Πολύτροπη Γλώσσα> Η πρόταση της ομάδας

Η πρόταση της Ομάδας Δημιουργικής Έκφρασης

Η Ομάδα Δημιουργικής Έκφρασης εργάζεται για την παραγωγή υποστηρικτικού υλικού σχετικού με τη διδασκαλία της γλώσσας. [i] Το υλικό αυτό λαμβάνει υπόψη το νέο Πρόγραμμα Σπουδών για τη Γλωσσική διδασκαλία και αποσκοπεί στη διεύρυνση, στον εμπλουτισμό και στον εκσυγχρονισμό των  εγχειριδίων Έκφραση-Έκθεση για το λύκειο.

Το υλικό απευθύνεται σε φιλολόγους με τελικούς αποδέκτες τους μαθητές. Καλύπτει όλη την ύλη της γλωσσικής διδασκαλίας στο λύκειο, αλλά δεν είναι διαρθρωμένο κατά τάξεις. Εφαρμόζει τις σύγχρονες επιστημονικές θεωρίες και παιδαγωγικές μεθόδους για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι έχει δυναμική σύσταση και μορφή. Η ομάδα  ανανεώνει συστηματικά και εμπλουτίζει το υλικό, καθώς αποβλέπει σε μια μακροπρόθεσμη υποστήριξη της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος, παρακολουθώντας τις επιστημονικές εξελίξεις στους τομείς της γλωσσικής διδασκαλίας και της παιδαγωγικής, καθώς και τον σύγχρονο προβληματισμό.

Οι άξονες στους οποίους κινείται η πρόταση της ομάδας για την προσέγγιση του γλωσσικού μαθήματος είναι οι ακόλουθοι:

Συγκεκριμένα, διερευνούμε τη διαμόρφωση του ύφους σε διάφορα κείμενα, καθώς εξετάζουμε τον βαθμό προφορικότητας (από τον αυθόρμητο-απροσχεδίαστο προφορικό λόγο στον επίσημο γραπτό) και τις μείξεις της μονολογικής-διαλογικής μορφής, λαμβάνοντας υπόψη το κειμενικό είδος και την περίσταση επικοινωνίας. (βλ. Επίπεδο ύφους, Βασιλική Μητσικοπούλου, και Ύφος, Ομάδα εργασίας Λεξικού Όρων: Αναστάσιος-Φοίβος Χριστίδης, Μαρία Θεοδωροπούλου, Μαρία Αραποπούλου, Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου, Ελένη Μότσιου, Γιώργος Παπαναστασίου, Περικλής Πολίτης, Θεόφιλος Τραμπούλης)

Αποβλέπουμε στην κριτική γλωσσική ικανότητα, δίνοντας έμφαση στην πολυτροπικότητα των κειμένων και στον οπτικοακουστικό γραμματισμό. Επιδιωκόμενος στόχος: να ασκηθούν οι μαθητές στην αποκωδικοποίηση της εικόνας ή ενός πολυτροπικού κειμένου και παράλληλα να προχωρήσουν στη δημιουργία πολυτροπικού κειμένου, λαμβάνοντας υπόψη τις απαραίτητες παραμέτρους. Θεωρούμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική η κριτική προσέγγιση της εικόνας, εντός ή εκτός πολυτροπικού κειμένου, δεδομένου ότι έχει μεγάλη δύναμη και μπορεί να επιδράσει ακόμη και στο ασυνείδητο του δέκτη μέσω των πολλαπλών και ποικίλως ερμηνεύσιμων συμπαραδηλώσεων που έχει.( βλ. Γλώσσα της εικόνας και εκπαίδευση, Ουρανία Σέμογλου)

Δίνουμε έμφαση στη συγκινησιακή λειτουργία και χρήση της γλώσσας στην οποία κέντρο βάρους είναι ο πομπός, καθώς αποκαλύπτει άμεσα τη διάθεσή του. Για τον λόγο αυτό προσφέρουμε ευκαιρίες στους μαθητές για διερευνητική ομιλία και για εκφραστικό/ στοχαστικό γράψιμο. Η διερευνητική ομιλία τούς δίνει τη δυνατότητα να σκέφτονται φωναχτά, πριν ακόμη καταλήξουν σε μια διαμορφωμένη άποψη, ενώ με το εκφραστικό γράψιμο, π.χ. με τη γραφή ημερολογίου και άλλων παρόμοιων κειμένων, επεξεργάζονται και εκφράζουν σκέψεις και συναισθήματα. (βλ. Ο εκφραστικός λόγος, Περικλής Πολίτης)

Η λογοτεχνία συνδυάζεται με τη διδασκαλία της γλώσσας, αφού και η λογοτεχνία γλώσσα είναι, και μάλιστα με τη συγκινησιακή και ποιητική λειτουργία της. Με τον τρόπο αυτό οι μαθητές ανιχνεύουν τις λειτουργίες αυτές και γνωρίζουν την απόλαυση της ανάγνωσης. Ταυτόχρονα, ως κριτικοί αναγνώστες, αποκτούν επίγνωση των κοινωνικών, φιλοσοφικών, υπαρξιακών κ.ά. προβλημάτων, που θίγουν στα κείμενά τους οι λογοτέχνες, και διερευνούν τους μηχανισμούς γραφής ενός λογοτεχνικού κειμένου. Τέλος, εμπλέκονται οι ίδιοι στη διαδικασία της γραφής, με έμφαση στη συγκινησιακή και στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας, σε κείμενα που εκφράζουν προβληματισμούς και συναισθήματα. (βλ. Η δημιουργική γραφή στο σχολείο: Ένα πολυεργαλείο για την παραγωγή συνεχούς γραπτού λόγου, Σοφία Νικολαϊδου και Η ποίηση ως δημιουργική γραφή-Μια νεανική πρόκληση, Αλίκη Συμεωνάκη και Δημιουργική γραφή ποιητικού κειμένου στο σχολείο. Η λέξη-εξοικείωση με τη δομική μονάδα, Αλίκη Συμεωνάκη)

Δεχόμαστε ότι η αισθητική εμπειρία είναι ολιστική και ότι συμβάλλει σημαντικά στην καλλιέργεια του κριτικού στοχασμού και γενικότερα στην ολόπλευρη ανάπτυξη του μαθητή. Αφιερώνουμε, λοιπόν, στην τέχνη ειδική θεματική ενότητα, και παράλληλα αξιοποιούμε τις τέχνες ως εργαλεία βιωματικής μάθησης για την παραγωγή λόγου. (βλ. Αξιοποίηση των τεχνών στην Εκπαίδευση, Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης)

Επιδιώκουμε να προβληματίσουμε τους μαθητές σχετικά με το θέμα των πολλαπλών ταυτοτήτων τις οποίες κατασκευάζουν τα άτομα μέσω του προφορικού, του γραπτού και του πολυτροπικού λόγου. Ο προβληματισμός αυτός μπορεί να τους βοηθήσει: πρώτον να αυτοπροσδιορίζονται αποτελεσματικά και δεύτερον να ερμηνεύουν τις ταυτότητες που οι άλλοι προβάλλουν στην επικοινωνία, λαμβάνοντας υπόψη τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά που συνδιαμορφώνουν τις ταυτότητες. (βλ. Λόγος και ταυτότητες, Αργύρης Αρχάκης και Βίλλυ Τσάκωνα και Αφηγηματική κατασκευή ταυτοτήτων και κριτική γλωσσική εκπαίδευση: Βασικές θέσεις, Αργύρης Αρχάκης)

Συνδέουμε τις γνώσεις για τη γλώσσα με τις γνώσεις για τον κόσμο, προωθούμε την κριτική ανάγνωση των κειμένων και συνδυάζουμε τους γλωσσικούς στόχους του μαθήματος με στόχους αξιακούς, έχοντας ως γνώμονα τις ανθρωπιστικές και δημοκρατικές αξίες. (Ο ρόμβος της γλωσσικής εκπαίδευσης, Δημήτρης Κουτσογιάννης)

Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού είναι συγκεντρωμένο σε δύο μέρη τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με υπερδεσμούς:

  1. Θεματικές ενότητες

Το μέρος αυτό περιλαμβάνει το κύριο υλικό το οποίο παρήγαγε και επεξεργάστηκε η ομάδα  κατανεμημένο σε έξι ενότητες: Νέοι, Σιωπή, Μετανάστες-Πρόσφυγες, Τέχνη, Επιστήμη, Ψηφιακός Κόσμος. Οι ενότητες Επιστήμη και Ψηφιακός κόσμος είναι υπό διαμόρφωση. Οι θεματικές ενότητες συνοδεύονται από Πίνακα Περιεχομένων με δυνατότητα να εκτυπωθεί σε pdf.

  1. Εκπαιδευτικό υλικό

Το μέρος αυτό περιλαμβάνει:

  1. την Πρόταση της Ομάδας Δημιουργικής Έκφρασης για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος
  2. τη Θεωρία: κείμενα διάφορων συγγραφέων που αναφέρονται στη θεωρία για τη γλωσσική διδασκαλία
  3. τον κατάλογο Γλωσσικά φαινόμενα: κείμενα που περιέχουν οι Θεματικές ενότητες, με τις συνοδευτικές ασκήσεις, ταξινομημένα κατά γλωσσικό φαινόμενο
  4. τον κατάλογο Κειμενικά είδη: κείμενα που περιέχουν οι Θεματικές ενότητες, με τις συνοδευτικές ασκήσεις, ταξινομημένα κατά κειμενικό είδος
  5. τις Χρήσιμες πληροφορίες: κείμενα με διάφορες πρόσθετες πληροφορίες, ως υποστηρικτικό υλικό για τους διδάσκοντες
  6. τον πίνακα Υλικό για τη γλωσσική διδασκαλία στο Γυμνάσιο: κείμενα από την Πολύτροπη Γλώσσα κατάλληλα για τη γλωσσική διδασκαλία στο Γυμνάσιο.

Η διάρθρωση του υλικού κατά Θεματικές ενότητες προτιμήθηκε από τη διάρθρωση κατά τάξεις, επειδή διευκολύνει τον διδάσκοντα να επιλέξει κατά περίπτωση. Η επιλογή της θεματικής των ενοτήτων βασίστηκε στο παρακάτω σκεπτικό. Με το θέμα «νέοι» επιδιώκουμε να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών, εφόσον απευθυνόμαστε σε εφήβους. Η ενότητα τους δίνει τη δυνατότητα να διερευνήσουν προβλήματα που απασχολούν τους εφήβους σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, όπως είναι οι σχέσεις μέσα στο οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον, η λειτουργία των μαθητικών κοινοτήτων, ο σχολικός εκφοβισμός, η επιλογή σπουδών, οι συνθήκες επαγγελματικής αποκατάστασης, ο ρόλος των νεανικών πολιτικών οργανώσεων και κινημάτων, η πολιτική κοινωνικοποίηση, κ.ά.

Θεωρούμε ότι και το θέμα «σιωπή» αφορά, επίσης, άμεσα τους εφήβους μαθητές, γιατί η σχετική ενότητα τους προσφέρει, με διάφορους τρόπους, την ευκαιρία να εμβαθύνουν στις ανθρώπινες σχέσεις, να γνωρίσουν καλύτερα τον εαυτό τους, να βρουν τη δική τους «φωνή» και να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τους άλλους. Συγκεκριμένα η ενότητα τους δίνει τη δυνατότητα: να αντιληφθούν τη σημασία της σιωπής σε διάφορες περιστάσεις επικοινωνίας, να κατανοήσουν τα αίτια και τις συνέπειες της ηθελημένης ή της επιβεβλημένης σιωπής, να διερευνήσουν τρόπους και συμπεριφορές, για να προβάλουν αντίσταση στη σιωπή που τους επιβάλλεται από άλλους, να εκτιμήσουν τις δημοκρατικές αξίες της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης.

Η επιλογή της θεματικής για τους πρόσφυγες/μετανάστες έλαβε υπόψη ότι το «προσφυγικό» αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σύγχρονα προβλήματα με διαστάσεις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές. Ο αριθμός των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις εστίες τους εξαιτίας της βίας, των συρράξεων και της ανέχειας αυξάνεται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα σχολεία σε όλο τον κόσμο φιλοξενούν έναν αυξανόμενο αριθμό μαθητών προσφύγων. Παράλληλα, ο δημόσιος διάλογος εντείνεται. Πρόκειται, λοιπόν, για επίκαιρο θέμα, που συνδέεται άμεσα με τη διεκδίκηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την προάσπιση βασικών ανθρωπιστικών αξιών. Είναι επομένως κατάλληλο για τον προβληματισμό των νέων ανθρώπων, ώστε να κατανοήσουν την πολυπλοκότητα του φαινομένου και να αναπτύξουν ενσυναίσθηση για όσους αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής.

Στο θέμα «τέχνη» έχουμε ήδη αναφερθεί, εξηγώντας τους βασικούς λόγους για τους οποίους δίνουμε ιδιαίτερη βαρύτητα και αφιερώνουμε ειδική ενότητα. Να προσθέσουμε, επιπλέον, ότι η επιλογή της συγκεκριμένης θεματικής ανταποκρίνεται απόλυτα στην ανάγκη των εφήβων να εκφράσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους με τον ελεύθερο και δημιουργικό τρόπο των τεχνών. Η ενότητα προσκαλεί τους μαθητές να ταξιδέψουν στον μαγικό κόσμο της τέχνης, να ανακαλύψουν τους θησαυρούς της, να μεταμορφωθούν σε δημιουργούς και να απολαύσουν τη χαρά της δημιουργίας.

Στην προσπάθειά μας να εμπλουτίζουμε συνεχώς το υλικό οργανώνουμε τις δύο καινούριες ενότητες Ψηφιακός Κόσμος και Επιστήμη, οι οποίες είναι ακόμη υπό διαμόρφωση. Πρόκειται για θεματικές που μας αφορούν όλους και επηρεάζουν καθοριστικά τη ζωή μας. Η λεγόμενη Ψηφιακή Επανάσταση που άρχισε τον 20ο αιώνα και συνεχίζεται στον 21ο φέρνει σαρωτικές αλλαγές στον τρόπο που επικοινωνούμε, αντλούμε πληροφορίες, εκπαιδεύουμε και εκπαιδευόμαστε, εργαζόμαστε, δρούμε. Η χρήση των υπολογιστών, των κινητών τηλεφώνων και άλλων φορητών συσκευών, καθώς και η επικοινωνία μέσω των κοινωνικών δικτύων έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς μας. Θεωρήσαμε σκόπιμο, επομένως, να προτείνουμε για μελέτη και προβληματισμό κείμενα και ασκήσεις που προωθούν την κριτική προσέγγιση των διάφορων φαινομένων που εμφανίζονται στον ψηφιακό κόσμο που μας περιβάλλει, όπως π.χ. ο εθισμός στη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών, η διασπορά ψευδών ειδήσεων, η ρητορική του μίσους, η επιρροή των κοινωνικών δικτύων στη διαμόρφωση ατομικών ταυτοτήτων και σχέσεων με τους άλλους, η εκμετάλλευση προσωπικών δεδομένων για οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα,  κ.ά. Με αυτόν τον τρόπο συνδέουμε τη γλωσσική διδασκαλία με τον ψηφιακό γραμματισμό. Παράλληλα επιχειρούμε να διεισδύσουμε στον κόσμο των εφήβων, που ασχολούνται ιδιαίτερα με την τεχνολογία, και να τους προσφέρουμε ευκαιρίες δημιουργικής ενασχόλησης με τα ψηφιακά εργαλεία.

Η εξέλιξη της επιστήμης που επηρεάζει επίσης με τις εφαρμογές της τη ζωή αποτελεί το κέντρο της δεύτερης ενότητας που αρχίσαμε να οργανώνουμε. Η ενότητα επιχειρεί να προσεγγίσει θέματα που προκύπτουν από την πρόοδο της επιστήμης και της τεχνολογίας σε διάφορους τομείς, όπως  η τεχνητή νοημοσύνη, η γενετική μηχανική ή βιοτεχνολογία, η εξερεύνηση του διαστήματος κ.ά. Συγκεντρώνει, λοιπόν, κείμενα, με συνοδευτικές ασκήσεις, που παρουσιάζουν τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης και εξετάζουν τα οφέλη και τους κινδύνους που ελλοχεύουν. Παράλληλα προσφέρει την ευκαιρία στους εφήβους να έρθουν σε επαφή με τον στοχαστικό λόγο σημαντικών επιστημόνων για το θέμα.

Πρέπει, πάντως, να διευκρινιστεί ότι τα προαναφερθέντα θέματα αποτελούν απλώς τον κεντρικό πυρήνα της κάθε Θεματικής ενότητας, γύρω από τον οποίο διαπλέκονται ποικίλα άλλα θέματα, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα.

Κάθε Θεματική ενότητα περιλαμβάνει:

  • Μεγάλο αριθμό επιλεγμένων κειμένων από ποικίλες πηγές. Η επιλογή καλύπτει όλα τα κειμενικά είδη, καθώς και όλες τις θεματικές που διδάσκονται στο λύκειο. Πολλά κείμενα είναι πολυτροπικά, όπως ειδικά επιλεγμένα βίντεο, τραγούδια, φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες κ.ά.
  • Μεγάλη ποικιλία ασκήσεων για όλα τα κείμενα.
  • Πολλές διδακτικές προτάσεις, ολοκληρωμένα διδακτικά παραδείγματα, σχέδια μαθήματος, ερευνητικές εργασίες (project) και εργαστήρια.

Το υλικό απευθύνεται σε μαθητές των τριών τάξεων του λυκείου, αλλά θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, εν μέρει, και για τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος στο γυμνάσιο. Παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία σε κείμενα και ασκήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητες, τα εφόδια, τα ενδιαφέροντα και τις παραστάσεις που έχουν ενδεχομένως διάφορες κατηγορίες του μαθητικού πληθυσμού, όπως π.χ. μαθητές με υψηλή ή χαμηλή σχολική επίδοση, μαθητές σε αστικά κέντρα και στην επαρχία κ.ά. Εναπόκειται πάντα στον διδάσκοντα η επιλογή, ανάλογα με τη βαθμίδα στην οποία διδάσκει, τις ανάγκες, τη δυναμική και τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η εκάστοτε τάξη. Για τη διδασκαλία συγκεκριμένου κειμενικού είδους, όπως π.χ. το άρθρο, το ημερολόγιο, η παρουσίαση- κριτική κ.ά. η  επιλογή μπορεί να γίνει οριζόντια, αντλώντας κείμενα και ασκήσεις από δύο ή και περισσότερες Θεματικές ενότητες.  Οι όποιες επιλογές διευκολύνονται ιδιαίτερα με τη χρήση των δύο καταλόγων που περιλαμβάνονται στο Εκπαιδευτικό υλικό. Έτσι, θα λέγαμε ότι δίνεται η ευκαιρία στον διδάσκοντα να δημιουργήσει το δικό του, τρόπον τινά, διδακτικό εγχειρίδιο, με βάση τις επιλογές του από το συγκεκριμένο υλικό ή και από άλλες έντυπες και ψηφιακές πηγές.

Εξυπακούεται ότι το προτεινόμενο διδακτικό υλικό δεν υποκαθιστά τα υπάρχοντα διδακτικά εγχειρίδια, αλλά τα υποστηρίζει. Σε κάθε διδακτική ενότητα σηματοδοτείται, με διακριτό τρόπο, το υπό εξέταση γλωσσικό φαινόμενο και σημειώνεται σύνδεσμος που παραπέμπει στα βιβλία Έκφραση-Έκθεση για το λύκειο.

Σημειώσεις

  • Στην Πολύτροπη Γλώσσα χρησιμοποιούμε τον τύπο του αρσενικού γένους και για το θηλυκό γένος, για λόγους οικονομίας και αισθητικής του κειμένου.
  • Δεν έχουμε κάνει διορθωτικές παρεμβάσεις στα κείμενα που περιλαμβάνονται στις Θεματικές ενότητες, ενώ προσπαθήσαμε να διατηρήσουμε, κατά το δυνατόν, τη μορφή με την οποία δημοσιεύτηκαν.

[i] 1 Η Ομάδα Δημιουργικής Έκφρασης αποτελείται από τους φιλολόγους: Κούλα Αδαλόγλου, Γιούλη Αλεξίου, Γιώργο Αποστολίδη (εργάστηκε με την ομάδα μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014), Άβρα Αυδή, Τζένη Καραβίτη, Ελένη Λόππα, Πανταζή Μητελούδη και Φωτεινή Φλώρου. Η ομάδα εργάζεται σε εθελοντική βάση από το 2011 κ.ε., και προσέφερε τη δουλειά της με τη μορφή δωρεάς στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, προκειμένου να αξιοποιηθεί από τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς.

Ο σχεδιασμός του αρχικού θέματος-εικόνας της ιστοσελίδας έγινε από τον  Κωνσταντίνο Χαραλαμπίδη.