ΣΙΩΠΗ
Η λέξη είναι μια ρωγμή στη σιωπή
Τζουζέπε Ουγκαρέτι
Η ενότητα επιχειρεί να ανιχνεύσει τον ρόλο και τη σημασία της σιωπής σε διάφορες περιστάσεις επικοινωνίας, μέσα από ποικίλες μορφές λόγου. Σε κάθε μία από τις τέσσερις υποενότητες που περιλαμβάνονται φωτίζεται μια ιδιαίτερη πτυχή της σιωπής.
- Πρώτη υποενότητα: Σιωπή και ανθρώπινες σχέσεις. Εστιάζει στη λειτουργία της σιωπής σε διάφορες σχέσεις (συγγενικές, φιλικές, ερωτικές, κοινωνικές, συμμετρικές, ασύμμετρες κ.ά.).
- Δεύτερη υποενότητα: Σιωπή και πολιτική εξουσία. Πραγματεύεται το θέμα της επιβαλλόμενης σιωπής από τη λογοκρισία που ασκεί η εκάστοτε πολιτική εξουσία.
- Τρίτη υποενότητα: Σιωπή και λογοτεχνία. Εξετάζεται το θέμα της σιωπής στη λογοτεχνία.
- Τέταρτη υποενότητα: Σιωπή και άλλες τέχνες. Προσεγγίζει διάφορα έργα τέχνης που εκφράζουν με ποικίλους τρόπους την εμπειρία της σιωπής.
Σε όλες τις υποενότητες υπάρχει μεγάλη ποικιλία ασκήσεων, καθώς και εργαστήρια, θεατρικά και κινηματογραφικά, με αυτή τη θεματική. Μέσα από αυτές τις υποενότητες, δίνεται η ευκαιρία στον μαθητή να εξοικειωθεί με τη γλώσσα της σιωπής στις ποικίλες εκφάνσεις της και να προσεγγίσει αξίες που συνάδουν με την αντίσταση στην επιβαλλόμενη σιωπή, όπως είναι η αξία της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης.
Σιωπή και ανθρώπινες σχέσεις
Η σιωπή τους ήταν μια άφωνη συνέχεια της κουβέντας που έκανε η μια ψυχή και την άκουγε η άλλη. Την καταλάβαινε και απαντούσε με τη δική της σιωπή
Στρ. Μυριβήλης
ΣΤΟΧΟΙ
ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ
Γνώσεις για τον κόσμο, στάσεις, αξίες
- Να αντιληφθούν οι μαθητές τη σημασία της σιωπής σε διάφορες σχέσεις (συγγενικές, φιλικές, ερωτικές, κοινωνικές, συμμετρικές, ασύμμετρες κ.ά.) και περιστάσεις επικοινωνίας.
- Να κατανοήσουν τους λόγους για τους οποίους ένα άτομο σιωπά, καθώς και τις συνέπειες αυτής της στάσης.
- Να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, να εμβαθύνουν στην ανθρώπινη συμπεριφορά, να αποκτήσουν εφόδια, για να βελτιώσουν τις σχέσεις τους.
- Να βιώσουν την κατάσταση της επιβεβλημένης σιωπής και να κατανοήσουν τα αίτια και τις συνέπειές της.
- Να διερευνήσουν τρόπους και συμπεριφορές, για να προβάλουν αντίσταση στη σιωπή που τους επιβάλλεται από άλλους.
- Να εκτιμήσουν την αξία της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης και να προσπαθήσουν να «βρουν τη δική τους φωνή».
Γνώσεις για τη γλώσσα, δεξιότητες
- Να αντιληφθούν οι μαθητές:
- ότι ο προφορικός λόγος, παρότι κυρίως διαλογικός, αποβαίνει σε διάφορες περιστάσεις επικοινωνίας μονολογικός
- το συνεχές προφορικού-γραπτού-υβριδικού λόγου και να μάθουν να επιλέγουν τον κατάλληλο, για την περίσταση, τρόπο επικοινωνίας
- την επίδραση του κύρους στη γλωσσική επικοινωνία και να ενισχυθούν, ώστε να αντιμετωπίζουν με τον κατάλληλο τρόπο την επιβολή του εξουσιαστικού λόγου.
- Να ασκηθούν οι μαθητές:
- στην «ανάγνωση» της γλώσσας του σώματος
- στον κριτικό έλεγχο κειμένων, όπως π.χ. ενός κειμένου με τη μορφή αποφθέγματος, γνωμικού, αφορισμού. Να διακρίνουν αντιφάσεις, ασάφειες και λογικά λάθη, όπως είναι η προβολή μιας γνώμης ως αλήθειας με απόλυτη ισχύ
- στην τεκμηρίωση μιας άποψης με την επιλογή κατάλληλων αποσπασμάτων από ένα κείμενο
- στον κριτικό έλεγχο της επίκλησης στην αυθεντία
- στην πύκνωση λόγου, καταγράφοντας με μορφή αξιωμάτων τις αξίες και τα πιστεύω τους
- στην παραγωγή προφορικών αφηγήσεων, όπως είναι τα ανέκδοτα και τα παραμύθια
- στην «ανάγνωση» και στην παραγωγή πολυτροπικού λόγου
- στην παραγωγή στοχαστικού/εκφραστικού λόγου, προφορικού ή γραπτού, για να επεξεργαστούν σκέψεις και συναισθήματα σε μια συζήτηση σε μικρές ομάδες, σε ένα ημερολόγιο, σε μια εξομολογητική επιστολή
- στην αξιοποίηση του facebook για την προβολή ταυτοτήτων.
Σιωπή και πολιτική εξουσία-λογοκρισία
Παράταιρος ο λόγος ο δυνατός μέσα σε μια πολιτεία που σωπαίνει
Γ. Ρίτσος
ΣΤΟΧΟΙ
ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ
Γνώσεις για τον κόσμο, στάσεις, αξίες
- Να ερευνήσουν οι μαθητές:
- ιστορικά γεγονότα σχετικά με το θέμα της λογοκρισίας σε αυταρχικά καθεστώτα, καθώς και διάφορες μορφές αντίστασης σε αυτήν
- διάφορα σύγχρονα προβλήματα που άπτονται της λογοκρισίας σε δημοκρατικά καθεστώτα.
- Να αντιληφθούν οι μαθητές:
- ότι η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη των ικανοτήτων του ατόμου και με την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του και ότι για αυτόν τον λόγο αποτελεί ένα από τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα
- ότι η ελευθερία του λόγου συνιστά απαραίτητο στοιχείο για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος
- την πολυπλοκότητα των προβλημάτων, ως προς την ελευθερία του λόγου, τα οποία καλείται να αντιμετωπίσει μια δημοκρατική κοινωνία.
- Να εμβαθύνουν οι μαθητές στις αξίες της δημοκρατίας.
Γνώσεις για τη γλώσσα, δεξιότητες
- Να ασκηθούν οι μαθητές:
- στη χρήση των ΤΠΕ για τη συλλογή πληροφοριών, για τη δημιουργία πολυτροπικών κειμένων και για την παρουσίαση εργασιών
- στον έλεγχο της αξιοπιστίας των διαδικτυακών πηγών πληροφόρησης
- στη σύνταξη ερευνητικής εργασίας, αξιοποιώντας με κριτικό τρόπο τη διαδικτυακή πληροφόρηση
- στην παραγωγή προσχεδιασμένου προφορικού λόγου με τη στήριξη προγραμμάτων παρουσίασης
- στην παραγωγή γραπτού λόγου με επιχειρηματολογία, π.χ. άρθρου
- στη διερεύνηση και στην κριτική προσέγγιση σύγχρονων κοινωνικών θεμάτων για τα οποία υπάρχουν αντιτιθέμενες απόψεις.
Σιωπή και λογοτεχνία
Δεν έγραφες σιωπούσες
Η ποίηση είναι κόρη της σιωπής
Ζωή Σαμαρά
ΣΤΟΧΟΙ
ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ
Γνώσεις για τον κόσμο, στάσεις, αξίες
- Να αναγνωρίσουν οι μαθητές τη δύναμη της λογοτεχνίας να αποτυπώνει και να ερμηνεύει την ανθρώπινη εμπειρία και ειδικότερα την εμπειρία της σιωπής στις ανθρώπινες σχέσεις.
- Να οικοδομήσουν σταδιακά μια θετική στάση απέναντι στη λογοτεχνία.
- Να προσεγγίσουν την ποίηση αυθόρμητα, να αφεθούν στον μουσικό ρυθμό της, χωρίς τον φόβο της κατανόησης, να την χαρούν και να την αγαπήσουν.
Γνώσεις για τη γλώσσα, δεξιότητες
- Να ερευνήσουν οι μαθητές:
- τις τεχνικές και τα μέσα με τα οποία αποδίδεται η σιωπή στον αφηγηματικό διάλογο
- τη θεματική της σιωπής στη λογοτεχνία.
- Να εκφραστούν, να παίξουν και να πειραματιστούν με τη δημιουργική γραφή.
- Να αντιληφθούν οι μαθητές:
- ότι η ποίηση είναι προφορική λογοτεχνία και να εξετάσουν τη σημασία των παύσεων για τη δημιουργία του ποιητικού ρυθμού
- ότι η σιωπή, η παύση και η σιγή αποτελούν δομικά στοιχεία του θεάτρου και να αξιοποιήσουν τα στοιχεία αυτά στη θεατρική πράξη, σκηνοθετώντας και παίζοντας θέατρο.
- Να ασκηθούν οι μαθητές:
- στον μετασχηματισμό κειμένων, π.χ. αφηγηματικού κειμένου σε θεατρικό και το αντίστροφο
- στην εκφραστική ανάγνωση ενός λογοτεχνικού κειμένου, πεζού, ποιητικού, θεατρικού, λαμβάνοντας υπόψη τη λειτουργία των παύσεων
- στη γραφή εναλλακτικών αφηγήσεων για το ίδιο γεγονός από διαφορετικές οπτικές γωνίες
- στην επένδυση ενός λογοτεχνικού κειμένου με μουσική και εικόνα.
Σιωπή και τέχνες
Ας είναι ευλογημένη η σιωπή! Γιατί μέσα σ’ αυτήν θα μ’ ακούσεις να μιλώ
Γκιμπράν Χαλίλ
ΣΤΟΧΟΙ
ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΙ
Γνώσεις για τον κόσμο, στάσεις, αξίες
- Να στοχάζονται οι μαθητές περιστάσεις στις οποίες σιωπούν, ώστε να αποκτήσουν επίγνωση σε ποιες περιστάσεις επιλέγουν οι ίδιοι τη σιωπή και σε ποιες τους επιβάλλεται.
- Να εξετάζουν πώς προσεγγίζεται το θέμα της σιωπής μέσα από διάφορες τέχνες και γενικότερα να εμβαθύνουν στη λειτουργία των έργων τέχνης να εκφράζουν νοήματα και συναισθήματα.
- Να εξοικειώνονται με διάφορα είδη τέχνης. Να αναπτύσσουν σταδιακά τις δεξιότητες που απαιτούνται, για να κατανοούν την ιδιαίτερη γλώσσα που έχει το κάθε είδος, καθώς και την ικανότητα να απολαμβάνουν ένα έργο τέχνης.
- Να ανιχνεύουν τους τρόπους με τους οποίους κάποια εικαστικά έργα αποδίδουν ποικίλα νοήματα που μπορεί να εκφράζει η σιωπή. Να προβληματιστούν γενικότερα με αφορμή έναν πίνακα, ένα γλυπτό, μια φωτογραφία.
- Να διερευνούν τις πολλαπλές σημασίες που παίρνει η σιωπή μέσα σε στίχους διαφόρων τραγουδιών, ελληνικών και ξένων.
- Να έρθουν σε επαφή με τις νεανικές κουλτούρες μέσα από τη γλώσσα της μουσικής, να γνωρίσουν σύγχρονα ιδιώματα νεανικής μουσικής, όπως για παράδειγμα το χέβι μέταλ.
- Να αναγνωρίσουν τη δύναμη της γελοιογραφίας ως μέσου κοινωνικής κριτικής και προβληματισμού.
- Να παρακολουθήσουν την πολύμορφη παρουσία που έχει το θέμα της σιωπής στον κινηματογράφο. Να προσεγγίσουν ειδικότερα, μέσα από διάφορα κινηματογραφικά έργα, τον σιωπηλό κόσμο των κωφαλάλων και τον κόσμο των τυφλών και να ανοίξουν δίαυλους επικοινωνίας με αυτούς τους κόσμους.
- Να προβληματιστούν σχετικά με: τα δεινά του πολέμου, την καταστροφή του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο, την οικονομική κρίση, τις περιθωριακές κοινωνικές ομάδες, την ελευθερία της ατομικής και της συλλογικής έκφρασης, τη σημασία της παράδοσης για την τέχνη, την επιρροή της μόδας στους νέους, την άνοδο του φασισμού στην εποχή μας, την επαιτεία, το νόημα της ζωής και της ευτυχίας κ. ά.
Γνώσεις για τη γλώσσα, δεξιότητες
Οι μαθητές ασκούνται:
- Να παρατηρούν, να περιγράφουν, να ερμηνεύουν έναν πίνακα, ένα γλυπτό, μια φωτογραφία.
- Να παρατηρούν μια γελοιογραφία χωρίς λόγια, να αποκωδικοποιούν τα σύμβολα που χρησιμοποιούνται και να σχολιάζουν το μήνυμά της.
- Να παρακολουθούν προσεκτικά μια κινηματογραφική ταινία και να την ερμηνεύουν. Να εντοπίζουν τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία της ταινίας και να κάνουν την ανάλογη κριτική. Να εξετάζουν και να σχολιάζουν τη μεταγραφή ενός λογοτεχνικού έργου σε κινηματογραφική ταινία, συγκρίνοντας τη λογοτεχνική αφήγηση με την κινηματογραφική αφήγηση.
- Να γράφουν ποικίλα κείμενα, π.χ. ημερολόγιο, άρθρο, παραμύθι, χρονογράφημα, με αφορμή έναν πίνακα, μια φωτογραφία, ένα γλυπτό, ένα μουσικό κομμάτι, μια γελοιογραφία.
- Να «ξεκλειδώνουν» πολυτροπικά κείμενα και να δημιουργούν οι ίδιοι πολυτροπικά κείμενα, π.χ. ένα βίντεο.
- Να αξιοποιούν το κατάλληλο λογισμικό σε διάφορες περιστάσεις επικοινωνίας, π.χ. σε μια προφορική ανακοίνωση, για να δημιουργήσουν ένα πολυτροπικό κείμενο, κ.ά.
- Να χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γενικότερα το διαδίκτυο, για να μοιράζονται τις σκέψεις τους, τις εντυπώσεις τους και τις δημιουργίες τους (κείμενα, φωτογραφίες, ταινίες κ.ά.) με τους συμμαθητές τους και με το ευρύτερο κοινό.
- Να αναζητούν το ειδικό λεξιλόγιο ενός κειμένου και να το χρησιμοποιούν σε δικό τους κείμενο, π.χ. όρους που αφορούν την τέχνη του κινηματογράφου, της φωτογραφίας και της μουσικής.
- Να σχολιάζουν τίτλους, να αντικαθιστούν τίτλους.
