Παρατηρήστε τη φωτογραφία Η φυλακή του «καμβά».

Η φυλακή του «καμβά»
Η φωτογραφία από τη διεύθυνση http://goo.gl/ZwcNhL

Παρουσιάζοντας για πρώτη φορά, ύστερα από τρία χρόνια, πρωτότυπη λογοτεχνική εργασία σε τούτο τον τόμο, πιστεύουμε ότι συμβάλλουμε σε μιαν απόπειρα επανατοποθέτησης του προβλήματος του Έλληνα δημιουργού κάτω απ΄ τις σημερινές συνθήκες, […] επιχειρούμε να επαναλάβουμε, με τον εκφραστικό μας τρόπο ο καθένας, την πίστη μας σε κάποιες θεμελιακές αξίες, με πρώτη ανάμεσά τους το δικαίωμα της ελεύθερης πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, που δεν θα παύσουμε να διεκδικούμε και που συνδέεται αναπόσπαστα με το σεβασμό της γνώμης και της αξιοπρέπειας όλων ανεξαίρετα των δημιουργών, αλλά και του κάθε ανθρώπου. […]

Δεκαοχτώ κείμενα,
πρόλογος

Μαλάλα Γιουσαφζάι

Η είδηση που ακολουθεί μας πληροφορεί ότι το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για το 2014 απονεμήθηκε στην Μαλάλα Γιουσαφζάι και στον Καϊλάς Σατιάρτ.

Στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον ινδό Καϊλάς Σατιάρτ το Νόμπελ Ειρήνης για το 2014
Ιδιαίτερος ο συμβολισμός της απονομής του βραβείου «σε έναν ινδουιστή και μία μουσουλμάνα, σε έναν Ινδό και μία Πακιστανή»
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  10/10/2014

H Μαλάλα Γιουσαφζάι και o ινδός Καϊλάς Σατιάρτ
(Πηγή: EPA/JASON SZENES / MARTIAL TREZZINI)

Όσλο

Στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και τον ινδό Καϊλάς Σατιάρτ απονέμεται το βραβείο Νόμπελ για το 2014, όπως ανακοίνωσε η νορβηγική επιτροπή.

Η 17χρονη μαθήτρια είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση ως «σύμβολο» του αγώνα για το δικαίωμα των κοριτσιών στη σχολική εκπαίδευση, ενώ ο ινδός ακτιβιστής έχει μεγάλη δραστηριότητα στον αγώνα κατά της παιδικής εργασίας.

Η επιτροπή τονίζει ιδιαίτερα τον συμβολισμό της απονομής του βραβείου «σε έναν ινδουιστή και μία μουσουλμάνα, σε έναν Ινδό και μία Πακιστανή, στον κοινό αγώνα για την εκπαίδευση και εναντίον του εξτρεμισμού».

Η 17χρονη Πακιστανή μαθήτρια που αγωνίζεται για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση ήταν φαβορί και πέρυσι, αλλά τελικά το βραβείο είχε απονεμηθεί στον Οργανισμό για τη Μη Διάδοση των Χημικών Όπλων, με φόντο τη συριακή κρίση.

Η νεαρή μαθήτρια είχε δεχθεί δολοφονική επίθεση από Ταλιμπάν που εισέβαλαν στο σχολικό λεωφορείο που βρισκόταν και την τραυμάτισαν σοβαρότατα στο κεφάλι. Η κοπέλα είχε μεταφερθεί στη Βρετανία, όπου και κατάφερε να ξεπεράσει τον τραυματισμό της.

Ανακοινώνοντας την απονομή του βραβείου, ο πρόεδρος της νορβηγικής επιτροπής ανέφερε ότι Σατιάρτ «διατηρώντας την παράδοση του Γκάντι, έχει βρεθεί στην κορυφή διαφόρων μορφών διαμαρτυρίας, όλες ειρηνικές, που επικεντρώνονται στην εκμετάλλευση παιδιών για οικονομικό όφελος». «Έχει συμβάλει επίσης στην προώθηση σημαντικών διεθνών κινήσεων για τα δικαιώματα των παιδιών» προσθέτει η ανακοίνωση.

Όσον αφορά την μαθήτρια, τονίζει ότι «παρά το νεαρό της ηλικίας της, η Μαλάλα Γιουσαφζάι έχει ήδη παλέψει εδώ και χρόνια για το δικαίωμα των κοριτσιών στην εκπαίδευση, και έγινε το παράδειγμα ότι τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της κατάστασής τους, και το έκανε αυτό κάτω από τις πιο επικίνδυνες περιστάσεις».

Γελοιογραφία για τον νόμο περί λογοκρισίας του Ελ. Βενιζέλου το 1920
Ριζοσπάστης (http://kokkinosfakelos.blogspot.gr/2012/03/2.html)

Δημήτριος Γατόπουλος
Ο λαός αρχίζει την Αντίσταση

(από το βιβλίο των: Γκώνιας Ν. – Ραπτοπούλου Σ.,
Το έπος του 1940, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 1995)

Ο Μανόλης Γλέζος διηγείται πώς αυτός και ο σύντροφός του Απόστολος Σάντας πραγματοποίησαν το ανδραγάθημά τους

…Έτσι, στις 30 του Μάη του 1941, γυρίζαμε άσκοπα στους στυγνούς δρόμους της Αθήνας.
-Λάκη, το βλέπεις κείνο εκεί;
Το φασιστικό σύμβολο, πελώριος συμπυκνωμένος βραχνάς, πλάκωνε τον ουρανό της Αθήνας. Δε χρειάζονταν περισσότερα λόγια. 0 ένας κατάλαβε τον άλλον. Σε μας έλαχε ο κλήρος —απλοί, ανώνυμοι ερμηνευτές της φλόγας ενός ολόκληρου λαού, της θέλησής του, θα προβαίναμε στην υποστολή της Γερμανικής σημαίας.
Δώσαμε τα χέρια και χωρίσαμε. Το βράδυ, ραντεβού στις 8 στην πλατεία Κουμουνδούρου (Ελευθερίας). Όταν ανταμώσαμε, τα χέρια μας σφίχτηκαν νευριασμένα. Δεν ήταν από φόβο. Ήταν συγκίνηση για το μεγάλο σκοπό, για την επιτυχία!
Είχε σκοτεινιάσει. Το φεγγάρι είχε βγει. Ήταν μια όμορφη αττική βραδιά. Αμίλητοι προχωρήσαμε μέσα απ’ την Πλάκα. Απ” το πρωί είχαμε κανονίσει τις τεχνικές λεπτομέρειες κι είχαμε μαζί μας ένα κλεφτοφάναρο. Κάναμε μια βόλτα γύρω απ’ την Ακρόπολη. Η  γερμανική φρουρά φαινόταν. Τάχα στον κοντό να υπήρχε σκοπός; Ήταν δεν ήταν, εμείς θ’ ανεβαίναμε. Σε μια στιγμή, που δε φαινόταν κανένας γύρω, πηδήξαμε το συρματόπλεγμα πούναι γύρω στο δασάκι των πεύκων της βόρειας πλευράς και, σιγά σιγά, ο ένας πίσω απ’ τον άλλον, προχωρήσαμε σκαρφαλώνοντας στ’ απόκρημνα βράχια.
φτάσαμε σε μια πορτίτσα ξύλινη, πούφραζε το άνοιγμα που υπάρχει εκεί που αρχίζουν τα τείχη. Στην είσοδο, που κατά τους αρχαιότερους Αθηναίους μπαινόβγαινε  το ιερό φίδι του Παρθενώνα.
Ευτυχώς, το λουκέτο δεν ήταν κλειστό. Σπρώξαμε και μπήκαμε. Είχαμε φτάσει. Με κομμένες τις αναπνοές ρίξαμε ένα βλέμμα γύρω μας: δεξιά τα Προπύλαια, απέναντι ο Παρθενώνας, αριστερά το Ερεχθείο, ψηλά, μεγαλόπρεπα, φωτίζονταν υποβλητικά απ’ το φεγγάρι. Τα σπασμένα μάρμαρα σκόρπια παντού, κάτω απ’ το διόχρωμο εκείνο φως, παρουσιάζουν περίεργα σχήματα.
Προς το παρόν, κανένας Γερμανός δε φαινόταν. Σκυφτοί καθώς είμαστε, κρυβόμενοι πίσω απ’ τα μάρμαρα, προχωρούσαμε. Κάπου κάπου πετούσαμε μακριά κανένα πετραδάκι, ώστε να δημιουργείται θόρυβος έξω από κει που ευρισκόμεθα εμείς, ώστε, αν υπήρχε κανένας σκοπός, να προσέξει προς τα εκεί και ν’ αποφύγουμε εμείς τον κίνδυνο.
Ως την ώρα δεν είδαμε ούτε ίχνος σκοπού. Εδώ, όμως ήταν τα σκούρα: μήπως σ’ εκείνο το κυκλικό νυχάκι υπήρχε κανένας; Για πολλή ώρα, πίσω απ’ τη σκιά του βόρειου τείχους, σταματήσαμε. Έπειτα όμως, θαρραλέα προχωρήσαμε προς τη βάση του κοντού. Δεν υπήρχε κανένας. Από πάνω μας κυμάτιζε το φασιστικό σύμβολο.
Λύσαμε το συρματόσχοινο κι αρχίσαμε να τραβάμε για να την κατεβάσουμε. Μα τα σύρματα δεν άκουγαν. Είχαν μπλεχτεί. Η σημαία δεν κατέβαινε. Τι έπρεπε να γίνει;
-Να κατέβει η σημαία! απαντούσε η φωνή της συνείδησης, η φωνή του σκλαβωμένου λαού!
…Το μυαλό δούλευε γρήγορα. Άρπαξα το σιδερένιο κοντό κι άρχισα ν’ ανεβαίνω, έπιασα τη σημαία κι άρχισα να την τραβάω. Τίποτα όμως. Δεν έπεφτε! Κουράστηκα και κατέβηκα. Δεύτερη απόπειρα έφερε τα ίδια αποτελέσματα.
-Τώρα, Λάκη, η σειρά σου! είπα στο σύντροφό μου.
Όμως ούτε κείνος μπόρεσε. Για τρίτη φορά, τότε, αναριχιέμαι με λύσσα—με δόντια και με χέρια κρεμάστηκα από τη σημαία. Και τώρα, όμως, τίποτα. Η σημαία, όμως, έπρεπε να κατεβεί.
Και κατέβηκε! Και να πώς: το σιδερένιο κοντάρι υποβασταζόταν από τρία συρματόσχοινα. Τα λύσαμε από κει που ήταν δεμένα και δίνοντας παλμικές κινήσεις στο κοντάρι τα ξεμπλέξαμε και η σημαία έπεσε επάνω μας και μας κουκούλωσε. Ξεκουκουλωθήκαμε και βάζοντάς την κάτω, αγκαλιαστήκαμε και χορεύαμε πατώντας τα φασιστικά σύμβολα.
Εκείνη την ώρα το φεγγάρι χανόταν πίσω απ’ το Αιγάλεω. Κόψαμε από ένα κομμάτι ο καθένας, εκεί κοντά στον αγκυλωτό σταυρό. Τα κομμάτια αυτά τα πήραμε μαζί μας, αλλά στον καιρό της τρομοκρατίας οι μανάδες μας τάκαψαν!
Την υπόλοιπη τη μαζέψαμε γρήγορα γρήγορα και τη ρίξαμε στο ξεροπήγαδο που βρίσκεται ανάμεσα στα τείχη και στο Βράχο. Ίσως, τώρα, ύστερα από τόσα χρόνια, νάχει πια λιώσει!
Γυρίζοντας, αργά, στα σπίτια μας, μας έπιασε ο σκοπός έξω από το Κρατικό Ταμείο (Ερμού). Η ώρα ήταν 12.10′ και η κυκλοφορία είχε σταματήσει. Του δικαιολογηθήκαμε ότι είμαστε σε γλέντι και μας άφησε. Και πραγματικά σε γλέντι είμαστε, διότι κείνο που ποθούσαμε είχε γίνει. Η απαρχή του σκληρού αγώνα έγινε. Το μάθημα στους Γερμανούς είχε δοθεί! 

Η γενιά του ΄60

BBC: Η ατίθαση γενιά του ΄60 (ντοκιμαντέρ)
Μάης του ΄68
Διάρκεια: 54΄
Παραγωγή/Διεύθυνση: Mark J Davis
Αφήγηση: Alfre Woodard, στα Ελληνικά Ντίνος Σούτης
Discovery Chanel / People’s Century 1900-1999
Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

Εύα Στάμου
Μια «αποκλειστική λέσχη» για όλους

Αρθρογράφοι, κοινωνικοί ερευνητές και απλοί χρήστες έχουν αναρωτηθεί πού οφείλεται το φαινόμενο της παγκόσμιας επιτυχίας του φέισμπουκ. Το ενδιαφέρον του κοινού και των ειδικών πυροδοτείται ακόμα μία φορά αυτή την περίοδο από την προβολή στις κινηματογραφικές αίθουσες της ταινίας Social Network.

Στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ταινία του Ντέιβιντ Φίντσερ, επιχειρείται μια πειστική σκιαγράφηση της προσωπικότητας του ιδρυτή του φέισμπουκ, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, και η παρουσίαση του χρονικού της δημιουργίας της ιστοσελίδας ‘μπεστ- σέλερ’.

Ο θεατής παρακολουθεί με ενδιαφέρον πώς το φέισμπουκ ξεκίνησε στο Χάρβαρντ σαν μία αποκλειστική λέσχη γνωριμιών ανάμεσα σε φοιτητές του διάσημου πανεπιστημίου και των γύρω κολεγίων που επιθυμούσαν να έρθουν σε επαφή με νέους ερωτικούς συντρόφους, χωρίς το ρίσκο της προσωπικής έκθεσης και της πιθανής απόρριψης. Μία ιδέα που βασίστηκε στον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι Αδελφότητες των Αμερικανικών πανεπιστημίων και την αρχή της αποκλειστικότητας, μετατράπηκε με το πέρασμα των μηνών, λόγω της χωρίς προηγούμενο επιτυχίας της, σε ένα πείραμα ανοιχτό σ’ ολόκληρο τον πλανήτη.

Αν και ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ χρησιμοποίησε το τελετουργικό της αποδοχής και της απόρριψης στην οποία στηρίζεται η κοινωνική ιεραρχία των ελίτ ιδρυμάτων της Μασσαχουσέτης, το ίδιο το μέσο που επέλεξε για να διαδώσει την ιδέα του, υπονόμευσε το χαρακτήρα της κλειστής ‘λέσχης’. Η επιθυμία μας να γνωρίζουμε, ακόμα και να παρακολουθούμε ηδονοβλεπτικά τις ζωές των άλλων (αλλά και να παρουσιάζουμε κομμάτια από τη δική μας ζωή που θεωρούμε άξια δημόσιας έκθεσης, να κατασκευάζουμε δηλαδή μία εικόνα, ή μία αφήγηση για τη ζωή μας), καθόρισε την εξάπλωση της ιστοσελίδας και συνέβαλε στην καταπληκτική επιτυχία της. Η εμμονή της Δυτικής κουλτούρας με την εικόνα ενός εαυτού που ορίζεται από συγκεκριμένα, κοινά σε όλους, γνωρίσματα – φύλο, ηλικία, χώρα προέλευσης, προσωπική κατάσταση, επάγγελμα, σπουδές και ασχολίες, πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις – βρήκε την τέλεια έκφρασή της στην ιστοσελίδα του φέισμπουκ. Ένα αβατάρ, συχνά ρετουσαρισμένο ή πλαστό, και ένα στοιχειώδες προφίλ που το συνοδεύει, γίνεται το διαβατήριο για μία σειρά επαφών με ανθρώπους που δύσκολα θα είχε κανείς την ευκαιρία να συναντήσει στην καθημερινότητα. Ένας ιδιότυπος τρόπος επικοινωνίας ξεκινά. Παρά το γεγονός ότι πολλά άρθρα έχουν γραφτεί για τον κοινωνικό ρόλο του facebook, υπάρχουν δύο σημαντικές διαστάσεις της επικοινωνίας αυτής οι οποίες παραβλέπονται από τις περισσότερες αναλύσεις.

Η πρώτη διάσταση είναι ότι στις επαφές μέσω φέισμπουκ απουσιάζει ο βασικός εξοπλισμός της ανθρώπινης επικοινωνίας, η γλώσσα του σώματος: ο τόνος της φωνής, η στάση του κορμιού, η έκφραση ή η κατεύθυνση του βλέμματος, η κίνηση των χεριών, το χαμόγελο ή η απουσία του. Επιπλέον, η φυσική τάση που οι περισσότεροι έχουμε, κάποιες στιγμές να διακόπτουμε τον συνομιλητή μας, επιδιώκοντας να καταλάβουμε ή να διευκρινίσουμε το νόημα όσων λέγονται, δεν πραγματώνεται στα τεχνικά πλαίσια που θέτει το πρόγραμμα του φέισμπουκ. Η απουσία ρέουσας σωματικής έκφρασης οδηγεί στην παγίωση μιας αποσπασματικής μορφής επικοινωνίας που, πίσω από την τεχνητή αμεσότητα, ακυρώνει τον αυθορμητισμό αλλά και την ικανότητα να ακούει κάποιος πραγματικά, τα όσα επιχειρεί να επικοινωνήσει ο συνομιλητής του. Αν και ιδιότητες, όπως η αίσθηση του χιούμορ και η ευφυΐα, εύκολα διαφαίνονται από τις αναρτήσεις στον τοίχο ή την ανταλλαγή σύντομων σχολίων, η δυνατότητα να αναπτύξει κανείς ένα θέμα, το ενδιαφέρον για τις ανάγκες του συνομιλητή, η αλληλοκατανόηση και κατ΄ επέκταση η ενσυναίσθηση, δεν είναι εφικτό να εκδηλωθούν – σίγουρα όχι με την ίδια ευκολία. Αποτελούν έτσι, στοιχεία, που αναπόφευκτα έρχονται σε δεύτερη μοίρα, όταν δεν απουσιάζουν πλήρως από την επικοινωνία στο φέισμπουκ.

Η δεύτερη διάσταση αφορά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η ταυτότητα που συντίθεται από το αβατάρ, το προφίλ, τα φωτογραφικά άλμπουμς και τις αναρτήσεις στον τοίχο. Ο πρώτος αποδέκτης αυτής της ταυτότητας δεν είναι (όπως ίσως νομίζουμε) οι άλλοι, αλλά ο ίδιος ο χρήστης που την ενεργοποιεί. Αυτό που προβάλλει ο χρήστης είναι καταρχήν ένα είδωλο με το οποίο θέλει να ταυτίζεται. Θα ήταν λοιπόν λάθος να θεωρηθεί ότι η ταυτότητα που δημιουργούμε στο φέισμπουκ έχει οπωσδήποτε σκοπό να εξαπατήσει τους άλλους. Ο κύριος λόγος ύπαρξής της είναι να επιλέξει στοιχεία από την καθημερινότητά μας, που μας καθιστούν ενδιαφέροντες και αποδεκτούς πρώτα από όλα στον εαυτό μας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι χρήστες του φέισμπουκ επιλέγουμε να κοινοποιούμε γεγονότα που θεωρούμε αξιόλογα, διασκεδαστικά ή ευχάριστα, αποσιωπώντας την πιο βαρετή ή δυσάρεστη πλευρά της ζωής μας. Με τον τρόπο αυτό, η εικόνα που κατασκευάζουμε αναπόφευκτα επιδρά στη μνήμη μας και εν τέλει στην άποψη που έχουμε για τον εαυτό μας.

Το φέισμπουκ δεν χρησιμοποιείται από όλους με τον ίδιο τρόπο. Ώριμες ηλικιακά ομάδες τείνουν να το χρησιμοποιούν για μια πιο δημιουργική μορφή επικοινωνίας, επιδιώκοντας την ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για κοινωνικά, πολιτικά και καλλιτεχνικά θέματα της επικαιρότητας, που δεν περιορίζονται στον προσωπικό (συναισθηματικό ή ερωτικό) τομέα. Επαφίεται στην ικανότητα του κάθε χρήστη που ‘διευθύνει’ τη συζήτηση στον τοίχο του να διασφαλίσει ή να περισώσει το νόημα της επικοινωνίας, κατά πόσον δηλαδή θα πρόκειται όντως για συζήτηση οποιουδήποτε θέματος ή για μια σειρά από αυτιστικούς μονολόγους. Η δυσκολία κατανόησης, οι διαφωνίες και οι παρανοήσεις, η επιθετικότητα που ορισμένες φορές εκτονώνεται ακόμα και με χυδαία ή ρατσιστικά σχόλια είναι συνηθισμένα φαινόμενα. Μην ξεχνάμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις η συμμετοχή στο φέισμπουκ προσφέρει στους χρήστες την ευκαιρία να πουν ελεύθερα αυτό που σκέφτονται, κάτι που στην τετ α τετ επικοινωνία δεν είναι πάντα αποδεκτό ή εύκολο, λόγω ευνόητων κοινωνικών συμβάσεων.

Η απλή αλήθεια ότι ο κάθε χρήστης του φέισμπουκ δεν έχει πάντα κάτι ευφυές ή ενδιαφέρον να απαντήσει στο ερώτημα «Τι σκέφτεσαι;» δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι θα σταματήσουμε τις καθημερινές αναρτήσεις. Το φέισμπουκ συνεχίζει με επιτυχία να εξυπηρετεί τη βασική ανθρώπινη ανάγκη που ώθησε τον Ζάγκερμπεργκ στη δημιουργία του: την επιθυμία, δηλαδή, επικοινωνίας με ανθρώπους που δεν είναι εύκολα προσβάσιμοι με διαφορετικό τρόπο, στην καθημερινότητά μας. Άλλωστε αυτό είναι και το νόημα της παράδοξης επινόησης ενός αποκλειστικού κλαμπ ανοιχτού σε όλους.

Εύα Στάμου
Μια «αποκλειστική λέσχη» για όλους
book press, 5/11/2010

Γυναιξί πάσαις κόσμον η σιγή φέρει (Σε όλες τις γυναίκες η σιωπή είναι στολίδι).
Μένανδρος, ποιητής  4ος π.χ. αιώνας

Στις γυναίκες αρέσουν οι σιωπηλοί άντρες. Νομίζουν ότι τις ακούν.
Marcel Achard, Γάλλος συγγραφέας, 1899-1974

Μόνο η σιωπή είναι μεγαλειώδης. Όλα τα άλλα είναι αδυναμία.
Alfred de Vigny, Γάλλος συγγραφέας, 1797-1863

Αν το Α είναι η επιτυχία, τότε ο μαθηματικός τύπος είναι Α=Χ+Υ+Ζ, όπου Χ ίσον δουλειά, Υ ίσον παιχνίδι και Ζ ίσον να κρατάς το στόμα σου κλειστό.
Albert  Einstein, Γερμανοεβραίος Φυσικός, 1879-1955

Οι λέξεις δεν έχουν σημασία, όταν αναγνωρίζεις τις προθέσεις.
Isabelle Allende, Χιλιανή συγγραφέας, 1945

Οι πιο σιωπηλοί άνθρωποι είναι αυτοί που έχουν σε μεγάλη υπόληψη τον εαυτό τους.
William Hazlitt, Άγγλος δοκιμιογράφος και κριτικός, 1778-1830

Όποιος δεν μπορεί να καταλάβει τη σιωπή σου, δεν μπορεί να καταλάβει ούτε τα λόγια σου.
J.R.R.Tolkien, Άγγλος συγγραφέας,1892-1973

Για τα πράγματα που δεν μπορείς να μιλήσεις, πρέπει να σωπαίνεις.
Ludwig Wittgenstein, Αυστριακός φιλόσοφος, 1889-1951

Απόφθεγμα: γνώμη που διεκδικεί καθολικό κύρος και που είναι επιγραμματικά διατυπωμένη, γνωμικό που συνήθως αποδίδεται σε κάποιον μεγάλο άνδρα ή συγγραφέα, όπως π.χ. «H αρχή είναι το ήμισυ του παντός».

Αφορισμός: σύντομη κρίση ή άποψη που διατυπώνει κάποιος με επιμονή, χωρίς όμως τις απαραίτητες αποδείξεις:  Mιλάει πάντα με αφορισμούς.

Γνωμικό: σύντομη φράση που εκφράζει, συχνά χωρίς μεταφορά, μια πρακτική αλήθεια, δίνει περιληπτικά μια λογική αρχή, έναν κανόνα συμπεριφοράς ή κάνει μια ψυχολογική παρατήρηση: Συνηθίζει να μιλά με γνωμικά και παροιμίες.

Ρητό: φράση σύντομη και επιγραμματική που εκφράζει με κατηγορηματικό τρόπο μια αλήθεια και υποδεικνύει ή επιτάσσει ορισμένη στάση ζωής ή συμπεριφορά· απόφθεγμα, γνωμικό: Aρχαία ρητά.

Ορισμοί από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής,
Ίδρυμα Τριανταφυλλίδη

[…]Το ενδιαφέρον για τα ρητά και τα αποφθέγματα φαίνεται ότι σημειώνεται σε δύο διαφορετικές φάσεις της πνευματικής εξέλιξης των λαών: Μια πρώτη, όταν η καλλιέργειά τους βρίσκεται στην αρχή της και μια δεύτερη, όταν αρχίσει να ξεπέφτει. Στην αρχή το ανθρώπινο πνεύμα δεν είναι ακόμα σε θέση και αργότερα δεν έχει πια τη διάθεση να επιδίδεται σε διαλεκτική και σε βάθος έρευνα της γνώμης που του προσφέρεται. Προτιμά την κατηγορηματική κατάφαση που δεν προϋποθέτει ανάλυση και αιτιολόγηση. Γι’ αυτό καταφεύγει στα γνωμικά. […]

Στη σημερινή εποχή δεν υπάρχει η υστερία που σημειώθηκε στις παραπάνω περιόδους, αλλά φαίνεται πως υπάρχει και πάλι ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για αποφθεγματικές φράσεις. Ένας λόγος είναι σίγουρα αυτός που αναφέρθηκε πιο πάνω: η έλλειψη διάθεσης και κουλτούρας –ίσως και χρόνου- για μια σε βάθος ανάλυση της γνώσης και της γνώμης. Και η ευκολία που υπάρχει στην απομνημόνευση αποσπασμάτων σε σχέση με την προσπάθεια που απαιτείται για συστηματική μελέτη θεωριών και μεγάλων έργων.

Πέρα όμως από αυτήν την απαξιωτική για τα γνωμικά άποψη, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι συντρέχει πλέον και ένας άλλος πολύ σοβαρός λόγος: ο όγκος της πνευματικής παραγωγής όλων των περασμένων αιώνων, όπως και ο όγκος των πληροφοριών που παράγεται καθημερινά είναι πια τόσο μεγάλος, που μόνο αποσπασματικά μπορεί να γίνει γνωστός. Επομένως, η σταχυολόγηση των σημαντικών φράσεων και η αποθησαύριση της σκέψης γίνεται μονόδρομος για τους εραστές της γνώσης. Και γι’ αυτό παραμένει ζωντανή η αγάπη των ανθρώπων –των φιλομαθών τουλάχιστον ανθρώπων – για τα γνωμικά και εξακολουθεί να υπάρχει η ανάγκη για τη δημιουργία ανθολογιών και ιστοσελίδων όπως το www.gnomikologikon.gr.

Γνωμικολογικόν

Ένας άνθρωπος χωρίς λόγια είναι ένας άνθρωπος χωρίς σκέψη.
John Steinbeck, Αμερικανός συγγραφέας, 1902-1968

Στο τέλος δεν θα θυμόμαστε τα λόγια των εχθρών μας, αλλά τη σιωπή των φίλων μας.
Martin Luther King, Αφροαμερικανός ηγέτης, 1929-1968

Μία ενδιαφέρουσα, αν και μάλλον αμφιλεγόμενη, καμπάνια βρίσκεται σε εξέλιξη στην Αθήνα, με λεωφορεία, τραμ, τρόλεϊ, τρένα και μετρό να «ντύνονται» με στίχους του μεγάλου ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη. […] Ωστόσο, η καμπάνια αυτή έχει συναντήσει ήδη κάποιες έντονες αντιδράσεις, κυρίως για τον στίχο «Είν’ επικίνδυνον πράγμα η βία», για τον οποίο σχολιάζουν πως εκλαμβάνεται εσφαλμένα πως αναφέρεται στη βία, ενώ στο έργο του Καβάφη αναφέρεται στη βιασύνη (Ίσως δεν έφθασεν ακόμη ο καιρός/ Να μη βιαζόμεθα/ είνʼ επικίνδυνον πράγμα η βία).[…]

diastixo.gr, 19/10/2013

Αυτοπροσωπογραφία, Π. Πικάσο
Η φωτογραφία από τη διεύθυνση: http://goo.gl/fgjG4t

Τι είναι η τέχνη;
Τι είναι τέχνη; Αν το ήξερα, θα φρόντιζα να το αποκαλύψω.

*

Η τέχνη είναι ένα είδος εξέγερσης. Δηλαδή κάτι το οποίο πολύ απλά, δεν επιτρέπεται να είναι ελεύθερο. Την τέχνη και την ελευθερία πρέπει να την κλέβουμε, όπως τη φωτιά του Προμηθέα, προκειμένου να τη χρησιμοποιήσουμε εναντίον της καθεστηκυίας τάξης. Από τη στιγμή που η τέχνη επισημοποιηθεί και καταστεί προσιτή στον καθένα, προκύπτει αμέσως ένας νέος ακαδημαϊσμός.

*

Η τέχνη δεν είναι ποτέ σεμνή. Και θα έπρεπε να απαγορεύσουμε στους ανυποψίαστους αθώους να τη φέρνουν σε επαφή με αυτούς που δεν είναι ακόμα αρκετά έτοιμοι για να την αντιμετωπίσουν. Ναι, η τέχνη είναι επικίνδυνη. Ή αν είναι σεμνή, τότε δεν είναι τέχνη.

*

Όλοι ξέρουμε ότι η τέχνη δεν είναι αλήθεια. Η τέχνη είναι ένα ψέμα το οποίο μας μαθαίνει να κατανοούμε την αλήθεια, τουλάχιστον εκείνη την αλήθεια την οποία εμείς (ως άνθρωποι) μπορούμε να κατανοήσουμε. Η τέχνη είναι ένα ψέμα που λέει την αλήθεια.

*

Ο καθένας επιχειρεί να κατανοήσει την τέχνη. Γιατί δεν προσπαθούμε να καταλάβουμε το κελάιδισμα ενός πουλιού; Γιατί αγαπούμε τη νύχτα, τα λουλούδια, το καθετί γύρω μας χωρίς να θέλουμε να το κατανοήσουμε; Όταν όμως οι άνθρωποι βλέπουν έναν πίνακα νομίζουν ότι πρέπει να τον κατανοήσουν… Οι άνθρωποι που θέλουν να ερμηνεύσουν κάποιους πίνακες συνήθως μιλούν στο βρόντο.

Τι είναι ο καλλιτέχνης;

Μα τι νομίζετε ότι είναι ο καλλιτέχνης; Ένας ηλίθιος που έχει μόνο μάτια, αν είναι ζωγράφος, μόνο αυτιά, αν είναι μουσικός, ή διαθέτει μόνο μια λύρα για να εκφράσει τις διαθέσεις της ψυχής, αν είναι ποιητής, ή μόνο μύες, αν είναι μποξέρ; Κάθε άλλο! Ο καλλιτέχνης είναι ένα πολιτικό ον που ζει έχοντας συνείδηση των καταστροφικών, δραματικών ή χαρμόσυνων γεγονότων που συμβαίνουν στον κόσμο, και διαμορφώνεται με βάση αυτά ακριβώς τα γεγονότα. Πώς θα ήταν δυνατόν ν’ αδιαφορεί κανείς για τους υπόλοιπους ανθρώπους και ν’ απομονωθεί σ’ έναν γυάλινο πύργο μακριά από μια ζωή που του προσφέρεται τόσο απλόχερα; Όχι, η ζωγραφική δεν επινοήθηκε για να διακοσμεί διαμερίσματα! Αποτελεί ένα όπλο επίθεσης και άμυνας εναντίον του εχθρού.

Οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να μένουν αδιάφοροι μπροστά σε μια διαμάχη κατά την οποία διακυβεύονται οι πιο  υψηλές αξίες της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.

Ας μπορούσαν κάποτε να καταλάβουν οι άνθρωποι ότι ο καλλιτέχνης δημιουργεί, επειδή πρέπει να δημιουργήσει, ότι ο ίδιος δεν είναι παρά ένα ασήμαντο κομματάκι του κόσμου, και ότι δεν του αξίζει περισσότερη προσοχή απ’ ό,τι αξίζει σε πολλά άλλα πράγματα που μας δίνουν χαρά, παρόλο που δεν μπορούμε να τα εξηγήσουμε.

*

Ο καλλιτέχνης είναι ένας αποδέκτης συναισθημάτων που μπορεί να προέρχoνται από οπουδήποτε: απ’ τον ουρανό, από τη γη, από ένα κομμάτι χαρτί, από μια σιλουέτα που μας προσπερνά βιαστική, απ’ τον ιστό μιας αράχνης.

*

Και ο Θεός δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας καλλιτέχνης. Επινόησε την καμηλοπάρδαλη, τον ελέφαντα και τη γάτα. Και για ν’ ακριβολογούμε, δεν έχει σταθερή τεχνοτροπία. Δοκιμάζει συνεχώς καινούργια πράγματα.

Pablo Picasso,
Σκέψεις για την τέχνη

Μίλτος Κουντουράς
Το  νόημα της Τέχνης

Λίγα λόγια  μονάχα συνοπτικά θα μπορούσαν να ειπωθούν, για τον τρόπο τουλάχιστον  που ζούσαμε το νόημα της Τέχνης στο Σχολειό μας εμείς. Και πρώτα πρώτα πρέπει να τονιστεί ότι δεν είναι τίποτε άλλο στη ζωή που ν΄ ανεβάζει τον άνθρωπο πάνω από τον εαυτό του όσο η δημιουργία της Τέχνης. Ο άνθρωπος  περικλείνει όλη την ανθρωπότητα μέσα του και εγγίζει τον υπεράνθρωπο μόνο με τα δημιουργήματα της Τέχνης. Όλη η  ανθρώπινη παραγωγή, μόνο διανοητική ή μόνο συναισθηματική, είναι μονομερής, και τα δημιουργήματά της, όσο μεγάλα κι αν είναι, είναι ακρότητες που οδηγούν την ανθρωπότητα σε ανισορροπία της ζωής και σ’ εκφυλισμό.  Η πραγματική όμως Τέχνη είναι φυσιολογική και αβίαστη και αρμονική ισορρόπηση όλων των ψυχικών (διανοητικών, συναισθηματικών, ηθικών υποσυνείδητων κ.τ.λ.) και σωματικών δυνάμεων σ’ ένα έργο με μορφή συνοπτική, που συνάμα περικλεί την απεραντοσύνη. Γιατί η Τέχνη δεν περιέχει την ακρότητα και τη μονομέρεια, παρά είναι μεσότητα («μέτρον») δυνάμεων μιας στιγμής της ανθρώπινης προαγωγής και ανάτασης [..]

Είναι η αβίαστη και φυσιολογική τάση προς αυτοπραγμάτωση του Εγώ του ανθρώπου, οι Ιδέες του Πλάτωνα, ή η Εντελέχεια του Αριστοτέλη. Αυτό περίπου εννοούσαμε όταν λέγαμε «Το νόημα της Τέχνης», και με το νόημα αυτό προσπαθούσαμε να διαποτίσουμε όλη τη ζωή, πνευματική, ηθική, κοινωνική, σωματική, του Σχολειού μας.

Τέχνη όμως για μας δεν ήταν απλώς μάθηση και δεξιοτεχνία, όπως μάθηση δεν ήταν απλώς απομνημόνευση και απόχτηση ενός ποσού γνώσεων, καθώς επίσης ηθική δεν ήταν άσκηση της βούλησης για την επιτέλεση καλών πράξεων, καταπώς ήθελε η παλιά παιδαγωγική. Τέχνη δεν ήταν απλώς επιτυχία από μέρος του παιδιού εκτέλεσης, πάνω σε γνωστούς τύπους, όσο τέλειοι κι αναγνωρισμένοι κι αν ήσαν, μορφών ή τόνων ή λογοτεχνημάτων που να προκαλούν ευάρεστα σχόλια των θεατών και των επισκεπτών του Σχολειού μας. Κι ακόμα Τέχνη δεν ήταν επιπόλαιη κι αποθαυμαστική, ή έστω και βαθύτερη μονάχα απόλαυση έργων Τέχνης, οσοδήποτε μεγάλα κι οσοδήποτε ελκυστικά κι αν ήσαν αυτά. Γιατί η αντίληψη αυτή της Τέχνης, σχετικά με την αγωγή του νέου σχολειού, περιέχει πολύ λίγο από το μορφωτικό στοιχείο, συγκρινόμενο μ’ εκείνο που εγώ επιζητούσα. Είναι στείρα και δρα παθητικά η τέχνη αυτή πάνω στο παιδί, γιατί ή είναι απονεκρωτική των δυνάμεων της ψυχής του παιδιού, μίμηση προτύπων μεγάλων που περιέχουν μέσα τους καταπιεστική αυθεντία, ή παθητικό νερούλιασμα και τεμπέλιασμα της ψυχής, που παραδίνεται αδρανής σ ένα είδος θρησκευτικής καταληψίας.

Αλλά την Τέχνη την θέλαμε, όπως και την εργασία και όλη τη ζωή, έκφραση της ζωής του παιδιού και ξετύλιγμα των ψυχικών και σωματικών του δυνάμεων προς μια μορφή, που σ’ εξωτερικές εικόνες θα επρόβαλλε γραφικά τη δικιά του, την ατομική του ψυχή, διαρκώς τελειοποιούμενη. Κι εδώ πια το νόημα της Τέχνης εκάλυπτε το νόημα της Μόρφωσης.

Μίλτος Κουντουράς,
Κλείστε τα σχολειά, επιμέλεια Αλέξη Δημαρά

Αουγκούστο Μποάλ
Καταπίεση είναι, όταν ο ένας από τους δύο συνομιλητές χάνει τη δύναμή του, δεν μιλάει και πρέπει μόνο να ακούει.

Spect-actors όλων των χωρών, ενωθείτε!

Ο δημιουργός παραστάσεων γι’ αυτούς που έχουν ανάγκη να βρουν και να διεκδικήσουν το δίκιο τους ήλθε στην Ελλάδα για ένα σεμινάριο και με την ευκαιρία αυτή μίλησε στο «Βήμα».

Μέσα στο λεωφορείο μια κοπέλα στέκεται κοντά στην πόρτα. Ένας άνδρας κολλάει επάνω της. Η κοπέλα αντιδρά έντονα, αλλά κανένας από τους επιβάτες δεν παίρνει θέση. Στην επόμενη στάση ανεβαίνει ένα ωραίο αγόρι. Μια γυναίκα τού ζητεί επίμονα να τον φιλήσει. Το αγόρι διαμαρτύρεται. Ο άνδρας αμέσως το υπερασπίζει. Η κοπέλα φωνάζει: «Γιατί να επιτρέπεται μόνο σε έναν άνδρα να παρενοχλεί μια γυναίκα και όχι και το αντίθετο;». Η συζήτηση ανάμεσα στους επιβάτες φουντώνει. Ο Augusto Boal χαμογελάει. Ένα ακόμη λεωφορείο γίνεται το σκηνικό για μια σκηνή του «αόρατου θεάτρου». Οι θύτες και τα θύματα ήταν ηθοποιοί της ομάδας του, το κοινό ανυποψίαστοι επιβάτες. Μόνο η ζωή μπορεί να σε αναγκάσει να πάρεις θέση. Ο θεατής παίρνει μέρος στο συμβάν, ο παθητικός ρόλος που του επιφυλάσσει συνήθως το θέατρο καταργείται εκ των πραγμάτων. Ο θεατής γίνεται «παρατηρη-δρών», δηλαδή spect-actor. Ακόμη και η ζωή χρειάζεται μια πρόβα τζενεράλε. Ειδικά όταν ανήκεις σε αυτούς που οι ευκαιρίες τους είναι μετρημένες.

Ο Boal ξεκίνησε από τη Βραζιλία και κλείνοντας το μάτι στον Μπρεχτ άρχισε να κάνει ένα θέατρο «χρήσιμο», το Θέατρο των Καταπιεσμένων, διασχίζοντας τον χάρτη. Θέατρο δρόμου ­ το «Αόρατο θέατρο»­, θέατρο με εικόνες ­ το «Image theatre»­, όλα ασκήσεις και τεχνικές που μπορεί να καταλήξουν σε παράσταση, πρώτα όμως έχουν σκοπό να βοηθήσουν αυτούς που έχουν ανάγκη να βρουν μια γλώσσα, για να διεκδικήσουν το δίκιο τους. […]

­ «Το ανθρώπινο ζώο είναι το μοναδικό ζώο που είναι ικανό να δρα και να παρατηρεί τον εαυτό του ενώ δρα. Είναι spect- actor. Γι’ αυτό είναι και το μόνο ζώο που μπορεί να είναι θέατρο».

­ Τι σημαίνει «να είναι θέατρο»;

«Τώρα σου μιλώ, συνεπώς παράγω μια δράση, προσπαθώ να σε πείσω για κάτι για το οποίο είμαι πεπεισμένος, οπότε κάνω μια δράση και κατ’ αυτήν την έννοια είμαι ηθοποιός. Ταυτόχρονα παρατηρώ τον εαυτό μου ενώ δρα, στην κατάσταση της δράσης πάντοτε και ταυτοχρόνως. Αυτό εννοώ, όταν λέω ότι είμαστε θέατρο, ακόμη και αν δεν κάνουμε θέατρο. […]

Για ποιο λόγο όμως πρέπει να αναπτυχθεί στον καθένα μια τέτοια συνείδηση;

«Αν είσαι παρατηρητής του εαυτού σου εδώ και τώρα, στο παρόν, μπορείς να αναλύσεις το παρελθόν σου, προκειμένου να επινοήσεις το μέλλον σου. Αυτό είναι το Θέατρο των Καταπιεσμένων: σήμερα, εδώ, στο παρόν, προσπαθείς να αναλύσεις το παρελθόν, τι έκανες, ποιους δρόμους έχεις πάρει, ποιους στόχους έχεις επιτύχει και προς τα πού θέλεις να βαδίσεις στο μέλλον. Έτσι το Θέατρο των Καταπιεσμένων είναι μια αντανάκλαση του παρελθόντος μέσα στο παρόν για το μέλλον».

­­ Ποιοι είναι σήμερα οι Καταπιεσμένοι;

«Όλες οι σχέσεις ανάμεσα στα ανθρώπινα όντα θα έπρεπε να είναι διάλογος. Μια χώρα και μια άλλη χώρα, άνδρας και γυναίκα, ένας μαύρος με έναν άσπρο θα έπρεπε να είναι διάλογος αλλά, όπως ξέρετε, στις ανθρώπινες σχέσεις υπάρχει η τάση του ενός από τους συμμετέχοντες στο διάλογο να κάνει μονόλογο και ο άλλος είναι αυτός που υπακούει, που ακούει. Οι λευκές κοινότητες στη Βραζιλία π.χ. ή στις ΗΠΑ προσπαθούν να επιβάλουν στους άλλους την άποψή τους, να τους επιβάλουν τα κριτήρια ακόμη και της ίδιας της ομορφιάς, τους τρόπους συμπεριφοράς, έτσι ώστε ο διάλογος καταργείται. Καταπίεση είναι, όταν ο ένας από τους δύο συνομιλητές χάνει τη δύναμή του να μιλάει και πρέπει μόνο να ακούει. Αυτό που θέλουμε από το Θέατρο των Καταπιεσμένων δεν είναι να αντιστρέψουμε τους ρόλους καταπιεστή και καταπιεζόμενου, θέλουμε να αποκαταστήσουμε τον διάλογο, να συναντηθούν οι δύο πλευρές, να μπορούν να μιλούν και να λένε αυτό που θέλουν και οι δύο, να μπορούν να ανταλλάξουν απόψεις».

­ Πότε καταλάβατε για πρώτη φορά ότι υπάρχει καταπίεση;

«Ήταν πολύ νωρίς στη ζωή μου, γιατί μεγάλωσα σε ένα κομμάτι του Ρίο ντε Τζανέιρο, όπου υπήρχε πάρα πολλή φτώχεια. Από την πιο τρυφερή μου ηλικία έβλεπα πλούσιους και φτωχούς, έτσι δεν ήταν για μένα και πολύ δύσκολο να καταλάβω τι είναι η καταπίεση. […] Το χειρότερο όμως πράγμα που έχω νιώσει ήταν όταν είχα συλληφθεί στη Βραζιλία. Με έβαλαν σε ένα μικρό κελί επτά οπλισμένοι και έλεγαν ότι θα με βασανίσουν αν δεν μιλήσω. Δεν μίλησα και με βασάνισαν με ηλεκτροσόκ και διάφορα άλλα. Εκείνη η στιγμή της ζωής μου ήταν η πιο φρικτή, όταν αισθάνθηκα πόσο τρωτή είναι η ζωή, γιατί πάντοτε σκεφτόμαστε τον θάνατο, αλλά πάντοτε με την αφηρημένη αίσθηση ότι όλοι κάποια μέρα θα πεθάνουμε. Ξαφνικά όμως βλέπεις όλα αυτά τα όργανα βασανισμού και λες «ίσως μου κάνουν πιο πολλά ηλεκτροσόκ από ό,τι μπορώ να αντέξω και ίσως πεθάνω τώρα» και έτσι αντιμετωπίζεις εκεί συγκεκριμένα το ενδεχόμενο σε δύο λεπτά να μην υπάρχεις πια και σκέφτεσαι όλη σου τη ζωή τελείως διαφορετικά». […]

­ Μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα με το θέατρο ή χρειάζεται πιο άμεση εμπλοκή με την πολιτική; Εσείς ας πούμε έχετε εκλεγεί με το Εργατικό Κόμμα.

«Όχι, βέβαια, το θέατρο δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτε. Είναι σαν να σου δίνει ένα κλειδί, αλλά το κλειδί δεν θα ανοίξει μόνο του καμία πόρτα, αν δεν την ανοίξεις εσύ ο ίδιος. Παίρνεις το κλειδί, πας εκεί και ανοίγεις την πόρτα. Το κλειδί μόνο του είναι άχρηστο, ­ αν το πάρεις και το αφήσεις στο τραπέζι, δεν βοηθάει σε τίποτα. Αυτοί που θα αλλάξουν τον κόσμο είναι οι άνθρωποι, τα πρόσωπα, όχι το θέατρο. Το θέατρο είναι ένα πολύ ισχυρό όπλο, αλλά χρειάζεται δουλειά. […] Κάποτε όμως θέλησα να κάνω ένα πείραμα για το πώς μπορείς να νομοθετείς μέσα από το θέατρο. Και τότε εκλέχθηκα για το νομοθετικό σώμα του Ρίο και υπέγραψα ένα συμβόλαιο μαζί με όλη την ομάδα μου του Θεάτρου των Καταπιεσμένων,­ όλοι υπέγραψαν μέσω εμού. Μέσα σε αυτά τα τέσσερα χρόνια δραστηριοποιήσαμε πολλά θεατρικά γκρουπ σε σχολεία, σε συνδικάτα, σε εκκλησίες, σε κάθε μορφή οργανωμένου πληθυσμού, στους μαύρους φοιτητές στο πανεπιστήμιο, σε μια ομάδα οργανωμένων ομοφυλοφίλων, σε ομάδες τρίτης ηλικίας, σε εργάτες, αγρότες χωρίς γη, 90 ομάδες συνολικά. Αυτές οι 90 ομάδες έκαναν Θέατρο των Καταπιεσμένων για τις κοινότητές τους, έκαναν διάλογο με άλλες κοινότητες και έκαναν και φεστιβάλ. Και πάντοτε κάποιος σημείωνε όλες τις προτάσεις που γίνονταν. Και εγώ έπαιρνα αυτές τις προτάσεις και ο δικηγόρος μου μετέτρεπε αυτές τις επιθυμίες του πληθυσμού σε σχέδια νόμου και εγώ τις παρουσίαζα στη Βουλή. Παρουσίασα 40 σχέδια νόμου, 13 έγιναν αποδεκτά και ψηφίστηκαν ως νόμοι. Έφθασα στο σημείο να ενώσω το θέατρο με την πολιτική. Για πρώτη φορά η επιθυμία του πληθυσμού έγινε γραπτός νόμος της πόλης του Ρίο.

Το Βήμα,
19/07/1998

Επιλέγουμε ένα πρόβλημα που αφορά μια ομάδα ανθρώπων, π.χ. τους εργάτες ενός εργοστασίου που διαμαρτύρονται για καλύτερες συνθήκες εργασίας. Εργαζόμαστε πάνω στο θέμα και ετοιμάζουμε ένα έργο. Παρουσιάζουμε το έργο και καλούμε το κοινό, όποια στιγμή θέλει να πει «Στοπ», να μπει στη θέση του πρωταγωνιστή και να μας δείξει εναλλακτικές. Μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλο. Στη σκηνή παρουσιάζουμε μια λανθασμένη λύση, το λανθασμένο τρόπο, και μετά προσπαθούμε να δούμε ποιος είναι ο σωστός. Δεν κάνουμε προπαγάνδα, δε δίνουμε ένα μοναδικό μήνυμα. Μόνο ερωτήσεις θέτουμε:«Τι μπορείς να κάνεις;» Και ο καθένας μπορεί δημοκρατικά να πηδήξει στη σκηνή και να δοκιμάσει μια εναλλακτική λύση, μια πρόταση, την οποία μετά συζητούμε όλοι μαζί. Αυτό επαναλαμβάνεται και μια και δυό φορές. Θέλουμε να αναπτύξουμε την ικανότητα των ανθρώπων να είναι δημιουργικοί, να χρησιμοποιούν την ευαισθησία τους, γιατί ζούμε σε μια κοινωνία που μας λέει συνεχώς τι να κάνουμε. Θέλουμε ένα θέατρο που να μας επιτρέπει να δοκιμάζουμε, να αναρωτιόμαστε: «Πώς θα ήταν, αν ήταν έτσι;» Η αμφιβολία είναι ο σπόρος της βεβαιότητας. Ο καθένας έχει δικαίωμα να μιλήσει και να δοκιμάσει τις σκέψεις και τις προτάσεις του.

Αμερικανικός ραδιοφωνικός και τηλεοπτικός σταθμός Δημοκρατία τώρα (5/6/2003)
Άλκηστις, Μαύρη αγελάδα άσπρη αγελάδα. Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση και διαπολιτισμικότητα

(1)

Οι «Μονόλογοι από τη Γάζα»

Οι «Μονόλογοι από τη Γάζα» γράφτηκαν το σχολικό έτος 2009-2010 από Παλαιστίνιους µαθητές και μαθήτριες 13-17 ετών, που ζουν στην κατεχόμενη λωρίδα της Γάζας. Στο πλαίσιο θεατρικού εργαστηρίου, που διοργανώθηκε με πρωτοβουλία του Θεάτρου ASHTAR της Παλαιστίνης, οι μαθητές, με τη βοήθεια ενός θεατροπαιδαγωγού και ενός ψυχολόγου, επεξεργάστηκαν και κατέγραψαν σε µορφή µονολόγων τις εµπειρίες, τις σκέψεις, τους φόβους, τις ελπίδες και τα όνειρά τους, κατά τη διάρκεια της ισραηλινής εισβολής και του πολέμου στη Γάζα. Στο θεατρικό εργαστήριο αξιοποιήθηκαν τεχνικές του Θεάτρου του Καταπιεσµένου του Αουγκούστο Μποάλ, της δραµατοθεραπείας και της αφήγησης ιστοριών.

Στην Ελλάδα το Πανελλήνιο ∆ίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση πήρε µέρος στο διεθνές πρόγραµµα «Μονόλογοι από τη Γάζα» και διοργάνωσε εκδηλώσεις µε σχολεία και οµάδες νέων σε πολλές πόλεις της Ελλάδας. Στις 17 Οκτωβρίου 2010 εξακόσιοι περίπου μαθητές  και μαθήτριες πήραν µέρος σε θεατρικά, χορευτικά, μουσικά και εικαστικά δρώµενα σε θέατρα, πλατείες, κάστρα, αγορές και παραλίες, και στις 29 Νοεµβρίου 2010  ένας νέος ηθοποιός από την Ελλάδα συμμετείχε στη διεθνή ομάδα των νέων που παρουσίασαν αποσπάσματα των Μονολόγων στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.

Ιστοσελίδα του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση

(2)

Κείμενο της Ιμάν Αούν, Καλλιτεχνικής  Διευθύντριας του Θεάτρου ASHTAR

Επειδή αρνούμαστε ν’ αποτελούμε απλώς στατιστικά στοιχεία στα δελτία ειδήσεων κι επειδή αγαπάμε τη ζωή, όταν δεν μας εμποδίζουν να τη ζήσουμε, γι’ αυτό αγαπάμε το ΘΕΑΤΡΟ. Το θέατρο είναι θέληση που γίνεται δράση και διεκδικεί τη νίκη της ζωής. Μας βγάζει απ’ τα χαλάσματα της καταστροφής και του θανάτου, που μας έχει επιβάλει η ισραηλινή κατοχή. Οι Μονόλογοι από τη Γάζα είναι μια δυνατή κραυγή στα πέρατα του κόσμου, η οποία αρθρώνεται με λόγο και τρόπο καλλιτεχνικό. Ήθελα να προέρχεται από νέους και να απευθύνεται σε νέους. Γιατί οι σημερινοί νέοι είναι οι αυριανοί ηγέτες. Το θέατρο βασίζεται σε σκέψεις που γίνονται δράσεις. Κι απ’ τη δράση προκύπτει η μαγεία και γίνονται τα θαύματα.

[…] Τριάντα τρεις έφηβοι από τη Γάζα πίστεψαν πως η φωνή τους δεν είναι μόνο τα ουρλιαχτά του φόβου και τα βογκητά της αγανάκτησης. Πίστεψαν πως από μέσα τους μπορεί να βγει μια άλλη φωνή, ικανή να σκεπάσει το βόμβο των πολεμικών αεροπλάνων που τους βομβάρδιζαν μέρα-νύχτα. Μια φωνή που λέει: «Φτάνει πια! Μας αξίζει ένας κόσμος καλύτερος, ένας κόσμος  χωρίς πολέμους και πολιορκία, και πάνω απ’ όλα, χωρίς κατοχή!»

Δουλέψαμε για ν’ αλλάξουμε το τωρινό σενάριο, να βάλουμε άλλα γεγονότα στη θέση των τωρινών, να μετατρέψουμε το τραγικό έπος σε θέατρο της δράσης και της διάδρασης. Κι αυτό, γιατί πιστεύουμε πως η απελευθέρωση της πατρίδας ξεκινά από την απελευθέρωση του καθενός μας. Αυτή είναι η βασική αρχή του Θεάτρου ASHTAR και γι’ αυτό το στόχο δουλεύουμε.

Τριάντα χώρες πίστεψαν σ’ αυτή τη φωνή και δούλεψαν μαζί μας, για να τη διαδώσουν στη νεολαία και στο κοινό τους. Θέλαμε μια συλλογική κραυγή που ν’ αντιλαλήσει παντού, κι έτσι η 17η Οκτωβρίου 2010 έγινε η παγκόσμια ημέρα των Μονολόγων απ’ τη Γάζα. Η θέλησή μας δε σταμάτησε εκεί, αλλά κατόρθωσε να φτάσει η συλλογική αυτή φωνή στα αυτιά των ιθυνόντων. Στις 29 Νοεμβρίου 2010, ημέρα αλληλεγγύης προς τον παλαιστινιακό λαό για τα αναπαλλοτρίωτα/ απαράγραπτα δικαιώματά του, νέοι απ’ όλο τον κόσμο ύψωσαν όλοι μαζί τη φωνή τους, απευθυνόμενοι στους εκπροσώπους των χωρών του κόσμου στον ΟΗΕ και τους είπαν: «Φτάνει πια! Φτάνουν οι πόλεμοι! Φτάνει η κατοχή! Φτάνει η καταπάτηση του πρώτου θεμελιώδους δικαιώματος, που περιλαμβάνεται σε κάθε διεθνή σύμβαση: του δικαιώματος στη Ζωή.»

Ιστοσελίδα του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση

(3)

Ο  Μονόλογος της Αµάνι Α Σοράφα από τη συνοικία Αλ Ριµάλ
(έτος γέννησης 1992)

Η Γάζα είναι ένα αεροπλάνο που µεταφέρει ανθρώπους και ταξιδεύει προς το άγνωστο, δεν προσγειώνεται ούτε στην Κόλαση ούτε στον Παράδεισο. Κανείς δεν ξέρει πότε θα προσγειωθεί κι όλοι οι επιβάτες του µπορεί να αιωρούνται εκεί πάνω για δυο ζωές.

Οι µέρες εδώ είναι όλες ίδιες … τίποτα καινούργιο δε συµβαίνει. Το σίγουρο είναι ότι όνειρα και επιθυµίες δύσκολα πραγµατοποιούνται στη Γάζα. Ειδικά αν είναι σαν τα δικά µου όνειρα, να γίνω καλλιτέχνης, να τραγουδάω, να παίζω θέατρο και µουσική. Η µόνη µουσική στη Γάζα είναι η µουσική του θανάτου κι ο χορός επάνω στις πληγές.

Αν πήγαινα στο εξωτερικό να σπουδάσω σκηνοθεσία, πώς θα µε αντιµετώπιζε η κοινωνία; Κι όταν αποφοιτούσα, η κατάσταση στη χώρα µου θα ήταν όπως τώρα ή χειρότερη; Για µένα όλα είναι θαµπά και ασαφή, όπως τα πρόσωπα των ανθρώπων την Παρασκευή, στην αγορά του Φεράς, όπως τη µέρα που ξεκίνησε ο πόλεµος …

Το πρώτο χτύπηµα ήταν στο Τµήµα ∆ιαβατηρίων. Η φίλη µου κι εγώ µόλις είχαµε βγει από τις εξετάσεις. Είχαµε δώσει το πρώτο µάθηµα της πρώτης περιόδου. Καθόµασταν στην πόρτα του σχολείου και µιλούσαµε, περιµένοντας τις φίλες µας να πάµε όλες µαζί στο σπίτι. Ξαφνικά ακούστηκαν πολλές, πάρα πολλές εκρήξεις. Έπαθα σοκ και σκέφτηκα ότι θα πεθάνω. Τρέξαµε µακριά. Ήµουν κατατροµαγµένη. Έβλεπα γυναίκες να τρέχουν, να ουρλιάζουν και να χτυπάνε τα πρόσωπά τους. ∆εν είχα ιδέα τι γινόταν. Τα πόδια µου δε µε κρατούσαν. Τα πάντα γύρω µου γύριζαν… Λιποθύµησα. Με συνέφερε η φωνή της φίλης µου που ούρλιαζε: «Αµάνι, για όνοµα του Θεού, ξύπνα!»

Όταν συνήλθα, άρχισα να κλαίω, γιατί δεν ήξερα ούτε πού να πάω ούτε τι να κάνω. Μια µεγαλύτερη κοπέλα µε βοήθησε και µε πήγε σπίτι. Έπεσα στην αγκαλιά της µητέρας µου κι όλη η κούραση εξαφανίστηκε. Χρειαζόµουν πραγµατικά µια αγκαλιά, γιατί δεν υπάρχει χειρότερο πράγµα απ’ το να ξέρεις πως πλησιάζει η στιγµή που θα πεθάνεις.
Ο πόλεµος ήταν ένα µαύρο φάντασµα που σκέπαζε τις µέρες και τις νύχτες της Γάζας. Επέβαλε τη δική του κόλαση στους ανθρώπους, στη γη, στον ουρανό και στον αέρα που αναπνέουµε.
Μετά τον πόλεµο κατέρρευσα. Ένα µεγάλο, άγριο κύµα σκέπασε την ψυχή µου. Πίστεψα πως δε θα µπορούσα ποτέ να ξαναβγώ στον αφρό. Όµως ήρθε το θέατρο να µου απλώσει ένα χέρι βοηθείας, ένα σωσίβιο, που µε ανέβασε στην επιφάνεια…

Σήµερα αισθάνοµαι µια ανακούφιση, που έχω να τη νιώσω πολύ καιρό… Ελπίζω να µπορώ να αισθάνοµαι πάντα έτσι.

Μετάφραση: Μαρία Τσιώνα
Ιστοσελίδα του Πανελληνίου Δικτύου για το Θέατρο στην Εκπαίδευση

Κάρολος Κουν
Η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του Θεάτρου Τέχνης

Χρειάζεται απ΄αρχής να μορφωθεί ο καλλιτέχνης (ηθοποιός). Να μάθει ν’αγαπά και πρώτα απ’όλα να σέβεται τη δουλειά του. Να νιώσει το βάρος της αποστολής του.  Η κοινωνία, απ΄την άλλη μεριά, πρέπει να του δώσει τα μέσα να καλλιεργηθεί, να πλουτίσει τον ψυχικό του κόσμο και να του προσφέρει μια υποφερτά άνετη ζωή. […] Και θα προκόψει μόνο σαν  παραμείνει μακριά από ραδιουργίες, από μποεμισμούς, γλεντάκια και φτηνοσκορπίσματα του εαυτού του. Η ατμόσφαιρα που μέσα της θα ζήσει και θ΄αναπτυχθεί ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι καθαρή, σεμνή και σοβαρή. Όπως ο αθλητής που τρέχει στα 100 κάνει δίαιτα στο σώμα του, έτσι και ο ηθοποιός που ερμηνεύει ένα μεγάλο ρόλο, πρέπει να κάνει δίαιτα στην ψυχή του. Γνωρίζω θέατρα στο εξωτερικό όπου οι ηθοποιοί, ένα μήνα πριν παίξουνε ένα ρόλο, τον ζουν μέρα και νύχτα στη ζωή τους, στο πώς θα φάνε, στο πώς θα πιάσουν το πηρούνι τους, στο περπάτημά τους, στην αίσθηση του ματιού τους.

Ο κινηματογράφος έχει θέσει ορισμένες βάσεις παιξίματος. Στο θέατρο, όμως, αυτό πρέπει να είναι πιο ειλικρινές, πιο εσωτερικό. Χρειάζεται επιστημονική δουλειά για τη διάπλαση ενός ρόλου. Το πρωταγωνιστηλίκι είναι πολύ διαδεδομένο στον τόπο μας. Ο εγωκεντρισμός σαν μικρόβιο ενισχύεται στο θέατρο. Γι αυτό ο ηθοποιός πρέπει να φροντίζει να μην αρρωσταίνει απ’ αυτό.

Κάρολος Κουν, Η κοινωνική θέση και η αισθητική γραμμή του Θεάτρου Τέχνης, Κάνουμε θέατρο για την ψυχή μας

Βυζαντινά επιγράμματα για «σκηνικούς» και «ορχηστές»

ΑΣ ΚΑΝΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ μιαν ανάπαυλα στα πολιτικά μας, τα οδυνηρά και άλυτα. Κι ας στραφούμε στο Θέατρο που, αύριο, γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα του.

Όχι, δεν πρόκειται να σας ταλαιπωρήσω με τα μυριοειπωμένα ιστορικά και θεωρητικά της Σκηνής. Μόνο, σαν «φόρο τιμής» στους εορτάζοντες εργάτες της, ας θυμηθούμε κάποιους παλιούς υμνητές των τεχνιτών του Διονύσου. Και μάλιστα, μιας εποχής, που θεωρείται σαν ολότελα αντιθεατρική: το Βυζάντιο.

Αντίθετα με ό,τι συνήθως πιστεύεται, οι υπήκοοι της χριστιανικής αυτοκρατορίας κάθε άλλο παρά «αθεάτριστοι» μπορούν να χαρακτηρισθούν. Ίσα-ίσα, ήταν φιλοθεάμονες και χαροκόποι όσο λίγοι. «Πολύς ο Διόνυσος παρ’ ημίν βακχεύει», έγραψε ο θεατρόφιλος σοφιστής Λιβάνιος, τον 4ο αιώνα. Και εφτά αιώνες αργότερα, ο ιστορικός Λέων ο Διάκονος διαπίστωνε, ειδικά για τους κατοίκους της Πόλης: «Φιλοθεάμονες των άλλων ανθρώπων Βυζάντιοι”.

Βαθιά ενοχλημένοι, οι πατέρες της εκκλησίας (Βασίλειος, Γρηγόριος και, προπάντων, Χρυσόστομος) κατηγορούσαν αδιάκοπα τους «πιστούς» πως «διημερεύουν από άρθρον βαθέος μέχρις εσπέρας» στα θεάματα και δραπετεύουν απ’ τις εκκλησίες, για να παρακολουθήσουν τους μίμους, παντόμιμους και χορευτές, που οι ιεράρχες τους χαρακτήριζαν «αισχρούς, ακόλαστους, διεφθαρμένους και διαφθορείς» και «επινοήσεις του Διαβόλου»!

Του κάκου, όμως. Το «χριστεπώνυμον πλήρωμα» δεν έπαυε να συρρέει στα «βδελυρά» θεάματα. Και όχι μόνο ο «χύδην όχλος» διασκέδαζε με τους «σκηνικούς και θυμελικούς», αλλά και οι λόγιοι της εποχής γοητεύονταν απ’ τους «αριστείς» της σκηνής και τους αφιέρωναν επιγράμματα, που αποτελούν σπουδαία τεκμήρια της τέχνης κι εκείνων και τούτων. Αξίζει, λοιπόν, να τους αναπολήσουμε.

Οι πιο φανατικοί θαμώνες των θεάτρων ήταν, όπως φαίνεται, οι δικηγόροι που, από τη ρωμαϊκή εποχή, ονομάζονταν «σχολαστικοί». Κορυφαίος ανάμεσα στους νομικούς-επιγραμματοποιούς, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός (536-582;) υμνούσε έτσι την «τραγωδόν και κιθαριστρίδα» Αριάδνη:

«Όταν η κόρη, πλήκτρο κρατώντας, αγγίζει την κιθάρα, της Τερψιχόρης οι χορδές βρίσκουν αντίζηλο στη μουσική της· όταν τη φωνή της, με τραγικό υψώνει πάθος, της ίδιας της Μελπομένης είναι η κραυγή. Κι αν ομορφιάς έστηναν κρίση, η ίδια θα νικιόταν η Αφροδίτη, ακόμα κι αν ο Πάρης ήτανε κριτής.

Μα σιωπή, εμείς —μην ο Διόνυσος ακούσει και της Αριάδνης ζηλέψει το κλινάρι». […]

Οι θαυμαστές, όμως, των τότε ηθοποιών και χορευτών δεν περιορίζονταν σε χειροκροτήματα και δώρα. Έστηναν στα «είδωλά» τους αγάλματα και πίνακες, φιλοτεχνημένους από κάποιους Degas  της εποχής — και μάλιστα σε δημόσιους χώρους… Και οι ποιητές συνθέτανε επιγράμματα, όχι μόνο για τους ένσαρκους καλλιτέχνες, αλλά και για τα μαρμάρινα είδωλα τους.

Ο ανεξάντλητος Λεόντιος χαράζει τούτο το επίγραμμα για την «εικόνα» της αγαπημένης του Ελλαδίης:

«Είμαι η Ελλαδίη απ’ το Βυζάντιο, και στέκομαι εδώ, όπου, την άνοιξη, γιορτάζει ο λαός τον χορό, κι όπου η γη στα δυο χωρίζεται απ’ τον πορθμό (του Βοσπόρου)· γιατί δυο ήπειροι παίνεψαν τον χορό μου». […]

Ο άλλος σημαντικός επιγραμματοποιός — και αξιωματούχος του Μεγάλου Παλατιού — ο Παύλος ο Σιλεντιάριος (επιφορτισμένος με την «ησυχία» γύρω απ’ τον αυτοκράτορα) λατρεύει την «κιθαριστρίδα» Μαρία και γράφει για τον πίνακα που της είχαν στήσει:

«Την ομορφιά σου μόλις που μπόρεσε η γραφή να εικονίσει·  άμποτε να μπορούσε.

να ζωγραφίσει και το γλυκό τραγούδι του μελένιου στόματος σου, έτσι που μάτια μας κι αυτιά μας το ίδιο να μαγεύονταν κι απ’ τη μορφή σου κι απ’ το παίξιμο της λύρας».

Η θεατρολαγνεία, όμως, δεν εμπόδιζε τους ποιητές να ειρωνεύονται τους ατάλαντους θεατρίνους. Ο άλλος σπουδαίος επιγραμματοποιός της εποχής, ο Παλλαδάς (355-450), σαρκάζει μ’ ένα δίστιχο τον «αφνή ορχηστή» Μέμφη:

«Τη Δάφνη και τη Νιόβη χόρεψε ο πλατσομύτης Μέμφης, σαν ξύλινος τη (φτεροπόδαρη) Δάφνη, σαν πέτρινος τη Νιόβη» (που την είχαν μεταμορφώσει σε πέτρα ο Απόλλωνας κι η Άρτεμη). […]

Μ’ όλο που ο Χριστιανισμός είχε γίνει επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, μ’ όλο που κράτος κι εκκλησία καταδίωκαν ανελέητα τους πιστούς της αρχαιοελληνικής θρησκείας, οι ποιητές δεν αντλούσαν έμπνευση παρά από την ελληνική μυθολογία και δεν έβρισκαν ωραιότερον έπαινο για τους ηθοποιούς και μουσικούς παρά την παρομοίωσή τους με τις Μούσες και με την άλλη χορεία των Ελλήνων θεών και ηρώων.

Ο Διόνυσος κι ο «θίασός» του κι οι τεχνίτες του δεν έπαψαν, και δεν παύουν, να κατανικούν τους κάθε εποχής Πενθείς και διώκτες τους…

Μάριος Πλωρίτης, Εις ηθοποιούς ύμνοι, Το Βήμα, 29/3/1992

¹Έργα, τόμ. Α’, σελ. 280.
²Ιστορία, 61.8.

Τζωρτζίνα Κακουδάκη,  συνέντευξη στη Μάρη Τιγκαράκη   
Συνέντευξη για το εφηβικό θέατρο

Θεατρολόγος, καθηγήτρια, σκηνοθέτις, συγγραφέας, ηθοποιός, blogger … Αυτές είναι μερικές από τις ιδιότητες που περιγράφουν την ενασχόληση της Τζωρτζίνας Κακουδάκη με το χώρο του θεάτρου γενικά. Αφορμή όμως για τη συζήτησή μας είναι η δουλειά που κάνει τα τελευταία χρόνια πάνω στο εφηβικό θέατρο, καθώς οι παραστάσεις που ανεβάζει με την ομάδα 4frontal έχουν ξεχωρίσει. Κρίναμε λοιπόν πως είναι η πλέον κατάλληλη για να μας δώσει απαντήσεις για αυτό το νέο είδος θεάτρου που κερδίζει συνεχώς έδαφος, στοχεύοντας στο κοινό που μέχρι πρότινος προτιμούσε τα multiplex, σνομπάροντας επιδεικτικά το θέατρο.

1η ερώτηση: Ποιο είναι το στοιχείο βάσει του οποίου ένα έργο κατατάσσεται στην κατηγορία «εφηβικό θέατρο»;

Κατά τη γνώμη μου εφηβικό θέατρο είναι ένα θέατρο με σαφή και κατανοητή φόρμα, που μιλάει ανοιχτά για τα πυρηνικά θέματα της ζωής, για τα αρχετυπικά της ζητήματα, για τις μόνιμες, – και που ξεκινούν στην εφηβεία – , υπαρξιακές απορίες, για την αξία των πραγμάτων. Για αυτό, αν και ξεκίνησα την σκηνοθετική μου δραστηριότητά στο εφηβικό θέατρο με άξονα τα ειδικά ζητήματα των εφήβων (όπως στο «Μετά τον αφρό» και το «Ρισπέκτ – Θάβοντας τον αδερφό σου στο πεζοδρόμιο»), τα τρία τελευταία χρόνια με την «Τριλογία της Ουτοπίας» (Αριστοφάνη « Όρνιθες», Σαίξπηρ «Όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» και Γκαίτε «Φάουστ») αναζητώ, μέσα από κλασικά κείμενα, τα αιώνια ερωτήματα, που, αν και δεν θα απαντηθούν ποτέ, είναι σημαντικό να απευθύνονται ευθέως στην κοινωνία που ζούμε, στην οποία οι έφηβοι είναι ήδη ενεργός πληθυσμός.

[…]

2η ερώτηση: Πώς θα χαρακτηρίζατε το εφηβικό κοινό;

Το εφηβικό κοινό είναι καταπληκτικό. Γελάει εύκολα, ταυτίζεται εύκολα, ξεγελιέται δύσκολα. Η εμπειρία της ομάδας μας είναι μόνο θετική. Αλλά για να φτιάξουμε τα έργα και τις παραστάσεις μας, έχουμε χύσει αίμα, για να δούμε πώς με το θέατρο θα μιλήσουμε για πράγματα αληθινά, χωρίς να κουνάμε το δακτυλάκι ή να υποβάλουμε άλλα, διανοητικά χειραγωγικά μέσα για το καλό και το κακό. Προσπαθούμε ως δημιουργική ομάδα, να είμαστε υπεράνω της πραγματικότητας και της δικής μας οπτικής του κόσμου, να δούμε τα πράγματα, όπως είναι. Αλλά τότε δύσκολο κοινό γίνεται ο εαυτός σου, δεν περιμένεις να σε δυσκολέψει άλλος.

3η ερώτηση: Ένα από τα χαρακτηριστικά των εφήβων είναι ότι βαριούνται εύκολα και αμφισβητούν τα πάντα … Πόσο εύκολο είναι να κερδίσεις το ενδιαφέρον και την προσοχή τους; Υπάρχουν κάποιοι «θεατρικοί κώδικες» που έχετε διαπιστώσει ότι λειτουργούν;

Όπως είπα και πριν, νομίζω ότι λειτουργεί η αλήθεια. Όταν το θέατρο δεν μένει στα λόγια, δεν είναι ένα σύνολο καλλιτεχνικών επιβεβαιώσεων και αισθητικών πειραματισμών, αλλά στόχος είναι να μπήξεις το μαχαίρι στο κόκκαλο, είτε μέσα από τη σκηνική δράση είτε μέσα από το περιεχόμενο ή τη φόρμα, χωρίς δόγματα, τότε δεν αμφισβητεί κανείς. Στις παραστάσεις που κάνουμε εμείς, η ομάδα 4frontal, υπερισχύει πάντα η αλήθεια και η απλότητα. Η αισθητική των παραστάσεων μας ακουμπάει σε ένα είδος «φτωχού θεάτρου» που βασίζεται στην μεταμόρφωση του σώματος του ηθοποιού, την επινοητικότητα των μέσω και των υλικών, ένα θέατρο που γίνεται με το τίποτα ως προς τον υλικό κόσμο (ούτε καν ρεύμα δεν χρειαζόμαστε) αλλά χρειάζεται μυαλό και ψυχή. Αν αυτό είναι ένας θεατρικό κώδικας, είναι γιατί προβάλει φύσει και θέση το μοτίβο «μπορείς και εσύ αρκεί να είσαι παρόντας στη ζωή». Στο τέλος της παράστασης, μέσω των θεατροπαιδαγωγικών προγραμμάτων που ακολουθούν, δίνεται και λόγος, σκηνικό βήμα και δράση στους θεατές και έτσι και οι ίδιοι, αντί να σιωπούν ως παθητικοί δέκτες, παίρνουν θέση απέναντι στα θέματα του έργου, ακούγεται η φωνή τους. Μέσα σε τέτοιες διαδικασίες δεν νομίζω ότι κάποιος προλαβαίνει να βαρεθεί. Γιατί καμία τροφή δεν είναι μασημένη.

4η ερώτηση: Πολλοί έφηβοι αποστρέφονται την ιδέα του θεάτρου. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Μάλλον για αυτό που είπα μόλις. Γιατί η συνήθεια του θεάτρου είναι μια συνήθεια αστική, συνήθως καθόλου συμμετοχική, που πασαλείφει τα τεράστια ζητήματα της ζωής αντί να παίρνει θέση απέναντί τους. Το θέατρο μοιάζει συχνά σαν την τηλεόραση σπίτι μας, με τις βαθιές βελούδινες πολυθρόνες και τη σιωπηλή θέαση ενός κόσμου που δεν ανήκεις, μέσα στο σκοτάδι. Αυτό δυστυχώς γίνεται κυρίως και στο παιδικό θέατρο, που διαμορφώνει την τρέχουσα αισθητική των παιδιών, μιας άθλιας απομίμησης του κινηματογράφου. Οπότε ένας φυσιολογικός ζωντανός άνθρωπος, μην βλέπετε που δυστυχώς αυτή η περιγραφή ταιριάζει κυρίως στους νέους, και οι ενήλικοι έτσι θα έπρεπε να είναι, δεν έχει καμιά δουλειά να είναι ένας απλός παθητικός μάρτυρας σε επιδιώξεις και ματαιοδοξίες άλλων…

5η ερώτηση: Ποιες είναι οι «παγίδες» ή τα «κλισέ» που πρέπει ν’ αποφύγει ένα θεατρικό έργο που θέλει να μιλήσει στους εφήβους;

Διδακτισμός, ψυχολογικός εκβιασμός, χειραγώγηση, απλοϊκότητα και το χάιδεμα των αυτιών.

6η ερώτηση: Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες αντιδράσεις που έχετε παρατηρήσει κατά τη διάρκεια ή μετά από μια παράσταση;

Μιας τεράστιας επιθυμίας εξωσκηνικής επικοινωνίας. Οι νέοι θεατές – ειδικά όταν πάμε στο αποξενωτικό συνήθως περιβάλλον του σχολείου – θέλουν να μιλήσουν άμεσα με τους ηθοποιούς της παράστασης, που είναι και αυτοί νέοι 25-28 ετών. Σε αυτό βοηθάει και η φόρμα της παράστασης που είναι ανοιχτή, όπου το μέσα και το έξω της σκηνής είναι μεταβαλλόμενο, αισθάνονται οι θεατές μια πρωτόγνωρη οικειότητα και θέλουν να συζητήσουν, να αντιδράσουν, να διαδράσουν τόσο άμεσα, όσο άμεσα περνάει η πληροφορία από την σκηνή.

7η ερώτηση: Ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σημερινοί έφηβοι στην Ελλάδα; Μπορεί το θέατρο να βοηθήσει στην επίλυση κάποιων από αυτά;

Οι νέοι, εμείς νομίζουμε ότι δεν έχουνε φωνή. Φυσικά αυτό δεν ισχύει. Η κοινωνία των ενηλίκων κάνει αυτήν την προβολή για ζητήματα που πρέπει να διαχειριστεί η ίδια, επειδή η κοινωνία των μεγάλων κωφεύει και σιωπά. Αν το θέατρο μπορεί να βοηθήσει; Νομίζω ότι η εγκαθίδρυση εφηβικών θεαμάτων, που είναι ή βαπτίζονται ως τέτοια, ήδη είναι μια αρχή, που βάζει μέσα στο σύστημα των θεατών μια ολόκληρη γενιά ως ισότιμη.

8η ερώτηση: Το μάθημα της θεατρικής αγωγής διδάσκεται σε πολλά σχολεία ακόμα και από το δημοτικό. Πιστεύετε ότι αρκεί για να καλλιεργήσει το έδαφος για ν’ αγαπήσουν τα παιδιά το θέατρο; Τί άλλο θα μπορούσε να γίνει από τους γονείς, το σχολείο, την πολιτεία;

Το θέατρο στο σχολείο, κατά τη γνώμη μου, μιας και διδάσκω στη δευτεροβάθμια, πρωτοβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, εδώ και 20 χρόνια, είναι να παράξει πολίτες. Ανθρώπους που μαθαίνουν ότι δικαιούνται να έχουν συναισθήματα, γνώμη και θέση. Που μπορούν να λειτουργούν ομαδικά, μπορούν να διαφωνούν, μπορούν να παρουσιάζουν μια ιδέα τους δυναμικά, όχι για να εξεταστούν αλλά για να εξετάσουν. Ένα ενεργός πολίτης μπορεί να ξαναγαπήσει ένα θέατρο που θα μοιάζει με το θέατρο, όπως γεννήθηκε. Ένα σύστημα δημόσιου λόγου, όπου η κοινωνία είναι παρούσα για να διαχειριστεί ζητήματα της Πολιτείας και της ατομικής ανάπτυξης των πολιτών, όχι να ψυχοπλακωθεί και να γυρίσει ο καθένας στη φωλιά του.

9η ερώτηση: Πείτε μας λίγα λόγια για την παράσταση που ανεβάζετε αυτή την περίοδο…

Φέτος ξανανεβάζουμε το Όνειρο Καλοκαιρινής Νύχτας στο Θέατρο του Νέου Κόσμου (κάθε Σαββάτο στις 5.15) ως τις 11 Ιανουαρίου. Από 18 Ιανουαρίου θα ανέβει το «Φάουστ- εγώ μέσα στον κόσμο που ζω», ενώ τόσο το «Όνειρο», όσο και η περσινή μας παράσταση των αριστοφανικών «Ορνίθων» θα ταξιδεύουν σε σχολεία της δευτεροβάθμιας και πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης. Έτσι θα ολοκληρωθεί η τριλογία της Ουτοπίας,  που έχει στόχο, μέσα από ένα θέατρο-βαλίτσα, που δεν χρειάζεται σκηνικά και τεχνολογικά υποστηρίγματα, αλλά αρκείται στη δύναμη της μεταμόρφωσης των ηθοποιών, να μιλήσει για τις μεγάλες κοσμογονικές θεωρίες του δυτικού ανθρώπου: της ιδανικής Πολιτείας, μέσα από την αρχαία γραμματεία, του Αναγεννησιακού ανθρώπου, όπου τα πάντα φαντάζουν πιθανά σε ένα διευρυμένο πλανητικό σύμπαν, και του αντιπρόσωπου του ρομαντισμού, Φάουστ, που αποκτά στοιχεία της οικείας για μας σήμερα ατομικότητας, και όπου ο κόσμος που έχει να διαπραγματευτεί, αυτό το μεγάλο τοπίο των δυνατοτήτων και των απαγορεύσεων, βρίσκεται πια μέσα του και δημιουργεί την σύγχρονη διλημματική συμπεριφορά του Ευρωπαίου πολίτη.

Τζωρτζίνα Κακουδάκη, συνέντευξη στη Μάρη Τιγκαράκη, monopoli.gr

Μια φορά κι έναν καιρό, καθώς λένε, ένας φούρναρης παράγγειλε σ’ ένα φτωχό ζωγράφο να τονε ζωγραφίσει την ώρα που φούρνιζε ψωμιά. Ο ζωγράφος άρχισε να δουλεύει, και όταν καταπιάστηκε να εικονίσει το φουρνιστήρι, αντί να το φτιάξει οριζόντιο, σύμφωνα με την προοπτική, το έφτιαξε κάθετο, δείχνοντας όλο του το πλάτος· έπειτα, με τον ίδιο τρόπο, ζωγράφισε πάνω στο φουρνιστήρι κι ένα καρβέλι. Πέρασε ένας έξυπνος άνθρωπος και του είπε: «Το ψωμί, έτσι που το ‘βαλες, θα πέσει». Ό ζωγράφος αποκρίθηκε, χωρίς να σηκώσει το κεφάλι: «Έννοια σου· μόνο τα αληθινά ψωμιά πέφτουν· τα ζωγραφισμένα στέκουνται- όλα πρέπει να φαίνουνται στη ζωγραφιά!»
Το παραμύθι αυτό μου θυμίζει έναν πολύ μεγάλο τεχνίτη, που επειδή ακριβώς «όλα πρέπει να φαίνονται στη ζωγραφιά», ιστορίζοντας την άποψη του Τολέδου, έβγαλε από τη μέση, με το δικαίωμα της τέχνης του, το νοσοκομείο του Δον Χουάν Ταβέρα και το τοποθέτησε σ’ ένα χάρτη. Ο μεγάλος τεχνίτης, το ξέρετε, είναι ο Κρητικός Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, και ο ζωγράφος του παραμυθιού είναι ο Μυτιληνιός Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, «άλλοτε οπλαρχηγός και θυροφύλαξ εν Σμύρνη».
Η παραβολή μου δεν είναι ασέβεια. Γιατί ή μεγάλη διάκριση δεν είναι, ανάμεσα στους πολύ μεγάλους και στους μικρότερους τεχνίτες, που ξεκινά τις περισσότερες φορές από μια εγκυκλοπαιδική ή μια τουριστική διάθεση, αλλά ανάμεσα σ’ εκείνους που έφεραν έστω και μια σταγόνα λάδι στο φάρο της τέχνης, και σ’ εκείνους που η ύπαρξή τους είναι για την τέχνη αδιάφορη. Το πρώτο ζήτημα δεν είναι ποιος είναι μεγάλος και ποιος είναι μικρός, αλλά ποιος κρατάει την τέχνη ζωντανή. Ένας από τους ελάχιστους ανθρώπους που βλέπω σα μια πηγή ζωής για τη σύγχρονη ζωγραφική μας είναι ό Θεόφιλος. Τα ψωμιά του δεν έπεσαν στέκουνται, για να μεταχειριστώ τα δικά του τα λόγια· στέκουνται και θρέφουν.

Ο Θεόφιλος μας έδωσε ένα καινούργιο μάτι· έπλυνε την δράση μας όπως αυγάζει ο ουρανός, και τα σπίτια, και το κόκκινο χώμα, και το παραμικρό φυλλαράκι των θάμνων, ύστερα από την κάθαρση ενός απόβροχου· κάτι από αυτόν τον παλμό της δροσιάς. Μπορεί να μην είναι δεξιοτέχνης, μπορεί η αμάθειά του σε τέτοια πράγματα να είναι μεγάλη. Όμως αυτό το τόσο σπάνιο, το ακατόρθωτο πριν απ’ αυτόν για το ελληνικό τοπίο: μια στιγμή χρώματος και αέρα, σταματημένη εκεί μ’ όλη την εσωτερική ζωντάνια της και την ακτινοβολία της κίνησής της· αυτό τον ποιητικό ρυθμό — πώς να τον πω αλλιώς —που συνδέει τα ασύνδετα, συγκρατεί τα σκορπισμένα και ανασταίνει τα φθαρτά· αυτή την ανθρώπινη ανάσα που έμεινε σ’ ένα ρωμαλέο δέντρο, σ’ ένα κρυμμένο άνθος ή στο χορό μιας φορεσιάς· αυτά τα πράγματα που τ’ αποζητούσαμε τόσο πολύ, γιατί μας έλειψαν τόσο πολύ· αυτή τη χάρη μας έδωσε ο Θεόφιλος […] ένα παραμύθι. […]

Γιώργος Σεφέρης, Θεόφιλος, Δοκιμές

Σελάνα Βροντή
Η χρονιά του Warhol

O Aντι Γουόρχολ κρατούσε μια φωτογραφική μηχανή, όπου και αν πήγαινε. Εδώ παρουσιάζει το «America», ένα λεύκωμα που εκδόθηκε το 1985.

Η αισθητική του στα σπίτια μας

[…] Παρότι εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιοι που αμφισβητούν την αξία του, δεν χωράει αμφιβολία ότι ο άνθρωπος αυτός, που προερχόταν από μια εργατική οικογένεια μεταναστών, άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την τέχνη. «Επινόησε νέες τεχνικές και με τη θεματολογία του – από τα μπουκάλια της Κόκα Κόλα μέχρι τον Έλβις – κατάφερε να γεφυρώσει την υψηλή τέχνη με τη μαζική κουλτούρα. Δημιούργησε μια αισθητική που για πρώτη φορά στην ιστορία απευθυνόταν στη μάζα», γράφει η Jackie Wullschlager, κριτικός τέχνης των Financial Times.

[…] Δεν άλλαξε λοιπόν μόνο την τέχνη. Αλλαξε τη διαφήμιση, τον κινηματογράφο, το ντοκιμαντέρ, τα περιοδικά, τη γραφιστική, την τηλεόραση. Την ίδια τη ζωή! «Ο Αντι Γουόρχολ ήταν προφήτης. Είχε προβλέψει πολλά πράγματα σε σχέση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως, ας πούμε, οι απόψεις του περί φήμης. Πρόβλεψε κιόλας τη σημασία των ΜΜΕ, το ρόλο που θα έπαιζαν στη δημιουργία της Εικόνας, καθώς και την τρομακτική επιρροή που αυτά θα είχαν επί των μαζών», υπογραμμίζει η ιστορικός τέχνης Ελισάβετ Λύρα. […]  Και καταλήγει: «Ο Γουόρχολ ήταν χίλια χρόνια μπροστά από την εποχή του. Ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα».

Σελάνα Βροντή,
Η χρονιά του Warhol, ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ 02.02.2015

Warhol, Μarilyn , 1964, 101.6 X 101.6, Silkscreen on canvas	Warhol, Liz, 1965, 101.6 X 101.6, Silkscreen on canvas
Warhol, Campbell’s soup, 1968	Warhol, Brillo Del Monts and Heinz Cartons, 1964

Warhol, Flowers,  1970

Warhol,  Mick Jagger, 1975, 111X 73
Silkscreen prints

Φωτογραφίες: Πηγή –  Warhol, Klaus Honnef, Taschen
Warhol Andy

Ο Andy Warhol (1928-1987) είναι ίσως ο διασημότερος εκπρόσωπος του κινήματος της Ποπ Αρτ (Pop Art) η οποία άνθησε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη δεκαετία του ΄60 και συνδέεται με την παραγωγικότητα, την υλική αφθονία, τη μεταπολεμική υπερκατανάλωση, τη διαφήμιση, την κυριαρχία της εικόνας της τηλεοράσης και των άλλων Μ.Μ.Ε. Το κυριότερο στοιχείο του έργου του είναι η επανάληψη προϊόντων μιας ορισμένης μάρκας π.χ. Coca Cola, παρουσιασμένα σε σειρές  όπως τα βρίσκουμε στα ράφια των σούπερ μάρκετ, καθώς και επαναλαμβανόμενες εικόνες Αμερικανών δημοφιλών ηρώων του κινηματογράφου, της ροκ μουσικής,της διεθνούς πολιτικής. Τόσο τα καταναλωτικά προιόντα όσο και οι ήρωες αποτελούν μέρος της καθημερινής ζωής και η επανάληψή τους μπορεί να δηλώσει έννοιες όπως η πληθώρα των προιόντων, η έμφαση της κοινωνίας στον καταναλωτισμό αλλά και μια βίαιη επέμβαση στον προσωπικό μας κόσμο, ένα είδος πλύσης εγκεφάλου. Χαρακτηριστικό της τέχνης του είναι η κακοτυπωμένη εικόνα, που προσομοιάζει αυτές που βρίσκουμε σε φτηνά περιοδικά, σε αφίσες και εφημερίδες. Ο Warhol είχε πει «στην εποχή μας όλοι θα γίνονται διάσημοι σε 15΄» τονίζοντας έτσι την παροδικότητα και τη ματαιότητα των αξιών που εναλλάσσονται με μεγάλη ταχύτητα καθώς και την ανεξέλεγκτη εξουσία των ΜΜΕ.

 Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης,
«Αξιοποίηση των Τεχνών στην εκπαίδευση»

Παντελής Πρεβελάκης
Η κεφαλή της Μέδουσας
(απόσπασμα)

Η ΚΕΦΑΛΗ ΤΗΣ ΜΕΔΟΥΣΑΣ (1963) είναι το δεύτερο από τα τρία μυθιστορήματα του Πρεβελάκη που συνδέονται με το γενικό τίτλο  Οι δρόμοι της δημιουργίας. Το πρώτο είναι  Ο ήλιος του θανάτου (1959) και το τρίτο Ο Άρτος των αγγέλων (1966). Στην τριλογία υπάρχουν αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Κεντρικό πρόσωπο και αφηγητής είναι ένας νεαρός Κρητικός, ο Γιωργάκης, που σ’ αυτό το μυθιστόρημα τον βρίσκουμε στην Αθήνα να κάνει τις σπουδές του και να ζει τις ιδεολογικές και πολιτικές συγκρούσεις της εποχής του μεσοπολέμου. Στο απόσπασμα ο Γιωργάκης βρίσκεται στη συντροφιά του Λοΐζου, ενός ώριμου και καλλιεργημένου ανθρώπου, που με την παιδεία του ασκεί σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση του νεαρού.

Ένας καλός διδάχος, που τον έκραζαν Λοΐζο, μ’ έχει ορμηνέψει από μικρό να βάνω στο χαρτί μονάχα όσα σπαράζουνε τα σπλάχνα μου. Και μου έχει αφησμένη ευκή και κατάρα να μην καταδέχουμαι τα έτοιμα αισθήματα και φρονήματα. «Το ζήτημα είναι από ποιο βάθος αναπηδά ο λόγος!» Έτσι έλεγε. Να γράφεις για να γιομίζεις το χαρτί, αυτό τ’ ονόμαζε κούφια ταραχή και αγυρτεία. Εκείνος ο ίδιος έκανε σαν το Σωκράτη: ό,τι είχε στην καρδιά το ‘χε και στα χείλη. Το λόγο του τον έριχνε στο βράχο και στην αφράτη γης σαν το σπόρο. Αν του έλειπαν οι στοές κι οι πλατανιάδες όπου δίδασκε ο αρχαίος, ο διδάχος μου είχε το σπιτάκι του στον ίσκιο της Ακρόπολης, όπου συνήθιζε να συνάζει λιγοστούς διαλεχτούς άντρες, το περισσότερο παλιούς συντρόφους του που ξεδιψάζαν ακόμα στην πηγή της σοφίας του.

Εκεί το ‘χε το ριζικό μου να γνωρίσω μερικά πρόσωπα που, επειδή υπόφεραν από την αρρώστια του αιώνα, μ’ έκαναν να δω καθαρότερα τον εαυτό μου. Θα μιλήσω πρώτα για ένα γλύπτη κι ας τον αντάμωσα πολύ λίγες φορές. Αρχίζω από κείνον, επειδή τα πάθη του προεικονίζουν ως ένα σημείο τα δικά μου. Τ’ όνομά του ήτανε Στέφανος, και κρατούσε από κάτι Τηνιακούς μαρμαράδες που είχαν σκορπίσει τ’ ανώνυμα έργα τους στο νησί τους και στη Σύρα και πιο ύστερα στην Αθήνα. Μαστόροι σεμνοί, που δούλεψαν με ταπεινοσύνη το μάρμαρο, χωρίς ποτέ να πάει ο νους τους να βγάλουν από μέσα του ανθρώπινη μορφή. Η τέχνη τους ήταν να πελεκούν σταυρούς για τα κοιμητήρια, άμβωνες, τέμπλα, δεσποτικούς θρόνους, κολόνες και κεφαλοκόλονα, μα ποτέ αγάλματα σαν τους αρχαίους, που δεν τα ‘χει η Ορθοδοξία. Ο πρώτος από τη γενιά τους που κίνησε να γίνει ανδριαντοποιός ήταν ο Στέφανος. Τον είχαν στείλει να σπουδάσει στη Γερμανία στις αρχές του αιώνα, και γύρω στα 1926 που τόνε γνώρισα, ήτανε στην ακμή της ηλικίας. Ένα αξιόλογο έργο του, που είχε εκτιμηθεί και έξω από τον τόπο μας, κι ένα περιστατικό ακόμα αξιολογότερο για τα μάτια του Λοΐζου, του είχανε δώσει δικαίωμα εισόδου στο στενό κύκλο μας.

Ο Λοΐζος ήθελε θαρρείς να δικαιολογήσει στα μάτια μας την παρουσία του, όταν τον έβαλε να διηγηθεί εκείνο το περιστατικό. Κατά τη γνώμη του ίδιου του γλύπτη, τόσες γενεές από το αίμα του που είχαν στερηθεί στις δημιουργίες τους την ανθρώπινη μορφή, τον είχαν προετοιμάσει να πλάσει το πρώτο του άγαλμα με το ξάφνιασμα που ένας τυφλός εκ γενετής πρωταντικρίζει τον κόσμο. «Ένας αρχαίος πλάστης» θυμούμαι που είπε «πήδησε από κεφάλι σε κεφάλι τους προγόνους μου και κούρνιασε στο δικό μου.

— Ομολόγησε, Στέφανε» τον έκοψε ο Λοΐζος «πώς προτού οι φούχτες σου πάρουν να σε τρώνε να πλάσεις τον Έφηβό σου, έφερες γύρω τα γυμνάσια και καμάρωσες τους νέους όπως ο αρχαίος!

— Δεν το αρνούμαι· έφερα γύρω τα γυμνάσια» αποκρίθηκε ο Στέφανος μ’ ένα ύφος σοβαρό που μου φάνηκε πως έκρυβε έναν πόνο. «Αλλ’ αν δεν είχα ονειρευτεί τον Έφηβό μου σαν Απόλλωνα, τα ζωντανά κορμιά δε θα μου είχαν χρησιμέψει σε τίποτα. Κι έπρεπε να τα μελετήσω στα γυμνάσια, επειδή εκεί μονάχα οι νέοι μας, ποθώντας τη δική τους τελειότητα, διαβλέπουν ακόμα τους θεούς».

Ο Στέφανος είχε δουλέψει, κατά τη διήγησή του, τέσσερα πέντε χρόνια για να πλάσει το άγαλμά του. Έπειτα, από μιαν ατελεύτητη σειρά σπουδές και απόπειρες, είχε αποδώσει στον πηλό το είδωλο της φαντασίας του. Το έχυσε στο γύψο, το δούλεψε ξανά, και ήρθε η ώρα να το μεταφέρει στο χαλκό. Αν πατούσε την παράδοση που είχε κληρονομήσει από τους προγόνους του τους μαρμαράδες, υπάκουε — όπως έλεγε — στο θέλημα του αρχαίου χαλκοπλάστη που είχε σαρκωθεί μέσα του. Κιβώτισε το γύψινο πρόπλασμα και το φόρτωσε στο τρένο που πήρε ο ίδιος για το Μόναχο, όπου ήξερε πως θα έβρισκε το κατάλληλο χυτήριο. Ήτανε τέλη Ιουλίου του 1914 όταν κίνησε: τη μέρα που έφτανε στο Μόναχο, ξέσπαζε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.

«Την ώρα που έβγανα από το κιβώτιο τον «Έφηβό μου και τον έστηνα στην αυλή του χυτήριου» είπε ο Στέφανος, χλωμιάζοντας μια στάλα «ήρθε από το τηλέφωνο η είδηση πως η Κυβέρνηση είχε επιτάξει όλο το χαλκό της χώρας για τις ανάγκες του πολέμου».

Οι εργάτες του χυτήριου παράτησαν τη δουλειά τους κι έτρεξαν να καμαρώσουν τ’ ολόγυμνο παλικάρι που είχε φτάσει από τα μέρη του Νότου. Ήταν ήσυχο, μόλις έσφιγγε τους γρόθους του, το μέτωπο το είχε καθαρό, και στα χείλη του αχνόφεγγε ένα χαμόγελο. Το ανάστημά του δεν περνούσε το φυσικό, οι καλοπλασμένοι μυώνες του δεν έδειχναν περισσότερη δύναμη απ’ όση του νέου που γυμνάστηκε σε αρμονικά αγωνίσματα. Το ένα σκέλος στήριζε το λυγερό σώμα, το άλλο αναπαυόταν. Έλεγες πως ο ήλιος το χάιδευε ακόμα, έτσι όμορφα το στέρνο του δεχότανε το φως. Δεν ήξερες αν ήταν άνθρωπος ή θεός. Αν ήταν άνθρωπος, θα είχε σπαρθεί από θεό, κι αν ήτανε θεός, θα είχε πάρει τη μορφή ανθρώπου, για να χαρεί τον κόσμο των θνητών.

Οι εργάτες, ύστερα από το πρώτο τους ξάφνιασμα, ο Στέφανος τους είδε να παίρνουν τα μάτια τους από το άγαλμά του και ν’ αναβλεμματίζουν προς ένα γύψινο κολοσσό που ορθωνόταν εκεί στο πλάι πάνω σε δυο μπότες γεμάτες σα φουγάρα. Ο Στέφανος δεν τον είχε παρατηρήσει εκείνον το σαραντάπηχο όταν ήρθε κι απόθεσε στον ίσκιο του το έργο του. Πισωπάτησε τώρα ως το μαντρότοιχο και χρειάστηκε να τσακίσει το σβέρκο του για να τον δει από κάτω ως απάνω. Ήταν ένας σύγχρονος στρατιωτικός μ’ ένα κοντόξυλο στο χέρι — δίχως άλλο τη στραταρχική ράβδο του — και μ’ ένα κουμπελίδικο κράνος στο κεφάλι, όχι μικρότερο από το καζάνι όπου έβραζε τους ανθρώπους ο δράκος του παραμυθιού. Οι εργάτες κοίταζαν πότε το ένα πότε το άλλο άγαλμα, κι έδειχναν να ντρέπουνται. Ο Στέφανος δε δυσκολεύτηκε να καταλάβει πως η απαγόρευση να χύνουνται αγάλματα στο χαλκό δεν έπιανε τα γλυπτά που είχαν προορισμό να ερεθίζουν το λαό στα έργα του ολέθρου. Κατάλαβε συνάμα πως ο Κολοσσός δεν ήταν άλλος από τον Αυτοκράτορα.

Ύστερα από λίγες ημέρες, ο Στέφανος βρισκόταν ζορισμένος να πάρει το τρένο που άδειαζε προς τα σύνορα τους ξένους υπηκόους. Να φορτώσει μαζί και το άγαλμά του, δεν του βόλεσε μηδέ να κάμει λόγο. Ο πόλεμος είναι πόλεμος! Μονάχα που κοίταξε παρακαλεστικά τους εργάτες του χυτήριου: «Θα του το φύλαγαν το έργο της ζωής του ώσπου να γίνει αγάπη ανάμεσα στα έθνη;» Αυτό πήγε να τους πει. Μα είδε στα μάτια τους την αγωνία για τη δική τους τη ζωή και δε μίλησε. Στο τρένο άκουσε τους συνταξιδιώτες του να θρηνούν και να οδύρονται για τα πράματα που είχαν αφησμένα πίσω τους. Δεν ήταν λίγα! Μέγαρα, αποθήκες, αυτοκίνητα, άτια της καβάλας. Όμως, όλα τούτα, γίνουνται και ξαναγίνουνται. Περνούν από το ένα χέρι στ’ άλλο, φθείρουνται κι αφανίζουνται, η μοίρα τους είναι σαν των φύλλων του δέντρου… Μα ένα άγαλμα;

Τέσσερα χρόνια ο Στέφανος έζησε μέσα στην αγωνία. Στρατοί μακελεύτηκαν, πολιτείες γκρεμίστηκαν, θεόρατα κάστρα τα πήγε το κανόνι ως το χώμα. Τι να είχε γίνει ο Έφηβός του; Τον είχαν ακρωτηριάσει οι βόμβες; Τον είχαν συντρίψει οι ακρωτηριασμένοι, από φθόνο να βλέπουν την ιδανική του ακεραιότητα; Ο Στέφανος μαράζωνε στη χώρα του σαν ένας Πλάστης που του έκλεψαν το αρχέτυπο μιας καινούριας ανθρωπότητας. Όταν έγινε ειρήνη στον κόσμο, οι φίλοι του τον παρακίνησαν να πάει ν’ αναζητήσει το έργο του. Πήρε πάλι το τρένο, όμως με το Χάρο στην καρδιά. Μια φτενή ελπίδα τον είχε κρατήσει ως τότε στη ζωή: αν το άγαλμα είχε χαθεί, θ’ άνοιγε ένα λάκκο στην ξένη γη και θα χωνόταν μέσα ζωντανός. Να πάρει τη στράτα να γυρίσει πίσω στην πατρίδα, αυτό δε θα είχε πια κανένα νόημα. Γιατί μέσα στην ψυχή του είχε μαραθεί ο πόθος να ξεπεράσει τον εαυτό του, η ορμή εκείνη που τον είχε σπρώξει για τα έσχατα έργα. «Μόνο ένα χέρι νόμιζα πως θα μου ξαναδώσει τη ζωή» είπε ο Στέφανος «κι αυτό ήταν το χέρι που είχα πλάσει εγώ ο ίδιος με τον έρωτα και το θάμπος μου».

Όταν ζύγωσε στην πόρτα του χυτήριου, ένας φοβερός σαματάς ξέσκισε τ’ αυτιά του σα να χοροπηδούσαν και να ουρλιάζαν στην αυλή οι μυθικοί Κορύβαντες. Ένιωσε τα γόνατά του να κόβουνται. Ήτανε φλόγες που έγλειφαν τους τοίχους, ή τον γελούσανε τα μάτια του; Ποια δαιμονική σκηνοθεσία είχε προετοιμάσει αυτή την ταραχή, την ώρα που πήγαινε ν’ αναζητήσει το κριτήριο της ζωής του; Έσπρωξε φοβισμένα την αυλόπορτα κι έχωσε μέσα το κεφάλι του. Η ίδια η Κόλαση έβραζε μπροστά του! Σ’ έναν τεράστιο λάκκο που είχαν ανοίξει στη μέση της αυλής, έκαιγε μια λυσσασμένη φωτιά, που την τάιζαν με μανία οι εργάτες, ρίχνοντας στην πείνα της σανίδια, κασόνια, καρεκλοπόδαρα. Σε μια σιδερένια σχάρα πάνω από το λάκκο κοιτότανε το απανοκόρμι ενός χάλκινου Κολοσσού, κομμένο με το πριόνι από το άλλο σώμα, που κυλιότανε κι αυτό μες στα σκουπίδια. Ο Στέφανος έψαξε ν’ αναγνωρίσει τον Αυτοκράτορα. Οι εργάτες λοιδωρούσανε τώρα το σιχαμένο σκιάχτρο και σύμπαιναν τη φωτιά να το λιώσουν: να πάρουν πίσω το μέταλλο που είχε σφετερισθεί η αλαζονεία του, να καταλύσουν τη μαγγανεία του απαίσιου ίσκιου του!

Σε μια γωνιά της αυλής, στο ίδιο ταπεινό βάθρο όπου τον είχε αποθέσει ο πλάστης του πριν από τέσσερα χρόνια, στεκόταν ο Έφηβος. Αθαλωμένος από την καπνιά, τυλιγμένος στις πύρινες αναλαμπές, όμως ατάραχος όπως τότε — και ακέραιος. Ο Στέφανος ανοιγόκλεισε τα μάτια του να δει μήπως γελιόταν. Ο Έφηβος ήταν εκεί! Ο Έφηβος ήταν εκεί! Η Κόλαση έβραζε στα πόδια του, οι φλόγες κρατούσαν, οι εργάτες χορεύαν τον κόρδακα της εκδίκησης και του λυτρωμού. Ο Έφηβος ήταν εκεί! Έξω από το χρόνο, ανέγγιχτος από τα πάθη των ανθρώπων, σύμβολο άλλου κόσμου: ενσάρκωση ενός ονείρου, προσωποποίηση μιας νοσταλγίας.

— Και τον έχυσες στο χαλκό, Στέφανε; ρώτησε ο Λοΐζος.

— Στο χαλκό του Αυτοκράτορα! αποκρίθηκε ο Στέφανος, σηκώνοντας το κεφάλι του, που το ‘χε κρατήσει σκυφτό όσο διηγόταν.

—Κατεπόθη ο θάνατος εις νίκος! ανάκραξε ο Λοΐζος χτυπώντας τις παλάμες του.

— Αυτή η ιστορία πρέπει να τελειώσει μ’ ένα επιμύθιο! δοκίμασε να πει κάποιος από τη συντροφιά.

Όμως ο Λοΐζος τον σταμάτησε:

— Όχι, όχι επιμύθια! Ας αφήσουμε την ιστορία του Στέφανου να δουλέψει μέσα μας. Κάθε μέρα, μου διδάσκει άλλο πράμα.

Παντελής Πρεβελάκης,
Η κεφαλή της Μέδουσας, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Β΄Λυκείου

¹ γυμνάσιο: γυμναστήριο.
²κουμπελίδικο: θολωτό.
³Κορύβαντες: δαίμονες ή κατώτεροι θεοί ιερείς της θεάς Κυβέλης που τη λάτρευαν χορεύοντας ένοπλοι με συνοδεία οργάνων που προκαλούσαν μεγάλο θόρυβο.
⁴συμπαίνω: συνδαυλίζω.
⁵κόρδακας: ζωηρός και άσεμνος χορός.
⁶κατεπόθη ο θάνατος εις νίκος: νικήθηκε ολοκληρωτικά ο θάνατος.
⁷επιμύθιο: το ηθικό δίδαγμα που βγαίνει από ένα μύθο.

(Γλυπτά  2 και 3)

Γλυπτά του Arno Breker

(Γλυπτό 4)

Γλυπτό  του  Josef Thorak
Οι φωτογραφίες από τις διευθύνσεις :http://ketivasilakou.blogspot.gr/2012/06/blog-post_18.html και
https://en.wikipedia.org/wiki/Arno_Breker

Μετά τη βία, η στοργή. Ο γλύπτης Πραξιτέλης Τζανουλίνος ακουμπά προστατευτικά το κεφάλι από την προτομή της Κυβέλης, που απετμήθη από ταραξίες κατά την κατάληψη της Νομικής. Τις φροντίδες του δέχθηκαν οι προτομές του Διονυσίου Σολωμού και του πολεοδόμου Σταμάτη Κλεάνθη. Ο καλλιτέχνης συμμετέχει σε πρόγραμμα του Δήμου Αθηναίων για την αποκατάσταση των βανδαλισμένων γλυπτών της πρωτεύουσας.

[…] Πώς αισθάνεται ο γλύπτης όταν του πηγαίνουν στο εργαστήριό του κάποιο «λαβωμένο» γλυπτό που έχει τα σημάδια της ανθρώπινης βίας; «Στο αλσύλλιο του Πνευματικού Κέντρου έχουν τοποθετηθεί και δικά μου γλυπτά, ο Κωστής Μπαστιάς και ο Παντελής Χορν, τα οποία καλούμαι τώρα να συντηρήσω. Ο κόπος που βάζω όταν εργάζομαι με κάνει να αναλογίζομαι τι έχουν περάσει οι ομότεχνοί μου για να φτιάξουν ένα έργο. Πόσους μήνες έσκυβαν πάνω σε ένα ατίθασο κομμάτι μαρμάρου, την πάλη με το υλικό αυτό που πρέπει να καθυποτάξουν. Κάθε φορά που πιάνω στα χέρια μου ένα τραυματισμένο γλυπτό, αισθάνομαι θυμό. Μετά θλίψη, όχι τόσο για τα αγάλματα αλλά για τις ψυχές αυτών των ανθρώπων που ξεδίνουν με τον βανδαλισμό, που απολαμβάνουν την καταστροφή. Το μαύρο από το πρόσωπο του Παλαμά το βγάλαμε. Το μαύρο στην ψυχή τους δεν θα φύγει εύκολα. Δυστυχώς δεν έχουμε παιδεία σε αυτόν τον τόπο και αυτό μας κάνει να μην μπορούμε να δούμε την ομορφιά και την αύρα των έργων τέχνης. Νομίζω ότι δεν έχουν ιδέα γιατί αντιδρούν έτσι οι νεαροί που λεηλατούν. Όμως θα σας πω κάτι. Τα γλυπτά αυτά έχουν μέσα τους ζωή, φορτίο. Δεν είναι νεκρά ή άψυχα αντικείμενα, δεν είναι πέτρες. Είναι μάρτυρες της ιστορίας της πόλης, της χώρας, της ίδιας μας της ζωής. Πολλές φορές που μένω μέχρι αργά το βράδυ στο εργαστήριο και δουλεύω, νομίζω ότι μπορώ να ακούσω τις φωνές των αγαλμάτων που μου έχουν φέρει εδώ. Φωνές; Κραυγές μάλλον. Όχι μόνο για τη βία που υπέστησαν αλλά και για τη συνολική απαξίωση που βιώνουν στον δημόσιο χώρο».

Η αντίσταση του μαρμάρου

Και αν είχε τους βανδάλους απέναντί του, τι θα τους έλεγε; «Θα τους έκανα ένα μάθημα Ιστορίας της Τέχνης και μετά θα γίνονταν αρνάκια. Μία ημέρα να είχαν περάσει σκυμμένοι πάνω από έναν όγκο μαρμάρου με ένα καλέμι, δεν θα ξανακουμπούσαν άγαλμα». Ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος συνεχίζει: «Η ίαση από τον θυμό, την απογοήτευση, τη μανία για τη βία θα μπορούσε να έρθει μέσα από την τέχνη. Πολλές φορές έχω σκεφτεί σε περιπτώσεις χάλκινων αγαλμάτων που έχουν υποστεί ανήκεστες φθορές, από κλέφτες που τα χτύπησαν με σφυριά, να τα αφήσουμε όπως είναι σαν την ανάμνηση της εποχής που ζούμε…».

Ένα μεγάλο μέρος των αθηναϊκών υπαίθριων γλυπτών είναι από μπρούτζο αλλά είναι λιγότερα σε αριθμό από τα μαρμάρινα, καθώς οι παλαιοί γλύπτες ήταν αναγκασμένοι να χυτεύουν τα έργα τους εκτός Ελλάδος. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί πολλές περιπτώσεις κλοπής προτομών από συμμορίες που τις πωλούν για σκραπ. «Είχα κάνει την προτομή του ακαδημαϊκού Μενέλαου Παλλάντιου, όσο ήταν εν ζωή. Κλάπηκε από τον Πειραιά και δεν έχει βρεθεί. Ελπίζω ότι στο μέλλον μπορεί να υπάρξει ένα κονδύλι από τον δήμο ώστε να μπορέσουμε να χυτεύσουμε ξανά ένα αντίγραφο. Δυστυχώς, σε πολλές άλλες περιπτώσεις, αριστουργήματα πρέπει να έχουν λιώσει με οικονομικό αντάλλαγμα το καθαρό τους βάρος σε μέταλλο. Όταν είσαι γλύπτης στην Ελλάδα, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος για κάθε ενδεχόμενο φθοράς ή απώλειας του έργου σου».

Μαργαρίτα Πουρνάρα, Τα αγάλματα έχουν τον γιατρό τους, Η  Καθημερινή, 24-5-2015

Παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά UNESCO

Ο Εκπαιδευτικός Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO) επιζητεί να προωθήσει την αναγνώριση, προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, η οποία έχει σημαντική αξία για τον άνθρωπο. Ο όρος «Πολιτιστική Κληρονομιά» αναφέρεται σε μνημεία, ομάδες κτισμάτων και χώρων με ιστορική, αισθητική, αρχαιολογική, επιστημονική, εθνολογική ή ανθρωπολογική αξία.

Η Συνθήκη για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO στις 16 Νοεμβρίου 1972. Με την υπογραφή της, τα κράτη αναγνωρίζουν ότι οι χώροι που βρίσκονται στην εθνική επικράτειά τους και έχουν εγγραφεί στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, αποτελούν, με κάθε επιφύλαξη της εθνικής κυριαρχίας και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, παγκόσμια κληρονομιά «για την προστασία της οποίας είναι υπεύθυνη η διεθνής κοινότητα, που πρέπει να εργαστεί ως σύνολο για αυτό τον σκοπό».

Η αποστολή της UNESCO είναι να ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να υπογράψουν τη Συνθήκη του 1972 για να εξασφαλίσουν την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς τους αλλά και να δημιουργήσουν συστήματα ελέγχου που θα αναφέρουν σε τακτική βάση την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι χώροι παγκόσμιας κληρονομιάς στην επικράτειά τους. Επίσης, η UNESCO βοηθά τα κράτη να προστατεύσουν τους χώρους αυτούς παρέχοντας τεχνική βοήθεια, επαγγελματική εκπαίδευση καθώς και έκτακτη οικονομική βοήθεια σε χώρους που βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο. Μέσω του Διεθνούς Οργανισμού προωθείται η παρουσίαση σε παγκόσμιο επίπεδο της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας και ενθαρρύνεται η διεθνής συνεργασία για τη διαφύλαξη της.

Τα μνημεία που συγκαταλέγονται στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς επιλέγονται και εγκρίνονται βάσει της αξίας τους ως τα καλύτερα παραδείγματα της δημιουργικής ευφυΐας του ανθρώπου. Αποτελούν τεκμήρια μιας σημαντικής ανταλλαγής ανθρώπινων αξιών και παρέχουν μια μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μιας πολιτισμικής παράδοσης ή ενός πολιτισμού που ζει ακόμα ή έχει εξαφανισθεί. Είναι άμεσα συνδεδεμένα με σημαντικά στάδια της ανθρώπινης ιστορίας και για το λόγο αυτό έχουν εξέχουσα οικουμενική αξία και αποτελούν τμήμα της κοινής κληρονομιάς της ανθρωπότητας.

Ιστοσελίδα Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής Unesco

Γιούλη  Επτακοίλη, Μαργαρίτα Πουρνάρα
(1)
Φωτογραφίζουμε, αλλά είμαστε στο φλου

Με τη χρήση smartphones αυτό που πραγματικά έχει «ανθήσει» είναι η φωτογραφία. Έχουμε γίνει παθιασμένοι φωτογράφοι και φυσικά οι κάμερες στα κινητά εξελίσσονται διαρκώς. Τι πιστεύει ένας επαγγελματίας φωτογράφος που έχει δουλέψει με smartphone; […]

Το 2009, ο Καμίλο Νόλας αποφάσισε να κάνει ένα καλλιτεχνικό πείραμα ως υπότροφος του Fulbright στη Νέα Υόρκη. Τράβηξε μέσα σε 6 μήνες έξι χιλιάδες εικόνες με το κινητό του.

«Ήθελα να διερευνήσω αυτήν τη δυνατότητα της νέας τεχνολογίας και να πειραματιστώ. Ήταν μια εξαιρετικά εποικοδομητική εμπειρία, που με εξοικείωσε με τα νέα μέσα. Νομίζω, το μεγαλύτερο θέμα που προέκυψε από την έλευση των smartphones και μετά δεν είναι ότι ο καθένας μπορεί να γίνει επαγγελματίας φωτογράφος, διότι δεν μπορεί, αλλά το ότι έχει ευτελιστεί πολύ η ίδια η εικόνα. Βομβαρδιζόμαστε καθημερινά από τέτοιο όγκο οπτικών βιωμάτων, που ακόμα και αν δούμε κάτι συγκλονιστικό, μπορεί να μην του δώσουμε τη σημασία που πρέπει ακόμα και να το θεωρήσουμε προϊόν photoshop. Είναι σαφές ότι έχει αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε και νομίζω ότι το μόνο που μπορεί να σώσει τους καλλιτέχνες φωτογράφους δεν είναι η προσπάθεια εντυπωσιασμού ή η διαρκής αναζήτηση του ξεχωριστού, αλλά η αφοσίωση σε μακροχρόνια πρότζεκτ, που αφήνουν τη σφραγίδα τους στον χρόνο».

«Παράλληλα έχει αλλάξει και η αφομοίωση των εμπειριών μας», επισημαίνει ο Καμίλο Νόλας. «Παρακολουθούσα πρόσφατα μια ομάδα μαθητών από τις ΗΠΑ που πραγματοποιούσε επίσκεψη στην Ακρόπολη με τον καθηγητή τους και έναν ξεναγό. Δύο έφηβες κρατούσαν ένα selfie stick και ενώ ήταν εξουθενωμένες από την κούραση, κάθε τόσο φορούσαν ένα ψεύτικο χαμόγελο και έκαναν μια λήψη με φόντο την Αθήνα.

Ήταν μια “μάσκα” που μπαινόβγαινε στο πρόσωπό τους. Αναρωτιόμουν ποιες θα είναι οι αναμνήσεις τους όταν γυρίσουν πίσω στην Αμερική. Διότι αυτή η καταγραφή των βιωμάτων, απλώς μετατρέπει τη μνήμη μας σε έναν πολτό και εμάς σε παρατηρητές και όχι συμμετέχοντες της ζωής. Κάποτε μια εποχή είχε τη δική της χαρακτηριστική εικόνα. Τώρα είμαστε στο φλου». […]

Ψευδής εαυτός
Σουζάνα Παπαφάγου:

«Εστιάζουμε συνεχώς στις μεμονωμένες στιγμές, τελικά όμως δεν επενδύουμε ούτε στο χθες, ούτε στο αύριο, ούτε στο εδώ και τώρα. Επενδύουμε σε αυτό που επιθυμούμε να προβάλουμε στους άλλους. Η προσπάθεια να προβάλουμε την εικόνα μας συνδέεται άμεσα με το ναρκισσιστικό πλέγμα που υπάρχει σε όλους μας αλλά σε διαφορετικές διαβαθμίσεις. Όσο πιο χαμηλή είναι η αυτοεκτίμησή μας, τόσο προσπαθούμε να επιβιώσουμε φωτογραφίζοντας, κυριολεκτικά, στιγμιότυπα άδεια, κενά από συναισθηματικές επενδύσεις. Μέσα από φωτογραφίες και “τσιτάτα” εμφανίζεται ένας εαυτός ψευδής, που τον φοράμε σαν ρούχο.

Έτσι, δημιουργούμε στην ουσία μια φαντασιωσική σχέση με την ομάδα των ανθρώπων που μας περιβάλλουν και αντιλαμβανόμαστε τον εσώτερο κόσμο μας από την αντανάκλασή μας στις οθόνες των άλλων. Όταν δεν βρίσκουμε την ανταπόκριση που περιμένουμε, τότε δημιουργείται εντός μας μια μεγάλη αναταραχή. Η ίδια αναταραχή επικρατεί και όταν κλείνει το κινητό μας τηλέφωνο, όταν για παράδειγμα  πέφτει  η  μπαταρία του, είναι  σαν  να σβήνει μαζί και ο καθρέπτης μας.  Σαν  να  μην υπάρχουμε…».

Γιούλη Επτακοίλη, Μαργαρίτα Πουρνάρα, Στην εποχή των smartphones…, Η  Καθημερινή 8/11/2015

Σίσσυ Αλωνιστιώτου
(2)
Με ένα smartphone στο χέρι όλοι γίνονται «δημοσιογράφοι»

(…) Με τη «Δημοσιογραφία των Πολιτών» ξεκίνησε η δημοσιογραφία –χωρίς υπερβολή– αιώνες πριν, για να παρακμάσει μετά το 1900, όταν οι δημοσιογράφοι οργανώθηκαν ουσιαστικά σε επαγγελματική συντεχνία. Η εμφάνιση του Internet την επανέφερε στο προσκήνιο και τα smartphones την κατέστησαν ένα είδος πηγής και, πλέον, ανεκτίμητου συμμάχου των παραδοσιακών ΜΜΕ, αφού μέσω αυτής αποκτούν πρόσβαση σε δύσκολες περιοχές, όπως π.χ. η Συρία, και σε πολλά σημεία ταυτόχρονα. Οι ειδήσεις αποκτούν λεπτομέρειες που θα χρειάζονταν χιλιάδες δημοσιογράφους διασκορπισμένους για να ανακαλυφθούν και να… καλυφθούν, την ίδια στιγμή που απαιτείται μεγάλος αριθμός ειδικών προκειμένου να προστατευθεί η αξιοπιστία των ΜΜΕ, η αξιοπιστία της «επίσημης» είδησης.

Σίσσυ Αλωνιστιώτου, Με ένα smartphones στο χέρι όλοι γίνονται «δημοσιογράφοι»…, Η  Καθημερινή 8/11/2015 

(…) Η μουσική είναι αποτέλεσμα των ευρύτερων κοινωνικών συνθηκών από τις οποίες επηρεάζεται αλλά και τις επηρεάζει. Αντλεί τα νοήματά της από την κοινωνική πραγματικότητα, τα διαμορφώνει και τα εκφράζει, κατασκευάζοντας μια αμφίδρομη σχέση συγκοινωνούντων δοχείων. Δεν θα πρέπει να ξεχνιέται άλλωστε όπως επισημαίνει και ο Martin  ότι τα νοήματα που προσδίδονται στη μουσική δεν είναι ένα έμφυτο χαρακτηριστικό της. Ο τρόπος που μαθαίνουμε να ακούμε μουσική και να της προσδίδουμε συγκεκριμένα νοήματα είναι αποτέλεσμα της κοινωνικοποίησής μας σε μια συγκεκριμένη κουλτούρα και τρόπο σκέψης.

Η μουσική ροκ λοιπόν και η σύνδεσή της με τα κινήματα της δεκαετίας του 1960 δεν αποτελούν απλά και μόνο μια σύμπτωση. Χρονικά στην αρχή συναντάται η τζαζ ως φορέας έκφρασης της καταπίεσης μιας ολόκληρης ομάδας ανθρώπων, αυτής των μαύρων της Αμερικής που είναι αποδέκτες του κοινωνικού και φυλετικού ρατσισμού της κοινωνίας των Η.Π.Α. Η άρνηση του μέτρου και του κανόνα στη μουσική, ο επιθετικός χαρακτήρας της, το συναίσθημα στον στίχο και την κίνηση, ο αυτοσχεδιασμός, δημιουργούν τη βάση πάνω στην οποία θα αναπτυχθεί αργότερα η ροκ μουσική και κουλτούρα. Ωστόσο για την μεταπολεμική γενιά των νέων της δεκαετίας του 1960 η τζαζ είναι και αυτή κομμάτι της προηγούμενης γενιάς, καθώς και της γενιάς των Μπίτνικ, δηλαδή, όπως υποστηρίζουν οι Eyerman και Jamison των νεαρών λευκών διανοούμενων κατά βάση και όχι των εφήβων της συγχρονικότητας της δεκαετίας του 1960. Στο σημείο αυτό κάνει την εμφάνισή του το rock’n’ roll. Πρόκειται για μουσική που δημιουργείται από το αμάλγαμα της country και των μπλουζ του αστικού χώρου. Η μοναδικότητα αυτού του νέου είδους μουσικής, είναι ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό της μίξης που για πρώτη φορά συνενώνει λευκή και μαύρη κουλτούρα. Πολύ γρήγορα όμως και με την αρχή της δεκαετίας του 1960, το rock ‘n’ roll γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από την μαζική κουλτούρα και την πολιτισμική βιομηχανία, χάνοντας τα ‘‘επαναστατικά’’ χαρακτηριστικά του. Ωστόσο η ‘‘επανάσταση’’ έχει ήδη συντελεστεί: το προκλητικό και γεμάτο αισθησιασμό rock ‘n’ roll έχει εισβάλει με τη βοήθεια της πολιτισμικής βιομηχανίας στα σπίτια της πουριτανικής Αμερικανικής και όχι μόνο κοινωνίας.

Στην αυγή πλέον της δεκαετίας του 1960 η νεολαία εξακολουθεί να αναζητά την καινούργια νοηματοδότηση και την απόρριψη των παραδοσιακών αξιών. Η μουσική ροκ που αποτέλεσε τον τρόπο έκφρασης των νέων της δεκαετίας του 1960 μετατρέπεται στο βασικό χαρακτηριστικό της. Η δημοφιλής πλέον μουσική αντλεί τα στοιχεία της από την κοινωνική πραγματικότητα, γινόμενη ο εκφραστής μιας ολόκληρης κοινωνικής ομάδας, εκείνης των νέων· μιας ομάδας που θεωρεί ότι αντιστέκεται στα κοινωνικά χαρακτηριστικά που προσπαθούν να της επιβληθούν. Όπως γράφουν οι Eyerman και Jamison, «ήτανε κυρίως στην περίοδο της μετάβασης από το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων σε μια ευρύτερη πολιτική αντίθεση στον πόλεμο του Βιετνάμ, που εντοπίζεται στα χρόνια μεταξύ 1961 και 1965 που η δημοφιλής μουσική μπορούσε να παίξει τον ρόλο του κατεξοχήν χώρου πειραματισμού και καινοτομίας, μιας διαδικασίας, η οποία έμελλε να οδηγήσει σε μια εκπληκτικά σημαντική μεταβολή της αμερικάνικης και παγκόσμιας κουλτούρας».

(…)

Θανάσης Χ. Θεοδώρου,
Βιογραφικές ρήξεις και ηθικός πανικός. Η κοινότητα των χίπις στα Μάταλα (1965-1975)

Για πολλά χρόνια η κουλτούρα και ορολογία της hip-hop συνδέθηκε με την αφρικανικο-αμερικανική κουλτούρα του δρόμου και την μουσικοποιημένη διάλεκτο της αφρικάνικης διασποράς. Ωστόσο σήμερα η hip-hop, ως ταυτόχρονα τοπική και παγκόσμια μορφή, ξεπερνάει τα όρια της αφρικανικο-αμερικανικής της κληρονομιάς.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι ορισμοί και η αυθεντικότητα της hip-hop διαρκώς επαναπροσδιορίζονται, ανάλογα με τις διαφορετικές ομάδες που την οικειοποιούνται σε όλο τον κόσμο, προσθέτοντας σε αυτή καινούργια στοιχεία, περιεχόμενα και νοήματα. Έτσι και στην Ελλάδα, οι κοινωνικές ομάδες που διεκδικούν μια τέτοια ταυτότητα διαφοροποιούνται, κυρίως ως προς το ζήτημα του τι συνιστά «σοβαρή» και «αυθεντική» hip-hop.

Τα τέσσερα στοιχεία που παραδοσιακά της ανήκουν είναι: Το DJing, το B-Boying, το MCing (π.χ Rapping) και το Graffiti. Προπάτορες της ο D.J Kool Herc και ο Africa Bambaataa, που τη δημιούργησαν ενώνοντας τα τέσσερα αυτά στοιχεία, στην περιθωριοποιημένη περιοχή του Bronx, της Αμερικής του 1970.

Στην περίπτωση του B-Boying, αναφερόμαστε στην πρώτη μορφή χορού hip-hop, στο breaking, ευρέως γνωστό με τον μιντιακό όρο, breakdance. Το breaking εκτός από χορό hip-hop αποτελεί και ένα επιθετικό στιλ χορού του δρόμου, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι συμμορίες του Bronx (Αφρικανοί και Πορτορικάνοι) για να διεκδικήσουν τα εδαφικά τους δικαιώματα. Οι βασικές κινήσεις που το χαρακτηρίζουν είναι τα toprocks (βήματα που εκτελούνται σε όρθια θέση), τα footworks (κινήσεις με τα χέρια και τα πόδια στο έδαφος χωρίς να ακουμπάει η λεκάνη), τα powermoves (δυναμικές-ακροβατικές κινήσεις) και τα freeze (πάγωμα κίνησης σε θεατρική πόζα). Οι breakers, ή αλλιώς b-boys και b-girls διαγωνίζονται συνήθως σε ομάδες (ή και ατομικά) σε τοπικούς και παγκόσμιους διαγωνισμούς που διοργανώνονται από καταξιωμένους χορευτές, οργανισμούς και σχολές, και χορηγούνται από πολυεθνικές εταιρίες όπως η Red Bull, η Puma, η Adidas, η Nike κ.ο.κ. Ωστόσο συναντάμε τους breakers σε δημόσιους χώρους (πλατείες με σκακιέρες), κοινωνικά δρώμενα και δρώμενα του δρόμου, τηλεοπτικούς διαγωνισμούς και shows, όπως και σε videoclips. Στο εξωτερικό το breaking έχει εγκαθιδρυθεί ως γνήσια μορφή τέχνης, διδάσκεται ανάμεσα σε άλλες ακαδημαϊκές σπουδές χορού και πρωτοστατεί σε διάσημα musicals. Πολύ πρόσφατα, χορογραφία breaking χρησιμοποιήθηκε και στο διαγωνισμό της Εurovision από την ελληνική αποστολή, δίπλα σε ένα ζεϊμπέκικο.

Κάποια άλλα είδη χορού του δρόμου και της hip-hop είναι το popping (ρομποτικές κινήσεις, hits/waves), το locking (δέσμευση από μια γρήγορη κίνηση και «κλείδωμα» σε συγκεκριμένη θέση), το Krumping (επιθετικές κινήσεις θώρακος) και το new style (ένα είδος free style που προσπαθεί να συνδυάσει όλα τα προηγούμενα), για τα οποία διοργανώνονται εξίσου διαγωνισμοί. Να σημειωθεί ότι όλα αυτά τα είδη χορού hip-hop διδάσκονται πλέον σε σχολές που είναι διάσπαρτες σε πολλές περιοχές της Αθήνας.

Αυτή τη στιγμή στη χώρα μας παρατηρείται μια αυξανόμενη οικειοποίηση των χορών hip-hop, γεγονός που συνδέεται με τις ταχύρρυθμες συνθήκες αστικοποίησης, τις γεωγραφικές αλλαγές, τους αποικισμούς και τοπικισμούς της πόλης, την ευρεία αποδοχή της κουλτούρας του δρόμου από τους νέους και την έντονη μεταναστευτική ροή. Εκτός αυτών, η hip-hop από μόνη της κουβαλάει μια μακρά ιστορία ανατροπών και αντισυμβατικότητας, μια ουσία επαναστατικότητας, που βρίσκει γόνιμο έδαφος στην οικονομική, πολιτική και ηθική κρίση της εποχής μας.

Οι χοροί αυτοί είναι δημοφιλείς και αποτελούν ένα λαϊκό σπορ εμπλουτισμένο με χορογραφική φαντασία, αλλά και μια σοβαρή – για διαφορετικές ομάδες και με διαφορετικούς τρόπους – κουλτούρα. Για τους περισσότερους που εμπλέκονται συστηματικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε αυτές τις χορευτικές επιτελέσεις, η εμπλοκή αυτή σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από μια δημιουργική χρήση του ελεύθερου χρόνου η μία ξενόφερτη πρακτική. Το να είναι κανείς «πάνω στο ρυθμό», να αυτοσχεδιάζει, να διαθέτει προσωπικό στιλ και πρωτοτυπία, αποτελούν βασικά κριτήρια επίτευξης. Έννοιες όπως ο σεβασμός (respect) στον αντίπαλο και η «ψυχή» στη μάχη (battle) είναι εξίσου σημαντικές για τις αγωνιστικές αυτές ταυτότητες και τις χορευτικές τους αναμετρήσεις.

Έτσι εκτός από ανερχόμενη μόδα που συνδέεται με μιντιακές και παγκοσμιοποιημένες χορευτικές τάσεις, οι χοροί hip-hop ή χοροί του δρόμου, αντανακλούν βαθύτερες αξίες τιμιότητας, αγωνιστικότητας, ισότητας, ομαδικότητας και πολυπολιτισμικής συνύπαρξης. Για τους νεαρούς μετανάστες και τα παιδιά μεταναστών που εμπλέκονται, οι χοροί αυτοί αποτελούν – εκτός των άλλων – και έναν αρμονικό τρόπο ενσωμάτωσης στην ελληνική κοινωνία, αλλά και ενδεχομένως έναν τρόπο ανάδειξης της εθνοτικής τους ιδιαιτερότητας και περηφάνιας. Όμως τόσο για αυτούς όσο και για τους γηγενείς νέους, σηματοδοτούν μια εναλλακτική αντισυμβατική πρακτική, με γνώμονες την αποδοχή της διαφορετικότητας και του «άλλου», όπου οι διαφορές λύνονται ισότιμα «πάνω στο χορό», όπως τότε στο Bronx, στα ιδανικά της ειρήνης, της αγάπης και της ενότητας.

Ναταλία Κουτσούγερα
http://goo.gl/JUiYh9

Η ιστορία του μπαλέτου

Το μπαλέτο γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ως ξεχωριστό είδος χορού στην Ιταλία, όσο παράξενο κι αν φαίνεται. Η ονομασία του προέρχεται από την ιταλική λέξη ballare (ballet), που σημαίνει «χορεύω».

Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 15ου αιώνα στην περίοδο της ιταλικής Αναγέννησης και αργότερα διαδόθηκε στην Γαλλία, όπου εξελίχθηκε ως χορευτικό είδος. Τον 17ο αιώνα, στην εποχή του Louis XIV, το μπαλέτο γνώρισε μεγάλη άνθιση, ως ψυχαγωγικό μέσο της Αυλής.

Δεν είναι λοιπόν παράξενο το ότι οι πλειοψηφία της ορολογίας του χορού αποτελείται από γαλλικές λέξεις. Όλοι οι ρόλοι ερμηνεύονταν από άνδρες χορευτές, οι οποίοι μεταμφιέζονταν σε γυναίκες για την ενσάρκωση των γυναικείων ρόλων. Μετά το 1708 το μπαλέτο έγινε προσιτό και στο ευρύτερο κοινό με παραστάσεις που δίνονταν σε θέατρα από άντρες και γυναίκες χορευτές.

Η «απελευθέρωση» του μπαλέτου από την Αυλή σηματοδότησε ριζικές αλλαγές στον χορό. Καθιερώθηκαν οι πέντε κλασσικές θέσεις των πελμάτων, που θέτουν τα θεμέλια για την στάση του σώματος και τις κινήσεις του χορευτή και οι χορευτικές στολές οι οποίες μέχρι τότε ήταν υπερφορτωμένες με διακοσμήσεις, μακριές φούστες και ψηλοτάκουνα παπούτσια, σχεδιάστηκαν από την αρχή έτσι ώστε να επιτρέπουν μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων.

Οι άντρες άρχισαν να φορούν κολάν, ενώ οι γυναίκες φορούσαν φούστες με μήκος κάτω από το γόνατο και κολάν. Τα ψηλοτάκουνα παπούτσια αντικαταστάθηκαν από παπούτσια χωρίς τακούνι, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως τα πρώτα παπούτσια «μπαλαρίνες».

Τον 18ο αιώνα τέθηκαν για πρώτη φορά οι βασικές αρχές του ballet d’action, από τον Jean Georges Noverre. Έτσι οι παραστάσεις άρχισαν να θυμίζουν θεατρικά έργα, με τους χορευτές να ερμηνεύουν ρόλους παρουσιάζοντας μία ιστορία (συνήθως από την μυθολογία), με μουσική συνοδεία και σκηνικά.

Ακολούθησε η «Ρομαντική περίοδος» του μπαλέτου, κατά την οποία διέπρεψαν κυρίως γυναίκες χορεύτριες (prima ballerina), ενώ οι άντρες αναλάμβαναν «βοηθητικό» ρόλο. Τα μυθολογικά θέματα αντικαταστάθηκαν από ιστορίες αγάπης και παραμύθια, ενώ οι χορευτές άρχισαν να χορεύουν για πρώτη φορά sur les pointes (στις μύτες). Εκείνη την περίοδο εμφανίστηκαν και οι πρώτες tutu (κοντές φούστες από τούλι) που ελευθέρωναν ολόκληρα τα πόδια.

Μετά το 1850 το μπαλέτο άρχισε να φθίνει με τα κοστούμια και τις χορογραφίες να έχουν γίνει στερεότυπα και αδιάφορα.

Η αναγέννηση του μπαλέτου ξεκίνησε στην Ρωσία 25 χρόνια αργότερα με την παραγωγή αθάνατων θεατρικών παραστάσεων, όπως «Η Λίμνη των Κύκνων» και «ο Καρυοθραύστης» και την εμφάνιση καινούριων ταλέντων. Σύντομα, το μπαλέτο εξαπλώθηκε στην Αγγλία και στην Αμερική και σε άλλες χώρες, όπου εξελίχθηκε περαιτέρω, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι 8 γνωστές σχολές ή μέθοδοι τεχνικής του μπαλέτου.

http://www.pro-dance.gr/dances/ballet-modern-contemporary-jazz-tap-irish/ballet-dance/history-of-the-ballet

Η ιστορία του σύγχρονου χορού

Η ιστορία του σύγχρονου χορού ξεκίνησε στην Αμερική στα τέλη του 1920 ως μία μορφή αντίδρασης στις αυστηρές δομές του μπαλέτου.

Η γυναίκα που έθεσε τα θεμέλια του σύγχρονου χορού θεωρείται από πολλούς ότι ήταν η Isadora Duncan. Η Duncan απέρριψε τους κανόνες που επέβαλλε το μπαλέτο στην τεχνική εκτέλεση των βημάτων, στην ενδυμασία και στο στήσιμο των χορευτών, θεωρώντας ότι έρχονταν σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση. Έχοντας αρκετούς υποστηρικτές, ίδρυσε την δική της σχολή χορού στην οποία δίδασκε η ίδια ενθαρρύνοντας τους μαθητές της να χρησιμοποιούν τον χορό ως μέσο έκφρασης και ελευθερίας.

Το μπαλέτο του 19ου αιώνα είχε αρχίσει να χάνει την προηγούμενη λάμψη του, έτσι πολλές χορεύτριες ακολούθησαν τα βήματα της Isadora απορρίπτοντας το κλασσικό μπαλέτο και υιοθετώντας τον σύγχρονο χορό. Μερικές από τις πιο σημαντικές χορεύτριες που επηρέασαν την εξέλιξη του σύγχρονου ήταν η Helen Tamiris, και η Martha Graham.

Η Helen Tamiris υπήρξε χορεύτρια του Metropolitan Opera Ballet, αλλά στράφηκε στον σύγχρονο όταν γνώρισε την μέθοδο της Duncan. Η ίδια πίστευε ότι κάθε χορευτής πρέπει να χρησιμοποιεί τα δικά του εκφραστικά μέσα στον χορό και γι’ αυτό δεν ανέπτυξε κάποιο προσωπικό στιλ ή τεχνική.

Η Martha Graham η οποία δημιούργησε την δική της γλώσσα σώματος για να εκφράσει το πάθος, την οργή και την ανθρώπινη ευτυχία. Στήριξε τον χορό της στις φυσικές κινήσεις του σώματος, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην σύσπαση και την χαλάρωση των μυών, με αποτέλεσμα οι κινήσεις της να είναι κοφτές και δυναμικές.

Από το 1980 και μετά ο σύγχρονος χορός δέχτηκε επιρροές από την κουλτούρα της Λατινικής Αμερικής και της Ευρώπης και εξελίχθηκε σε θεατρικό στιλ που επηρέασε και άλλα είδη χορού, όπως το μπαλέτο και τους ballroom χορούς.

http://www.pro-dance.gr/dances/ballet-modern-contemporary-jazz-tap-irish/contemporary-dance/history-of-contemporary-dance

«Δεν μ’ ενδιαφέρει πώς κινούνται, αλλά τι τους συγκινεί», είχε πει κάποτε για τους χορευτές της η θρυλική χορογράφος Πίνα Μπάους.

Τη φιλοσοφία της φαίνεται να ενστερνίζεται πλήρως η ομάδα σύγχρονου χορού Battery Dance Company (BDC), που προσγειώνεται αυτές τις μέρες στην Αθήνα μ’ ένα μοναδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για εφήβους στις «βαλίτσες» της. Το «Dancing to connect». Ενα δεκαήμερο πρότζεκτ στο οποίο καλούνται 100 μαθητές από δημόσια σχολεία της Αττικής να εκπαιδευτούν δίπλα σε καταξιωμένους χορευτές, ώστε να παρουσιάσουν οι ίδιοι τις δικές του πρωτότυπες χορογραφίες στην ομώνυμη παράσταση που θα φιλοξενηθεί στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών την Τετάρτη 13 Μαρτίου.

Μαθήματα αυτοπεποίθησης

«Αυτό το συναρπαστικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης επιδιώκει να ενδυναμώσει τη δημιουργικότητα και την αυτοπεποίθησή τους, διδάσκοντάς τους παράλληλα μαθήματα ανεκτικότητας, κατανόησης και σεβασμού για τη διαφορετικότητα, καθώς τα παιδιά καλούνται να συνεργαστούν με ανθρώπους από ετερόκλητα πολιτισμικά περιβάλλοντα», δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου ο Ντάνιελ Σμιθ, πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα. Η πρωτοβουλία τελεί υπό την αιγίδα της πρεσβείας, σε συνεργασία με τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση και τον Οργανισμό Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΟΠΑΝΔΑ) του Δήμου Αθηναίων.[…]

Η Battery Dance Company, με έδρα τη Νέα Υόρκη, έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 100 παραγωγές παγκοσμίως, ενώ διοργανώνει σταθερά το μακροβιότερο φεστιβάλ χορού στην αμερικανική μητρόπολη (το τελευταίο, μάλιστα, υπό τον ευρηματικό τίτλο «Ινδικός χορός, μέσω Bollywood, από τη Ρωσία, κοντά στη Wall Street», συγκέντρωσε 10.000 άτομα). Ομως, κυρίως, η ομάδα του Τζόναθαν Χολάντερ δραστηριοποιείται έντονα σε θέματα εκπαίδευσης, απευθύνοντας προγράμματα σε κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν συχνά πρόσβαση σε καλλιτεχνικά σεμινάρια. Σκοπός των προγραμμάτων είναι πάντοτε η αφύπνιση της δημιουργικότητας και η γεφύρωση των πολιτισμών μέσα από τη στενή συνεργασία για ένα κοινό αποτέλεσμα.

Συγκεκριμένα, το πρότζεκτ «Dancing to connect» ξεκίνησε το 2006 από την Γκάνα, τις Φιλιππίνες και τη Δανία και έχει περιοδεύσει σε περισσότερες από 30 χώρες. Τώρα η Ελλάδα παίρνει τη σκυτάλη από τη Ρουμανία και την Ουγγαρία, στο πλαίσιο της πανευρωπαϊκής περιοδείας της BDC.

Πέντε χορευτές της θα συνεργαστούν με πέντε Ελληνες ομοτέχνους τους και ανά δυάδες θα επισκεφθούν πέντε σχολεία της πόλης (το 9ο Γυμνάσιο Αχαρνών, το 20ό Γυμνάσιο Αθηνών, το 46ο Λύκειο Αθηνών, το 2ο Πειραματικό Λύκειο Αθηνών και το 3ο ΕΠΑΛ Πειραιά). Εκεί από τις 5 έως τις 13 Μαρτίου θα δουλέψουν σε εντατικά εργαστήρια με 20 παιδιά από κάθε σχολείο. Θα συζητήσουν μαζί τους για τις ανησυχίες τους, ώστε να προκύψουν από τους ίδιους τους μαθητές οι θεματικές. Επειτα οι χορευτές θα τους βοηθήσουν να δημιουργήσουν το κινητικό υλικό τους και να συνθέσουν χορογραφίες 5-8 λεπτών, που θα παρουσιάσουν διαδοχικά στην παράσταση της 13ης Μαρτίου […]

Δικαίωμα στη ποιότητα

Στο πρόγραμμα θα συμμετάσχουν παιδιά από διαφορετικά σχολεία, παιδιά διαφορετικών αφετηριών, διαφορετικών οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων, τα οποία θα κληθούν να συνεργαστούν. Μέσα από τέτοια προγράμματα έχει αποδειχθεί ότι χτίζουμε πολίτες που διεκδικούν το δικαίωμα στην τέχνη και στην ποιότητα ζωής», σημείωσε η διευθύντρια επικοινωνίας και μάρκετινγκ της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, Αφροδίτη Παναγιωτάκου.

Ποιο είναι το κριτήριο συμμετοχής των παιδιών; Ένα και μόνο: το ενδιαφέρον τους. Στο «Dancing to connect» δεν έχει καμία σημασία η προηγούμενη ενασχόληση των παιδιών με το χορό, ή το «ταλέντο» τους. Εδώ σκοπός είναι η έκφραση. «Αυτό το εκπαιδευτικό πρόγραμμα φιλοδοξεί να βάλει το χορό μέσα στο σχολείο, στις σχολικές αίθουσες, κάτι που ενδεχομένως λείπει. Δεν αποσκοπεί να αντικαταστήσει τη σχολική διαδικασία, αλλά αντιθέτως να τη συμπληρώσει», δήλωσε σχετικά η Μυρτώ Λάβδα, υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Στέγης, ενώ η Νέλλη Παπαχελά, πρόεδρος του ΟΠΑΝΔΑ, τόνισε: «Θέλουμε να προαγάγουμε την ανεκτικότητα και τη συνεργασία ως αντίδοτο στο θυμό και στη βία.»

Ελευθεροτυπία, 01-03-2013
http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=347258

 Η φωτογραφία από τη διεύθυνση: http://goo.gl/50bCTK

Πώς γεννιέται μια ιδέα; Η ιδέα μιας ταινίας;

Εκείνος που θα πει ότι η ιδέα τού γεννήθηκε καθώς κοίταζε ένα δέντρο, θα ‘χει πει μια αλήθεια κι ένα ψέμα.

Αλήθεια στο βαθμό που σ’ έναν περίπατο σταμάτησε να κοιτάξει το δέντρο, χωρίς συγκεκριμένη αιτία, και τίποτα δεν έμοιαζε να υποβάλει τίποτα. Ούτε το σχήμα του δέντρου ούτε το χρώμα ούτε η παλιά πληγή στον κορμό οδηγούσαν σε μια ιδέα.

Ψέμα στο βαθμό που τη στιγμή που σταμάτησε να κοιτάξει το δέντρο, από μια διεργασία υπόγεια, ημερών, μηνών ή χρόνων, που γινόταν μυστικά μέσα του, μια φράση ακουσμένη τυχαία στο δρόμο πριν καιρό ή διαβασμένη σε βιβλίο, μια ασήμαντη είδηση στις εφημερίδες, μια εικόνα ναρκωμένη ή κοιμισμένη στο βάθος της αποθήκης εικόνων που έχει ο καθένας, ανασύρθηκε ξαφνικά, μεταμορφωμένη, εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή. Η στιγμή έγινε έτσι απροσδόκητα προνομιακή συνάντηση με το ανείπωτο.

Το δέντρο δεν είχε παίξει κανένα ρόλο. Ήταν αθώο.

Μ’ αυτή την έννοια, μεταξύ αλήθειας και ψέματος, θα μπορούσα να πω ότι η ιδέα του γάμου στο ποτάμι στο «Μετέωρο βήμα του πελαργού» γεννήθηκε στο λεωφορείο που με πήγαινε από το Μπρόντγουαιη στο Μπρονξ, την ώρα ακριβώς που περνούσαμε το Χάρλεμ, εκείνη την παράξενη άνοιξη του ’89.

Όμως τι ανασύρθηκε μετασχηματισμένο και σχεδόν αγνώριστο από τη λήθη και τις επαναλήψεις; Και γιατί;

Ένα διάβασμα ίσως σε μια εφημερίδα του ’58.

Το διάβασμα θα μπορούσε να ήταν η ιστορία της ταφής ενός βοσκού, σ’ ένα μικρό νησάκι, μερικές δεκάδες μέτρα από την ακτή της Κρήτης, στο πίσω μέρος της, προς το Λιβυκό πέλαγος.

Χειμώνας, άγρια θάλασσα, βάρκα να μην περνάει, κι ένας νεκρός βοσκός που περιμένει να ταφεί.

Ειδοποιείται με σήματα ο παπάς του κοντινότερου χωριού στην Κρήτη. Έρχεται, ανεβαίνει σ’ ένα βράχο με τα ράσα ν’ ανεμίζουν στον αέρα, φωνάζει τη λειτουργία στο πέλαγος κι οι βοσκοί απέναντι στο μικρό νησί θάβουν τον νεκρό.

Ήταν όμως αυτό; Ή κάτι άλλο;

Ποιος συνειρμός ολοκληρωνόταν αθόρυβα αλλά αποφασιστικά εκείνη τη στιγμή, ώστε να διακόψει αυτό που έβλεπα απ’ το τζάμι του λεωφορείου (Χάρλεμ, στον ήλιο του απογεύματος, μαγικό και φοβερό μαζί) και να παρεμβληθεί (όπως παρεμβάλλεται άλλο κανάλι, ξαφνικά, στην τηλεόραση από μετατόπιση του σήματος) η φανταστική εικόνα ενός ποταμού-συνόρου ανάμεσα σε δύο χώρες, με τη λευκή φιγούρα της νύφης στη μια όχθη και του γαμπρού στην άλλη;

Η περίοδος που προηγείται του γραψίματος ενός σεναρίου είναι μια περίοδος υγρασίας, με παράξενες μεταβλητές, φαινομενικά αδικαιολόγητες ευαισθητοποιήσεις. Εναλλαγές αφηρημάδας και ετοιμότητας. Είναι μια περίοδος διπλής ζωής. Το θορυβώδες μέρος του εαυτού σου ζει την καθημερινότητα όπως πάντα, ενώ το αθόρυβο πλέκει μυστικά, με υλικά αόρατα, αυτό που κάποτε ωριμάζοντας θα βγει στην επιφάνεια, σε ώρα ανύποπτη, διασχίζοντας με καταπληκτική ευκολία όλα τα φίλτρα της καθημερινότητας.

Εκείνος που θα πει ότι η ιδέα μιας ταινίας τού γεννήθηκε καθώς κοίταζε ένα δέντρο, λέει αλήθεια.

Πέτρος Μάρκαρης,
Ημερολόγιο μιας αιωνιότητας

1. Αισθηματική- δραματική, 118’, Μ. Βρετανία- Ιταλία 2013

Του Κάρλο Καρλέι 

Με τους Χέιλι Στέινφελντ, Ντάγκλας Μπουθ, Πολ Τζαμάτι, Ντέμιαν Λιούις, Στέλαν Σκάρσγκαρντ, Νατάσα Μακέλον

Μοντέγοι και Καπουλέτοι, οι πιο ισχυρές φατρίες ευγενών στη Βερόνα του 16ου αιώνα, μισούνται θανάσιμα εδώ και αιώνες εξαιτίας μιας παλιάς βεντέτας που κανείς πλέον δεν θυμάται πως ξεκίνησε. Απηυδισμένος ο πρίγκιπας Εσκάλους, ανακοινώνει διάταγμα σύμφωνα με το οποίο θα τιμωρείται με θάνατο όποιο μέλος της μιας ή της άλλης οικογένειας, τολμήσει να ξανανοίξει τον κύκλο του αίματος. Εν τω μεταξύ στο αρχοντικό του Καπουλέτου, πραγματοποιείται γιορτή ώστε να γνωρίσει ο κόμης Πάρης την όμορφη Ιουλιέτα, τη θυγατέρα του οικοδεσπότη, από τον οποίο έχει ζητήσει το χέρι της. Στο μασκέ χορό θα παρεισφρήσει κρυφά ο Ρωμαίος Μοντέγος που είναι ερωτευμένος με τη Ροζαλίνα, ανιψιά του Καπουλέτου αλλά όταν αντικρίζει την Ιουλιέτα χάνει το… φως του! Με θράσος που μόνο ένας τρελός ή ερωτευμένος διαθέτει, χορεύει μαζί της, την φιλάει και το πρωί κρύβεται κάτω από το μπαλκόνι της για να κρυφακούσει την ερωτική εξομολόγηση της. Τα υπόλοιπα είναι εκτός από γνωστά και ο δραματικός επίλογος της πιο μεγάλης ερωτικής ιστορίας που γράφτηκε ποτέ.

Από τα πρώτα και πιο διάσημα έργα του Σαίξπηρ γραμμένο στα 1595, το απόλυτο love story «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», έχει μεταφερθεί άπειρες φορές στο θέατρο, στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση. Ξεχωρίζει φυσικά η εκδοχή του Φράνκο Τζεφιρέλι (1968) καθώς και η αποδόμηση του έργου που έκανε με μια γκανγκστερική ροκ οπερετική ματιά ο Μπαζ Λούρμαν (1996) με τον Ντι Κάπριο να κάνει… όργια ως Ρωμαίος, ενώ ακόμη και στα καθ’ ημάς δόθηκε ο απαραίτητος κιτς τραγέλαφος («Η νεράιδα και το παλικάρι» του Ντίνου Δημόπουλου) με το εθνικό ζευγάρι Βουγιουκλάκη- Παπαμιχαήλ να προκαλεί άθελα του γέλια στη κρητική βεντέτα των Βροντάκηδων και Φουρτουνάκηδων! Εδώ ο άγνωστος στο ελληνικό κοινό Κάρλο Καρλέι (η μεγαλύτερη σκηνοθετική στιγμή του το τηλεοπτικό θρησκευτικό δράμα «Padre Pio» του 2000 ενώ ήταν στους συνσεναριογράφους της επικής «Τελευταίας λεγεώνας» του 2007 με τους Κόλιν Φερθ και Μπεν Κίνγκσλεϊ), αναθέτει στο βραβευμένο με όσκαρ Τζούλιαν Φέλοους τη διασκευή του σαιξπηρικού κειμένου.

Παρότι ο Φέλοους – εκ των δημιουργών του τηλεοπτικού «Ο πύργος του Ντάουντον» και του κομψοτεχνήματος του Αλτμαν «Έγκλημα στο Γκόσφορντ παρκ» – δεν ακολουθεί το έμμετρο στίχο του Σαίξπηρ, διατηρεί μια ποιητικότητα αρκετά συμβατή και πιστή με το πνεύμα του έργου, προσφέροντας μια ικανοποιητική πλατφόρμα παρακολούθησης του φιλμ. Ενός φιλμ που απευθύνεται πρωτίστως στο νεανικό κοινό των multiplex, αναλαμβάνοντας ένα ρόλο ψυχαγωγικό και εκπαιδευτικό μαζί για τους νεαρούς θεατές. Υπό αυτή την σκοπιά η ταινία του Καρλέι έχει κάποιο νόημα. Ο έμπειρος σινεφίλ όμως και κυρίως αυτός που έχει χορτάσει από την ποιητική πληρότητα του Τζεφιρέλι ή τη δαιμονιώδη κάμερα του Λούρμαν, θα μείνει αδιάφορος.  Χωρίς σκηνοθετικές εκπλήξεις, με ένα πρωταγωνιστικό ζευγάρι άφθαρτο αλλά και άγευστο μαζί, με μια κινηματογράφηση που ποντάρει στα δυνατά κομμάτια του αρχετυπικού έρωτα, τούτη η σαιξπηρική διασκευή δεν έχει και πολλά να μας πει. Κρατάμε την υποκριτική αξία του Πολ Τζαμάτι (στο ρόλο του πάτερ Λαυρέντιου), τα υπέροχα τοπία της Βερόνα και της Μάντοβα, την αίσθηση μιας θεαματικής παραγωγής με έμφαση στην καλλιτεχνική διεύθυνση και φυσικά το μαγικό φίλτρο του καταδικασμένου έρωτα που δεν ξεθωριάζει ποτέ.

Κωνσταντίνος Καϊμάκης,
http://screeneye.net/romeos-ke-ioulietaromeo-juliet/

Ο πολυσυζητημένος κινέζος εικαστικός και ακτιβιστής που ετοιμάζεται να παρουσιάσει την πρώτη έκθεσή του στην Ελλάδα και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μιλάει στο BHMAgazino για το αμφιλεγόμενο έργο του

[…] Η ανεκτική Ελλάδα που αγάπησε ο Ai Weiwei

Ο ίδιος τουλάχιστον είναι συνεπαρμένος από την Ελλάδα και τον τελευταίο καιρό την επισκέπτεται συχνά. […] Η παρουσία του στη Λέσβο και στην Ειδομένη, όπου έσπευσε προκειμένου να βρεθεί στο πλευρό των προσφύγων, ήταν πιο ηχηρή, δεν διέφυγε της προσοχής κανενός. Φωτογραφήθηκε μαζί τους, υποσχέθηκε ένα μνημείο, έστησε ένα workshop, έφερε ένα πιάνο στον καταυλισμό για να παίξουν πρόσφυγες που το επιθυμούσαν όσο περίμεναν να περάσουν τα σύνορα. Είναι πάντα αεικίνητος, αλλά και επί ελληνικού εδάφους δεν είχε ησυχία. Πανταχού παρών, μαζί με το συνεργείο του αποτύπωσαν την κατάσταση των προσφύγων, μίλησαν μαζί τους, «ακόμη και με ανθρώπους που αναλαμβάνουν να θάψουν όσους πρόσφυγες χάσουν τη ζωή τους στο ταξίδι για μια καλύτερη ζωή». […]

Το μήνυμα είναι το μέσο

Η απόφασή του να ταξιδέψει στη Λέσβο και στην Ειδομένη απέσπασε αρκετά ειρωνικά σχόλια και μπόλικη δυσπιστία. Πολύς κόσμος, στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα που τον μάθαμε καλύτερα πρόσφατα, ξεχνάει το σημαντικό ιστορικό του, τον ακτιβισμό του που είναι συνυφασμένος με το αμιγώς δημιουργικό έργο του, και αντ’ αυτού βλέπει τα φλας που αστράφτουν, τις selfies με τους πρόσφυγες, εν ολίγοις το «σταριλίκι» του ακτιβιστή καλλιτέχνη, ο οποίος είναι πέρα από κάθε αμφιβολία γνωστός σε κάθε σημείο του πλανήτη. Μα, ο Ai Weiwei είναι σταρ, δεν χρειάζεται συζήτηση επ’ αυτού, χαρακτηρισμός που μάλλον τον αφήνει αδιάφορο, αν και κρίνοντας από τις συνθήκες υπό τις οποίες έγινε η παρούσα συνέντευξη, ενίοτε κάνει χρήση της δύναμης και της εξουσίας που του εξασφαλίζει η προνομιούχα θέση του. «Είμαι ένας καλλιτέχνης που τυχαίνει να είναι σημαντικός. Όμως, είτε ως καλλιτέχνης είτε ως ακτιβιστής, για εμένα το μήνυμα είναι το πιο σημαντικό πράγμα. Με το μήνυμα έρχονται η γλώσσα και η έκφραση, η επικοινωνία. Ορισμένες φορές, όταν φύγει από εμένα, φτάνει στους ανθρώπους και πιστεύω ότι πρόκειται για ένα θαύμα» θα πει. Τα φαινόμενα, λοιπόν, κάποιες φορές απατούν. Η παρουσία του σε Λέσβο και Ειδομένη δεν ήταν μια κίνηση εντυπωσιασμού σε αρμονία με τη μόδα της εποχής, να περνούν δηλαδή διάσημες προσωπικότητες από τους χώρους υποδοχής προσφύγων, αλλά μια δράση απόλυτα συνεπής από την πλευρά του καλλιτέχνη που έφερε, για παράδειγμα, στο φως την τραγωδία της επαρχίας του Σετσουάν, όπου το 2008 ο φονικός σεισμός των 8 ρίχτερ σκότωσε σχεδόν 70.000 ανθρώπους, ανάμεσά τους και πολλά παιδιά. Έπειτα από ενδελεχή έρευνα και με τη βοήθεια ακτιβιστών, ο Ai Weiwei ανάρτησε online τη λίστα με τα 5.212 ονόματα των παιδιών που κανείς κυβερνητικός παράγοντας δεν αναλάμβανε την ευθύνη να αναγνωρίσει ως θύματα. Ο εικαστικός Ai Weiwei ανέκαθεν πίστευε ότι η τέχνη, ή τουλάχιστον η καλή τέχνη, δημιουργείται βάσει των αρχών ενός μανιφέστου. «Το δικό μου μανιφέστο, αν μπορώ να πω ότι έχω ένα, είναι να αναγνωρίζω την ανθρώπινη κατάσταση και να καταλήγω σε μια προσωπική ερμηνεία της. Δεν αλλάζει με τον χρόνο, είναι πάντα σταθερό. Δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς, ο χρόνος που έχουμε επάνω στη Γη είναι πολύ περιορισμένος».

Ο Ai Weiwei και ο μικρός Αϊλάν

Ωστόσο, ενδέχεται πάνω στη βιασύνη να τον αξιοποιήσει κανείς αυτόν τον χρόνο να πέφτει σε ατοπήματα, να το παρατραβάει, ενδεχομένως και να κάνει λάθη. «Δεν φαντάζομαι πράγματα. Ενεργώ αυτοστιγμεί. Δεν έχω φαντασία, δεν έχω καλή μνήμη» έχει δηλώσει. Χωρίς να μπορεί κανείς να αμφισβητήσει το ειλικρινές ενδιαφέρον του για το δράμα των προσφύγων – στο κάτω κάτω, μεταξύ άλλων, ακύρωσε μια έκθεσή του στη Δανία ως διαμαρτυρία για την επίμαχη απόφαση της κυβέρνησης να κατάσχει τα χρήματα και τα τιμαλφή τους -, η αναπαράσταση της φωτογραφίας του τρίχρονου Αϊλάν Κούρντι έτσι όπως τον ξέβρασε πνιγμένο η θάλασσα στο Μπόντρουμ της Τουρκίας τον περασμένο Σεπτέμβριο, με τον κινέζο εικαστικό στη θέση του, με το πρόσωπο θαμμένο στην άμμο, ήταν για πολλούς μια αμήχανη, μια ατυχής στιγμή στην καριέρα του. Η ζωή αποδεικνύεται πιο φοβερή από την τέχνη και οποιοδήποτε βιαστικό σχόλιο επάνω στην τραγική μοίρα ενός παιδιού, έστω αρθρωμένο με τις καλύτερες προθέσεις, μοιάζει με κακόγουστη φάρσα, στην καλύτερη περίπτωση. «Eγωκεντρικό τέχνασμα», «έχει το σύνδρομο του Μεσσία», «είναι εξαρτημένος από τη διασημότητα» συνόψισε την κριτική απέναντί του ο Τζόναθαν Τζόουνς στην εφημερίδα «The Guardian» και ήταν πολλοί εκείνοι που κούνησαν καταφατικά το κεφάλι. Και έπειτα έδωσε τη χαριστική βολή: «Αυτή η φωτογραφία είναι κακή τέχνη». Από καλλιτεχνικής απόψεως αλλά και όσον αφορά το αποτέλεσμα της ακτιβιστικής δράσης του, η δουλειά του Ai Weiwei είναι πολύ πιο δυνατή όταν δεν βρίσκεται και ο ίδιος μέσα στο κάδρο της ή τουλάχιστον όταν δεν το μονοπωλεί με τόσο απόλυτο τρόπο (βλέπε περίπτωση Σετσουάν). Έπειτα, αν δεν σε έχει ευαισθητοποιήσει η αδιανόητη αληθινή εικόνα, η φωτογραφία, την οποία μάλιστα είδαν διαδικτυακά είκοσι εκατομμύρια άνθρωποι μέσα σε μόλις 12 ώρες, τότε μάλλον ούτε και η τέχνη θα το καταφέρει, όσο αγαστές και αν είναι οι προθέσεις του δημιουργού της. Σωστά;

Αυτή βεβαίως δεν είναι η άποψη του Ai Weiwei. «Το έργο ενός καλλιτέχνη δεν μπορεί να εκτιμηθεί βάσει των κοινών ή καθημερινών ηθικών περιορισμών. Το αντίθετο, συχνά είναι ενάντια σε τέτοιου είδους επιφανειακές ηθικές κρίσεις. Ένα έργο τέχνης μπορεί να θεωρείται άξιο λόγου όταν θέτει σε δοκιμασία τέτοια θέματα. Αλλιώς, μιλάμε για ένα μέτριο έργο τέχνης. Για μένα, αυτή η κίνηση ήταν μια πολύ απλή πράξη και μεταφέρει το μήνυμα που θα έπρεπε να μεταφέρει και τίποτε περισσότερο. Όποιοι αισθάνθηκαν προσβεβλημένοι από την πράξη μου θα πρέπει να ρωτήσουν τον εαυτό τους τι δεν πηγαίνει καλά με το δικό τους σύστημα αξιών, πώς μπορούν να το χρησιμοποιούν ή να το απονεκρώνουν προκειμένου να δικαιολογούν ή να προστατεύουν τη δική τους συμπεριφορά, να αγνοούν δηλαδή το γεγονός ότι δύο παιδιά πεθαίνουν στην ίδια θάλασσα κάθε ημέρα. Ο Τύπος έκανε τον Αϊλάν σύμβολο της τραγωδίας, όμως συχνά το σύμβολο είναι λιγότερο τραγικό από την πραγματικότητα. Η πραγματική τραγωδία είναι η απάνθρωπη ανοχή για χάρη της διατήρησης και προστασίας του status quo». […]

Μαριλένα Αστραπέλλου,
Το Βήμα, 16/05/2016

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Καταιγισμός ιδεών:«Πρόσφυγες είναι όλοι αυτοί που…». Συμπληρώνουν όλοι γραπτώς τη φράση πάνω σε ένα χαρτόνι.

Κινητικό (με συνοδευτική μουσική)

1. Περπατώ ελεύθερα χωρίς να ακουμπώ  κανέναν.
2. Περπατώ με κάποιον ρυθμό: αργά, γρήγορα, πολύ γρήγορα.
3. Περπατώ με κάποιον στόχο: Προσδιορίζω νοερά κάποιον από την ομάδα ως εχθρό μου και περπατώ, προσπαθώντας να τον αποφύγω. Επιδιώκω να μην είναι φανερό ποιον θέλω να αποφύγω.
4. α) Περπατώ υπό δίωξη: Περπατώ με γρήγορο βηματισμό-σταματώ ξαφνικά με το «Στοπ» του εμψυχωτή-παγώνω σε μια στάση άμυνας.
   β) Περπατώ υπό δίωξη: Περπατώ με αργό, βαρύ βηματισμό από την κούραση – σταματώ σε αργή κίνηση – με το «Στοπ» του εμψυχωτή παγώνω σε μια στάση άμυνας. Ακολουθεί αμέσως η επόμενη δραστηριότητα.

Η φυγή: Παρακολούθηση σκέψης  (με συνοδευτική μουσική)
Οι συμμετέχοντες καλούνται να κλείσουν τα μάτια για δύο λεπτά και να μπουν νοερά, με το μαγικό «Αν»,  στον ρόλο του πρόσφυγα τη στιγμή που εγκαταλείπει το σπίτι του. Όταν ανοίγουν τα μάτια, ρίχνουν το τελευταίο βλέμμα στο σπίτι που εγκαταλείπουν και εκφράζουν μεγαλόφωνα  τις σκέψεις τους με μία φράση.

Αφήγηση
Σύντομη ιστορική αναδρομή από τον εμψυχωτή για τα γεγονότα που οδήγησαν στη Μικρασιατική καταστροφή, στην προσφυγιά και στην ανταλλαγή των πληθυσμών.

Η προσφυγιά: Ακίνητες εικόνες ή σκηνές
Οι συμμετέχοντες δουλεύουν χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες. Κάθε ομάδα μελετάει μία σχετική ιστορική πηγή και ετοιμάζει μια ακίνητη εικόνα ή μια σκηνή (με κίνηση και λόγο) από την ιστορία των προσφύγων με τα παρακάτω θέματα:

Διδώ Σωτηρίου
1. Αναμνήσεις από την ειρηνική ζωή των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

«Αν υπάρχει αυτό που λένε παράδεισος, το χωριό μου ο Κιρκιντζές, ήταν ένα δείγμα του. Κοντά στο Θεό ζούσαμε, ψηλά, ανάμεσα σε κατάφυτα βουνά και ξαγναντεύαμε ολόκληρο τον καρπερό κάμπο της Έφεσος, που ήτανε δικός μας ίσαμε τη θάλασσα, όλο συκομπαχτσέδες και λιόδεντρα, καπνά, μπαμπάκια, στάρια, καλαμπόκια και σουσάμια…

Έτσι και ζύγωνε ο Οχτώβρης, με το μεγάλο πανηγύρι του Αι-Δημητριού, όλοι γυρίζαν στο χωριό από τα εξοχικά τους. Οι Κιρκιντζιώτισσες πιάνανε τα ασβεστώματα και τα καθαρίσματα. Του Αι-Δημητριού γίνονταν όλοι οι γάμοι. Δεκαπέντε με είκοσι ζευγάρια περιμένανε αράδα για τα στεφανώματα. …Όλη τη μέρα και τη νύχτα λαλούσανε στις εξοχές τα βιολιά, τα ούτια, τα σάζια, και τα ντουμπελέκια. Κάτω από τα δέντρα στήνονταν χοροί, καρσιλαμάδες, χασάπικοι, ζεΐμπέκικοι… Θέλεις η θέρμη της Ανατολής , θέλεις η καρπερή γη μας έσπρωχνε στο τραγούδι. Με το τραγούδι ξυπνούσαμε με το τραγούδι βαδίζαμε σε χαρές ή σε λύπες… Δε γινόταν δουλειά χωρίς τραγούδι. Το μάζωμα της ελιάς, τα ξεβοτανίσματα, τα καπνά, η σταφίδα, το σύκο. Κάμποι και βουνά αντηχούσανε από τα τραγούδια μας».

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα, απόσπασμα

2.Το ταξίδι

Στο δρόμο κοντέψαμε να πνιγούμε. Ήταν μικρό το πλοίο κι είχε κόσμο πολύ μέσα. Μια τριγυρνούσε από δω και μια από κει. Προσευχές , πράματα…. Μας έφεραν εδώ και είχε μια λιακάδα εκείνη τη μέρα. Aνασάναμε. Αφού κατέβαινε ο κόσμος και φιλούσε το χώμα.

Η Καλαμαριά στο Μεσοπόλεμο (1920-1940) Πρόσφυγες. Δημιουργώντας τη νέα πατρίδα. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού

Διδώ Σωτηρίου
3. Η υποδοχή από τους ντόπιους

Μόλις ξεμπαρκάραμε στη Σαλονίκη ένας ναύτης μας έδειξε και είπε: – Νά, μας ήρθαν και εδώ οι πρώτοι πρόσφυγες.

Μια γριά στάθηκε μπροστά μας με τα χέρια στη μέση:

-Ελόγου σας, το λοιπόν, είστε οι πρόσφυγκοι; Και τι κοπιάσατε στα μέρη μας; Πού είναι τα παιδιά μας; Γιατί φορτώσατε την αφεντιά σας στα βαπόρια κι αφήσανε οπίσω τους φαντάρους;

Μια μικρή ξέφυγε από χέρι της μάνας της κι ήρθε κοντά μου:

-Δε φοράτε σαλβάρια και φερετζέδες, με ρώτησε καθώς εξέταζε το καλοραμμένο φουστάνι μου.

-Δεν είμαστε εμείς Τουρκάλες, της απάντησα.

-Πώς δεν είστε, είστε πρόσφυγες, πρόσφυγες, κακοί άνθρωποι!

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα, απόσπασμα

 4. Το απολυμαντήριο

α) Βγήκαμε εδώ που είναι σήμερα η πλαζ που λέγεται Απολυμαντήριο. Είχανε εγκαταστήσει δύο μεγάλες παράγκες. Στη μία ήτανε λουτρό και στην άλλη ήταν εγκαταστημένη μια μηχανή απολυμαντική, όπου απολυμαίνανε τα ρούχα των προσφύγων και τα λοιπά. Εκεί παίρνανε τον κόσμο για απολύμανση και τους κόβανε τα μαλλιά, γυναίκες και άντρες… Τι να κάνει ο μπαμπάς μου. Κάτι λεφτουδάκια που είχε τάισε εκεί έναν, του λέει: «Βάστα αυτά και μη μας κάνετε κλίβανο, ούτε να μας κόψετε τα μαλλιά». Μας πήραν τα χρήματα και μας άφησαν.  

β) Δεν το πιστεύεις. Άλλος γυναίκα, άλλος άντρας, άλλος κουτσός, άλλος στραβός.  Γυμνοί όλοι. Τι να φυλάξεις… Τι να σκεπάσεις… Και μεις να κλαίμε… να κλαίμε…

-Δεν έβγαλες τα ρούχα σου! Νά ξύλο…Τα ρούχα σου!

Η Καλαμαριά στο Μεσοπόλεμο (1920-1940) Πρόσφυγες. Δημιουργώντας τη νέα πατρίδα. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού

Διδώ Σωτηρίου

Το πρώτο βράδυ ήμασταν ακόμη ζαλισμένοι, τρομαγμένοι. Τέσσερις οικογένειες  ήμασταν σε ένα σπίτι. Τόσα άτομα σε ένα σπίτι πού ακούστηκε. Όμως η κούραση ήταν μεγάλη μετά από τις τόσες ταλαιπωρίες και τις περιπέτειες. Αφήσαμε τα σώματά μας να πέσουνε βαριά στο πάτωμα και ανασάναμε βαθιά. Και τότε άρχισαν οι σκέψεις να μας βασανίζουν…  Ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι βρεθήκαμε ξαφνικά έξω από τον τόπο μας. Παρατήσαμε σκοτωμένα παιδιά και γονιούς άταφους. Παρατήσαμε περιουσίες,  τον καρπό στα δέντρα και στα χωράφια , το φαΐ στη φουφού, τη σοδειά στην αποθήκη, το κομπόδεμα στο συρτάρι, τις εικόνες των προγόνων μας στους τοίχους. Και βαλθήκαμε να τρέχουμε,  να φεύγουμε κυνηγημένοι απ’ το τούρκικο μαχαίρι. Αρπάξαμε βάρκες, σχεδίες και καράβια και περάσαμε τη θάλασσα για να φτάσουμε εδώ. Κοιμηθήκαμε νοικοκυραίοι στον τόπο μας και ξυπνήσαμε φυγάδες, άποροι, αλήτες και ζητιάνοι στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι με μια ταμπέλα κρεμασμένη στο στήθος: «Πρόσφυγες». Πού να ακουμπήσουμε; Τι  να ξεχάσουμε; Τι να πράξουμε; Πώς να ζήσουμε; Σκέψεις, ατέλειωτες σκέψεις…  

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα, απόσπασμα σε διασκευή

Ζούσαμε, λοιπόν, τέσσερις οικογένειες στο ίδιο σπίτι τον πρώτο καιρό. Και μοιραζόμασταν το λιγοστό ψωμί, όπως μοιραζόμασταν τον πόνο μας για τη χαμένη πατρίδα. Σιγά σιγά αρχίσαμε να βρίσκουμε δουλειές και να καλυτερεύουμε τη ζωή μας. Ο άντρας μου άνοιξε ένα ταβερνάκι και όλη η οικογένεια βάλθηκε στη δουλειά. Εγώ στρώθηκα στη δουλειά να μαγειρεύω τους μεζέδες και τα γλυκά της πατρίδας. Πότε σουτζουκάκια σμυρνέικα, πότε λουκάνικα σπιτικά, πότε τουρσιά, και χαλβάδες και λουκουμάδες και κατημέρια. Η κόρη μου, η Αγγελική, έκανε τη σερβιτόρα και ο γιος μου, ο Κωστής, έπαιζε το μπουζούκι και τραγούδαγε με πάθος τα τραγούδια της πατρίδας. Θες που ήταν νόστιμα τα φαγητά, θες που η Αγγελική είναι όμορφη και ευγενική με τους πελάτες, θες που ο Κωστής μου έχει φωνή  γλυκιά και πονεμένη, θες που ο άντρας μου κάνει καλό κουμάντο, όλο και μαζεύονται καινούργιοι πελάτες και η δουλειά αυγαταίνει.

Το καλοκαίρι, μέρα Κυριακή, βγαίνουμε όλοι στην αυλή να πάρουμε λίγο αεράκι, να θυμηθούμε τα παλιά, να πούμε τα δικά μας. Και τότε συχνά πυκνά πιάνουμε το τραγούδι και ξεχνιόμαστε για λίγο. Ξεχνούμε πώς ξεκινήσαμε και πώς καταντήσαμε. Μα οι φτωχοί στον ήλιο μοίρα δεν έχουν. Οι γείτονες, συχνά, διαμαρτύρονται, γιατί λένε πως τους ενοχλούμε με τα τραγούδια, με τις μουσικές και με τις φωνές μας. Είναι αλήθεια πως είμαστε λίγο φωνακλάδες, αλλά τι να γίνει… Το αγαπούμε το γλέντι και το χορό. Μερικοί γείτονες μάλιστα μας κοιτούν με κακό μάτι. Μας βρίζουνε «Τουρκόσπορους» και λένε εμάς, τις γυναίκες, «παστρικές». Άλλοι πάλι είναι καλοί και ευγενικοί.

 Η φωτογραφία από τη διεύθυνση http://goo.gl/rezCUo

ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: Οργάνωση «στρογγυλής τραπέζης» (project)
(προϋποθέτει τη μελέτη ολόκληρης της ενότητας)

ΘΕΜΑ:
«To πρόβλημα των προσφύγων-μεταναστών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη»

Αξιοποιώντας κείμενα της ενότητας, να διοργανώσετε μια συζήτηση «στρογγυλής τραπέζης» ^[1] με θέμα «Το πρόβλημα των προσφύγων-μεταναστών στην Ελλάδα και στην Ευρώπη».

Κάθε ομάδα μαθητών θα αναλάβει έναν ρόλο, ως εξής:

1. Εκπρόσωπος των μεταναστών στην Ελλάδα
2. Δημοσιογράφος που ερεύνησε και αποτύπωσε τις θέσεις αυτών που δεν επιθυμούν την υποδοχή και εγκατάσταση προσφύγων/ μεταναστών στην Ελλάδα
3. Εκπρόσωπος του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες
4. Ρεπόρτερ που ερεύνησε το θέμα «Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών/ προσφύγων τον 20ό αιώνα»
5. Ρεπόρτερ που ερεύνησε το θέμα «Έλληνες μετανάστες του 20ού αιώνα»

Η κάθε ομάδα να συντάξει την ομιλία που θα εκφωνήσει ο εκπρόσωπός της στη «στρογγυλή τράπεζα», αντλώντας τα απαραίτητα στοιχεία για την οργάνωση της επιχειρηματολογίας από τα κείμενα της ενότητας ή και από άλλες πηγές και διαμορφώνοντας το κατάλληλο ύφος ανάλογα με τον ρόλο.

Η ομιλία μπορεί να συνοδεύεται και από υποστηρικτικό υλικό, όπως προβολή ντοκουμέντων/ τεκμηρίων, φωτογραφιών, μαρτυριών, οπτικοακουστικού υλικού κ.ά.

Εναλλακτικά: Η «στρογγυλή τράπεζα» μπορεί να μεταδοθεί σε μια εκπομπή στο Μαθητικό ραδιόφωνο – European School Radio.

^[1] Για την οργάνωση της συζήτησης «στρογγυλής τραπέζης» χρήσιμες πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε από το βιβλίο Έκφρασης Έκθεσης, Α΄ τεύχος (Θέματα για έκφραση/έκθεση σχετικά με τον Διάλογο, χρήσιμες πληροφορίες)

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ – ΣΤΟΧΟΙ

Α. Περιγραφή

Το συγκεκριμένο σενάριο αποτελεί διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση των περισσοτέρων από τα κείμενα της υποενότητας Εκπαίδευση. Ξετυλίγεται σε 6 δίωρα (12 διδακτικές ώρες). Το τελευταίο δίωρο (6ο) προβλέπει τη συγγραφή κριτηρίου αξιολόγησης, οπότε για οικονομία χρόνου μπορεί να παραλειφθεί, αν η εργασία αυτή ανατεθεί στους μαθητές για το σπίτι. Οι εργασίες/δραστηριότητες που προτείνονται στα υπόλοιπα δίωρα μπορούν να τεθούν και ανεξάρτητα η μία από την άλλη δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στο συνάδελφο που θέλει να εφαρμόσει μία ή μερικές από αυτές να διευθετήσει όπως επιθυμεί το υλικό που θα διδάξει και το χρόνο που θα αφιερώσει στην ενότητα.

Το σενάριο πέρα από την Περιγραφή αποτελείται από τη Διδακτική πορεία και Τα φύλλα εργασίας (το τρίτο και το τέταρτο φύλλο εργασίας περιλαμβάνουν και εναλλακτική εκδοχή).

Β. Στόχοι
Οι μαθητές :

1. «Λόγια βίας»

Το θεατρικό εργαστήριο “Λόγια βίας” σχεδιάστηκε από τις φοιτήτριες του Τμήματος Θεάτρου του Α.Π.Θ. Καλαϊτζίδου Πελαγία, Σιωπίδου Αναστασία, Χαϊνά Δήμητρα, Χουχούμη Γεωργία, με την εποπτεία της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου, στο πλαίσιο του μαθήματος ”Το θέατρο στο σχολείο”. Αξιοποιήθηκε η μέθοδος του Εκπαιδευτικού Δράματος. Το εργαστήριο παρουσιάζεται σε απλουστευμένη μορφή, για να δοθεί η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να το εφαρμόσει.  

ΘΕΜΑ: Το φαινόμενο της βίας στο σχολείο

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: Τι προκαλεί τη βία;

ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ: Τι ευθύνη φέρει το θύμα; Τι μερίδιο ευθύνης έχουν αυτοί που ασκούν τη βία, καθώς και αυτοί που δεν την αποτρέπουν; Πόσο ευθύνεται το οικογενειακό περιβάλλον;

ΠΗΓΗ-ΕΡΕΘΙΣΜΑ: Η αληθινή ιστορία του Δημήτρη Πατμανίδη.

ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟ: Το γράμμα του  Δημήτρη Πατμανίδη.

ΡΟΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ: Ψυχολόγοι-ερευνητές, μαθητές του σχολείου, μαθητές που ασκούν βία, μαθητές που δεν αποτρέπουν τη βία, ρόλος παιδιού.

ΡΟΛΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟ: Ψυχολόγος, μητέρα, διευθυντής.

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Συμβούλιο ψυχολόγων: αυτοσχεδιασμός με ΔσΡ (δάσκαλο σε ρόλο) και ΜσΡ (μαθητές σε ρόλο)
Ο δάσκαλος/ δασκάλα σε ρόλο ψυχολόγου συντονίζει το συμβούλιο. Οι μαθητές είναι σε ρόλο ψυχολόγων και κάνουν ερωτήσεις, προκειμένου να συλλέξουν πληροφορίες για την υπόθεση.

ΔσΡ ψυχολόγου
Καλημέρα, σας κάλεσα εδώ με αφορμή ένα γράμμα, το οποίο άφησε στο σχολείο του ένας μαθητής, ο Δημήτρης, και μετά εξαφανίστηκε. Το γράμμα μάς το έστειλε η διευθύντρια του σχολείου.  Θα σας το διαβάσω, για να συζητήσουμε την υπόθεση.

Τι εντύπωση σας δημιούργησε το γράμμα; Νομίζετε ότι υπάρχει κάτι το ανησυχητικό;  Τι εντύπωση έχετε για αυτό το παιδί; Τι πιστεύετε ότι μπορεί να φταίει;
Συνεπώς η διευθύντρια δικαίως θορυβήθηκε και μας έστειλε το γράμμα του Δημήτρη.
Από τη διευθύντρια και από συμμαθητές του έχω πάρει κάποιες πληροφορίες για το παιδί. Τι θα θέλατε να μάθετε;

(Ο/Η δάσκαλος/α δίνει τις παρακάτω πληροφορίες σε ερωτήσεις των μαθητών)
Το παιδί κατάγεται από οικογένεια αλλοδαπών. Η μητέρα και το παιδί έχουν δεχτεί λεκτική και σωματική βία από τον πατέρα, ο οποίος ήταν αλκοολικός και τους παράτησε.  Η μητέρα δεν έβλεπε και πολύ το παιδί λόγω δουλειάς (εσωτερική, έβγαινε μια φορά τη βδομάδα). Το παιδί έμενε στην αδελφή του, έβλεπε ότι δεν είχε φίλους, αλλά δεν καταλάβαινε τι συνέβαινε. Ήταν απεγνωσμένος.
Το παιδί φαίνεται ότι υπήρξε κατ’ επανάληψη θύμα  λεκτικής και σωματικής βίας στο σχολείο. Το κορυφαίο επεισόδιο, πριν εξαφανιστεί, ήταν ότι δύο συμμαθητές του τον  πέταξαν σε έναν κάδο σκουπιδιών.

Ακολουθεί συζήτηση που τελειώνει ως εξής.
ΔσΡ ψυχολόγου
Σας ευχαριστώ για σήμερα. Οι έρευνες θα συνεχιστούν, για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα και στο σχολείο και με τον Δημήτρη, εφόσον βρεθεί. Θα επικοινωνήσουμε ξανά.

Αφήγηση
Αφού μάθαμε όλα αυτά για τη ζωή του Δημήτρη, τώρα μπορούμε να φανταστούμε κάποιες σκηνές από τη ζωή του.

Δημιουργία σκηνών και παρακολούθηση σκέψης
Σκηνές-τίτλοι: χωρίζουμε τα παιδιά σε 4 ομάδες και τους ζητάμε να μας δείξουν κάποιες σκηνές από τη ζωή του Δημήτρη στο σχολείο που έχει δεχτεί διάφορες μορφές βίας (λεκτική, σωματική, ψυχική). Ζητούμενο είναι να φαίνονται τα κίνητρα του θύτη, μας ενδιαφέρει όμως να δούμε και τον ρόλο των παιδιών που δεν ασκούν βία. Τι κάνουν; Πώς συμπεριφέρονται; Ζητάμε από μια ομάδα να αναπαραστήσει τη σκηνή του κάδου. Δίνουμε χρόνο, για να την οργανώσουν και για να σκεφτούν έναν τίτλο για τη σκηνή τους.

Παρακολούθηση σκέψης
Στην παρουσίαση των σκηνών καλούμε τους μαθητές εκφράσουν τις ανομολόγητες σκέψεις των ρόλων  που συμμέτεχουν στη σκηνή.

Σχολιασμός όλων των σκηνών
Τι είδαμε; Τι παρατηρήσαμε σε αυτή τη σκηνή; Τι επιπλέον μάθαμε για το Δημήτρη; Τι μάθαμε για τους υπόλοιπους μαθητές;
Στόχος: να μάθουμε πώς νιώθουν τα παιδιά  θύματα και τι σκέφτονται τα παιδιά θύτες.

Αφήγηση
Ενώ οι έρευνες συνεχίζονται από τους ψυχολόγους, κάποιος συμμαθητής του Δημήτρη, τον είδε σε ένα πάρκο να κάθεται σκεφτικός με ένα όπλο στα χέρια του. Ο μαθητής τρόμαξε πολύ, γιατί είχε διαβάσει και το γράμμα και έτρεξε κατευθείαν να ειδοποιήσει την αστυνομία.

Δημιουργία στάσης του ρόλου και παρακολούθηση σκέψης
Ζητούμε από τα παιδιά να σκεφτούν και να δείξουν στο «μοντέλο», που παίρνει τον ρόλο του Δημήτρη, πώς θα μπορούσε να κάθεται ο Δημήτρης στο πάρκο. Αφού δούμε μερικές προτάσεις, ζητούμε να αποφασίσουν ποια είναι η πιο πιθανή στάση του Δημήτρη. Κρατάμε αυτή τη στάση και κάνουμε την παρακολούθηση σκέψης. Ζητάμε δηλαδή από τα παιδιά να μας πουν τι μπορεί να σκέφτεται ο Δημήτρης. Μια φράση σε πρώτο πρόσωπο.

Αφήγηση
Ο Δημήτρης καθόταν και έκανε όλες αυτές τις σκέψεις. Σκεφτόταν κυρίως αν θα χρησιμοποιούσε τελικά αυτό το όπλο που ήταν ακόμη άδειο, χωρίς σφαίρες. Ήταν πολύ προβληματισμένος και απορροφημένος στις σκέψεις του, όταν ξαφνικά άκουσε φωνές. Σηκώνοντας το κεφάλι, βλέπει μια ομάδα τριών παιδιών μεγαλύτερων από αυτόν να βρίζουν ένα μικρότερο παιδί που έμοιαζε ξένος. Φαινόταν μάλιστα πως πήγαιναν να το χτυπήσουν. Την ώρα που παρακολουθούσε το περιστατικό, κάποιες σκέψεις άρχισαν να τον κατακλύζουν. Αναρωτιόταν αν έπρεπε να βοηθήσει το παιδί με κίνδυνο να ξαναμπλέξει ή να αδιαφορήσει και να αφήσει το παιδί να πάθει ό,τι και ο ίδιος. Καθώς έκανε αυτές τις σκέψεις, άρχισε να ακούει φωνές. Δικές του ή άλλων ανθρώπων. Ήταν μπερδεμένες και του έφερναν σύγχυση. Ας δούμε ποιες ήταν αυτές οι φωνές.

Κύκλος συνείδησης: Χωρίζουμε τα παιδιά σε δύο κύκλους έναν εσωτερικό και έναν εξωτερικό. Οι έξω αντιπροσωπεύουν τη συνείδηση του Δημήτρη, τις σκέψεις του, και οι μέσα τον ίδιο τον Δημήτρη που θα αποφασίσει. Ζητούμε από τα παιδιά στον εσωτερικό κύκλο να κλείσουν τα μάτια και από τα παιδιά στον εξωτερικό κύκλο να σκεφτούν από μια σκέψη που θα μπορούσε να έχει ο Δημήτρης (π.χ. θα τον βοηθήσω). Στην αρχή τα παιδιά λένε ένα-ένα φωναχτά τη σκέψη τους. Μετά γυρνάνε γύρω-γύρω από τα παιδιά που βρίσκονται στον εσωτερικό κύκλο και λένε και πάλι ένας-ένας φωναχτά τη σκέψη του. Τέλος γυρίζουν γύρω από τα παιδιά, ψιθυρίζοντας όλοι μαζί ταυτόχρονα τις σκέψεις τους. Όταν τους δοθεί σήμα, αυξάνουν την ένταση και όταν τους ξαναδοθεί, χαμηλώνουν και σταματάνε. Τα παιδιά από τον εσωτερικό κύκλο μας λένε τι αποφάσισαν να κάνουν ως Δημήτρης. Στη συνέχεια αλλάζουν θέσεις και επαναλαμβάνεται η ίδια διαδικασία. Κρατάμε την απόφαση της πλειοψηφίας.

Αφήγηση
Ο Δημήτρης αισθάνθηκε την ανάγκη να μιλήσει με αυτό παιδί.

Αν αποφασιστεί από την πλειοψηφία να βοηθήσει ο Δημήτρης το θύμα, ακολουθεί η παρακάτω αφήγηση: Ο Δημήτρης τον βοήθησε να διώξουν τους ταραξίες και ύστερα  άρχισαν  να μιλάνε.

Αν αποφασιστεί από την πλειοψηφία να μη βοηθήσει ο Δημήτρης το θύμα, ακολουθεί η παρακάτω αφήγηση: Τα τρία αγόρια έβρισαν το παιδί και έφυγαν. Αυτό τρομαγμένο πλησίασε τον Δημήτρη και αρχίζει να του μιλάει.

Συζήτηση σε ζευγάρια: Χωρίζουμε τους μαθητές σε ζευγάρια. Οι μισοί είναι σε ρόλο Δημήτρη και οι άλλοι μισοί σε ρόλο του άλλου παιδιού θύματος.  

Προετοιμασία: Τους ζητούμε να σκεφτούν τι θα μπορούσαν να συζητήσουν αυτοί οι δύο άνθρωποι. Ακούμε μερικές σκέψεις και μετά τους αφήνουμε να στήσουν τις συζητήσεις τους όλοι μαζί ταυτόχρονα. Τους σταματούμε και ακούμε δύο τρία  ζευγάρια.

Συζήτηση
Πώς επηρέασε η συζήτηση αυτή τον Δημήτρη;

Αφήγηση: Τελικά η αστυνομία εντόπισε τον Δημήτρη και κάλεσε τη μητέρα του, για να τον παραλάβει. Όταν γύρισαν στο σπίτι, η μητέρα άνοιξε την ψυχή της και μίλησε στον Δημήτρη. Του είπε πόσο πολύτιμος είναι για αυτήν και τελικά τον έπεισε να δεχτούν  την προσφορά οικογενειακής  θεραπείας που προσέφερε το Κέντρο ψυχολογικής στήριξης της περιοχής. Οι ψυχολόγοι του ιδρύματος κλήθηκαν από τη Διεύθυνση του σχολείου να συζητήσουν με μαθητές για το θέμα της ενδοσχολικής βίας. Οι ψυχολόγοι, εκτός από τη συζήτηση, οργάνωσαν με τους μαθητές και το παιχνίδι  “Εσύ φταις”.

Εσύ φταις: Πέντε καρέκλες που συμβολίζουν τους πέντε πιθανούς φταίχτες: τον πατέρα, τη μάνα, τους μαθητές που ασκούν βία, τους μαθητές που δεν την αποτρέπουν και τους καθηγητές. Ζητάμε από τα παιδιά να πάνε ένα-ένα μπροστά από την καρέκλα που συμβολίζει το άτομο το οποίο πιστεύουν πως ευθύνεται για αυτό που συνέβη και να πουν ‘ΕΣΥ ΦΤΑΙΣ’ και να εξηγήσουν το γιατί. Στη συνέχεια στέκονται πίσω από την καρέκλα που διάλεξαν.

Αφήγηση: Το παιχνίδι αυτό προβλημάτισε ιδιαίτερα τους μαθητές. Ο καθένας λοιπόν έγραψε κάτι στο ημερολόγιό του.

Ημερολόγια (σε ομάδες): Χωρίζουμε τα παιδιά σε 4 ομάδες. Η μια ομάδα σε ρόλο μαθητών  που συμμετείχαν στο σκηνικό του κάδου, ενώ οι άλλες τρεις σε ρόλο άλλων μαθητών. Τους ζητούμε να γράψουν λίγες φράσεις σε ημερολόγιο, με βάση όλα όσα συνέβησαν.

Ομαδικό γλυπτό: Βία και το αντίδοτο της βίας

Συζήτηση αναστοχασμού: Σας θυμίζει αυτή η ιστορία κάτι από τη δική σας ζωή;

Δημιουργική έκφραση
Θέμα: Η βία και το αντίδοτο της βίας
Κάθε μαθητής επιλέγει ένα είδος κειμένου και αναπτύσσει το θέμα. Το κείμενο μπορεί να είναι θεατρικός διάλογος, ποίημα, διήγημα, επιστολή, δοκίμιο, άρθρο σε μαθητικό περιοδικό, κ.ά. Μπορεί ακόμη να είναι ένα πολυτροπικό κείμενο, πχ.  αφίσα, βιντεάκι με εικόνα, λόγο και μουσική κ.ά.

Πηγή: Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο http://2dim-karyst.eyv.sch.gr/

2.   «Μυρίζεις άσχημα!», ομαδική ενδοσχολική βία

Το θεατρικό εργαστήριο “Μυρίζεις άσχημα!” σχεδιάστηκε από τους φοιτητές του Τμήματος Θεάτρου του Α.Π.Θ. Εργά Γιώργο, Άννα Λαμπροπούλου, Μαρία Ασλανίδου, Χριστίνα Ιορδανίδου και Ναταλία Λαγγίδου, με την εποπτεία της Άβρας Αυδή και της Μελίνας Χατζηγεωργίου, στο πλαίσιο του μαθήματος “Το θέατρο στο σχολείο”. Αξιοποιήθηκε η μέθοδος του Εκπαιδευτικού Δράματος. Το εργαστήριο παρουσιάζεται σε απλουστευμένη μορφή, για να δοθεί η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να το εφαρμόσει.  

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Η είδηση-Εισαγωγή στο δραματικό πλαίσιο

Όλοι βρίσκονται καθισμένοι σε κύκλο. Ανακοινώνεται στα παιδιά ότι έχει κυκλοφορήσει στην τοπική εφημερίδα η παρακάτω είδηση. Μοιράζεται  το απόσπασμα από την εφημερίδα:

Ο συντονιστής  χωρίζει τους μαθητές σε ζευγάρια και τους ζητάει να φανταστούν ότι είναι καθηγητές του σχολείου στο οποίο συνέβη το περιστατικό. Τι θα ήθελαν να ρωτήσουν στην έρευνα που έχει ξεκινήσει,  για να μάθουν τι ακριβώς  συνέβη; Το κάθε ζευγάρι σκέφτεται μια ερώτηση και τις ακούμε όλες.

Στόχος: Δίνονται οι πρώτες πληροφορίες. Η είδηση που κυκλοφορεί στις εφημερίδες έχει στόχο να κινήσει την περιέργεια των μαθητών να ανακαλύψουν τι ακριβώς συνέβη, ώστε να εμπλακούν στην ιστορία. Παράλληλα αρχίζουν να μπαίνουν σε ρόλο, καθώς καλούνται να φανταστούν ότι είναι καθηγητές του συγκεκριμένου σχολείου, που συμμετέχουν στην έρευνα, και να σκεφτούν μια ερώτηση που θα ήθελαν να κάνουν.

Η έρευνα- Αυτοσχεδιασμός, με την τάξη σε ρόλο και τον δάσκαλο σε ρόλο  

Οι  μαθητές μπαίνουν σε ρόλο καθηγητών του σχολείου. Ο δάσκαλος αναλαμβάνει τον ρόλο ενός μαθητή, αυτόπτη μάρτυρα, που δίνει πληροφορίες για το περιστατικό.

Οι μαθητές, κάνοντας ερωτήσεις, μαθαίνουν ότι ο Στέφανος δέχτηκε επίθεση από μια ομάδα συμμαθητών του, τον Πέτρο, τον Γιάννη και τον Κώστα, οι οποίοι τον κορόιδευαν, γιατί μύριζε άσχημα, επειδή δούλευε σε ιπποφορβείο. Μαθαίνουν με λεπτομέρειες για το πώς ακριβώς συνέβη το περιστατικό και αντλούν πληροφορίες για την καθημερινή  συμπεριφορά του Στέφανου και της ομάδας στο σχολείο.

Στόχος: Να εμπλακούν ακόμη περισσότερο στην ιστορία οι συμμετέχοντες, καθώς συγκεντρώνουν πληροφορίες για το περιστατικό. Να αρχίσουν να προβληματίζονται σχετικά με το θέμα της άσκησης βίας.

Αφήγηση: Τώρα λοιπόν που ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη, ας γυρίσουμε λίγο πίσω στο χρόνο, για να δούμε πώς ήταν η καθημερινή ζωή αυτών των παιδιών.

Η καθημερινή ζωή του Στέφανου στο σχολείο-Σκηνές
Ο συντονιστής χωρίζει τα παιδιά σε τέσσερις ομάδες που καλούνται να οργανώσουν τις εξής τέσσερις σκηνές από την καθημερινή ζωή στο σχολείο:
1) η καθημερινότητα στην τάξη, 2) η καθημερινότητα στο διάλειμμα, 3) τι συνέβη λίγο πριν το ατύχημα και 4) πώς συνέβη το ατύχημα.

Στόχος: Να φανταστούν οι συμμετέχοντες τις συνθήκες, τα αίτια και τις συμπεριφορές που οδηγούν βαθμιαία σε περιστατικά βίαιης συμπεριφοράς. Ποιος είναι ο ρόλος της ομάδας; Ποιος είναι ο ρόλος του θύματος;

Αφήγηση: Μετά το περιστατικό οι τρεις μαθητές που το προκάλεσαν επέστρεψαν στο σπίτι τους και έγραψε ο καθένας στο ημερολόγιο του τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Για να δούμε τι έγραψαν.

Γραφή ημερολογίων
Ο συντονιστής χωρίζει τους μαθητές σε τρεις ομάδες και καλεί κάθε ομάδα να αναλάβει να γράψει ένα από τα παρακάτω ημερολόγια:
α) του Πέτρου που χτύπησε τον Στέφανο, β) του Γιάννη που του έκλεισε το δρόμο, γ) του Κώστα που απλώς συμμετείχε στο περιστατικό.
Δίνεται η οδηγία ότι πρέπει στο ημερολόγιο να φαίνεται: 1) για ποιους λόγους το συγκεκριμένο άτομο ασκεί βία και 2) ποια επίδραση έχει η ομάδα στη συμπεριφορά του.

Στόχος: Να διερευνήσουμε τα συναισθήματα και τη στάση αυτών που άσκησαν τη βία. Ποιες είναι οι αξίες τους; Ποια τα πρότυπά τους; Τι σημαίνει για αυτούς η επιβολή μέσω της βίας; Επιπλέον βλέπουμε την επίδραση που έχει σε αυτούς η ομάδα, σε ποιο βαθμό συμβάλλει στο να προβούν τα μέλη της σε ακραίες συμπεριφορές.

Αφήγηση: Ενώ οι μέρες περνούσαν και στο σχολείο συνεχίζονταν οι έρευνες για το περιστατικό, έφτασε η στιγμή που ο Στέφανος θα επέστρεφε στο σχολείο. Δυο μέρες πριν την επιστροφή, έπεσε να κοιμηθεί και μέσα στον ύπνο του είδε αυτό το όνειρο.

Το όνειρο: Σκηνές
Οι μαθητές σε ομάδες καλούνται να δημιουργήσουν το όνειρο του Στέφανου.

Αφήγηση: Ο Στέφανος ξύπνησε κατατρομαγμένος από αυτόν τον εφιάλτη. Στο μεταξύ στο σχολείο υπήρχε μεγάλη αναταραχή. Σε όλες τις συζητήσεις επικρατούσε μόνο ένα θέμα. Ποιος έφταιγε τελικά για όσα γίνανε; Ας πάρουμε μια πρώτη εικόνα για τις απόψεις που κυριαρχούσαν.

Εσύ φταις
Ορίζουμε τρεις θέσεις στον χώρο, που συμβολίζουν: α) την ομάδα που επιτέθηκε, β) τον Στέφανο, γ) την υπόλοιπη τάξη. Οι μαθητές, αφού αποφασίσουν ποιος έχει το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης, πηγαίνουν ένας ένας και στέκονται στη θέση της επιλογής τους..
Στόχος: Να γίνει μια πρώτη σφυγμομέτρηση σχετικά με το ποιος φταίει.

Αφήγηση:  Αυτά λοιπόν πίστευαν στο σχολείο. Στο μεταξύ ο Στέφανος είχε επηρεαστεί πάρα πολύ από το περιστατικό που του συνέβη και από τον εφιάλτη που είδε. Πήρε, λοιπόν, κάποιες αποφάσεις και έγραψε το παρακάτω γράμμα το οποίο και έστειλε   στο σχολείο.
“Γράφω αυτό το γράμμα, επειδή έχω αποφασίσει ότι δεν θα ξαναέρθω στο σχολείο. Πιστεύω ότι δεν θα σας λείψω, αφού έτσι κι αλλιώς κανείς δεν ήταν φίλος μου. Θέλω να ξέρετε ότι ο λόγος που πήρα αυτή την απόφαση είναι ότι φοβάμαι μη με ξαναχτυπήσουν ο Πέτρος, ο Γιάννης και ο Κώστας, ίσως και κάποιος άλλος. Κανείς από εσάς δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να με γνωρίσει. Όλοι με κρίνετε από το πρόβλημα το οποίο έχω. Δεν θέλω να ξαναζήσω το περιστατικό αυτό αλλά ούτε και άλλο παρόμοιο”.
Συγκαλείται μαθητικό συμβούλιο με θέμα την υπόθεση του Στέφανου. Στο συμβούλιο δεν παρίστανται οι τρεις μαθητές που άσκησαν τη βία.  

Μαθητικό συμβούλιο- Αυτοσχεδιασμός με την τάξη σε ρόλο και το δάσκαλο σε ρόλο
Ο δάσκαλος σε ρόλο του προέδρου της τάξης συντονίζει τη συζήτηση θέτοντας τέσσερα βασικά ερωτήματα:

• Γιατί φτάσαμε ως εδώ;
• Ποιες ενέργειες μπορούμε να κάνουμε για το θέμα του Στέφανου;
• Ποιες είναι οι προτάσεις για την τιμωρία αυτών που άσκησαν βία;
• Τι πρέπει να κάνουμε στο μέλλον, για να μην επαναληφθούν παρόμοια περιστατικά;

Στο συμβούλιο ακούγονται ιδέες και διαμορφώνονται προτάσεις.

Εσύ φταις
Επαναλαμβάνεται η δραστηριότητα που έγινε προηγουμένως με μια διαφορά. Κάθε μαθητής, πριν πάρει θέση, πρέπει να δικαιολογήσει την επιλογή του με επιχειρήματα: «Εσύ φταις γιατί…». Έπειτα πηγαίνει και στέκεται πίσω από τη θέση  που διάλεξε.
Στόχος: Αφού πλέον έχουν ακουστεί όλες οι ιδέες και οι σκέψεις στο συμβούλιο και έχει διερευνηθεί το θέμα σε βάθος, να διατυπώσει ο κάθε μαθητής ξεκάθαρα και με επιχειρήματα τη θέση του σχετικά με τον καταμερισμό ευθύνης.

Αφήγηση: Ο Πέτρος, ο Γιάννης και ο Κώστας έμαθαν τις προτάσεις που έγιναν στο συμβούλιο της τάξης. Ο καθένας μετά από όσα άκουσε έκανε τις δικές του σκέψεις τις οποίες κατέγραψε στο ημερολόγιο του.

Γραφή ημερολογίων
Οι μαθητές χωρίζονται πάλι σε τρεις ομάδες. Κάθε ομάδα συνεχίζει το ημερολόγιο του μαθητή που είχε αναλάβει και προηγουμένως. Μέσα από τα ημερολόγια θα  φανεί αν το άτομο που το γράφει έχει αναθεωρήσει τη στάση του. Επηρεάστηκε από τις εξελίξεις; Από τις συνέπειες που είχε το περιστατικό για τον Στέφανο; Επηρεάστηκε από τις αποφάσεις του μαθητικού συμβουλίου; Μετάνιωσε για όσα έκανε; Τι σκέφτεται να κάνει στο μέλλον;
Στόχος: Να διερευνηθεί αν τα άτομα που ασκούν βία μπορούν να αλλάξουν στάση, κάτω από κάποιες συνθήκες.

Το τέλος της ιστορίας
Ο κάθε μαθητής καλείται να φανταστεί μόνος του το τέλος της ιστορίας και να το γράψει σε μία σελίδα.

Αναστοχαστική συζήτηση
Τα παιδιά μαζί με τους δασκάλους κάθονται σε κύκλο και συζητούν πάνω στο φαινόμενο της βίας. Τι αντιστοιχίες βρίσκουν ανάμεσα στην ιστορία του Στέφανου και στη δική τους καθημερινότητα;

Ομαδικό γλυπτό
Ένας ένας οι μαθητές παίρνουν μια θέση στο χώρο ακίνητοι σχηματίζοντας ένα ομαδικό γλυπτό. Η στάση που θα πάρουν πρέπει να είναι ένα άγαλμα που συμβολίζει τη βία. Καθώς στέκονται ακίνητοι, ο δάσκαλος τους ζητάει να σκεφτούν το αντίδοτο της βίας και να το διατυπώσουν με μία λέξη. Όταν τους ακουμπήσει στον ώμο ο δάσκαλος, λένε τη λέξη που σκέφτηκαν και συγχρόνως παίρνουν μια καινούργια στάση που συμβολίζει το αντίδοτο της βίας. Η δραστηριότητα γίνεται με συνοδεία μουσικής.

Στόχος: Αποφόρτιση-Αναστοχασμός-Έκφραση συναισθημάτων.

Oμάδα “Vis motrix”,  Θεσσαλονίκη 2014 -2015

Δημιουργική έκφραση
Θέμα: Η βία και το αντίδοτο της βίας
Κάθε μαθητής επιλέγει ένα είδος κειμένου και αναπτύσσει το θέμα. Το κείμενο μπορεί να είναι θεατρικός διάλογος, ποίημα, διήγημα, επιστολή, δοκίμιο, άρθρο σε μαθητικό περιοδικό, κ.ά. Μπορεί ακόμη να είναι ένα πολυτροπικό κείμενο, πχ.  αφίσα, βιντεάκι με εικόνα, λόγο και μουσική και ό,τι άλλο.

Με αφόρμηση τα κείμενα και τις φωτογραφίες της  ενότητας, προτείνονται τέσσερα απλά θεατρικά  εργαστήρια που μπορούν να εφαρμοστούν και από καθηγητή που δεν έχει ειδικές γνώσεις. Τα εργαστήρια  βασίζονται σε τεχνικές του Εκπαιδευτικού Δράματος και του Θεάτρου των Εκόνων του Μποάλ.

Με ερέθισμα τη φωτογραφία στην οποία ο δάσκαλος εξετάζει τον μαθητή που στέκεται όρθιος, μπορούμε να κάνουμε τις παρακάτω δραστηριότητες με το θέμα «Εξέταση-εξετάσεις στο σχολείο».

Άλλοτε…
Παρατηρώ τη φωτογραφία και την περιγράφω

Παίρνω τη στάση του ρόλου
Ένας μαθητής γίνεται μοντέλο και με τις οδηγίες όλων των μαθητών «παίρνει τη στάση του ρόλου» του μαθητή της φωτογραφίας που παραπέμπει σε μια παλαιότερη εποχή. Ο μαθητής μοντέλο στέκεται ακίνητος για λίγα λεπτά. Αντίστοιχη δραστηριότητα  μπορεί να γίνει και για τον  δάσκαλο της φωτογραφίας.

Ανιχνεύω τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ρόλου
Οι μαθητές καλούνται να πούν μια φράση σε πρώτο ρηματικό πρόσωπο που εκφράζει μια σκέψη ή ένα συναίσθημα του μαθητή και του δασκάλου.

Συζήτηση
Τι σήμαινε άλλοτε «εξέταση» του μαθητή από το δάσκαλο; Ποια ήταν η μεταξύ τους σχέση;

Τώρα…
Παίρνω τη στάση του ρόλου
Επαναλαμβάνεται η δραστηριότητα με το ίδιο θέμα, «ο εξεταζόμενος μαθητής»  όμως, αυτή τη φορά αλλάζει το πλαίσιο. Μεταφερόμαστε στη σημερινή εποχή. Ένας μαθητής γίνεται πάλι μοντέλο, ακούγονται προτάσεις, δοκιμάζονται τρεις ή πέντε διαφορετικές «στάσεις» και η τάξη με ψηφοφορία καταλήγει σε μία από αυτές. Ο μαθητής μοντέλο στέκεται και πάλι ακίνητος για λίγα λεπτά. Αντίστοιχη δραστηριότητα  μπορεί να γίνει και για τον δάσκαλο του σήμερα.

Ανιχνεύω τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ρόλου
Οι μαθητές καλούνται να πουν μια φράση, σε πρώτο ρηματικό πρόσωπο, που εκφράζει μια σκέψη ή ένα συναίσθημα του μαθητή και του δασκάλου.

Αναστοχαστική συζήτηση (σε ομάδες)
Ποια είναι η σχέση του μαθητή με τον δάσκαλο σήμερα; Τι συμβαίνει σήμερα με τις εξετάσεις; Ποια κοινά και ποιες διαφορές παρατηρούνται από τη σύγκριση των δύο εποχών; Τι σημαίνει τελικά «εξέταση» του μαθητή από τον δάσκαλο;

Γραπτή εργασία: Το νόημα των εξετάσεων στην εκπαίδευση. Σκέψεις / προτάσεις για τη βελτίωση του θεσμού.

Η εικόνα από τη διεύθυνση: http://www.kidsgo.com.cy/LibraryParents/?p=6874

Ιδεοθύελλα
Σε  χαρτί του μέτρου, όπου είναι γραμμένη η λέξη «σχολείο», καταγράφονται λέξεις, φράσεις. Στόχος η πρώτη αυθόρμητη αντίδραση των μαθητών που καλούνται να  καταθέσουν τους συνειρμούς που δημιουργούνται γύρω από την έννοια του σχολείου. Μπορούμε να ζητήσουμε από τους μαθητές να κατηγοριοποιήσουν τις απαντήσεις και να κάνουν κάποιες πρώτες διαπιστώσεις.

Εργασία σε ομάδες
Η τάξη χωρίζεται σε τέσσερις ομάδες. Κάθε ομάδα επιλέγει να  κτίσει είτε τον ρόλο του καλού μαθητή είτε τον ρόλο του κακού μαθητή (φροντίζουμε να δημιουργηθούν και  οι δύο ρόλοι). Υποθέτουμε ότι οι αυτοί οι μαθητές φοιτούν στην ίδια τάξη.     

Κτίσιμο ρόλων: Ρόλος στον τοίχο
Το κτίσιμο των ρόλων μπορεί να γίνει με την τεχνική του «ρόλου στον τοίχο». Σχεδιάζεται σε ένα μεγάλο χαρτί το περίγραμμα μιας ανθρώπινης μορφής, το οποίο αναπαριστά έναν ρόλο και αναρτάται σε τοίχο. Οι συμμετέχοντες καλούνται να γράψουν εντός του περιγράμματος το φύλο, το όνομα, την ηλικία του ρόλου, την επίδοση στο σχολείο, τα ενδιαφέροντά του, τα όνειρά του.

Τι σημαίνουν για μένα οι βαθμοί: Συνεντεύξεις
Υποθέτουμε ότι γίνεται μια δημοσιογραφική έρευνα στο σχολείο σχετικά με τη στάση των μαθητών απέναντι στους βαθμούς. Ένας εκπρόσωπος από κάθε ομάδα, σε ρόλο καλού ή κακού μαθητή, θα δώσει συνέντευξη στα μέλη μιας άλλης ομάδας, σε ρόλο δημοσιογράφων,  με θέμα «Τι σημαίνουν  για μένα οι βαθμοί».
Σχηματίζονται δύο ζεύγη ομάδων: Α,Β  και  Γ, Δ.
Η ομάδα Α προετοιμάζει τον εκπρόσωπό της για τις πιθανές απαντήσεις στις ερωτήσεις που πρόκειται να δεχτεί από την ομάδα Β, η οποία συγχρόνως ετοιμάζει τις ερωτήσεις που θα υποβάλει στον ρόλο της Α. Στη συνέχεια εκπρόσωπος της ομάδας Β δίνει  συνέντευξη στην ομάδα Α.
Το αντίστοιχο θα γίνει και με το ζευγάρι των ομάδων Γ, Δ.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ο δάσκαλος ή οι μαθητές μπορούν να καταγράφουν κάποιες σημαντικές φράσεις από τη συνέντευξη στο χαρτί με τη φιγούρα του ρόλου. Οι συνεντεύξεις δίνονται η μία μετά την άλλη, ώστε να μπορούν οι υπόλοιποι να την παρακολουθήσουν και να την σχολιάσουν.   

Συζήτηση
Τι κοινά και τι διαφορές εντοπίζουμε στις απαντήσεις των δύο ρόλων;  Ποιες είναι οι σκέψεις και ποια  τα συναισθήματα του κάθε ρόλου σχετικά με το θέμα των βαθμών;  

Συνάντηση μετά από 30 χρόνια: Στιγμιότυπα-Ανίχνευση σκέψης
Ας φανταστούμε ότι οι δύο πρώην συμμαθητές συναντιούνται και συζητούν.
Δεδομένα: Στη συνάντηση συμμετέχουν και ο ρόλος του καλού μαθητή και ο ρόλος του κακού μαθητή.
Ζητούμενα: Ποια εξέλιξη είχε η ζωή του καθενός; Πώς βλέπουν τώρα, μετά τριάντα χρόνια, τη σχολική τους επίδοση και γενικότερα τη μαθητική τους ζωή; Ποια ήταν τότε η σχέση τους και ποια τώρα;
Στην παρουσίαση των σκηνών ο εμψυχωτής μπορεί «παγώσει» τη δράση και να αξιοποιήσει την τέχνική «ανίχνευση σκέψης», προκειμένου να ακουστούν οι ανομολόγητες σκέψεις των ρόλων.

Αναστοχαστική συζήτηση
Καλούνται όλοι να καταθέσουν την εμπειρία τους από το εργαστήριο και τις σκέψεις  που γεννήθηκαν.  

Γραφή κειμένου
Άρθρο με θέμα: Οι βαθμοί στο σχολείο.

Η εικόνα από τη διεύθυνση http://goo.gl/JLNFQz

Γλυπτά σε ζευγάρια

α) Η σχέση, όπως είναι
Καλούνται όλοι σε ζευγάρια να αναπαραστήσουν τη σχέση δασκάλου-μαθητή, όπως τη βιώνουν στο παρόν, με ένα γλυπτό. Παρουσιάζονται με τη σειρά τα γλυπτά  και οι θεατές δίνουν έναν τίτλο.

β) Η σχέση, όπως θα ήθελα να είναι
Επαναλαμβάνεται η δραστηριότητα, αλλά το ζητούμενο αυτή τη φορά είναι να  αναπαραστήσουν τη σχέση όπως θα επιθυμούσαν να είναι. Παρουσιάζονται και πάλι με τη σειρά τα γλυπτά  και οι θεατές δίνουν έναν τίτλο.

γ) Εκφράζω την επιθυμία μου για τη βελτίωση της σχέσης
Μπορεί να  γίνει πραγματικότητα η επιθυμία; Πώς μπορεί να βελτιωθεί η σχέση; Ας κάνουμε μια αρχή, εκφράζοντας τις ανάγκες μας.
Καλούνται και πάλι όλοι  σε ζευγάρια να παρουσιάσουν το γλυπτό που έκαναν την πρώτη φορά. Αυτή τη φορά, όμως, τα δύο αγάλματα θα ζωντανέψουν και, τόσο ο ρόλος του μαθητή, όσο και ο ρόλος του δασκάλου, θα εκφράσουν την ανάγκη  που αισθάνονται από τη συγκεκριμένη σχέση, συμπληρώνοντας τη φράση: Θα ήθελα… έχω ανάγκη…  

Γραφή  κειμένου
Ανοικτή επιστολή: Νά πώς θα ήθελα να είναι η σχέση μου με τους καθηγητές μου…

Η εικόνα από τη διεύθυνση http://goo.gl/grmaom

Ακίνητες Εικόνες

α) Το σχολείο, όπως είναι
Οι μαθητές σε ομάδες σχηματίζουν με τα σώματά τους μια εικόνα που αποδίδει την έννοια του σχολείου, όπως τη βιώνουν στην καθημερινή ζωή τους. Η εικόνα μπορεί να είναι ρεαλιστική ή υπερρεαλιστική, συμβολική. Στην παρουσίαση των εικόνων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνική της παρακολούθησης σκέψης.

β) Το σχολείο, όπως θα ήθελα να είναι
Οι μαθητές δουλεύουν με παρόμοιο τρόπο στις ίδιες ομάδες και σχηματίζουν  την εικόνα που αποδίδει το σχολείο που επιθυμούν και ονειρεύονται.

γ) Το πρώτο βήμα για την επιθυμητή αλλαγή
Κάθε ομάδα συζητάει και προβληματίζεται σχετικά με τους τρόπους που μπορεί να γίνει ένα πρώτο βήμα προς την επιθυμητή αλλαγή. Ποιος ή ποιοι θα ενεργήσουν και με ποιον τρόπο; Η απάντηση της κάθε ομάδας στα ερωτήματα θα δοθεί με τις εξής δραστηριότητες:

• Η ομάδα, σχηματίζει εκ νέου την πρώτη εικόνα που δημιούργησε.
• Η εικόνα ζωντανεύει, καθώς η ομάδα προσπαθεί να αποδώσει με αργή κίνηση αλλά χωρίς λόγο, τη μετάβαση, το πρώτο βήμα για την επιθυμητή αλλαγή.     
• Η ομάδα καταλήγει σε μια καινούρια ακίνητη εικόνα που αποδίδει την καινούρια φάση.

Στην παρουσίαση οι θεατές καλούνται να δώσουν την ερμηνεία τους για το δρώμενο.  

Γραφή κειμένων
Διάλογος: Δύο φίλοι συνομιλούν. Ο ένας θέλει να εγκαταλείψει το σχολείο. Ο άλλος προσπαθεί να τον κάνει να αλλάξει γνώμη.
Αφήγηση με διάλογο: Η χειρότερη μέρα της σχολικής μου ζωής.
Αφήγηση με διάλογο: Ένα περιστατικό που με έβαλε σε σκέψεις για το σχολείο.
Ανοικτή επιστολή προς το Υπουργείο Παιδείας: Προτάσεις για το σχολείο του 21ου αιώνα.

Η εικόνα από τη διεύθυνση http://goo.gl/hFS0C8

Παίζουμε αμίλητοι και παρατηρούμε τη σιωπή μας

Τα παιχνίδια που ακολουθούν είναι ενδεικτικά των παιχνιδιών που αξιοποιούνται στο πλαίσιο ενός θεατρικού μαθήματος, με ποικίλους κάθε φορά στόχους. Τα δυο πρώτα, «Ο κόμπος» και το «Οδήγησε τον τυφλό», καθώς και οι διάφορες παραλλαγές τους, θεωρούνται παιχνίδια  εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Τα παιχνίδια «Ο καθρέφτης», με τις παραλλαγές του, και «Η ύπνωση» ανήκουν στα παιχνίδια επικοινωνίας και «συνενοχής», όπως ονομάζονται.  Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι πως δεν επιτρέπεται η λεκτική επικοινωνία μεταξύ των παικτών.  Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο εντάχθηκαν σε αυτήν την ενότητα. Οι μαθητές καλούνται να βιώσουν τη σιωπή (τη δική τους και των συμπαικτών τους) κατά τη διαδικασία του παιχνιδιού, ενώ δηλαδή βρίσκονται σε δράση, και μετά να καταθέσουν γραπτώς  την εμπειρία τους. Μπορούν, επίσης, να καταγράψουν  τις παρατηρήσεις τους σχετικά με τις αντιδράσεις των υπολοίπων.

Τα παιχνίδια προϋποθέτουν χώρο ελεύθερο από έπιπλα (σχολική αίθουσα όπου έχουν μπει στην άκρη θρανία και καρέκλες, αίθουσα γυμναστηρίου/θεάτρου  ή εξωτερικό χώρο) και τον διδάσκοντα σε ρόλο εμψυχωτή, που θα καθοδηγεί το παιχνίδι και θα μεριμνά για την ασφάλεια των παικτών. Ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών της τάξης, τα παιχνίδια μπορούν  να παιχτούν είτε στην ολομέλεια είτε σε ομάδες. Παρατίθενται πρώτα τα παιχνίδια και ακολουθούν ασκήσεις παραγωγής λόγου. Εξυπακούεται πως δεν είναι απαραίτητο ούτε να παιχτούν όλα ούτε να ακολουθηθεί κάποια συγκεκριμένη σειρά.

Παιχνίδι 1ο: Ο κόμπος
Η ομάδα σχηματίζει κύκλο. Όλοι κλείνουν τα μάτια, απλώνουν τα χέρια τους εμπρός και κινούνται ελαφρά προς το κέντρο, μέχρι να πιάσουν τα χέρια κάποιου άλλου. Κάθε χέρι πρέπει να κρατάει μόνο ένα χέρι. Κατόπιν ανοίγουν τα μάτια. Η ομάδα τώρα πρέπει να λύσει τον κόμπο που έχει δεθεί, χωρίς να λυθούν τα χέρια. Απαγορεύονται οι συζητήσεις κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Η επικοινωνία πρέπει να γίνεται με τα μάτια και τα σώματα.

Παιχνίδι 2ο: Οδήγησε τον «τυφλό»
α) Η ομάδα χωρίζεται σε ζεύγη. Ο Α οδηγεί τον Β, που έχει τα μάτια κλειστά. Ο Α είναι πάντα πίσω από τον Β και με τα χέρια στην πλάτη του Β τον οδηγεί σιγά-σιγά μέσα στον χώρο. Μπορεί να υπάρξει συμφωνία για το πώς θα στρίβουν δεξιά, αριστερά, πώς θα σταματούν κ.ά. Εναλλακτικά, ο Α μπορεί να κρατάει τον Β από το μπράτσο.
β) Όταν ο «τυφλός» αισθανθεί ασφαλής, ο εμψυχωτής μπορεί να φωνάξει ΣΤΟΠ και να ζητήσει από τον οδηγό να απομακρυνθεί μαλακά και να βρει έναν άλλον «τυφλό» να οδηγήσει. Η διαδικασία της αλλαγής οδηγών μπορεί να επαναληφθεί πολλές φορές.

Παιχνίδι 3ο: Ο καθρέφτης
1) Καθρέφτης «αντικριστός»
Η ομάδα χωρίζεται σε ζεύγη που στέκουν αντικριστά σε μικρή απόσταση. Ο Α αρχίζει να κάνει μια αργή κίνηση και ο Β κάνει την ίδια κίνηση σαν να είναι ο καθρέφτης του Α. Οι κινήσεις του Α είναι αργές, ώστε να προλαβαίνει ο Β, και διαδέχονται ομαλά η μια κίνηση την άλλη. Οι παίκτες  δεν σταματούν, για να σκεφτούν ή να σχολιάσουν. Σε λίγο, με εντολή του εμψυχωτή, ο Β θα γίνει οδηγός και ο Α θα ακολουθεί. Κατόπιν ο οδηγός θα αλλάζει, χωρίς καμιά εντολή ή συνεννόηση. Σε ομάδες που είναι εξοικειωμένες με θεατρικές τεχνικές η άσκηση γίνεται και με περισσότερα από δύο άτομα, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται  μικρές χορογραφίες.

2) Καθρέφτης «παράλληλος»
Όπως η προηγούμενη άσκηση, αλλά το ζευγάρι ξεκινάει, ενώ στέκονται δίπλα δίπλα (όχι αντικριστά).

Ο καθρέφτης

Παιχνίδι 4ο: Η ύπνωση
Η άσκηση αυτή μοιάζει με την άσκηση του «καθρέφτη», μόνο που σε κάθε ζευγάρι δεν χρειάζεται να αντιγράφει ο ένας τις κινήσεις του άλλου. Ο Α εστιάζει την προσοχή του σε ένα μέλος του σώματος του Β, π.χ. στην παλάμη του, και κρατάει σταθερή απόσταση 15 εκατοστών από αυτό. Ο Β κινεί την παλάμη του και έτσι οδηγεί το πρόσωπο του Α, που ακολουθεί σαν υπνωτισμένος. Κατόπιν οι ρόλοι αλλάζουν. Δοκιμάστε διάφορα σημεία ύπνωσης, π.χ. τους ώμους, τις φτέρνες κ.ά., και απολαύστε τις κινήσεις.

Είδαμε ότι  η σιωπή κυβερνάει τις ανθρώπινες σχέσεις: άλλοτε προσφέρει θετική ενέργεια στην επικοινωνία και άλλοτε αρνητική, άλλοτε χωρίζει τους ανθρώπους και άλλοτε τους ενώνει, άλλοτε είναι ένδειξη δύναμης και άλλοτε αδυναμίας.  

Στο συγκεκριμένο εργαστήρι αξιοποιείται η θεατρική τεχνική της «ακίνητης /παγωμένης εικόνας» με την οποία οι συμμετέχοντες, χρησιμοποιώντας τα σώματά τους, δημιουργούν μια εικόνα η οποία αποκρυσταλλώνει μια στιγμή της δράσης, ένα θέμα ή μια ιδέα. Η ακίνητη εικόνα δεν είναι στατική, αλλά εμπεριέχει μια δυναμική.

• Να δουλέψετε σε ομάδες, για να δημιουργήσετε με τα σώματά σας μια ακίνητη εικόνα που δείχνει μια κατάσταση, όπου η σιωπή ενώνει τους ανθρώπους. Να δώσετε τίτλο στην εικόνα που δημιουργήσατε.  
• Να δουλέψετε και πάλι σε ομάδες, για να δημιουργήσετε με τα σώματά σας μια ακίνητη εικόνα που δείχνει μια κατάσταση, όπου η σιωπή χωρίζει τους ανθρώπους. Να δώσετε τίτλο στην εικόνα σας.  
• Κάθε ομάδα να παρουσιάσει στο κοινό της τάξης την εικόνα που δημιούργησε, χωρίς να αποκαλύψει τον τίτλο που έδωσε. Οι μαθητές-θεατές να προτείνουν τίτλους για τις εικόνες.  
• Να συζητήσετε τα συμπεράσματά σας από τη δραστηριότητα σχετικά με τη λειτουργία της σιωπής στις ανθρώπινες σχέσεις.

Αποσπάσματα

Φοβάμαι να μιλήσω, να αντιδράσω. Στο σχολείο μας υπάρχει μια τάξη πραγμάτων. Οι πιο δυνατοί, οι μάγκες,  ελέγχουν τα πάντα. Και στην τάξη το ίδιο προχθές. Ο Πέτρος τόλμησε να πει όχι. Βρήκε την τσάντα άδεια, πεταμένη σε μια γωνιά της αίθουσας. Θέλω να μιλήσω στους καθηγητές μας, αλλά φοβάμαι. Ξέρω πως θα την πληρώσω λίγο αργότερα, στον δρόμο, κάπου σε κάποια γωνιά. Και σιωπώ.

                                                                                                                                                          μαθητής, 14 χρόνων

Δεν πιστεύω ότι έχω εξαιρετικές σχέσεις με τους γονείς μου, κυρίως με τη μητέρα μου, γιατί συγκρουόμαστε συχνά. Δε νομίζω ότι με καταλαβαίνει, άλλωστε δεν της μιλώ ποτέ για ό,τι με απασχολεί. Δε νομίζω ότι μπορεί να με καταλάβει ή να με βοηθήσει, δε θα σκεφτόμουν ποτέ να πάω να τη δω και να της μιλήσω, δε θα το έκανα ούτε θα το κάνω ποτέ.

Μαρία, 15 χρόνων

Δεν τολμώ να πω στους γονείς μου αυτό που σκέφτομαι. Δεν τολμώ να πω στους φίλους μου τις βλακείες που έκανα. Δεν τολμώ να πω στην Κατερίνα ότι την αγαπώ. Με πνίγει η σιωπή.

Γιώργος, 17 χρόνων

Στο πρώτο χαστούκι – λίγους μήνες μετά το γάμο – δε μίλησα. Θα ήταν κακιά στιγμή, είπα, δεν το έζησα εγώ αυτό. Δεν μπορεί. Δε συνέβη στ’ αλήθεια. Στο δεύτερο χαστούκι – δυο χρόνια μετά, θήλαζα ακόμα – πάτησα έντρομη τις φωνές. Και τότε ήρθε το τρίτο, σφαλιάρα ξεγυρισμένη. «Σκασμός! Μ’ άκουσες; Τσιμουδιά. Ένα τσικ και θα σου κοστίσει τη ζωή». Και εγώ τον υπάκουσα και συνεχίζω να τον υπακούω. Ποιος θα πιστέψει τις καταγγελίες μου; Μια γυναίκα ξένη σε μια πόλη, χωρίς συγγενείς, χωρίς φίλους, χωρίς δουλειά, χωρίς λεφτά. Σύζυγος ενός επιφανούς  και αξιότιμου άντρα, με θέση, με χρήμα, με διασυνδέσεις. Και ποιος θα με αναζητήσει μετά… στα χαντάκια της περιοχής;

Αριάδνη,  38 χρόνων, από το βιβλίο της Αλεξάνδρας Μυλωνά Εγώ και μερικές φίλες μου

Με λένε Εριόλα και είμαι από την Αλβανία. Στο  σχολείο είναι πολύ δύσκολα για μένα. Τα παιδιά με αντιμετωπίζουν σαν ένα βρώμικο ανθρωπάκι που δεν ξέρει να μιλάει και να σκέφτεται. Μαθηματικά όμως καταλαβαίνω. Αλλά δε μιλώ. Και αυτοί γελούν. Νομίζουν ότι είμαι χαζή. Γιατί μου το κάνουν αυτό; Γιατί;

Εριόλα, 12 χρόνων

Στο θεατρικό εργαστήρι αξιοποιείται η μέθοδος του Εκπαιδευτικού Δράματος, βλ. ΕΔΩ, για να διερευνηθεί το θέμα της σιωπηρής σύγκρουσης, όπως παρουσιάζεται στο απόσπασμα από Τα ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη που περιλαμβάνεται στα Κ.Ν.Λ. Γ΄λυκείου (σ. 227-228). Στο εργαστήρι ο καθηγητής αναλαμβάνει τον ρόλο του εμψυχωτή.

Σχέδιο για την οργάνωση  του εργαστηρίου
Ανάγνωση του αποσπάσματος
Διαβάζουμε το πρώτο μέρος του αποσπάσματος, από την αρχή ως το σημείο Η ώρα περνάει, με κυριεύει σιγά σιγά η ευδαιμονία που έρχεται μετά τα δάκρυα. Το μέρος αυτό αποτελεί μια νοηματική ενότητα με κέντρο το γενικότερο θέμα της σύγκρουσης ενός εφήβου με τους γονείς. Επισημαίνεται μάλιστα ότι στο συγκεκριμένο κείμενο, όπου τα δύο πρόσωπα μιλούν ελάχιστα, η σύγκρουση είναι υποδόρεια, θα λέγαμε σχεδόν βουβή. Προσφέρεται, επομένως, για να διερευνήσουμε το θέμα της σιωπηρής σύγκρουσης με βάση τα παρακάτω ερωτήματα: Γιατί η σύγκρουση παραμένει σχεδόν βουβή; Ποιοι είναι οι λόγοι της σύγκρουσης; Ποια είναι τα συναισθήματα των προσώπων; Με ποιους τρόπους  μπορεί να σπάσει η σιωπή και να ανοίξει το κανάλι της  επικοινωνίας;   

Εισαγωγή στο δραματικό πλαίσιο
Ξεκινούμε με την εισαγωγή των μαθητών στο δραματικό πλαίσιο. Καλούμε τους μαθητές να κτίσουν σιγά σιγά τον φανταστικό κόσμο μέσα στον οποίο θα δράσουν, δηλαδή να κτίσουν τους ρόλους που θα υποδυθούν και να καθορίσουν το πλαίσιο, τον χώρο και τον χρόνο,  μέσα στο οποίον διαδραματίζεται το γεγονός.

Μπορούμε να αρχίσουμε μια συζήτηση με ερωτήματα όπως:  Τι συμβαίνει; Ποιοι δρουν; Πού; Πότε;  Αναμένουμε  κάποιες απαντήσεις με βάση και το εισαγωγικό σημείωμα, π.χ. συμβαίνει μια σύγκρουση  ανάμεσα στην Κατερίνα και στη μητέρα της, σε ένα εξοχικό σπίτι στην Κηφισιά, ένα καλοκαίρι.  

Κτίσιμο χώρου
Προχωρούμε στο κτίσιμο του χώρου, όπου εκτυλίσσεται η δράση. Κεντρίζουμε τη φαντασία των μαθητών με ερωτήσεις του τύπου: Σε ποιο χώρο του σπιτιού φανταζόμαστε τη δράση; Πώς είναι αυτός ο χώρος; Όλοι καλούνται να συνεισφέρουν με  ιδέες, αρκεί η πρόταση του ενός  να μην αναιρεί την πρόταση του άλλου. Ο ένας  κτίζει πάνω στη σκέψη του άλλου.   

Κτίσιμο ρόλων

Αρχίζουμε να κτίζουμε τον ρόλο της Κατερίνας, αξιοποιώντας την τεχνική «δημιουργώ τη στάση του ρόλου». Καλούμε την ομάδα να φανταστεί τη στάση της Κατερίνας  στη συγκεκριμένη σκηνή, πριν αρχίσει η δράση. Μια μαθήτρια αναλαμβάνει εθελοντικά τον ρόλο της Κατερίνας και παίρνει τρεις διαφορετικές στάσεις, με βάση τις οδηγίες που θα δώσουν οι μαθητές. Η ομάδα, με  ψηφοφορία, επιλέγει τη στάση που θεωρεί πιο κατάλληλη.

Μπορούμε, αν θέλουμε, να συνεχίσουμε το κτίσιμο του ρόλου της Κατερίνας με ερωτήσεις που ακουμπούν στο κείμενο και το προεκτείνουν, π.χ. Πώς ξαλαφρώνει η Κατερίνα;  Με ποιο τραγούδι; Ποιες λέξεις γράφει;  Τι άλλο ζωγραφίζει;

Μετά προχωρούμε στο κτίσιμο του ρόλου της μητέρας με την ίδια τεχνική. Η ομάδα, και πάλι με τη βοήθεια μιας άλλης μαθήτριας, στήνει τη στάση του ρόλου της  μητέρας.

Κεντρικό δραματικό γεγονός:  Αναπαράσταση της σύγκρουσης
Μετά το, έστω στοιχειώδες, κτίσιμο των ρόλων, μπορούμε να προχωρήσουμε στο κεντρικό δραματικό γεγονός, να αναπαραστήσουμε τη σύγκρουση. Η αναπαράσταση μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Προτείνεται για την περίπτωση ένας τρόπος  με τον οποίο αποφεύγεται σημαντικά η έκθεση των μαθητών. Δύο μαθήτριες παίρνουν τις στάσεις που έχει προαποφασίσει η ομάδα για την Κατερίνα και τη μητέρα. Οι μαθήτριες αυτές θα υποδυθούν στη σκηνή τους ρόλους χωρίς λόγο, χρησιμοποιώντας μόνο τη σωματική έκφραση. Τα λόγια των προσώπων που περιλαμβάνονται στο απόσπασμα θα τα διαβάσουν άλλες δύο μαθήτριες που στέκονται η μία πίσω από την «Κατερίνα» και η άλλη πίσω από τη «μητέρα». Η σκηνή ζωντανεύει για ένα λεπτό και μετά «παγώνει», δηλαδή οι μαθήτριες που υποδύονται τη μητέρα και την Κατερίνα μένουν ακίνητες σε μια στάση.

Παρακολούθηση της σκέψης του ρόλου
Προχωρούμε στη διερεύνηση της σύγκρουσης με την τεχνική «παρακολούθηση της σκέψης του ρόλου». Θέτουμε στην ομάδα τα ερωτήματα: Πώς αισθάνονται και τι σκέφτονται τα δύο πρόσωπα και δεν το ομολογούν; Ακούμε τις σκέψεις των προσώπων,  σε α΄ ρηματικό πρόσωπο, από την ομάδα.

Συζήτηση
Ο εμψυχωτής, λαμβάνοντας υπόψη τις σκέψεις των ρόλων που προέκυψαν από την προηγούμενη τεχνική, θέτει για συζήτηση τα παρακάτω ερωτήματα: Ποια είναι η βαθύτερη επιθυμία της Κατερίνας; Ποια είναι η βαθύτερη επιθυμία της μητέρας; Γιατί  τα πρόσωπα δεν ομολογούν αυτά που σκέφτονται; Γιατί δεν εκφράζουν τα συναισθήματά τους; Πώς θα μπορούσε να σπάσει η σιωπή; Με ποιες συμπεριφορές θα μπορούσε η Κατερίνα να ανοίξει ένα κανάλι επικοινωνίας;

Ακούγονται εναλλακτικές προτάσεις.

Θέατρο της Αγοράς
Χρησιμοποιούμε το Θέατρο της Αγοράς, για να δούμε εναλλακτικές συμπεριφορές της Κατερίνας. Κάθε ομάδα προετοιμάζει την εκπρόσωπό της στον ρόλο της Κατερίνας, ενώ τον ρόλο της μητέρας τον αναλαμβάνει  κάποια άλλη μαθήτρια ή ο εμψυχωτής.

Δεδομένα του αυτοσχεδιασμού: Η Κατερίνα προσπαθεί να σπάσει τη σιωπή. Η μητέρα είναι ένα άτομο κλειστό που δυσκολεύεται να εκφράσει τα συναισθήματά του.

Ζητούμενα του αυτοσχεδιασμού: Πώς θα αντιδράσει η μητέρα στην προσπάθεια της Κατερίνας να σπάσει τη σιωπή; Ποια θα είναι η αλληλόδραση μεταξύ τους; Πώς θα εξελιχθεί η σκηνή; Ποιο θα είναι το κλείσιμο της σκηνής;

Αναστοχασμός
Ακολουθεί η τελική φάση στην οποία επιχειρούμε να συνδέσουμε την ιστορία που τα παιδιά βίωσαν στον φανταστικό κόσμο του δράματος με τη δική τους ζωή. Αυτό μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους, π.χ. με μια αναστοχαστική συζήτηση ή με ένα σύντομο γραπτό κείμενο που απαντά σε ερωτήματα του τύπου:  Τι μου θύμισε η ιστορία; Τι με έκανε να σκεφτώ;

Στο θεατρικό εργαστήρι χρησιμοποιείται η μέθοδος του Εκπαιδευτικού Δράματος για να διερευνηθεί, μέσα από ποικίλες θεατρικές τεχνικές, το θέμα της ομορφιάς. Αξιοποιούνται λογοτεχνικά κείμενα και εικαστικό υλικό σχετικό με το θέμα. Βασική πηγή άντλησης υλικού το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο Ιστορία της ομορφιάς. Παρατίθεται το σχέδιο για το προτεινόμενο εργαστήριο.

Εισαγωγική δραστηριότητα: Συζήτηση σε ζευγάρια-φράση στον κύκλο
Μοιράζονται στους συμμετέχοντες σύντομα αποσπάσματα από διάφορα λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στην ομορφιά: π.χ. απόσπασμα από την Ελένη του Ευριπίδη, από την Ελένη του Ρίτσου, από το Στου Χατζηφράγκου,  του Κοσμά Πολίτη, κ.ά. Καλούμε τους μαθητές να συζητήσουν σε ζευγάρια το κείμενο  που διάβασαν  και να εκφράσουν μια σκέψη που έκαναν.  

Αφήγηση
Η ιστορία με την οποία θα ασχοληθούμε αφορά μια έφηβη 15-16 ετών, που δεν είναι όμορφη, αλλά δεν ειναι ούτε άσχημη. Ας προσπαθήσουμε να τη γνωρίσουμε.

Δημιουργία της έφηβης: Προφορική και γραπτή περιγραφή σε ομάδες
Κάθε ομάδα δημιουργεί τη δική της νέα, περιγράφοντας την εξωτερική εμφάνιση και την προσωπικότητά της, και την παρουσιάζει.

Αφήγηση
Η κοπέλα είναι σε αναζήτηση του εαυτού της. Το θέμα που τον τελευταίο καιρό την προβληματίζει ιδιαίτερα είναι η ομορφιά. Κάθε βράδυ καταγράφει στο ημερολόγιό της τις σκέψεις της και τα ερωτήματα που την απασχολούσαν. Τι να γράφει, λοιπόν, στο ημερολόγιο αυτό;

Το ημερολόγιο  της έφηβης: Γραφή κειμένου σε ομάδες
Οι μαθητές καλούνται να γράψουν τις σκέψεις και τα ερωτήματα που απασχολούν τη νέα σχετικά με το θέμα της ομορφιάς  και ειδικότερα όσο αφορά  τη σχέση της με το άλλο φύλο και με τις φίλες της.

Αφήγηση
Εκείνο το βράδυ η κοπέλα είδε ένα παράξενο όνειρο. Καθόταν, λέει, δίπλα σε μια λίμνη και ξαφνικά είδε τη μορφή της να καθρεφτίζεται στα νερά της λίμνης. Της φάνηκε πως της κουνούσε το χέρι, πως την καλούσε. Έπεσε στη λίμνη και άρχισε να κολυμπάει προς το μέρος της. Καθώς, όμως, την πλησίαζε, η μορφή έκανε μια βουτιά και εξαφανίστηκε. Η κοπέλα την ακολούθησε. Βρέθηκε μπροστά σε ένα μεγάλο κτήριο. Στους τοίχους του κτηρίου ήταν αναρτημένες γιγαντοαφίσες που απεικόνιζαν  μια γυναικεία μορφή.  Ο εαυτός της; Δεν ήταν σίγουρη, αλλά η μορφή της έμοιαζε πολύ. Και τότε συνέβη κάτι περίεργο. Όλες οι αφίσες, η μία μετά την άλλη, άρχισαν να ζωντανεύουν. Η κάθε μία ξετύλιγε τη δική της ιστορία. Για να δούμε αυτές τις ιστορίες.

Στον τόπο όπου η έφηβη είναι το πρότυπο της ομορφιάς: Στιγμιότυπα-Παρακολούθηση σκέψης
Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες και κάθε ομάδα δημιουργεί μια σύντομη σκηνή στην οποία παρουσιάζεται η σχέση της νέας με τα αγόρια και με τα κορίτσια της ηλικίας της, με το δεδομένο ότι η νέα θεωρείται πρότυπο της ομορφιάς.

Στόχος:  Να διερευνήσουν  οι μαθητές και να δώσουν απαντήσεις, μέσω της θεατρικής τέχνης, στα παρακάτω ερωτήματα:
Τι σημαίνει να είσαι το πρότυπο της ομορφιάς; Πώς αισθάνεσαι, τι σκέφτεσαι, πώς αντιδράς; Πώς σε αντιμετωπίζει το ανδρικό και πώς το γυναικείο φύλο;

Συζήτηση
Σχολιάζεται το νόημα των σκηνών.

Αφήγηση
Αυτές και άλλες σκέψεις έκανε η κοπέλα, ζώντας για λίγες στιγμές σε έναν κόσμο όπου ήταν το πρότυπο της ομορφιάς. Ξαφνικά ο τοίχος του κινηματογράφου άνοιξε και κάτι σαν κύμα αισθάνθηκε να την παρασέρνει σ’ ένα μακρύ διάδρομο γεμάτο εικόνες από γυναικείες μορφές. Τις παρατήρησε μια μια με ενδιαφέρον και απορία.  

Ο διάδρομος της γυναικείας ομορφιάς
Σχηματίζεται ένας διάδρομος με εικόνες γυναικείας ομορφιάς ανά τους αιώνες σε διάφορα μέρη του κόσμου. Αξιοποιούνται σχετικά εικαστικά έργα, πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά και φωτογραφίες διαφόρων γυναικών που θεωρήθηκαν πρότυπο ομορφιάς. Οι μαθητές στοιχίζονται σε δύο σειρές, η μία απέναντι στην άλλη, ώστε να σχηματιστεί ένας στενός διάδρομος. Κάθε μαθητής κρατάει μπροστά στο στήθος του ένα εικαστικό έργο που παριστάνει την ιδανική γυναικεία ομορφιά.  Περνούν όλοι, ο ένας μετά τον άλλον, μέσα από τον διάδρομο.  

Συζήτηση
Καταθέτουν όλοι εντυπώσεις και σχόλια.

Αφήγηση
Ο διάδρομος αυτός την οδήγησε πίσω στον κόσμο της. Και ωστόσο ο κόσμος αυτός σαν να είχε αλλάξει…Τελικά κατάλαβε ότι η ίδια απείχε πολύ από το πρότυπο ομορφιάς που φαίνεται να επικρατούσε τώρα στον τόπο της. Μήπως είμαι, λοιπόν, τελικά άσχημη, πώς θα είναι η ζωή μου τώρα αναρωτήθηκε.

Στον τόπο όπου η έφηβη απέχει από το πρότυπο της ομορφιάς: Σκηνές-παρακολούθηση σκέψης
Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες και κάθε ομάδα δημιουργεί μια σύντομη σκηνή στην οποία παρουσιάζεται η σχέση της κοπέλας με τα αγόρια και με τα κορίτσια της ηλικίας της, με το δεδομένο ότι η κοπέλα απέχει πολύ από το κοινωνικό πρότυπο της ομορφιάς.

Στόχος:  Να διερευνήσουν  οι μαθητές και να δώσουν απαντήσεις, μέσω της θεατρικής τέχνης, στα παρακάτω ερωτήματα:
Τι σημαίνει να θεωρείσαι «άσχημος» ; Πώς αισθάνεσαι, τι σκέφτεσαι, πώς αντιδράς; Πώς σε αντιμετωπίζει το ανδρικό και πώς το γυναικείο φύλο;

Συζήτηση
Σχολιάζεται το νόημα των σκηνών.

Αφήγηση
Είχε ενδιαφέρον η περιπέτειά μου, σκέφτηκε η νέα. Τι να κάνω όμως μέσα στη ρευστότητα αυτή; Υπάρχουν τρόποι για να αναδυθεί η ομορφιά μου σ’ όποιον κόσμο κι αν βρίσκομαι;

Οι σκέψεις της νέας: Κύκλος σκέψεων
Όλοι σε κύκλο. Ο καθένας λέει μια φράση, μια σκέψη που θα μπορούσε να κάνει  η νέα.

Αφήγηση
Αυτές τις φωνές άκουσε η κοπέλα. Και όταν ακούστηκε και η τελευταία φωνή,  είδε από μακριά  τη νέα που της έμοιαζε να κολυμπάει και να την καλεί. Την πλησίασε, της άπλωσε το χέρι και αισθάνθηκε να γίνεται ένα μαζί της. Τότε η κοπέλα έδωσε μια δυνατή ώθηση και αναδύθηκε στην επιφάνεια της λίμνης.

Αισθάνομαι όμορφα με τον εαυτό μου: Κινητικό – ομαδικό γλυπτό
Περπατάνε όλοι μαζί με μουσική. Βρίσκει  ο καθένας τη δική του κίνηση, το δικό του βάδισμα, τον δικό του ρυθμό, αυτό που τον κάνει να αισθάνεται ωραία με τον εαυτό του. Στο τέλος σχηματίζουν όλοι μαζί ένα ομαδικό γλυπτό παίρνοντας τη στάση που τους κάνει να αισθάνονται  όμορφα τη συγκεκριμένη στιγμή.

Αναστοχαστικές δραστηριότητες

α) Φράση στον κύκλο
«Παίζοντας» την ιστορία της νέας σκέφτηκα ότι...

β) Ελεύθερη συζήτηση
Ποια είναι η σχέση της ομορφιάς με τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου;
Τι μπορεί να μας βοηθήσει να αποδεχτούμε την εξωτερική μας εμφάνιση;
Με ποιους τρόπους μπορεί να αναδυθεί η ομορφιά του κάθε ανθρώπου;

γ) Δομημένη συζήτηση σε ομάδες
Γιατί αλλάζει το πρότυπο της ομορφιάς; Ποιοι παράγοντες συντελούν στη διαμόρφωση των προτύπων της ομορφιάς;
Μπορεί μια γυναίκα που είναι άσχημη να είναι γοητευτική; Πότε συμβαίνει αυτό;
Μπορεί ένας άντρας που είναι άσχημος να είναι γοητευτικός; Πότε συμβαίνει αυτό;
Γιατί το γυναικείο φύλο ονομάστηκε «ωραίο φύλο»; Πρόκειται για κοινωνική κατασκευή;  Ποιες είναι οι συνέπειες; Ποια συμφέροντα συντηρούν τον μύθο του ωραίου φύλου;

Δημιουργική γραφή

Ημερολόγιο:  Και εγώ έχω προβλήματα με την εμφάνισή μου…
Διάλογος ανάμεσα σε δύο αγόρια: Νά τι μου αρέσει σ΄ένα κορίτσι...
Διάλογος ανάμεσα σε δύο κορίτσια: Νά τι μου αρέσει σ΄ένα αγόρι ...
Διάλογος με τον Νάρκισσο…
Άρθρο- σχόλιο σε είδηση σχετική με τα καλλιστεία γυναικών.
Άρθρο: Η μόδα των σέλφι στικ. Πώς προέκυψε αυτό το φρούτο;
Υποθετική συνέντευξη από ένα μανεκέν.
Ομορφιά και σωματική άσκηση:  Δημιουργία αφίσας στο πλαίσιο σχετικής εκστρατείας  που απευθύνεται σε νεανικό κοινό.
Δημιουργία γελοιογραφίας που σατιρίζει την εμπορευματοποίηση της ομορφιάς.

Προτεινόμενα θέματα για ερευνητικές εργασίες σε ομάδες
Ομορφιά/ασχήμια (γυναικεία και ανδρική) μέσα από εικαστικά έργα.
Ομορφιά/ασχήμια (γυναικεία και ανδρική) στη λογοτεχνία.
Πρότυπα ομορφιάς στον κινηματογράφο.
Ομορφιά και υγεία (διατροφή, σωματική άσκηση).
Ομορφιά και ασθένεια (ανορεξία).
Η εκμετάλλευση της ομορφιάς στη διαφήμιση.
Η εμπορευματοποίηση της ομορφιάς (βιομηχανίες προϊόντων και υπηρεσιών).
Ομορφιά και επαγγέλματα (μανεκέν, κομμώτρια, αισθητικός, αισθητικός χειρουργός, κ.ά.)

ΣΧΕΔΙΟ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

Καταιγισμός ιδεών:«Πρόσφυγες είναι όλοι αυτοί που…». Συμπληρώνουν όλοι γραπτώς τη φράση πάνω σε ένα χαρτόνι.

Κινητικό (με συνοδευτική μουσική)

1. Περπατώ ελεύθερα χωρίς να ακουμπώ  κανέναν.
2. Περπατώ με κάποιον ρυθμό: αργά, γρήγορα, πολύ γρήγορα.
3. Περπατώ με κάποιον στόχο: Προσδιορίζω νοερά κάποιον από την ομάδα ως εχθρό μου και περπατώ, προσπαθώντας να τον αποφύγω. Επιδιώκω να μην είναι φανερό ποιον θέλω να αποφύγω.
4. α) Περπατώ υπό δίωξη: Περπατώ με γρήγορο βηματισμό-σταματώ ξαφνικά με το «Στοπ» του εμψυχωτή-παγώνω σε μια στάση άμυνας.
   β) Περπατώ υπό δίωξη: Περπατώ με αργό, βαρύ βηματισμό από την κούραση – σταματώ σε αργή κίνηση – με το «Στοπ» του εμψυχωτή παγώνω σε μια στάση άμυνας. Ακολουθεί αμέσως η επόμενη δραστηριότητα.

Η φυγή: Παρακολούθηση σκέψης  (με συνοδευτική μουσική)
Οι συμμετέχοντες καλούνται να κλείσουν τα μάτια για δύο λεπτά και να μπουν νοερά, με το μαγικό «Αν»,  στον ρόλο του πρόσφυγα τη στιγμή που εγκαταλείπει το σπίτι του. Όταν ανοίγουν τα μάτια, ρίχνουν το τελευταίο βλέμμα στο σπίτι που εγκαταλείπουν και εκφράζουν μεγαλόφωνα  τις σκέψεις τους με μία φράση.

Αφήγηση
Σύντομη ιστορική αναδρομή από τον εμψυχωτή για τα γεγονότα που οδήγησαν στη Μικρασιατική καταστροφή, στην προσφυγιά και στην ανταλλαγή των πληθυσμών.

Η προσφυγιά: Ακίνητες εικόνες ή σκηνές
Οι συμμετέχοντες δουλεύουν χωρισμένοι σε τέσσερις ομάδες. Κάθε ομάδα μελετάει μία σχετική ιστορική πηγή και ετοιμάζει μια ακίνητη εικόνα ή μια σκηνή (με κίνηση και λόγο) από την ιστορία των προσφύγων με τα παρακάτω θέματα:

Διδώ Σωτηρίου
1. Αναμνήσεις από την ειρηνική ζωή των Ελλήνων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

«Αν υπάρχει αυτό που λένε παράδεισος, το χωριό μου ο Κιρκιντζές, ήταν ένα δείγμα του. Κοντά στο Θεό ζούσαμε, ψηλά, ανάμεσα σε κατάφυτα βουνά και ξαγναντεύαμε ολόκληρο τον καρπερό κάμπο της Έφεσος, που ήτανε δικός μας ίσαμε τη θάλασσα, όλο συκομπαχτσέδες και λιόδεντρα, καπνά, μπαμπάκια, στάρια, καλαμπόκια και σουσάμια…

Έτσι και ζύγωνε ο Οχτώβρης, με το μεγάλο πανηγύρι του Αι-Δημητριού, όλοι γυρίζαν στο χωριό από τα εξοχικά τους. Οι Κιρκιντζιώτισσες πιάνανε τα ασβεστώματα και τα καθαρίσματα. Του Αι-Δημητριού γίνονταν όλοι οι γάμοι. Δεκαπέντε με είκοσι ζευγάρια περιμένανε αράδα για τα στεφανώματα. …Όλη τη μέρα και τη νύχτα λαλούσανε στις εξοχές τα βιολιά, τα ούτια, τα σάζια, και τα ντουμπελέκια. Κάτω από τα δέντρα στήνονταν χοροί, καρσιλαμάδες, χασάπικοι, ζεΐμπέκικοι… Θέλεις η θέρμη της Ανατολής , θέλεις η καρπερή γη μας έσπρωχνε στο τραγούδι. Με το τραγούδι ξυπνούσαμε με το τραγούδι βαδίζαμε σε χαρές ή σε λύπες… Δε γινόταν δουλειά χωρίς τραγούδι. Το μάζωμα της ελιάς, τα ξεβοτανίσματα, τα καπνά, η σταφίδα, το σύκο. Κάμποι και βουνά αντηχούσανε από τα τραγούδια μας».

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα, απόσπασμα

2.Το ταξίδι

Στο δρόμο κοντέψαμε να πνιγούμε. Ήταν μικρό το πλοίο κι είχε κόσμο πολύ μέσα. Μια τριγυρνούσε από δω και μια από κει. Προσευχές , πράματα…. Μας έφεραν εδώ και είχε μια λιακάδα εκείνη τη μέρα. Aνασάναμε. Αφού κατέβαινε ο κόσμος και φιλούσε το χώμα.

Η Καλαμαριά στο Μεσοπόλεμο (1920-1940) Πρόσφυγες. Δημιουργώντας τη νέα πατρίδα. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού

Διδώ Σωτηρίου
3. Η υποδοχή από τους ντόπιους

Μόλις ξεμπαρκάραμε στη Σαλονίκη ένας ναύτης μας έδειξε και είπε: – Νά, μας ήρθαν και εδώ οι πρώτοι πρόσφυγες.

Μια γριά στάθηκε μπροστά μας με τα χέρια στη μέση:

-Ελόγου σας, το λοιπόν, είστε οι πρόσφυγκοι; Και τι κοπιάσατε στα μέρη μας; Πού είναι τα παιδιά μας; Γιατί φορτώσατε την αφεντιά σας στα βαπόρια κι αφήσανε οπίσω τους φαντάρους;

Μια μικρή ξέφυγε από χέρι της μάνας της κι ήρθε κοντά μου:

-Δε φοράτε σαλβάρια και φερετζέδες, με ρώτησε καθώς εξέταζε το καλοραμμένο φουστάνι μου.

-Δεν είμαστε εμείς Τουρκάλες, της απάντησα.

-Πώς δεν είστε, είστε πρόσφυγες, πρόσφυγες, κακοί άνθρωποι!

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα, απόσπασμα

 4. Το απολυμαντήριο

α) Βγήκαμε εδώ που είναι σήμερα η πλαζ που λέγεται Απολυμαντήριο. Είχανε εγκαταστήσει δύο μεγάλες παράγκες. Στη μία ήτανε λουτρό και στην άλλη ήταν εγκαταστημένη μια μηχανή απολυμαντική, όπου απολυμαίνανε τα ρούχα των προσφύγων και τα λοιπά. Εκεί παίρνανε τον κόσμο για απολύμανση και τους κόβανε τα μαλλιά, γυναίκες και άντρες… Τι να κάνει ο μπαμπάς μου. Κάτι λεφτουδάκια που είχε τάισε εκεί έναν, του λέει: «Βάστα αυτά και μη μας κάνετε κλίβανο, ούτε να μας κόψετε τα μαλλιά». Μας πήραν τα χρήματα και μας άφησαν.  

β) Δεν το πιστεύεις. Άλλος γυναίκα, άλλος άντρας, άλλος κουτσός, άλλος στραβός.  Γυμνοί όλοι. Τι να φυλάξεις… Τι να σκεπάσεις… Και μεις να κλαίμε… να κλαίμε…

-Δεν έβγαλες τα ρούχα σου! Νά ξύλο…Τα ρούχα σου!

Η Καλαμαριά στο Μεσοπόλεμο (1920-1940) Πρόσφυγες. Δημιουργώντας τη νέα πατρίδα. Ιστορικό Αρχείο Προσφυγικού Ελληνισμού

Διδώ Σωτηρίου

Το πρώτο βράδυ ήμασταν ακόμη ζαλισμένοι, τρομαγμένοι. Τέσσερις οικογένειες  ήμασταν σε ένα σπίτι. Τόσα άτομα σε ένα σπίτι πού ακούστηκε. Όμως η κούραση ήταν μεγάλη μετά από τις τόσες ταλαιπωρίες και τις περιπέτειες. Αφήσαμε τα σώματά μας να πέσουνε βαριά στο πάτωμα και ανασάναμε βαθιά. Και τότε άρχισαν οι σκέψεις να μας βασανίζουν…  Ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι βρεθήκαμε ξαφνικά έξω από τον τόπο μας. Παρατήσαμε σκοτωμένα παιδιά και γονιούς άταφους. Παρατήσαμε περιουσίες,  τον καρπό στα δέντρα και στα χωράφια , το φαΐ στη φουφού, τη σοδειά στην αποθήκη, το κομπόδεμα στο συρτάρι, τις εικόνες των προγόνων μας στους τοίχους. Και βαλθήκαμε να τρέχουμε,  να φεύγουμε κυνηγημένοι απ’ το τούρκικο μαχαίρι. Αρπάξαμε βάρκες, σχεδίες και καράβια και περάσαμε τη θάλασσα για να φτάσουμε εδώ. Κοιμηθήκαμε νοικοκυραίοι στον τόπο μας και ξυπνήσαμε φυγάδες, άποροι, αλήτες και ζητιάνοι στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι με μια ταμπέλα κρεμασμένη στο στήθος: «Πρόσφυγες». Πού να ακουμπήσουμε; Τι  να ξεχάσουμε; Τι να πράξουμε; Πώς να ζήσουμε; Σκέψεις, ατέλειωτες σκέψεις…  

Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα χώματα, απόσπασμα σε διασκευή

Ζούσαμε, λοιπόν, τέσσερις οικογένειες στο ίδιο σπίτι τον πρώτο καιρό. Και μοιραζόμασταν το λιγοστό ψωμί, όπως μοιραζόμασταν τον πόνο μας για τη χαμένη πατρίδα. Σιγά σιγά αρχίσαμε να βρίσκουμε δουλειές και να καλυτερεύουμε τη ζωή μας. Ο άντρας μου άνοιξε ένα ταβερνάκι και όλη η οικογένεια βάλθηκε στη δουλειά. Εγώ στρώθηκα στη δουλειά να μαγειρεύω τους μεζέδες και τα γλυκά της πατρίδας. Πότε σουτζουκάκια σμυρνέικα, πότε λουκάνικα σπιτικά, πότε τουρσιά, και χαλβάδες και λουκουμάδες και κατημέρια. Η κόρη μου, η Αγγελική, έκανε τη σερβιτόρα και ο γιος μου, ο Κωστής, έπαιζε το μπουζούκι και τραγούδαγε με πάθος τα τραγούδια της πατρίδας. Θες που ήταν νόστιμα τα φαγητά, θες που η Αγγελική είναι όμορφη και ευγενική με τους πελάτες, θες που ο Κωστής μου έχει φωνή  γλυκιά και πονεμένη, θες που ο άντρας μου κάνει καλό κουμάντο, όλο και μαζεύονται καινούργιοι πελάτες και η δουλειά αυγαταίνει.

Το καλοκαίρι, μέρα Κυριακή, βγαίνουμε όλοι στην αυλή να πάρουμε λίγο αεράκι, να θυμηθούμε τα παλιά, να πούμε τα δικά μας. Και τότε συχνά πυκνά πιάνουμε το τραγούδι και ξεχνιόμαστε για λίγο. Ξεχνούμε πώς ξεκινήσαμε και πώς καταντήσαμε. Μα οι φτωχοί στον ήλιο μοίρα δεν έχουν. Οι γείτονες, συχνά, διαμαρτύρονται, γιατί λένε πως τους ενοχλούμε με τα τραγούδια, με τις μουσικές και με τις φωνές μας. Είναι αλήθεια πως είμαστε λίγο φωνακλάδες, αλλά τι να γίνει… Το αγαπούμε το γλέντι και το χορό. Μερικοί γείτονες μάλιστα μας κοιτούν με κακό μάτι. Μας βρίζουνε «Τουρκόσπορους» και λένε εμάς, τις γυναίκες, «παστρικές». Άλλοι πάλι είναι καλοί και ευγενικοί.

Η γενιά του ΄60

BBC: Η ατίθαση γενιά του ΄60 (ντοκιμαντέρ)
Μάης του ΄68
Διάρκεια: 54΄
Παραγωγή/Διεύθυνση: Mark J Davis
Αφήγηση: Alfre Woodard, στα Ελληνικά Ντίνος Σούτης
Discovery Chanel / People’s Century 1900-1999
Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

Οι εξαιρετικές εικόνες της πρώτης σκηνοθετημένης ταινίας του παγκόσμιου κινηματογράφου Το ταξίδι στη Σελήνη (1902) του Ζωρζ Μελιέ, διάρκειας δεκατεσσάρων λεπτών, γίνονται πηγή έμπνευσης για την παραγωγή λόγου. Οι μαθητές καλούνται να δουλέψουν πάνω στο συνεχές προφορικού γραπτού λόγου, δημιουργώντας αφηγηματικά κείμενα και διαλόγους που συνοδεύουν την εικόνα. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο παραμύθι ως κειμενικό είδος ανάμεσα στον προφορικό και στον γραπτό λόγο.

Η φωτογραφία από τη διεύθυνση http://cinepivates.blogspot.gr/2012/02/blog-post_17.html

Ένας φορέας που έχει προσφέρει πολλά στον χώρο του κινηματογράφου για παιδιά και νέους είναι το Νεανικό Πλάνο. Δημιουργήθηκε το 1992 και στοχεύει σε μια πολιτιστική παρέμβαση με την οργάνωση δύο σημαντικών  δραστηριοτήτων που απευθύνονται στο παιδικό και νεανικό κοινό. Συγκεκριμένα οργανώνει:

• Το Διεθνές Φεστιβάλ Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους με βασικό σκοπό την ανάπτυξη του ποιοτικού κινηματογράφου για παιδιά και νέους.
• Την Ευρωπαική Συνάντηση Νεανικής Οπτικοακουστικής Δημιουργίας-Camera Zizanio, με στόχο τη δημιουργική έκφραση των νέων με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων.

Ένας ελεύθερος κόσμος (It’s a free world…) (2007), σκηνοθεσία Ken Loach, 96΄

Νύφες (2004), σκηνοθεσία: Παντελής Βούλγαρης, 121΄

Αυτή κοιτάζει τη θάλασσα κι ο Νόρμαν κοιτάζει αυτήν. Της παίρνει το καλαθάκι. Καθώς το αφήνει στο δάπεδο, παρατηρεί το λυμένο κορδονάκι του παπουτσιού της. Σκύβει να το δέσει. Αναστατωμένη η Νίκη μαζεύει το πόδι της. Ο Νόρμαν την κοιτάζει μην ξέροντας αν πρέπει να προχωρήσει. Μετά από ένα λεπτό, η Νίκη ξαναγλιστράει προσεχτικά το πόδι προς το μέρος του. Της δένει το κορδόνι. Δεν ξανακάθεται δίπλα της. Ακουμπά στα ρέλια. Μένουν κι οι δυο να ακούν τον ήχο του ωκεανού.

(1:20:00 – 1:22:13)

ΝΙΚΗ
(στα ελληνικά, σχεδόν τραγουδιστά)
Λιγότερο από μια στγμή
μάτια να κοιταχτούνε
μπορεί να φύγει μια ζωή
να μη λησμονηθούνε.
(στα αγγλικά)
Δεν μπορώ να μεταφράσω. Διάβασε τα μάτια μου.

ΝΟΡΜΑΝ
Καταραμένα εγγλέζικα και καταραμένα ελληνικά. Δεν καταλαβαίνω.

ΝΙΚΗ
Βλέπεις; Εδώ τελειώνουμε, Νόρμαν.

Για πρώτη φορά δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά της. Καθώς κλαίει, βγάζει ένα από τα μικρά ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ της. Παίρνει το χέρι του, βάζει το ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙ στην παλάμη του και του κλείνει τα δάχτυλα.
(1:48:21 – 1:49:15)

Ι. Καρυστιάνη, Νύφες, σ. 120 και

Γελοιογραφία για τον νόμο περί λογοκρισίας του Ελ. Βενιζέλου το 1920
Ριζοσπάστης (http://kokkinosfakelos.blogspot.gr/2012/03/2.html)

www.youtube.com/watch?v=Df-lFwvDKh0 

Γιώργος Θεοτοκάς
Αργώ, απόσπασμα 1

Οι Αργοναύτες επάνω στο πλοίο Αργώ, 420 – 390 π.Χ.

Το σωματείο αυτό λεγότανε, συμβολικά, ρομαντικά, ίσως κάπως παιδικά, Αργώ. Το έμβλημα του ήταν ένα καραβάκι με κουπιά. Ο σκοπός του; Κανείς δεν ήξερε το σκοπό, μα φαντάζεται ο καθένας πως ο σκοπός της Αργώς είναι κάπου πολύ μακριά, στο τέρμα ενός μεγάλου ταξιδιού. Κι’ ίσως-ίσως, εκείνο πού τραβούσε τα μέλη του σωματείου, να ήταν κυρίως, αυτό τούτο το ταξίδι, ανεξάρτητα από κάθε σκοπό.

Η Αργώ ιδρύθηκε μες στη μεγάλη άψη των πολέμων, από μερικούς νέους που δε χώνευαν καθόλου τους καθηγητές τους κι’ ήθελαν να αλλάξουν πολλά πράματα στο Πανεπιστήμιο και παραέξω. Στην αρχή ήταν ένας όμιλος από φοιτητές ανικανοποίητους και δυσαρεστημένους, που γύρευαν μεταρρυθμίσεις, γλωσσικές, εκπαιδευτικές, πολιτικές, ακόμα και κοινωνικές. Γρήγορα μαζεύτηκαν ίσαμε εκατό και βάλθηκαν να κάνουν διαλέξεις αναμεταξύ τους, να συζητούν με πολλή θέρμη όλες τις τρέχουσες θεωρίες, να τυπώνουν, αραιά και που, λαθραία περιοδικά και φυλλάδες, με συγκεχυμένες ριζοσπαστικές κατευθύνσεις. Σαν ιδρύθηκε η Αργώ, οι άλλοι φοιτητές ονόμασαν κοροϊδευτικά τα μέλη της Αργοναύτες κι’ ο τίτλος έπιασε και συνηθίστηκε.

Με τον καιρό αυτό το σωματείο έγινε το κέντρο των πνευματικών ανησυχιών της φοιτητικής νιότης και, εξ αιτίας αυτής της φύσης του, δεν είχε βέβαια καμιάν ιδεολογική συνοχή. Υπήρχαν περίπου τόσες ιδεολογίες όσα και μέλη, αν μπορούν να ονομαστούν ιδεολογίες οι ακαθόριστες τάσεις αυτών των παιδιών .

Στις Γενικές Συνελεύσεις σχηματιζόντανε, για λόγους καθαρά εκλογικούς, μερικοί όμιλοι ή κόμματα, που διαλυόντανε ευθύς αμέσως, εξόν από τον όμιλο των κομμουνιστών που διατηρούσε πάντα κάποιαν εξωτερική ενότητα, μολονότι κι’ αυτός ήταν υποδιαιρεμένος σε λογιώ-λογιώ σχολές. Όλα τα λοιπά πολιτικά και κοινωνικά προγράμματα είχαν τους αντιπροσώπους τους μες στην Αργώ: βασιλικοί, εθνικιστές, φιλελεύθεροι, δημοκρατικοί, αγροτικοί, σοσιαλδημοκρατικοί κλπ. Άλλά μ’ αυτά τα πολιτικοκοινωνικά ρεύματα διασταυρωνόντανε ειδών-ειδών διανοητικές και αντιδιανοητικές τάσεις, πού αύξαναν εκεί-μέσα τη σύγχυση των ιδεών. Υπήρχαν Αργοναύτες νεοκαντιανοί, εγελιανοί, μπερξονιστές, νιτσεϊστές, φροϋδιανοί, φανατικοί επιστημονιστές, υλιστές και ντετερμινιστές, κι’ άλλοι που κήρυτταν με θόρυβο τη χρεοκοπία της επιστήμης, και πολλοί πού δεν ήθελαν να ακούσουν τίποτα από όλα αυτά και γύρευαν ιδέες πιο πρωτότυπες. Δεν έλειπαν φυσικά κι’ οι λογοτεχνικές σχολές, αφού πρόκειται για Έλληνες. Συναντούσες εκεί μέσα οπαδούς της δημοτικής παράδοσης, του ρεαλισμού, της προλεταριακής τέχνης, φίλους του Ντοστογέφσκυ, του Σολωμού, του Παλαμά, του Καβάφη, του Βαλερύ, του A. Gide, του Bernard Shaw, του Πιραντέλο, του Ρίλκε, συμβολιστές, νεορομαντικούς, νεοκλασικούς, αρχαιολάτρες, φουτουριστές, και πολλά άλλα πράματα που δεν μπορεί κανείς να τα θυμάται. O Ψυχάρης είχε φανατικούς φίλους και αδιάλλακτους εχθρούς. Αρκετοί Αργοναύτες θαύμαζαν τον Βενιζέλο κι’ άλλοι καταδικάζανε το δυτικό πολιτισμό και περίμεναν τη σωτηρία του κόσμου από την Ασία. Κι’ άλλοι πάλι έλεγαν πως προορισμός της Νέας Ελλάδας είναι να σταθεί στο σταυροδρόμι των πολιτισμών και να συγχωνεύσει, σε μιαν ανώτερη σύνθεση, τις καλύτερες εκδηλώσεις του δυτικού και του ανατολικού πνεύματος.

     Παράδοση και φολκλόρ στον ελληνικό χορό

1. Συχνά ο όρος «παραδοσιακός» χρησιμοποιείται καταχρηστικά και θα πρέπει να ξεκαθαριστεί κάπως το θέμα, τουλάχιστον όσον αφορά το χορό. Παραδοσιακό είναι το κομμάτι της παιδείας (της κουλτούρας) που «παραδίνε­ται» άμεσα από τη μια γενιά στην άλλη. Παραδοσιακό είναι το αντικείμενο, αλλά συγχρόνως και ο τρόπος χρήσης και παραγωγής του. Δηλαδή, για παράδειγμα: παραδοσιακό είναι ένα σπίτι, γιατί φτιάχτηκε από τον πατέρα, για να μείνει μέσα ο ίδιος, μετά ο γυιός και αργότερα τα εγγόνια του. Σήμερα φτιάχνουμε πολυκατοικίες που δεν λέγονται παραδοσιακές, όχι γιατί δεν έχουν ακροκέραμα, αλλά γιατί τις φτιάχνουμε για τους εαυτούς μας και μόνο. Ξέρουμε πως τα παιδιά μας θα κατοικήσουν αργότερα σε κάποιο άλλο σπίτι, πολύ διαφορετικό από το δικό μας, σε άλλη γειτονιά, ίσως και σε άλλη χώρα.
2. Μαζί όμως με το σπίτι που η κάθε γενιά κληρονομούσε από τις προηγούμενες, κληρονομούσε και τον τρόπο να ζει μέσα στο σπίτι και γύρω από αυτό, καθώς και τον τρόπο να χτίζει ένα σπίτι. Το παραδοσιακό σπίτι ήταν φτιαγμένο από παραδοσιακούς μαστόρους, δηλαδή μαστόρους που έμαθαν την τέχνη τους με τον παραδοσιακό τρόπο και την ασκούσαν με τον παραδοσιακό τρόπο. Επομένως, αν χτίσουμε σήμερα ένα σπίτι πανομοιότυπο μ’ αυτά που έχτιζαν οι παππούδες μας, αυτό δεν θα είναι παραδοσιακό. Γιατί θα το χτίσουν άνθρωποι που έγιναν μηχανικοί και τεχνίτες μέσα από σχολεία, δηλαδή μέσα από διαδικασίες μη παραδοσιακές.
3. Όσο και αν η παραπάνω διατύπωση είναι απλουστευμένη, δίνει την ουσία της διαφοράς, οπότε μπορούμε να την εφαρμόσουμε και στο χορό. Ο πραγματικός παραδοσιακός χορός είναι εκείνος που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα μιας παραδοσιακής κοινωνίας. Όταν όλη η παιδεία μεταδίδεται παραδοσιακά, θα μεταδοθεί έτσι και ο χορός, οπότε θα είναι οργανικά δεμένος με τα υπόλοιπα στοιχεία της παιδείας. Προσθέσαμε την λέξη «αναπόσπαστο» στον ορισμό, για να υπενθυμίζει πως μπορεί ένας χορός να εισχωρήσει στην παραδοσιακή κοινωνία σαν ξένο προσωρινό στοιχείο, σαν μόδα. Παράδειγμα: Προπολεμικά άρχισαν να χορεύουν σε πολλά χωριά ευρωπαϊκούς χορούς – «αγκαλιαστούς» τους έλεγαν κοροϊδευτικά – βαλς, ταγκό, φοξ τροτ. Δεν σημαίνει πως οι χοροί αυτοί έγιναν παραδοσιακοί, γιατί δεν πρόλαβαν να ενταχθούν και να μεταδοθούν από τη μία γενιά στην άλλη. Η διατήρησή τους στο χωριό ήταν συνδεδεμένη με τη διατήρησή τους στον έξω από το χωριό χώρο, που τους επέβαλε.
4. Στην παραδοσιακή κοινωνία, στο ελληνικό χωριό του περασμένου αιώνα, ο χορός είναι ακόμα ολικά λειτουργικός. Δεν θα μπούμε εδώ στο μεγάλο θέμα της λειτουργικότητας του χορού. Θα θίξουμε μόνο το γεγονός ότι στην παραδοσιακή κοινωνία ο χορός βρίσκεται κοντά στο κέντρο της κοινωνικής ζωής, ενώ αντίθετα στην αστική βιομηχανική κοινωνία ο χορός απωθείται στο περιθώριο. Πάντα είναι λειτουργικός, πάντα εκφράζει ο χορός την κοινωνία που τον χορεύει, αλλά οι λειτουργίες του στη δική μας την μοντέρνα κοινωνία είναι μερικές και συμπληρωματικές.
5. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες χόρευαν οι βασιλιάδες, οι στρατηγοί και οι αρχιερείς. Χόρευαν όχι μόνο στην γιορτή, στο γάμο και στην ταβέρνα, αλλά και πριν απ’ τη μάχη, μετά το κυνήγι, μέσα στην εκκλησία, σε όλη την εκπαίδευση και σε κάθε δημόσια τελετή. Ο χορός ήταν τόσο απαραίτητος, όσο και η ομιλία. Σήμερα μπορεί κανείς να μιλάει άριστα, αλλά να μην έχει χορέψει ποτέ του. Υπάρχει και σήμερα ο χορός, αλλά ασκείται επιμερισμένα, όπως το κάθε τι στην κοινωνία μας – και μπορούμε κάλλιστα να κάνουμε χωρίς αυτόν, ή να τον υποκαταστήσουμε με κάτι άλλο.
6. Το πρώτο πρόβλημα που παρουσιάζεται στον ερευνητή του παραδοσια­κού χορού είναι η ίδια η έννοια του χορού. Αυτό που εκφράζουμε τώρα λέγοντας «χορός» δεν είναι το ίδιο μ’ αυτό που εννοούσαν στην παραδοσια­κή κοινωνία. Η σημερινή αντίληψη είναι πιο «χορογραφική», ανάγεται στην εκτέλεση μιας αλληλουχίας κινήσεων και σε τελευταία ανάλυση σημαίνει «κάνω τα βήματα». «Μαθαίνω τα βήματα» είναι συνώνυμο του «μαθαίνω τον τάδε χορό». Το ίδιο ουσιαστικά συμβαίνει με έναν επαγγελματία χορευτή που μαθαίνει την χορογραφία, δηλαδή μια σειρά από πιο σύνθετες κινήσεις που θα εκτελέσει στην παράσταση και που πάνω της θα προσθέσει την προσωπική του έκφραση. Βλέπουμε λοιπόν τον χορό στενά ψυχο-κινησιακά.
7. Αντίθετα, η αρχέγονη έννοια του χορού είναι πολύ πιο περιεκτική. Κατ’ αρχάς, είναι πλησιέστερη προς την έννοια που έδιναν οι Αρχαίοι Έλληνες, που δεν ξεχώριζαν τον χορό από τη μουσική και το τραγούδι. Η κίνηση, ο ήχος και ο λόγος – έμμετρα και τα τρία – συγχωνευμένα και αδιάσπαστα μέσα στην όρχηση, όταν παρουσιάζονταν χωριστά, δεν ήταν παρά επί μέρους όψεις της ίδιας πραγματικότητας. Αυτό φαίνεται και τώρα ακόμα στο ελληνικό χωριό: τα λόγια του τραγουδιού, η μελωδία και οι χορευτικές κινήσεις αποτελούν στο μυαλό των ανθρώπων ένα ενιαίο σύνολο.
8. Πέρα όμως από αυτή την τρισδιάστατη εσωτερική δομή, υπάρχει και μια πολυδιάστατη εξωτερική αντιστοιχία. Ο χορός δεν μπορεί να νοηθεί ξέχωρα από τις συγκεκριμένες συνθήκες που τον περιβάλλουν. Ο χορός δεν είναι μόνο τα βήματα και οι κινήσεις του χορευτή, είναι και το ίδιο του το σώμα και η φορεσιά του και οι άλλοι που χορεύουν μαζί του και αυτοί που κάθονται γύρω. Είναι η μουσική και οι μουσικοί, το τραγούδι κι ο τραγουδιστής. Μέσα στον χορό είναι τα φαγητά στα τραπέζια, το κρασί, αυτοί που μισοκοιμούνται καθιστοί, οι γέροι που παρακολουθούν, τα παιδιά που χώνονται παντού, τα ξαναμμένα πρόσωπα, η συγκίνηση, οι ματιές. Είναι ό,τι έγινε πριν φτάσουν να χορέψουν και ό,τι θα γίνει μετά. Είναι μια σκηνή που περιέχει όλη την ιστορία του χωριού.
9. Το να απομονώνει κανείς τα πατήματα των ποδιών και να τα παρουσιά­ζει σαν τον χορό, είναι υποβιβασμός και εκχυδαϊσμός. Κι όμως, αν θελήσει κανείς να διαβάσει για τον παραδοσιακό χορό, θα βρει μόνο «βιβλία με πατούσες». Τα βιβλία αυτά σου δείχνουν πώς, προχωρώντας το ένα πόδι μετά το άλλο, θα μάθεις να χορεύεις. Βέβαια, κανείς δεν καταφέρνει να μάθει χορό από τέτοια βιβλία και η χρησιμότητά τους στην καλύτερη περίπτωση είναι για να υπενθυμίζουν — συχνά λάθος — έναν χορό, αφού τον έχει κιόλας μάθει κανείς προηγουμένως.
10. Έτσι, η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα η πρακτική του ελληνικού χορού είναι κομμένη στα δύο. Από τη μια αυτοί που χορεύουν τους χορούς τους, αυτούς που έμαθαν στο χωριό μέσα στους γάμους και στα πανηγύρια. Συχνά δεν ξέρουν άλλους χορούς και δεν ενδιαφέρονται να μάθουν. Όταν χορεύουν, τους διαπερνάει η ιστορία του χωριού τους, όπως την έζησαν κι όπως την άκουσαν. Όπου και να χορέψουν, το χωριό τους ζωγραφίζεται γύρω τους. Είναι οι τελευταίοι συνεχιστές της παράδοσης.
11. Στην άλλη όχθη του ελληνικού χορευτικού χάσματος είναι όλοι οι υπόλοιποι. Αυτοί που δεν έζησαν σε χωριό ή που έφυγαν μικροί, αυτοί που έμαθαν Καλαματιανό στο γυμνάσιο και Χασάπικο στο πάρτι κι αυτοί που με δυσφορία θα βγάλουν ένα ταγκό ή ένα ροκ, άμα τους τραβήξει η γυναίκα τους. Υπάρχουν και οι νεαροί των χορευτικών συγκροτημάτων που λαχανιά­ζουν στο Πεντοζάλι και στον Κότσαρι, έχοντας δει την Κρήτη μόνο στον χάρτη, κι έχοντας ακούσει για τους Πόντιους μόνο στα ποντιακά ανέκδοτα. Αυτή η κατηγορία χορεύει φολκλόρ.
12. Φολκλορικός είναι ο παραδοσιακός χορός που βρίσκεται ξεκομμένος από την παραδοσιακή κοινωνία του, οπότε στην επιφάνεια μπορεί να φαίνεται ίδιος, στο βάθος όμως είναι απόλυτα διαφορετικός. Σε μια ακραία περίπτωση γίνεται έντεχνος και εντάσσεται στο μπαλέτο. Τότε γίνεται «καρακτέρ». Σε άλλη περίπτωση εκτελείται σαν παράσταση από συγκροτήματα ερασιτεχνικά ή επαγγελματικά, άλλοτε πάλι εμφανίζεται όχι σαν θέαμα αλλά σαν άσκηση, σαν γυμναστική.
13. Το κύριο διακριτικό του φολκλορικού χορού είναι ότι η μεταβίβασή του δεν γίνεται παραδοσιακά, αλλά μέσα από έναν μηχανισμό αναπαραγωγής. Οι κάθε είδους χοροδιδάσκαλοι, οι γυμναστές, αλλά και η τηλεόραση και οι εταιρείες δίσκων, ανήκουν σ’ αυτόν. Περνώντας μέσα από τον μηχανισμό αναπαραγωγής χορευτικής παιδείας, ο χορός παύει να είναι παραδοσιακός, κυρίως γιατί γίνεται αντικείμενο επιλογής. Ο δάσκαλος και η τηλεόραση διαλέγουν αν θα μας δείξουν Τσάμικο και πώς, ενώ ο πατέρας στο χωριό, πριν πενήντα χρόνια, μόνο Τσάμικο ήξερε να δείξει στον γυιό του.
14. Υπάρχει βέβαια το δυσκολότερο θέμα του πώς θα χαρακτηρίσουμε μια ενδιάμεση έκφραση, ανάμεσα στον καθαρά παραδοσιακό και στον καθαρά φολκλορικό χορό. Αυτός που σήμερα χορεύει Ζεϊμπέκικο στα μπουζούκια – αυτό το μοντέρνο Ζεϊμπέκικο που μοιάζει με ακροβατικό ντίσκο στο ρελαντί – δεν ανήκει στα κοινωνικά στρώματα που εκφράστηκαν με το Ζεϊμπέκικο κι ούτε καν τα γνώρισε. Από την άλλη πλευρά όμως ούτε τέχνη προσπαθεί να κάνει, ούτε θέαμα, ούτε γυμναστική χορεύοντας. Δεν έχει λοιπόν ούτε παραδοσιακή χορευτική παιδεία, ούτε όμως και φολκλορική. Το θέμα της κοινωνιολογικής μελέτης του αστικού παραδοσιακού χορού — του λαϊκού, όπως επεκράτησε να λέγεται — μένει κι αυτό ανοιχτό.
15. Βιάζομαι να διευκρινίσω πως δεν υπονοείται εδώ καμιά αξιολόγηση. Ο παραδοσιακός χορός δεν είναι καλύτερος ούτε ανώτερος του φολκλορικού, του λαϊκού, του μπαλέτου ή οποιουδήποτε άλλου. Απλώς, θα είχαμε να κερδίσουμε, αν ξέραμε τι χορεύουμε, και φυσικά αν χορεύαμε περισότερο αυτό που μας ταιριάζει. Ευτυχώς στην Ελλάδα είμαστε τυχεροί από την άποψη ότι διατηρούνται ακόμα ζωντανοί οι ντόπιοι χοροί, χωρίς μάλιστα την επέμβαση του κράτους, όπως στις άλλες βαλκανικές χώρες. Οι χοροί της υπόλοιπης Ευρώπης μόνο φολκλορικά διατηρούνται.
16. Είμαστε τόσο πλούσιοι χορευτικά σαν χώρα, που δεν μπορούμε με ελαφριά καρδιά ν’ αφήνουμε την χορευτική μας παράδοση να εξαφανίζεται ραγδαία. Κάθε μέρα που περνάει πεθαίνει κι ένας γέρος, ο τελευταίος ίσως που ξέρει κάποιον παλιό χορό που δεν βρέθηκε κανείς να κινηματογραφήσει. Την ίδια μέρα χιλιάδες μαγνητοκασέτες αποτυπώνουν αναμασημένα θεάματα από την τηλεόραση και χιλιάδες παιδιά μαθαίνουν να κουνάνε ανούσια τα πόδια τους, ενώ δίπλα τους σβήνει η ποίηση των κινήσεων του πραγματικού παραδοσιακού χορού.

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα επιστημονικού άρθρου αναρτημένο από τον διαχειριστή της ιστοσελίδας «Πανδέκτης» www.dance-pandect.gr.
Θέατρο Ελληνικών χορών «Δόρα Στράτου» www.grdance.org.