθρησκεία της, την ψυχή της που ήταν καθαρή από κάθε ρατσιστικό μίασμα. […]
1Η Τριλογία Ακυβέρνητες Πολιτείες αποτελείται από τα βιβλία: Η Λέσχη, Αριάγνη, Η Νυχτερίδα.
