Κινηματογράφος (γλωσσάρι)

Πλάνο: Είναι η πιο μικρή ενότητα ενός φιλμ. Είναι μια εικόνα ή ένα γεγονός που κινηματογραφείται χωρίς σταμάτημα της κάμερας.
Ονομασία πλάνων:

Ι.  Ανάλογα με την απόσταση από το αντικείμενο

  • Πολύ γενικό (τρε ζενεράλ): Ο άνθρωπος φαίνεται μικρός, κυριαρχεί το τοπίο.
  • Γενικό (ζενεράλ /λονγκ σοτ): Κυριαρχεί ο χώρος, η ανθρώπινη φιγούρα είναι ολόκληρη, πιο κοντά όμως από προηγουμένως, χωρίς να ξεχωρίζουν τα πρόσωπα.
  • Μεσαίο: Ολόκληρος άνθρωπος + τοπίο
  • Αμερικάνικο (αμερικέν): Η ανθρώπινη φιγούρα ως τα γόνατα.
  • Κοντινό (medium close-up): Από τη μέση και πάνω (καδράρισμα στο μέσο του στήθους).
  • Πολύ κοντινό (gros plan / close-up): Το πρόσωπο.
  • Πάρα πολύ κοντινό (λεπτομέρεια ή très gros plan): Τα μάτια ενός ανθρώπου, ένα έντομο κλπ.

ΙΙ. Ανάλογα με το ύψος της κινηματογραφικής μηχανής

  • Κανονική: Στο επίπεδο του ματιού. Η μηχανή τοποθετείται στο ύψος του ανθρώπου.
  • Πλονζέ. Η μηχανή κοιτά προς τα κάτω. Η λήψη «καταπιέζει» το αντικείμενο που κινηματογραφούμε. Συχνά χρησιμοποιείται για να εκφράσει τη βαριά ψυχολογική κατάσταση του ήρωα.
  • Κοντρ πλονζέ. Η μηχανή κοιτά προς τα πάνω. Δίνει αέρα, εξιδανικεύει το αντικείμενο που κινηματογραφούμε.
  • Λοξή: (Ομπλίκ /oblique). Η μηχανή μπαίνει λοξή θέση. Οι λήψεις αυτές προσδίδουν κάποιο είδος αστάθειας (ψυχολογικής, συναισθηματικής, φυσικής).

III.  Ανάλογα με τη γωνία λήψης

  • Φας: μετωπικά κάποιο πρόσωπο.
  • Προφίλ: το δεξιό ή το αριστερό μάγουλο.
  • Τρία τέταρτα: υπό γωνία.
  • Αμόρσα: Κάποιο πρόσωπο/αντικείμενο είναι πολύ κοντά στη μηχανή (πρώτο πλάνο) και φλου (εκτός εστίασης). Πχ: Ένα πρόσωπο που είναι κοντά, υπό γωνία και πλάτη στη μηχανή, λέμε ότι είναι αμόρσα, 3/4πλάτη.
  • Υποκειμενικό πλάνο (ενός ήρωα): Πλάνο που υιοθετεί τη ματιά του ήρωα, βλέπει, δηλαδή, ό,τι και αυτός.

ΙV. Ανάλογα με την κίνηση της μηχανής

  • Tilt: σταθερός άξονας, κάθετη κίνηση
  • Pan:  σταθερός άξονας παράλληλη κίνηση
  • Panaromic: Από δεξιά-αριστερά ή και αντίστροφα, στον οριζόντιο άξονα της μηχανής.
  • Vertical: Η κίνηση από επάνω προς τα κάτω ή και αντίστροφα, στον κάθετο άξονα της μηχανής.
  • Traveling: Η μηχανή μπορεί επίσης να κινηθεί με ένα βαγονάκι (καρέλο) πάνω σε ράγες, να πλησιάσει ή να απομακρυνθεί από κάποιο πρόσωπο ή αντικείμενο.
  • Λατεράλ: το τράβελινγκ που πηγαίνει παράλληλα με αυτό που κινηματογραφούμε.
  • Κυκλικό τράβελινγκ: Τράβελινγκ γύρω από ένα αντικείμενο.
  • Truck in: κίνηση προς τα εμπρός
  • Truck out: κίνηση προς τα πίσω
  • Σύνθετη κίνηση, όταν η μηχανή τοποθετηθεί στο «μπράτσο» ενός «πάνθηρα» με «μίνι τζίπ». Χρησιμοποιείται κυρίως σε εσωτερικούς χώρους. Επίσης σύνθετες κινήσεις κάνει μια μηχανή, όταν ανέβει σε γερανό.
  • Η μηχανή μπορεί να κάνει οποιαδήποτε κίνηση στο χέρι. Το ύφος αυτό δανείζονται οι ταινίες του «δόγματος». Οι σκηνοθέτες δίνουν, έτσι, στις ταινίες τους ένα τραχύ, άμεσο στυλ.

Ζουμ: Αν και δεν πρόκειται για κίνηση, έχουμε την αίσθηση πως η μηχανή πλησιάζει ή απομακρύνεται από ένα πρόσωπο/ αντικείμενο με τη χρήση φακού ζουμ (μεταβλητής εστιακής απόστασης). Αντίθετα με το τράβελινγκ, που μας επιτρέπει να διατηρήσουμε το ίδιο βάθος πεδίου σε όλη τη διάρκεια του πλάνου, στο ζουμ διαφοροποιείται.

  • Με zoom in πλησιάζουμε.
  • Με zoom out απομακρυνόμαστε.

Μεταβάσεις ή  Συνδεσμολογία πλάνων. Οι μεταβάσεις από το ένα πλάνο στο άλλο είναι ό,τι τα σημεία στίξης στον γραπτό λόγο. Τα πλάνα συνδέονται με τους εξής τρόπους:

  • Cut: Τελειώνει ένα πλάνο και απλά αρχίζει το επόμενο (χρησιμοποιείται πιο συχνά από κάθε άλλο τρόπο).
  • Fade in: Ξεκινά η εικόνα από σκοτάδι και σιγά-σιγά φωτίζεται (κλασικό ξεκίνημα μιας ταινίας).
  • Fade out: Το πλάνο σταδιακά σκοτεινιάζει, ώσπου γίνεται μαύρο (αίσθηση ότι πέρασε ο χρόνος, «λίγο μετά»).
  • Φοντύ ανσενέ ή ντιζόλβ (Fondu enchaine / Dissolve): To πλάνο σταδιακά σβήνει μέσα στο επόμενο που ανάβει.
  • Εφέ: Βέργες, ένας κύκλος που σταδιακά κλείνει, ένα πλάνο που «σπρώχνει» το επόμενο κλπ. Τέτοια εφέ υπάρχουν άφθονα στις ταινίες του βωβού κινηματογράφου.
  • Flash Back: Επιστροφή στο παρελθόν της ιστορίας.
  • Flash Forward: Άλμα προς τα εμπρός

Σκηνή: Είναι μια ομάδα πλάνων που συγκροτούν μια αυτόνομη ενότητα σε ένα ενιαίο χώρο και χρόνο. Κάθε φορά που αλλάζει ο χώρος ή ο χρόνος, αλλάζει και η σκηνή.

Σεκάνς: Είναι μια ομάδα σκηνών ή μεμονωμένων πλάνων (με ή χωρίς συνέχεια στο χώρο και το χρόνο) που συγκροτούν μια αφηγηματική ενότητα.

Στόριμπορντ (storyboard): Είναι ένα είδος οπτικού, ζωγραφισμένου εικονογραφημένου σεναρίου.