Μαριλένα Αστραπέλλου
Ο Ai Weiwei στην Αθήνα
Ο πολυσυζητημένος κινέζος εικαστικός και ακτιβιστής που ετοιμάζεται να παρουσιάσει την πρώτη έκθεσή του στην Ελλάδα και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μιλάει στο BHMAgazino για το αμφιλεγόμενο έργο του
[…] Η ανεκτική Ελλάδα που αγάπησε ο Ai Weiwei
Ο ίδιος τουλάχιστον είναι συνεπαρμένος από την Ελλάδα και τον τελευταίο καιρό την επισκέπτεται συχνά. […] Η παρουσία του στη Λέσβο και στην Ειδομένη, όπου έσπευσε προκειμένου να βρεθεί στο πλευρό των προσφύγων, ήταν πιο ηχηρή, δεν διέφυγε της προσοχής κανενός. Φωτογραφήθηκε μαζί τους, υποσχέθηκε ένα μνημείο, έστησε ένα workshop, έφερε ένα πιάνο στον καταυλισμό για να παίξουν πρόσφυγες που το επιθυμούσαν όσο περίμεναν να περάσουν τα σύνορα. Είναι πάντα αεικίνητος, αλλά και επί ελληνικού εδάφους δεν είχε ησυχία. Πανταχού παρών, μαζί με το συνεργείο του αποτύπωσαν την κατάσταση των προσφύγων, μίλησαν μαζί τους, «ακόμη και με ανθρώπους που αναλαμβάνουν να θάψουν όσους πρόσφυγες χάσουν τη ζωή τους στο ταξίδι για μια καλύτερη ζωή». […]
Το μήνυμα είναι το μέσο
Η απόφασή του να ταξιδέψει στη Λέσβο και στην Ειδομένη απέσπασε αρκετά ειρωνικά σχόλια και μπόλικη δυσπιστία. Πολύς κόσμος, στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα που τον μάθαμε καλύτερα πρόσφατα, ξεχνάει το σημαντικό ιστορικό του, τον ακτιβισμό του που είναι συνυφασμένος με το αμιγώς δημιουργικό έργο του, και αντ’ αυτού βλέπει τα φλας που αστράφτουν, τις selfies με τους πρόσφυγες, εν ολίγοις το «σταριλίκι» του ακτιβιστή καλλιτέχνη, ο οποίος είναι πέρα από κάθε αμφιβολία γνωστός σε κάθε σημείο του πλανήτη. Μα, ο Ai Weiwei είναι σταρ, δεν χρειάζεται συζήτηση επ’ αυτού, χαρακτηρισμός που μάλλον τον αφήνει αδιάφορο, αν και κρίνοντας από τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η παρούσα συνέντευξη, ενίοτε κάνει χρήση της δύναμης και της εξουσίας που του εξασφαλίζει η προνομιούχα θέση του. «Είμαι ένας καλλιτέχνης που τυχαίνει να είναι σημαντικός. Όμως, είτε ως καλλιτέχνης είτε ως ακτιβιστής, για εμένα το μήνυμα είναι το πιο σημαντικό πράγμα. Με το μήνυμα έρχονται η γλώσσα και η έκφραση, η επικοινωνία. Ορισμένες φορές, όταν φύγει από εμένα, φτάνει στους ανθρώπους και πιστεύω ότι πρόκειται για ένα θαύμα» θα πει. Τα φαινόμενα, λοιπόν, κάποιες φορές απατούν. Η παρουσία του σε Λέσβο και Ειδομένη δεν ήταν μια κίνηση εντυπωσιασμού σε αρμονία με τη μόδα της εποχής, να περνούν δηλαδή διάσημες προσωπικότητες από τους χώρους υποδοχής προσφύγων, αλλά μια δράση απόλυτα συνεπής από την πλευρά του καλλιτέχνη που έφερε, για παράδειγμα, στο φως την τραγωδία της επαρχίας του Σετσουάν, όπου το 2008 ο φονικός σεισμός των 8 ρίχτερ σκότωσε σχεδόν 70.000 ανθρώπους, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά. Έπειτα από ενδελεχή έρευνα και με τη βοήθεια ακτιβιστών, ο Ai Weiwei ανάρτησε online τη λίστα με τα 5.212 ονόματα των παιδιών που κανείς κυβερνητικός παράγοντας δεν αναλάμβανε την ευθύνη να αναγνωρίσει ως θύματα. Ο εικαστικός Ai Weiwei ανέκαθεν πίστευε ότι η τέχνη, ή τουλάχιστον η καλή τέχνη, δημιουργείται βάσει των αρχών ενός μανιφέστου. «Το δικό μου μανιφέστο, αν μπορώ να πω ότι έχω ένα, είναι να αναγνωρίζω την ανθρώπινη κατάσταση και να καταλήγω σε μια προσωπική ερμηνεία της. Δεν αλλάζει με τον χρόνο, είναι πάντα σταθερό. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, ο χρόνος που έχουμε επάνω στη Γη είναι πολύ περιορισμένος».
Ο Ai Weiwei και ο μικρός Αϊλάν
Ωστόσο, ενδέχεται πάνω στη βιασύνη να τον αξιοποιήσει κανείς αυτόν τον χρόνο να πέφτει σε ατοπήματα, να το παρατραβάει, ενδεχομένως και να κάνει λάθη. «Δεν φαντάζομαι πράγματα. Ενεργώ αυτοστιγμεί. Δεν έχω φαντασία, δεν έχω καλή μνήμη» έχει δηλώσει. Χωρίς να μπορεί κανείς να αμφισβητήσει το ειλικρινές ενδιαφέρον του για το δράμα των προσφύγων – στο κάτω κάτω, μεταξύ άλλων, ακύρωσε μια έκθεσή του στη Δανία ως διαμαρτυρία για την επίμαχη απόφαση της κυβέρνησης να κατάσχει τα χρήματα και τα τιμαλφή τους -, η αναπαράσταση της φωτογραφίας του τρίχρονου Αϊλάν Κούρντι έτσι όπως τον ξέβρασε πνιγμένο η θάλασσα στο Μπόντρουμ της Τουρκίας τον περασμένο Σεπτέμβριο, με τον κινέζο εικαστικό στη θέση του, με το πρόσωπο θαμμένο στην άμμο, ήταν για πολλούς μια αμήχανη, μια ατυχής στιγμή στην καριέρα του. Η ζωή αποδεικνύεται πιο φοβερή από την τέχνη και οποιοδήποτε βιαστικό σχόλιο επάνω στην τραγική μοίρα ενός παιδιού, έστω αρθρωμένο με τις καλύτερες προθέσεις, μοιάζει με κακόγουστη φάρσα, στην καλύτερη περίπτωση. «Eγωκεντρικό τέχνασμα», «έχει το σύνδρομο του Μεσσία», «είναι εξαρτημένος από τη διασημότητα» συνόψισε την κριτική απέναντί του ο Τζόναθαν Τζόουνς στην εφημερίδα «The Guardian» και ήταν πολλοί εκείνοι που κούνησαν καταφατικά το κεφάλι. Και έπειτα έδωσε τη χαριστική βολή: «Αυτή η φωτογραφία είναι κακή τέχνη». Από καλλιτεχνικής απόψεως αλλά και όσον αφορά το αποτέλεσμα της ακτιβιστικής δράσης του, η δουλειά του Ai Weiwei είναι πολύ πιο δυνατή όταν δεν βρίσκεται και ο ίδιος μέσα στο κάδρο της ή τουλάχιστον όταν δεν το μονοπωλεί με τόσο απόλυτο τρόπο (βλέπε περίπτωση Σετσουάν). Έπειτα, αν δεν σε έχει ευαισθητοποιήσει η αδιανόητη αληθινή εικόνα, η φωτογραφία, την οποία μάλιστα είδαν διαδικτυακά είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε μόλις 12 ώρες, τότε μάλλον ούτε και η τέχνη θα το καταφέρει, όσο αγαστές και αν είναι οι προθέσεις του δημιουργού της. Σωστά;
Αυτή βεβαίως δεν είναι η άποψη του Ai Weiwei. «Το έργο ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να εκτιμηθεί βάσει των κοινών ή καθημερινών ηθικών περιορισμών. Το αντίθετο, συχνά είναι ενάντια σε τέτοιου είδους επιφανειακές ηθικές κρίσεις. Ένα έργο τέχνης μπορεί να θεωρείται άξιο λόγου όταν θέτει σε δοκιμασία τέτοια θέματα. Αλλιώς, μιλάμε για ένα μέτριο έργο τέχνης. Για μένα, αυτή η κίνηση ήταν μια πολύ απλή πράξη και μεταφέρει το μήνυμα που θα έπρεπε να μεταφέρει και τίποτε περισσότερο. Όποιοι αισθάνθηκαν προσβεβλημένοι από την πράξη μου θα πρέπει να ρωτήσουν τον εαυτό τους τι δεν πηγαίνει καλά με το δικό τους σύστημα αξιών, πώς μπορούν να το χρησιμοποιούν ή να το απονεκρώνουν προκειμένου να δικαιολογούν ή να προστατεύουν τη δική τους συμπεριφορά, να αγνοούν δηλαδή το γεγονός ότι δύο παιδιά πεθαίνουν στην ίδια θάλασσα κάθε ημέρα. Ο Τύπος έκανε τον Αϊλάν σύμβολο της τραγωδίας, όμως συχνά το σύμβολο είναι λιγότερο τραγικό από την πραγματικότητα. Η πραγματική τραγωδία είναι η απάνθρωπη ανοχή για χάρη της διατήρησης και προστασίας του status quo». […]
Μαριλένα Αστραπέλλου,
Το Βήμα, 16/05/2016